HPLC روشی ساده و سریع برای شناسایی پاراکوات در پلاسما و سرم انسانی با بهره گرفتن از (۱،۱بی پیریدیلیدیوم یا همان دی اتیل پاراکوات) است که به عنوان یک استاندارد داخلی مورد استفاده قرار میگیرد. یک ستونی از اکتادسیل سیلیکا که با یک حجم ۱۰% از استونیتریل که خود شامل سدیم ۱-اکتانوسولفونیک اسید(۳۰ میلی مول) و یک بافر دی اتیل آمین اورتو فسفریک اسید با PH:3 بکار برده میشود. عدم تشابه با دیگر تکنیکها، و همچنین نیاز موجود برای حل مشکل این نمونه مورد نظر تنها با رسوب محتوی پروتئینی با ۶% محلول حجمی پرکلریک اسید در متانول برطرف میشود.کمتری حد تشخیص این متد در یک محدوده خطی از gr/mlµ ۰٫۱ تا gr/mlµ ۱۰ است. سرم چهار بیمار و پلاسمای یک بیمار که با سم پاراکوات آلوده شده بودند، مورد آنالیز قرار گرفتند، شناسایی و تشخیص نتایج مثبت به سرعت بدست آمد.یکی از این بیمارانی که زنده مانده بود نسبتا سریع سطوحی از پاراکوات را در بدنش نشان داد. بنابراین این روش برای ارزیابی پاراکوات در نمونه های سمی مناسب است.این ممکن است به عنوان یک ابزار پیش آگهی در موارد بحرانی سمیت زدایی و شناسایی سریع و پتانسیل قابلیت نجات بیماران و همچنین یک نقش محوری را در مطالعات جدید آنالیز خون ایجاد کند.(۳۹)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۸ کروماتوگرافی گازی-اسپکترومتری جرمی; روشی برای تعیین علف کش پاراکوات و دی کوات در نمونه های پلاسما و ادرار
در این مطالعه نشان داده شد که این روش پیشرفته و بهینه شده به تشخیص علف کش پاراکوات ((PQ و دی کوات ((DQ در نمونه های ادرار و پلاسما انسانی کمک کرد. دستور العمل و روش ابتدایی با احیا شیمیایی آنالیتها با اضافه کردن بوروهیدرید سدیم به طور مستقیم به نمونه بافر با PH:8 انجام شد.این روش با تبدیل ماده اصلی آمونیوم چهار هسته ای به موارد بسیار فرار جهت آنالیز کروماتوگرافی گازی نیازمند است. این ترکیبات احیا شده با کارتریج C18 به روش استخراج فاز جامد، استخراج شدند. اتیل پاراکوات به عنوان استاندارد داخلی مورد استفاده قرار گرفت. کروماتوگرافی گازی -اسپکتروفوتومتری جرمی برای شناسایی و ارزیابی آنالیتها در روش پایش انتخاب یونی ( (SIMمورد استفاده قرار میگیرد. محدوده تشخیص برای هر دوی PQ ,DQ gr/Lµ ۰٫۵ بود. دقت روش های آنالیتیکی به مینیمم منحنی کالیبراسیون (از ۰٫۱ تا gr/Lµ ۵۰) r>0.98 بهبود پیدا کردند. این روش میتواند به عنوان یک ابزار پیشرفته برای تایید سوسپانسیون سم PQ,DQ و ارزیابی مقدار این سمیت مورد استفاده قرار بگیرد.(۴۰)
۲-۹ تعیین پاراکوات در نمونه های بیولوژیک توسط روش ساده شده استخراج فاز جامد و اسپکتروفوتومتری
اندازه گیری سریع مقادیر کم پاراکوات در مایعات بدن برای تشخیص و پیش آگهی در مسمومیت با سم پاراکوات یسیار حائز اهمیت است.این یک روش حساس و ساده برای تعیین سطوح کمتر از میکروگرم توسط روش استخراج فاز جامد به همراه روش اسپکتروفوتومتری است که توسعه زیادی پیدا کرده است. سرم ،ادرار و بافت های فیکس شده با فرمالین از طریق یک ستون عبور داده شده اند و پاراکوات با ۲ میلی لیتر سود دو نرمال الوت و جدا شد. مواد الوت شده با دی تیونیت احیا شدند و با دو مورد از این مشتقات به روش اسپکتروفوتومتریک تعیین کمیت شدند.کمتری حد تشخیص پاراکوات با این روش mgr/L 0.5 و برای مشتق صفر mgr/L 0.1 و mgr/L 0.005 و mgr/L 0.001 برای مشتق دوم، جهت ml 2سرم و ml 10برای ادرار یا فرمالین اندازه گیری شد. هدف از این روش حذف مداخله مواد بیولوژیک و به همان اندازه ایجاد یک روش با دقت بالاو کارایی عالی است.تمام این روش میتواند بدون هیچ مهارت ،معرف یا تجهیزات خاصی در ظرف ۳۰ دقیقه انجام شود.این نتایج نشان میدهند که این روش برای اهدافی چون سم شناسی پزشکی قانونی و کلینیکی مناسب باشد.(۴۱)
۲-۱۰ تخمین اورژانسی پاراکوات در پلاسما ،مقایسه روش RIA (رادیوایمونو اسی )و روش رنگ سنجی جفت یونی
یک مقایسه ای است بین روش رادیو ایمونواسی برای تشخیص پاراکوات در پلاسما و یک روش رنگ سنجی اصلاح شده به نام استخراج جفت یونی.این مقایسه بروی پلاسمای بیماران پذیرش شده با مسمومیت با پاراکوات انجام شد. ارتباط و همبستگی بین هر دوی این روشها خوب بود، و هر دوی این روش ها برای تخمین اورژانسی و سریع مناسب بودند.(۴۲)
۲-۱۱ یک روش ساده و مختصر برای تعیین پاراکوات در پلاسما
پاراکوات در پلاسما بعد از رسوب پروتین های پلاسما با اضافه کردن یک ترکیب حلال نمکی اندازه گیری شد. پاراکوات باقیمانده در محلول رویی توسط تشکیل رادیکالهای آزاد، بعد از اضافه کردن آلکالین دیتیونیت سدیم اندازه گیری شد. زمان لازم برای تعیین پاراکوات حدودا ۲۰ دقیقه است.(۴۳)
۲-۱۲ مقایسه روش شناسایی پاراکوات در خون توسط زئولیت با روش معمول شناسائی پاراکوآت در ادرار
روش معمول شناسائی پاراکوآت در ادرار روش دی تیونیت است دی تیونیت سدیم کاربردهای وسیعی در پزشکی صنعت و علوم زمین شناسی دارد. یکی از کاربردهای آن تعیین حضور پاراکوات و دی کوات در ادرار می باشد. برای این منظور معرف دی تیونیت سدیم را با نمونه ی ادرار مخلوط می کنند و چنانچه رنگ سبز تشکیل شد نشانه ی وجود دی کوات و چنانچه رنگ آبی تشکیل شد نشانه ی وجود پاراکوات است به این ترتیب که ۱میلی لیتر ادرار را با ۱ میلی لیتر معرف (Reagent) که محلول %۱وزنی حجمی دیتیونیت سدیم در سود یک مولار است، اضافه میکنیم که این محلول باید تازه باشد که اگر در نمونه ادرار ادرار پاراکوات باشد به رنگ آبی تغییر رنگ میدهد که حد تشخیص در اینجا میکروگرم در میلی لیتر است.اما موضوع بحث در این تحقیق اندازه گیری سطح پلاسمایی پاراکوات است که یک روش صحیح تر جهت پیش بینی وضع مسموم میباشد، به طوریکه در سطح پلاسمایی ۲ میلی گرم بر لیتر ،۴ ساعت پس از مصرف، و ۰٫۲ میلی گرم بر لیتر،۲۴ ساعت پس از مصرف و ۰٫۱میلی گرم بر لیتر، ۴۸ ساعت پس از مصرف مرگ اتفاق می افتد.پس به همین جهت اندازه گیری پاراکوات در پلاسما نسبت به تست دی تیونیت سدیم در ادرار ارجح تر میباشد.

شکل ۲-۱٫ نمای شماتیک استخراج کاتیون توسط یک رزین تبادل کاتیونی
فصل سوم
مواد و دستگاه های مورد نیاز و روش های پژوهش
۳-۱ وسایل ودستگاههای مورد نیاز:
۱٫الک میکروسایزرASTM استیل-مش سایز۴۰۰ ( ۳۷ میکرومتر)
۲٫ الک میکروسایزرASTM استیل-مش سایز ۸۰۰ (۱۶ میکرومتر)
۳Particle Size Analayzer
Hylro2005malvern instrument ((Master sizer
۴٫ میکروسکوپ الکترونی SEM
(Hitachi model s4160)Field-emission scaning electron microscope
۵٫ اسپکتروفتومتر (uv-visible)
۶٫ دستگاه BET(Generated by Quantachrome TPRWin v1.50)
۳-۲ مواد:
۱٫پاراکوات دی کلراید (Aldrich آمریکا)
۲٫پودر میکرونیزه کلینوپتیلولایت (زئولیت) (افرازند ایران)
۳٫سولفات آمونیوم (Merck آلمان)
۴٫اسید کلریدریک (Merck آلمان)
۵٫سدیم کلراید (Merck آلمان)
۶٫سود یک مولار (افرازند ایران)
۷٫پودر دیتیونیت سدیم (Merck آلمان)
۸٫رزین تبادل کاتیونی پروپیل کربوکسیلیک اسید (Machery Nagel آلمان)
۹٫متانول (Merck آلمان)
۳-۳ خلاصه روش اجرای آزمایش:
۳-۴ تهیه پودر میکرونیزه کلینوپتیلولایت:
روش کار بدین صورت است که برای تهیه پودر میکرونیزه کلینوپتیلولایت با اندازه ذرات ۴۰-۱۱ میکرومتر ، پودر میکرونیزه کلینوپتیلولایت با اندازه ذرات کوچکتر از ۳۷ میکرومتر خریداری شده از شرکت افرازند را در آب مقطر بصورت سوسپانسیون درآورده و سپس از الک ۴۰۰mesh (µm37) عبور می دهیم، بخش عبور کرده از الک را دوباره در آب مقطر بصورت سوسپانسیون دراورده و از الک ۸۰۰ mesh (µm16) عبور می دهیم، بخش باقیمانده روی الک را به مدت ۲۴ ساعت در owen 250 درجه سانتی گراد خشک می کنیم، سپس جذب و رهایش پاراکوات از آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت و سپس با یک رزین تبادل کاتیونی مشخص مثل رزین تبادل کاتیونی پروپیل کربوکسیلیک اسید مقایسه خواهد شد. استخراج از فاز ثابت با بهره گرفتن از حلالهای حاوی کلرید سدیم صورت خواهد گرفت و میزان پاراکوات استخراج شده پس از سانتریفیوژ حاصل استخراج و واکنش با معرف دی تیونیت سدیم و اندازه گیری میزان جذب مرئی کمپلکس آبی ایجاد شده در طول موج مناسب، اندازه گیری شده و در نهایت مقدار پاراکوات استخراج شده از هر دو فاز ثابت با بهره گرفتن از کالیبراسیون پاراکوات به دست خواهد آمد و در نهایت ، پاراکوات در نمونه های خون افراد مسموم با پاراکوات با بهره گرفتن از هر دو فاز ثابت استخراج خواهد شد و کارایی کلینوپتیلولایت در استخراج پاراکوات مشخص خواهد شد.
۳-۵ روش کلی انجام آزمایش:
ابتدا یک سوسپانسیون ۵ گرم زئولیت در ۵۰ میلی لیتر آب مقطر تهیه کرده و بمدت ۲۴ ساعت بر روی مگنت استیرر قرار می دهیم تا زئولیت، فعال شده و آماده واکنش با پاراکوآت شود. سپس یک بورت به قطر ۲ سانتی متر انتخاب کرده و در کف آن مقداری پنبه قرار داده و سوسپانسیون زئولیت را به آن می افزائیم. سپس شیر بورت را باز کرده تا آب اضافی از آن خارج شود تاحدی که سطح آب به بالای فاز ثابت برسد. در این حالت، مقدار ۵ میلی گرم استاندارد پاراکوات هیدروکلراید در ۱ میلی لیتر آب مقطر را به فاز ثابت می افزائیم و شیر بورت را باز می کنیم بطوریکه سرعت خروج مایع بیش از ۱ میلی لیتر در دقیقه نباشد. بعد از خروج کامل مایع، از حلالهای مختلف با قطبیت و قدرت یونی متفاوت جهت استخراج پاراکوآت از فاز
ثابت استفاده می کنیم و به این نکته توجه داریم که یکی از اجزاء حلالها حتما” باید سدیم کلراید باشد چرا که اولا” دارای کاتیون سدیم است که قدرت یونی بیشتری نسبت به پاراکوآت دارد و ثانیا” دارای یون کلراید است که پاراکوات را بصورت ملح هیدروکلراید درآورده که راحت تر از فاز ثابت جدا می شود. همین کارها را با رزین تبادل کاتیونی پروپیل کربوکسیلیک اسید شرکت Machery Nagel که دارای خاصیت تبادل کاتیونی است، انجام می دهیم. بعد برای اندازه گیری پاراکوآت استخراج شده، به ۱ میلی لیتر از حاصل استخراج، ۱ میلی لیتر معرف دی تیونیت سدیم ۱/۰% در سود ۱ مولار می افزائیم و جذب نوری کمپلکس آبی رنگ ایجاد شده را در طول موج nm 5/394 قرائت می کنیم. برای بررسی استخراج پاراکوآت از خون با بهره گرفتن از این دو رزین، رزینها را مانند بالا آماده سازی کرده و سپس به ۵ میلی لیتر نمونه خون از افراد سالم ۵ میلی گرم استاندارد پاراکوات هیدروکلراید اضافه می کنیم و پس از رسوب دادن پروتئین ها با متانول و صاف کردن مخلوط، حاصل را به فاز ثابت اضافه می کنیم و بقیه مراحل را مانند بالا ادامه می دهیم. برای کامل شدن نتایج، عمل استخراج را بر روی چند نمونه خون از مسمومین با پارکوآت نیز انجام می دهیم. میزان بازیابی (Recovery) را از طرق نسبت جذب حاصل استخراج به محلول استاندارد پاراکوات دی کلراید با غلظت اضافه شده بدست می آوریم. میزان پاراکوآت استخراج شده پس از سانتریفوژ حاصل استخراج و اندازه گیری میزان جذب ماوراء بنفش محلول روئی در طول موج مناسب، اندازه گیری شده و در نهایت مقدار پاراکوآت استخراج شده از هر دو فاز ثابت با بهره گرفتن از منحنی کالیبراسیون (استاندارد) پاراکوآت بدست خواهد آمد.
برای رسم منحنی استاندارد پاراکوآت در آب مقطر ابتدا یک محلولی از پاراکوآت در آب قطر تهیه می کنیم که جذب ۱ را در طول موج ماکزیمم جذب ایجاد کند. سپس از این محلول با بهره گرفتن از ،serial dilution4 غلظت دیگر تهیه می کنیم و جذب محلولهای فوق را در این طول موج بدست آورده و منحنی استاندارد را با رسم جذب در برابر غلظت محلولهای مختلف پاراکوآت می سازیم.
سطح ویژه(Specific surface; BET)ذرات کلینوپتیلولایت اندازه گیری خواهد شد تا مساحت سطحی هر گرم از این ماده بدست آید. همچنین سطح و شکل ذرات این ماده با بهره گرفتن از میکروسکوپ الکترونی SEM بررسی و عکسبرداری خواهد شد.اندازه ذرات کلینوپتیلولایت الک شده توسط دستگاه پارتیکل سایز آنالایزر اندازه گیری خواهد شد. پتانسیل زتا ذرات کلینوپتیلولایت الک شده توسط دستگاه زتا سایزر اندازه گیری خواهد شد.
۳-۶مشخصات ابزار جمع آوری اطلاعات و نحوه جمع آوری آن:
شکل ذرات کلینوپتیلولایت با بهره گرفتن از میکروسکوپ الکترونی SEM تعیین می شود. میزان پاراکوآت جذب شده و آزاد شده از کلینوپتیلولایت با بهره گرفتن از اندازه گیری جذب نور ماوراء بنفش محلول روئی مخلوط سانتریفوژ شده حاصل استخراج شود.که با معرف دی تیونیت سدیم ۱/۰% در سود ۱ مولار واکنش داده شده است در طول موج ۳۹۴٫۵nm، اندازه گیری شده و در نهایت مقدار پاراکوآت جذب شده و آزاد شده از کلینوپتیلولایت با بهره گرفتن از منحنی کالیبراسیون پاراکوآت بدست خواهد آمد.سطح ویژه (Specific surface; BET) ذرات کلینوپتیلولایت با بهره گرفتن از دستگاه BET اندازه گیری خواهد شد. اندازه ذرات کلینوپتیلولایت الک شده توسط دستگاه پارتیکل سایز آنالایزر اندازه گیری خواهد شد. پتانسیل زتا ذرات کلینوپتیلولایت الک شده توسط دستگاه زتا سایزر اندازه گیری خواهد شد.
۳-۷ روش محاسبه حجم نمونه و تعدادآن:
چون این مطالعه بر روی حیوانات آزمایشگاهی صورت نمی گیرد، لزومی به محاسبه حجم نمونه نمی باشد و بجای آن میزان حداکثر جذب و رهایش پاراکوآت به ازای هر گرم کلینوپتیلولایت محاسبه می گردد.
۳-۸ روش محاسبه limit of Detection ((LOD: ۱۰ بار جذب بلانک را قرائت کرده و انحراف معیار آن را محاسبه میکنیم. سپس آن را در عدد۳ ضرب کرده و بر شیب خط استاندارد مربوطه تقسیم میکنیم.

میانگین

۵۳

۴۰

۷

۹۳

نمودار ۴-۸ ، درصد مطابقت با استاندارد سازمان دهی منابع برای کتابخانه های مورد بررسی.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۷ : استاندارد ششم ، خدمات .
برای پاسخ به سوال ششم پژوهش با موضوع ” میزان مطابقت خدمات کتابخانه ای در کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد واحد کرج ، با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران تا چه اندازه است ؟ ” به سوالات زیر پاسخ داده شده است :
۴-۷-۱ : ارزیابی کتابخانه های مورد بررسی براساس استاندارد ششم از نقطه نظر کیفی .
در پاسخ به سوال ۴۵ ، کتابخانه ها ، خدماتی که به کاربران خود ارئه می دهند را بیان کرده اند .
در پاسخ به سوال ۴۶ ، سه کتابخانه پاسخ مثبت و ۷ کتابخانه پاسخ منفی را ثبت کرده اند. درصد پاسخگویی به این پرسش ، ۱۰۰ % می باشد . بر همین اساس ، در ۳۰ % کتابخانه های مورد بررسی تسهیلات و امکانات لازم برای استفاده نا بینایان و گروه های خاص معلولین وجود دارد .
در پاسخ سوال ۴۷ ، ۶ کتابخانه پاسخ مثبت و ۴ کتابخانه پاسخ منفی را ثبت کرده اند. درصد پاسخ گویی به این پرسش ، ۱۰۰ % می باشد . بر همین اساس ، ۶۰ % کتابخانه های جامعه پژوهش شده ، برنامه ای برای آشنا کردن کاربران با خذمات کتابخانه و آموزش چگونگی استفاده از منابع را دارا می باشند .
در پاسخ به سوال ۴۸ ، دو کتابخانه پاسخ مثبت و ۷ کتابخانه پاسخ منفی را ثبت کرده اند. درصد پاسخگویی به این پرسش ۱۰۰ % می باشد . بر همین مبنا ، در ۲۲٫۲۳ % از کتابخانه های مورد بررسی ، امکان کپی برداری از منابع در کتابخانه وجود دارد .
پاسخ به پرسش ۴۹ ، ۶ کتابخانه پاسخ مثبت ، ۳ کتابخانه پاسخ منفی را به ثبت رسانده اند . درصد پاسخگویی به این پرسش ۹۰ % می باشد . بر همین اساس ، در صورت ارائه خدمات کامپیوتری ، در ۶۶٫۶۷ % از کتابخانه ها ، یک متخصص برای رفع مشکلات کامپیوتری حضور دارد.
در پاسخ به پرسش ۵۰ پرسشنامه ، ۶ کتابخانه پاسخ منفی و ۴ کتابخانه پاسخ مثبت را ثبت کرده اند . درصد پاسخگویی به این پرسش ۱۰۰ % می باشد . بر همین مبنا ، در ۶۰ % کتابخانه های مورد بررسی ، جزوه راهنمای استفاده از کتابخانه در اختیار کاربران قرار می گیرد .
در پاسخ به سوال ۵۱ ، ۳ کتابخانه پاسخ مثبت و ۷کتابخانه پاسخ منفی را ثبت کرده اند . درصد پاسخگویی به این پرسش ۱۰۰ % بوده است . بر همین اساس ، در ۳۰ % کتابخانه های بررسی شده ، ساعت کار ۱۲ ساعت در شش روز از هفته می باشد.
در پاسخ به سوال ۵۲ ، شش کتابخانه پاسخ مثبت و ۴ کتابخانه پاسخ منفی را ارائه کرده اند . درصد پاسخگویی به این پرسش ، ۱۰۰ % بوده است . بر همین اساس ، در ۶۰ % کتابخانه ها ، ساعت استفاده از سالن مطالعه در فصل امتحانات بیشتر می شود .
در پاسخ به سوال ۵۳ ، هر ۱۰ کتابخانه پاسخ مثبت را ارائه کرده اند و هیچ پاسخ منفی ثبت نشده است . درصد پاسخگویی به این پرسش ۱۰۰ % بوده است . به همین دلیل ، در ۱۰۰ % کتابخانه ها ضوابط و مقررات خاصی برای امانت دادن کتاب وجود دارد.
در پاسخ به سوال ۵۴ ، ۹ کتابخانه پاسخ مثبت داده و هیچ کتابخانه ای پاسخ منفی را ثبت نکرده است . درصد پاسخ گویی به این پرسش ۹۰ % می باشد . بر همین اساس ، در ۹۰ % کتابخانه ها ، خدمات اشاعه گزینشی و آگاهی رسانی جاری در کتابخانه وجود دارد .
در پاسخ به سوال ۵۵ ، هر ۱۰ کتابخانه مورد پژوهش پاسخ مثبت را ثبت کرده و هیچ کتابخانه ای پاسخ منفی نداده است . درصد پاسخ گویی به این پرسش ۱۰۰ % می باشد. در نتیجه ، در ۱۰۰ % کتابخانه ها ، منابع جدید به موقع به اطلاع کاربران می رسد.
در پاسخ به سوال ۵۶ پرسشنامه نیز هر ۱۰ کتابخانه مورد بررسی پاسخ مثبت را ارائه کرده اند . درصد پاسخ گویی ۱۰۰ % بوده است . در نتیجه ، در ۱۰۰ % کتابخانه های بررسی شده ، منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانه در زمینه های مرجع با رشته های آموزشی و پژوهشی مربوطه مطابقت دارد.
۴-۷-۲ : درصد پاسخگویی به سوالات استاندارد ششم .
در بین کتابخانه های مورد بررسی ، کتابخانه دامپزشکی ، با ۸۱٫۸ % دارای کمترین درصد پاسخگویی به سوالات استاندارد هفتم است . به جز کتابخانه تربیت بدنی با ۹۰ % ، باقی کتابخانه ها ۱۰۰ % پاسخ گوی سوالات استاندارد ششم بوده اند. درصد کل پاسخ گویی به سوالات ۹۷٫۱۸ % بوده است .
جدول ۴-۱۷ : توزیع فراوانی و درصد پاسخگویی به سوالات استاندارد ششم از نظر کیفی

نام کتابخانه

درصد پاسخ مثبت

درصد پاسخ منفی

درصد بدون پاسخ

درصد پاسخگویی

۱

مرکزی

۹۰٫۰۹

۹٫۰۹

۰

۱۰۰

۲

علوم پایه

۶۳٫۶۳

۳۶٫۳۶

میدان های الکتریکی به صورت زیر نوشته می شوند. برای داخل و بیرون قطعه یکسان است {۲}.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۵۵-۱ ) :
شرایط مرزی تعیین می کند که مولفه های مماسی میدان الکتریکی و مغناطیسی که و هستند در طول سطوح دی الکتریک پیوسته اند . بطور مشابه مولفه های نرمال نیز باید پیوسته باشند . برای پیوستگی و در و داریم :
(۵۶-۱) :
( ۵۷-۱ ) :
معادلات (۵۶-۱) و (۵۷-۱ ) ایجاب می کنند که :
(۵۸-۱) :
بطور مشابه برای میدان الکتریکی نیز می توانیم بنویسیم که :
(۵۹-۱) :
با در نظر گرفتن روابط (۵۹-۱) و (۵۸-۱) می توانیم به رابطه زیر دست پیدا کنیم :
(۶۰-۱) : ( مد های زوج )
اگر همین مراحل را برای مد های فرد انجام دهیم ، با این تفاوت که برای (x) در ناحیه ی
عبارت را داریم می توانیم به رابطه زیر دست یابیم :
(۶۱-۱ ) : (مد های فرد )
با توجه به روابط (۵۱-۱) و (۵۹-۱) و (۶۰-۱) می بینیم که سه ثابت نامعلوم () را داریم . برای حل آنها دو معادله (۵۱-۱) را برای حذف با هم جمع می کنیم :
(۶۲-۱) :
سپس عبارت های بدون بعد و را تعریف می کنیم و برای مدهای زوج و فرد با توجه به روابط (۵۹-۱)و (۶۰-۱) می توانیم بنویسیم که :
(۶۳-۱ ) : (مد های فرد )
(۶۴-۱ ) : (مد های زوج )
فرکانس نرمالیزه شده ی متغیر است و داریم :
(۶۵-۱) :
روزنه ی عددی است {۲}.
به این ترتیب معادلات پاشندگی را برای مد های زوج و فرد بدست آوردیم .
در این موجبر با توجه به رابطه (۳۸-۱) می توانیم بنویسیم:
یعنی در این جا اگر این رابطه برقرار شود می توانیم امواج آهسته داشته باشیم .

سیستم مختصات استوانه ای

اگر سیستم مختصات استوانه ای را داشته باشیم (شکل۶-۱)، معادلات ماکسول^[۱۴] و معادلات موج برداری که میدان های باید از آن ها ارضا شوند را با بهره گرفتن از مختصات استوانه ای حل می کنیم . معادلات هلمهولتز را به صورت زیر می نویسیم {۱۹}.
شکل ۶-۱موجبر استوانه ای با سطح مقطع دایروی{۱۹}
(۶۶-۱ الف ) :
(۶۶-۱ ب ) :
میدان الکتریکی در مختصات استوانه ای را می توان به این صورت نوشت :
(۶۷-۱) :
با جایگذاری (۶۷-۱) در رابطه (۶۶-۱ الف) می توان نوشت که :
(۶۸-۱) :
که به سه معادله موج اسکالری کاهش نمی یابد ، زیرا
(۶۹-۱ الف ) :
(۶۹-۱ ب ) :
بطور کلی فرم (۶۸-۱) به این شکل نوشته می شود :
(۷۰-۱) :
حال باید بتوانیم لاپلاسین یک بردار () که در طرف چپ رابطه بالا آمده است را بدست آوریم . برای این کار اتحاد زیر را بکار می بریم{۲۵و۱۹} :
(۷۱-۱) :
عبارت های این رابطه می توانند در هر سیستم مختصاتی بسط داده شوند . با توجه به این که فرم میدان الکتریکی را همانند رابطه (۶۷-۱) در نظر گرفته ایم می توانیم رابطه (۷۰-۱) را بسط دهیم و آن را به سه معادله دیفرانسیل جزئی کاهش دهیم .
(۷۲-۱ الف ) :
(۷۲-۱ ب ) :
(۷۲-۱ پ ):
در هر کدام از روابط بالا لاپلاسین اسکالر در مختصات استوانه ای است که به صورت زیر داده می شود :
(۷۳-۱) :
معادلات (۷۲-۱ الف ) و (۷۲-۱ ب) معادلات دیفرانسیل جزئی مرتبه ی دوم کوپل شده هستند ( هرکدام شامل بیش از یک مولفه میدان الکتریکی است، که اغلب برای حل کردن مشکل است. رابطه (۷۲-۱ پ ) معادله دیفرانسیل جزئی مرتبه ی دوم غیر کوپل شده است{۱۹} . رابطه (۷۲-۱ پ ) را می توان به این صورت نوشت :
(۷۴-۱) :
یا یک تابع اسکالر است که می تواند یک میدان را نمایش دهد یا یک مولفه ی پتانسیل برداری است . با در نظر گرفتن یک جواب تفکیک پذیر برای به این صورت :
(۷۵-۱) :
وبا جایگذاری آن در (۷۴-۱) و سپس با تقسیم دو طرف رابطه بر و تعویض مشتق های جزئی با مشتق های معمولی می توان نوشت که :

این ابیات توصیه فردوسی به پهلوانان است که هنگام نبرد وجنگاوری هم، نباید نیکی را فراموش کرد. «ابیاتی که با خواندن آن آدمی گمان میکند، فردوسی آن ها را پس از مشاهده وضع کنونی جهان سروده است ومردم را به صلح وآسایش، و نریختن خون مردم بی گناه، دراز کردن دست یاری به همدیگر، خراب نساختن ملک آباد، دست کشیدن از تجاوز و غارت مال مردم و خلاصه به نیکی و نکوکاری دعوت
مینماید.»(همان:۶۹)
اندیشه های بشر دوستانهی فردوسی در مورد نیکوکاری بسیار با ارزش و نیاز جامعه امروز بشری
میباشد، آنجا که فردوسی از میان برداشتن بدی و کاشتن تخم نیکی را آرزو میکند و آن را امکان پذیر
میداند. اگر امروز پهلوانان عرصه بین الملل مروری بر اندیشه های بشر دوستانهی فردوسی در باب نیکی و نکوکاری داشته باشند، مردم جهان در صلح وسازش به سر خواهند برد و با خیال آسوده زندگی خواهند کرد.

۴-۲-۱۲- تواضع و فروتنی پهلوانان در شاهنامهی فردوسی

تواضع وفروتنی، از سجایا و ارزشهای اخلاقی است، که همواره مورد تأکید بزرگان بوده است؛ به
گونهای که هرچه انسان قوی تر وبالاتر باشد، باید بر تواضع وفروتنی خود بیافزاید و در این راه سرمشقی برای دیگران باشد.در مقابل،کبر وغرور وخود پسندی یکی از خصلتهای بد اهریمنی است، که در شاهنامه بسیارمورد سرزنش قرار گرفته است و در ضمن داستانهای گوناگون، قهرمانان را از آن برحذر داشته وکوشیده است، با پند واندرز پهلوانان را از این صفت مذموم دور کند. فردوسی متعقد است که کبر وغرور دشمنی را افزایش میدهد ومانع صلح وآرامش در جامعه میشود زیرا انسان مغرور، فقط زور، قدرت، هنر و زیبایی خودرا میبیند و هرگز به دیگران کمک و نیکی نمیکند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ملااحمد در این خصوص مینویسد:«یکی از عوامل کبر وغرور در پهلوانان کامیابی و ظفر است و باعث میشود، پهلوانان از کامیابیهای اولین زود غره شوند ودچار کبر وخودبینی گردند. قهرمانان شاهنامه هرگاه در جنگی بزرگ پیروز میگردند، آنرا نعمتی از جانب خدا میدانند و بلافاصله به درگاه ایزد متعال سپاس گزاری میکنند و بدین وسیله تواضع وفروتنی خود را نشان میدهند. شاعر تأکید میکند انسان نباید از هنر و کامیابی به دست آورده بالیده، کبروغرور به خودراه دهد»: (ملااحمد،۱۳۸۸: ۱۲۸ و۱۲۷)
یکـــی گـــوش بگشــای بــر پنــد گـــو بـــه گفتــار بـــد گــــوی غـــرّه مشـــو
(فردوسی،۱۳۸۷:.۱۵۴۹)

۴-۲-۱۳- نگاه داشتن خشم و غضب توسط پهلوانان در شاهنامه

یکی دیگر از بارزترین سجایای اخلاقی پهلوانان شاهنامه، نگاه داشتن خشم وغضب وپرهیز از تندی است.فردوسی همواره تندی وعصبانیت را از خصلتهای زشت شمرده است و تأکیدمیکند، ابتدا باید اندیشه و تأمّل و تفکر نمود، سپس دست به کاری زد تا مبادا پشیمانی به بار آید گودرز طوس وگیو را نصیحت می کند:
چنیـن گفـت گـــودرز بــا طـوس وگیــو همــان نــــامـــداران و گـــردان نیـــو
نــدانستــه در کــــار، تنــــدی مکـــن بینـدیــش وبنگــر ز ســـر تــا بــه بــن
کـــه تنـــدی پشیمـــانـــی آردت بــــاز تـــودربــوستــان تخــم تنــدی مکـــار
(فردوسی،۱۳۸۷:.۴۵۸)
تندخویی طوس در شاهنامه نکوهش شده است او درمقابل فرود سیاوش خشمگین است و می گوید:
چنیــن داد پــاســخ ستــم کـاره طـوس کــه مــن دارم ایــن لشگـر بـوق وکــوس
تــرا گفتــم او را بـــه نـــزد مــن آر سـخــن هیــچ گــونــه مـکـن خـواستـار
گـــر او شهــریــار است،پــس مـن کیــم بـــر ایــن کـــوه گـــوییـد ز بـهــر چـیم
یـکـــی تــرک زاده چـــو زاغ سیـــاه بـــر ایـــن گــونــه بـگـرفـت راه سپـــاه
(همان :۴۴۸-۴۴۷)
فردوسی درنبرد بزرگ کیخسرو با افراسیاب در کنترل خشم، چنین آورده است:
سپهبـــد کـــه بـــا فـــرّ یـــزدان بـــود همــه خشــم او بنـــد و زنــــدان بـــود
(همان: ۸۲۷)

۴-۳- گذری بر سجایای اخلاقی پهلوانان نامدارایرانی شاهنامه

۴-۳-۱- سجایای اخلاقی رستم،‏ بزرگ مرد شاهنامه

با آنکه در قسمت های گذشته این تحقیق بر سجایای اخلاقی رستم به صورت پراکنده تأکید گردیده امّا از آنجا که رستم وشاهنامه قرابت و همراهی عجیبی با هم دارند در این قسمت به صورت اختصاصی به ذکر سجایای اخلاقی این پهلوان بزرگ پرداخته میشود.
رستم، بی تردید بزرگ ترین پهلوان ایرانی در شاهنامه است، نام این پهلوان در هر کتابی که در زمینهی حماسه نوشته شود ذکر میگردد. شاهنامه بدون رستم، روح حماسی خود را ازدست میدهد. فردوسی به رستم عشق میورزید، به این خاطر در سراسر اثر عظیم خود سخنی نگفته است که کمال رستم را خدشه دار کند. مرحوم مینوی دراین مورد نوشته است: «زمانی که فردوسی شاهنامه را بر سلطان محمود عرضه
میکند، محمود گفت: همه شاهنامه خود هیچ نیست مگر حدّیث رستم و اندر سپاه من هزار مرد چون رستم هست. ابوالقاسم گفت: زندگانی خداوند دراز باد، ندانم‏ اندر سپاه او چند مرد چون رستم باشد، امّا این دانم که خدای تعالی خویشتن را هیچ بنده‏ چون رستم دیگرنیافرید.» (مینوی، ۱۳۸۶: ۴۳)
رستم برای هر ایرانی یادآور: پهلوانی، غیرت، شجاعت، میهن پرستی، دفاع از تمامیت ارضی وهر خصلت خوب و پسندیده ای است.از دیرباز هر پدر ومادری آرزو داشتند، پسری چون رستم داشته باشند. رستم نماد غیوری وقدرتمندی و میهن دوستی است.
محمد جعفر تقوی در مورد رستم میگوید :«آدمی،از آغاز تا به‏ امروز،همیشه در این آرزو بوده است، که‏ بتواند به بالاترین درجات انسانی دست بیابد و انسان کامل نام بگیرد.رستم همان انسان‏ کامل و تمام عیاری است که هرایرانی در ذهن‏ می‏پروراند و چنان‏که در تاریخ آمده است، رستم الگویی ایده آل برای تمامی‏ نسل‏هاست. وی ویژگی‏هایی دارد که سایر بزرگان و پهلوان با داشتن تنها یکی از آن ها پهلوان نام گرفته اند. در بیان بزرگی وی‏ همان بس‏که کیخسرو،آرمانی‏ترین پادشاه‏ شاهنامه،از او چنین یاد می‏کند». (تقوی،۱۳۸۴: ۴۱)
کـــه ای پهلـــوان زادهی پــــر هنــــر ز گــــردان کیـــوان بـــرآورده ســــر
تـــویــی از نیــاکــان مــــرا یــادگــار همیشـــه کمــــــر بستــــه‏ی کــــارزار
دل شهــــریــــاران و پشـــت کیـــــان بــه فـــرمــان هـــرکــس کمر بـر میـان
بــــدان داد تـــا دسـت فـــریــاد خـواه بگیــری بــر آری ز تــاریــک چـــاه
(فردوسی. ۱۳۸۷: ۶۲۵)
به قول اسلامیندوشن :«رستم جهان پهلوان،تاج بخش،پیلتن،که به تحقیر اورا سگزی میگفتند، پهلوان اوّل شاهنامه است. حماسه هر قومی مردی آرمانی وایده آل دارد که تمام آرمان های آن قوم وملت در وجود او تجسم یافته وعینیت دارد،قهرمانی که مظهر ارادهی استوار ملّتی بزرگ است،مانند آخیلوس در ایلیاد و ادیسه هومر در کشور یونان و راما در رامایانای هندی، و رستم نیز نماد شجاعت وقهرمانی ملّت غیور ایران است که تمام حوادث و دوران پهلوانی شاهنامه را برمحوروجودی خود میچرخاند. »(اسلامیندوشن، ۱۳۸۹: ۲۵۰)
محمود عبادیان در خصوص رستم میگوید:«رستم چهره ای ترسیم شده به خطوط آرمانی دارد،او نماد جهان پهلوانی و جنگاوری است.رخسارهی وی ترکیبی از واقع و ممکن است ؛ او تا حدّی یک انسان آرمانی است. در پشت این خصوصیت های حماسی، او مظهر یک فرماندهی توانا، مسئول، میهن پرست، فرزانه و دلسوز است، سیمای انسانی دارد، رستم شکست ناپذیر نیست، خطا نیز از او سرمیزند؛ یزدان پرست است ولی بری از زهد است.» (عبادیان،۱۳۸۷: ۱۹۹)
رستم دردوبیت زیر به خوبی معرفی شده است :مردی باهنر ودارای فر وشکوه ونژادی اصیل، که بسیار جوانمرد ودادگر است وخودش هم اقرار میکند که دانش وزور وفرش را از جانب خدا گرفته است:
هنــــر بــایـد از مــرد و فـــرّ و نـــژاد کفـــــی راد دارد دلـــــی پـــــر ز داد
بـــه یــزدان چنیـــن گفـت: کـای دادگـر تـــو دادی مـــرا دانـــش و زور و فـــر
(فردوسی،۱۳۸۷: ۱۹۹و۱۰۰۳)
سجایای اخلاقی رستم و ارزشهای اخلاقی وی بسیار زیاداست شاید هر نبرد رستم مملو از سجایای اخلاقی باشند که خود کتابی عظیم را تشکیل میدهند.آنچه درذیل آمده برگزیده ترین سجایای اخلاقی رستم است و برای هرکدام به ذکر چند مطلب و بیت کفایت شده است. با آنکه نام رستم یادآور زور وپهلوانی وقدرت است امّا ویژگیهای شخصیّتی – رفتاری رستم به مراتب برقوای بدنی ونیرو و توان خارق العادهی او برتری دارد.در زیر به بعضی از این خصلتها اشاره میشود:

۴-۳-۱-۱- اعتقاد رستم به خدا

هلاکو مراغه را به پایتختی خود برگزید و از عیسویان حمایت نمود ، همچنین آنها را به امور مهم گذاشت. هلاکو اختلافاتی نیز با برکای که خواهان جانشینی اریق بوکا بجای منکو بود ، داشت که به درگیری های میان آن دو منتهی شد.( اشپولر،۱۳۸۹،۶۶-۶۱). هلاکو به منظور برقراری نظم و امنیت و ساماندهی امر حکومتی در سال ۶۶۱ هـ مجلس شور مملکتی تشکیل داد(همان،۶۹). در این مجلس شمس الدین محمد جوینی برادر مورخ معروف به وزارت رسید(خواند میر،۱۳۵۵ ،۲۶۶). هلاکو در ربیع الاول سال ۶۶۳ﻫ وفات یافت و اباقاخان جانشین او شد .
۳-۲- ۲-اباقاخان
اباقاخان در دوران سلطنت هلاکو به خراسان فرستاده شد و بر آن ولایت حکم می راند در حالیکه ارغون در دستگاه او خدمت می کرد. اباقا در هنگام مرگ هلاکو به قشلاق خود در مازندران رفته بود ، اما با شنیدن خبر مرگ هلاکو خود را به قورلیتای رساند و در سال ۶۶۳ هـ توانست به تخت قاآنی بنشیند . او تابستان را در ایلاق و زمستان را در مراغه می گذراند.(سمرقندی ، بی تا،۱۷۰). ازدوران سلطنت اباقاخان بعنوان دوره رشد وترقی مسیحیان تحت حکومت مغول یاد شده است(لین ،۱۳۸۹،۷۸). او در همان اوایل حکومت خود ، دختر میخائیل هشتم ، امپراطور روم شرقی به نام مریم را به عقد خود درآورد و رابطه خود را با آنها مستحکم نمود و هنگامیکه بر تخت نشست ممالک را بین امرا و حکام تقسیم نمود . اباقا وزارت خود را به شمس الدین محمد جوینی داد ، او همچنین تبریز را به پایتختی برگزید(رشید الدین فضل الله،۱۳۶۷:ج۲،۷۴۳) . در این زمان عطامک جوینی نیز به حکومت عراق رسید و عراق در دوران او آباد و شکوفا شد.
در همان اوایل حکومت اباقاخان ، از جانب اردوی زرین دشمنی هایی با او صورت گرفت و سرانجام نوباقای و برکه در سال ۶۶۴ هـ به جنگ با اباقاخان برخواسته و در نزدیکی آق سو با نبردی در گرفت که در آن نوقای کشته شد ، و برکه به طرف تفلیس حرکت نمود، اما در بین راه مریض شده و وفات یافت ، در این میان اباقاخان منکو تیمور را به محافظت استحکامات آنجا گذاشته و بازگشت و در کرمان و مازندران قشلاق کرد . در زمستان همان سال براق درصدد حمله به مملکت اباقاخان برآمد . او در وهله اول محمود یلواج را به نزد اباقا فرستاد(همان،۷۴۵-۷۴۴). که هدف از این دیدار ظاهرا گردآوری عایدات مقرر برای براق ، پادشاه الوس جغتای و همسایه شرقی اش قایدو بود که براق نخست رقیب او و سپس در سلک ملتزمانش درآمده بود. اما مقصود اصلی سفر محمود یلواج ، جاسوسی و گردآوری اطلاعات از مناطق تحت حکومت اباقا برای براق بود؛ زیرا براق به تشویق قایدو ، قصد حمله به سرزمین های اباقاخان را در سر داشت.(بویل،۱۳۸۵،۳۳۵). در همان زمان خبر رسید که بر کنار جیحون لشکری یاغی مشاهده شده با دریافت این گزارش، اباقا دستور بازگرداندن محمود یلواج را داد داد ، اما او سپاهیان اباقا را فریب داد و از جیحون گذشت. (رشید الدین فضل الله،۱۳۶۷:ج۲،۷۴۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

براق همچنان در حال حرکت به سمت ممالک اباقاخان بود ، تا اینکه در سال ۶۶۸ﻫ به خراسان آمد و در آنجا مصافی سخت با اباقاخان داد و منهزم گشته ، از آب قراسو گذشت ، در حالیکه نیروهای او پراکنده شدند ،از جمله این افراد ، احمد اغول پسر بوری بن جغتای بود که با لشکر خود به جانب بیش بالیغ روانه شد(همان ،۷۶۰). پس از شکست لشکر براق اباقاخان به آذربایجان بازگشت و در آنجا برای بار دوم به تخت نشست.
در سال ۶۷۱ ﻫ آقبک نامی که مدتی حفاظت قلعه آمویه را داشت به حضور اباقاخان رسید و از مردم بخارا شکایت کرد و بیان نمود که همه دشمنانی که از آن طرف آب می آیند از بخارا تامین می شوند و قوت می گیرند(همان ،۷۶۶). اباقا خان نیز با شنیدن این شکایت به بخارا حمله کرده و انجا را ویران نمود . پس از آن نیز شمس الدین کرت را به خاطر رفتار تردد آمیزش در هنگام حمله براق ، به قلعه دز که در سرحد قفقاز و دشت قیچاق قرار داشت ، تبعید نمود . شمس الدین در این قلعه به سال ۶۷۶ ﻫ وفات یافت.
همچنین اباقا خان در سال ۶۷۷ ﻫ سپاهی را به جنگ نکوداریان که راه ها را ناامن کرده بودند فرستاد. در همین اثنا دسیسه چینی های مجد الملک یزدی بر علیه جوینی افشاء شد و اباقاخان او را به جوینی سپرد تا هرچه می خواهد در مورد او انجام دهد اما جوینی از جرم او گذشت.(همان۷۷۶-۷۷۳). اما در طرف دیگر مرزهای اباقاخان شامیان، به حدود روم و دیار بکر دست اندازی کرده و ولایات مسلمان را تاراج می کردند و این موجب شد که اباقاخان به جنگ با آنها بپردازد سپاهی که اباقاخان به مصاف انها فرستاد در حدود الرحبه شکست خورده و چینقار فرمانده سپاهیان مغول نیز به قتل رسید ؛ سپاه مغولان سپس در جنگ ابلستن نیز درهم شکستند(اشپولر،۱۳۸۴،۷۹). به دنبال این اقدامات و به تلافی این شکست ها اباقاخان ، منکو تیمور برادر خود را به نبرد با مصریان فرستاد که در آن جنگ منکو تیمور نیز کشته شد(رشید الدین فضل الله،همان،۷۷۸-۷۷۶).این درگیری ها در سال ۶۸۰ ﻫ بعلت مرگ اباقاخان متوقف شد.
۳-۲-۳- احمد تکودار
پس از مرگ اباقاخان و بعد مذاکرات بسیار ، بالاخره تکودار به حکومت رسید ، او پس از گرویدن به اسلام نام احمد را برای خود برگزید. هنگامی که احمد از جشن و سرور فارغ شد، دستور داد تا خزاینی را که در کوه شاهو بود، را آورده و در بین امرا تقسیم نمایند. بنظر می رسد که احمد در ابتدا قصد داشته است با مصریان رابطه دوستانه ای برقرار نماید و توافق و صلح را جایگزین جنگ کند و گفته می شود یکی از دلایل اسلام آوردن او همین مساله است که با معرفی کردن خود بعنوان حاکمی مسلمان وجهه مناسبی در میان انها پیدا کند . او به منظور اجرای این طرح در جمادی الاول ۶۸۱ ﻫ هیئتی به دربار قلاون به قاهره فرستاد ، تا خبر اسلام آوردن احمد و هدفهای صلح جویانه اش را به گوش مسلمانان برسانند(اشپولر،۱۳۸۴،۸۳). این روش سیاست خارجی احمد تکودار بود . اما در داخل مشکل اصلی او ارغون بود که با چند روز تاخیر به قوریلتای پادشاهی او آمد و حتی گلایه داشت که چرا تا آمدن او صبر نکرده اند . شخص مشکل ساز دیگر که دسیسه چینی می کرد مجدالملک یزدی بود ، او نسبت به صاحب دیوان نظر خوشی نداشت اما در آخر تمام نقشه های که برای صاحب دیوان می کشید بر سر او فرو ریخت و هشتم جمادی الاول سال ۶۸۱ ﻫ در الاتاق کشته شد ؛ رشید الدین در این باره می نویسد :«سر او را پر از کاه کردند تا به بغداد فرستند و اعضای او را نیز به اطراف فرستادند». ارغون که از خاندان جوینی دل خوشی نداشت وقتی به بغداد رفت درخواست پس دادن املاک پدرش را نمود ؛ او در همانجا جنازه یکی از نزدیکان خواجه علاءالدین را از خاک بیرون آورد ، علاءالدین که به هنگام دریافت این خبر در اران به سر می برد ، پس از شنیدن این خبر از شدت ناراحتی در سال چهارم ذی الحجه ۶۸۱ ﻫ وفات یافت(رشید الدین فضل الله،۱۳۶۷:ج۲،۷۸۹-۷۸۶).اما ارغون همچنان مخالفت خود را با احمد ادامه داد تا اینکه قونغورتای یکی از نزدیکان ارغون در آسیای صغیر قیام کرد ، احمد او را شکست داد و به قتل رساند. سپس نیروهای او به ارغون پیوستند تا اینکه زد و خوردهایی رخ داد و احمد شکست هایی از او خورده و به آذربایجان فرار کرد ، در آنجا او را گرفتند و با شکستن کمرش او را به قتل آوردند ، همانطوری که احمد ، قونغورتای را به قتل رسانده بود(بویل،۱۳۸۵،۳۴۵).
۳-۲-۴- ارغون
ارغون پس از صدور فرمان قتل احمد ، در بیست و هفتم جمادی الاول ۶۸۳ ﻫ به ایلخانی رسید (رشید الدین فضل الله،۱۳۶۷:ج۲،۸۰۷). پس از آن هر یک از شاهزادگان و امرا را به حکومت ایالاتی گماشت. در این راستا هولاجو و گیخاتو را به مملکت روم فرستاد و خراسان و مازندران و قم و ری را به فرزند خود غازان خان سپرد(ر.ک.همان۸۰۸-۸۰۷).
شمس الدین صاحب دیوان که با شروع سلطنت ارغون به اصفهان و از آنجا به قم گریخته بود پس از مدتی به نزد ایلخان آمد و ارغون که بوقا را به وزارت خود برگزیده بود ، در ابتدا قصد داشت از کشتن او صرف نظر نماید و او را به نیابت امیر بوقا قرار بگمارد (بویل،۱۳۸۵،۳۴۶). اما دسیسه چینی های فخرالدین مستوفی و حسام الدین تاثیر خود را گذاشت و باعث شد، تا بوقا دستور قتل صاحب دیوان شمس الدین را بدهد. (رشید الدین فضل الله،همان، ۸۱۱-۸۰۸). پس از این واقعه بوقا در پی شورش مردم بر ضد عاملان مغول به شیراز فرستاده شده بود(بویل،همان،۳۴۷). در آنجا عده ای از مغولان از او به نزد ایلخان شکایت کرده و ایلخان را بر ضد او افروختند(اشپولر،۱۳۸۴،۸۸۹). بوقای نیز در این حالت به مخالفت با ارغون برخاست . اما پس از مدت کوتاهی دستگیر شد و در بیست و یکم ذی الحجه ۶۸۷ﻫ به قتل رسید (رشید الدین فضل الله،همان،۸۱۸-۸۱۵).
ارغون حکمرانی کارآمد نبود، و در تشخیص مصالح مالی دولت ، نالایق و بی تجربه به شمار می آمد . وی طرحی برای تحصیل گسترده ثروت در کشور تهیه نموده و بدین منظور حکومت را به سعدالدوله یهودی داد، سعدالدوله نیز تا توانست ایالات را تحت فشار قرار داد(اشپولر،۱۳۸۹،۸۲۹). و توانست در دولت ارغون صاحب نفوذ وقدرت شود و با پشتیبانی ارغون که متعصبانه ، پیرو دین بودا و دشمن مسلمانان بود، به سرکوبی مسلمانان پرداخت(اشپولر،۱۳۸۴،۹۰). منشی کرمانی در این مورد می نویسد : « انتقام او اهل اسلام را شمشیری بود زهرآلود»(منشی کرمانی،۱۳۶۲،۶۲).او تا سال ۶۹۰ ﻫ که سال وفات ارغون بود (رشید الدین فضل الله،همان،۸۱۹). همچنان برسریر قدرت بود و در سال ۶۹۰ ﻫ پس از شش روز بعد از مرگ ارغون در آذربایجان وفات یافت.
۳-۲- ۵-گیخاتو و بایدو
پس از مرگ ارغون تلاش اکثر امرا بر این بود تا بایدو را به تخت ایلخانی بنشانند . اما بواسطه طرفداری های امیر چوپان و قورمشی از گیخاتو ، گیخاتو که در روم بود به سمت ایران حرکت نموده و در روز یکشنبه بیست و چهارم رجب سال ۶۹۰ ﻫ در حدود اخلاط به تخت نشست (رشید الدین فضل الله،۱۳۶۷:ج۲،۸۳۰).گیخاتو هنگامی که به تخت نشست از قامانها پرسش نمود ، که چرا ارغون زندگی کوتاهی داشت؟ آنان پاسخ دادند : زیرا او شاهزادگان و مردم بسیاری را کشت و در خونریزی افراط نمود(بیانی ،۱۳۶۷:ج۲،۴۳۰). بنظر می رسد که این سخنان به نوبه خود توانسته تاثیر بسیاری بر گیخاتو بگذارد . چون می بینیم در هنگام کنکاش از مخالفین و کسانی که موافق حکومت او نبودند ، پس از شنیدن اعتراف انها ، ازخونشان گذشت ، که نمونه آن شیکتور نویان بود .هنگامیکه گیخاتو به طرف روم رفت، او را به نیابت خود در ایران گماشت و نیز در زمان حضور گیخاتو در روم ، صدرالدین زنجانی و طغاجار در ایران دست به توطئه بردند و از عموی او حمایت نمودند ، اما آنها نیز مورد عفو قرار گرفتند و حتی قدرت آنها از آن نیز فراتر رفت و طغاجار به عنوان یکی از فرماندهان سپاه برگزیده شده وصدرالدین زنجانی نیز بعدا به وزارت رسید. (بویل،۱۳۸۵،۳۵۰).
در روز یکشنبه دوازدهم رجب سال ۶۹۱ ﻫ در الاتاغ گیخاتو دوباره بر تخت نشست(رشید الدین فضل همان،۸۳۳). و گیخاتو در همین سال صدرالدین زنجانی را به وزارت برگزید و با زیاده روی در دادن هدایا خزانه دولت را خالی کرد( وصاف، ۱۲۶۹ ،۲۶) پس از آن گیخاتو توانست نیروهای سلطان مملوک مصر که قلعه روم را تصرف نموده بودند را شکست دهد(اشپولر،۱۳۸۴،۹۳). از جمله اتفاقات مهمی که در دوره سلطنت گیخاتو رخ داد ، انتشار چاو بود ، که می توان آنرا یکی از دلایل برکناری او نیز به شمار آورد که موجب دلسردی مردم از او و حمایت از رقبایش بخصوص بایدو شد . داستان از اینقرار بود که در این هنگام چاو در چین رواج پیدا کرد و صدرالدین زنجانی نیز وقتی از آن آگاه شد آنرا به عرض گیخاتو رساند و او را ترغیب نمود که برای سر و سامان دادن به وضع مالی کشور ، دست به انتشار چاو بزنند، ایلخان نیز تحت تاثیر سخنان او قرار گرفته و موافقت کرد. بعد از آن نیز چاو خانه ها در اکثر ممالک دایر گردید(رشید الدین فضل الله،۱۳۶۷:ج۲،۸۳۵). با انتشار چاو در ایران هیچ کس به این پول اعتمادی نشان نداد ؛ بازارها خالی شدند و بجز روستاها در جای دیگری آذوقه یافت نمی شد و غازان خان که حکمران ایالت خراسان بود آن را به رسمیت نشناخت(اشپولر،۱۳۸۴،۸۳). و مردم نیز در برابر این اقدام مقاومت نمودند. چنانچه رشید الدین می نویسد :« همچنان معامله به زر می کردند» (رشید الدین فضل الله،همان،۸۳۶). در خاتمه گیخاتو مجبور شد این فرمان را لغو کند. با این کار بدگمانی ها نسبت به گیخاتو بیشتر شد اما مسئله دیگری که از لحاظ سیاسی تاثیر بسیاری بر حکومت گیخاتو گذاشت، این بود که او در مجلسی که مست بود به بایدو دشنام داد. (اقبال آشتیانی ،۱۳۵۶،۲۵). که این اقدام منجر به ناراحتی شدید بایدو از او شد و اکثر امرا نیز با او موافقت کرده و برای عزل گیخاتو از حکومت هم آواز شدند .هنگامی که گیخاتو از این اوضاع آگاهی یافت بعضی از امرا را دستگیر کرد که امیر طغاجار با وساطتی که انجام داد جان دستگیر شدگان را نجات داد و پیشنهاد مذاکره با بایدو را داد(اشپولر ،۱۳۸۴،۹۴). اما در این هنگام بایدو از طرف بغداد به تبریز حمله ور شده و در نزدیک همدان با نیروهای گیخاتو درگیر شد که در این نبرد امرای گیخاتو نیز به بایدو پیوستند و ایلخان با دیدن این وضعیت پا به فرار گذاشت ، اما نیروهای بایدو او را دستگیر کرده و به یاسا رساندند. (رشید الدین فضل الله،همان،۸۳۸-۸۳۷) .
پس از مرگ گیخاتو امیر طغاجار و امرای دیگر بایدو را به ایلخانی برگزیدند او در جمادی الاول سال ۶۹۴ﻫ در نزدیکی همدان به جای گیخاتو نشست و وزارت خود را به جمال الدین دستجردانی سپرد(شبانکاره ای،۱۳۶۳ ،۲۶۷). در این دوره به مانند عهد ارغون، مسلمانان به زحمت افتادند و مغولان دست به تعدی به جان و مال مردم دراز کردند و زوایا و خانقاه ها پایگاه بخشیان و کشیشان شد(بیانی ، ۱۳۷۹ ،۲۰۷). و به مسیحیان اجازه بنای کلیساهای جدید در نقاط گوناگون کشور داده شد (بیانی ،۱۳۶۷:ج۲،۴۳۶). اما پس از مدتی بایدو دستجردانی و طغاجار را از خود رنجاند. با این اقدام او، طغاجار در هنگام جنگ بایدو با غازان انتقام گیخاتو را بهانه خود قرار داده و به لشکریان غازان پیوست(رشیدالدین فضل الله ،همان،۹۰۰-۸۸۲). دوران حکمرانی بایدو نیز با حملات غازان به پایان رسید و غازان توانست در ۲۹ دیقعده ۶۹۴ﻫ بر تخت بنشیند.(اشپولر ،همان،۹۶).
۳-۲-۶- غازان خان
با روی کار امدن غازان که با راهنمای و ارشاد نوروز به اسلام گرویده بود، دوران جدیدی را در ایران عصر ایلخانان مغول آغاز گردید.در این راستا او، مسلمین را می نواخت و سخت گیری را بر عیسویان شروع نمود. غازان در ابتدای سلطنت خویش دستور ویران کردن تمام کلیساها و بت خانه ها را صادر نمود و این کار چنان شدت گرفت که پس از چندی ناگزیر شد، فرمان لغو آن را صادر کند. در زمان او مغولان زیادی به اسلام گرویدند و بنا به قول شبانکاره ای ، غازان دستور داده بود تا « جهودان دستارها ببندند»(شبانکاره ای،۱۳۶۳ ،۲۶۸). همچنین او اصلاحاتی نظیر : اصلاح وضع مسکوکات و مقیاس ، رسیدگی به منابع مالیاتی ،اصلاح شیوه تحویل اسلحه به لشکرها ، میزان نحوه پرداخت مواجب سپاهیان و غیره را انجام داد (رشیدالدین ،فضل الله ،۱۳۶۷:ج۲،۹۶۶). تا وضع مملکت رو به آبادانی نهد که بنابر شواهد اینگونه نیز شد و وضعیت معیشتی مردم بهبود یافت. با به حکومت رسیدن غازان جنگ های داخلی در قلمرو ایلخانان پایان یافت (قابل ذکر است این کشمکش ها پس از مرگ ارغون آغاز شده بود) در همین اثنا با مرگ قوبیلای قان ،حکومت ایلخانان از قلمرو آن تجزیه شد .
حکومت غازان در اوایل شکل گیری از آرامش چندانی برخوردار نبود امرا سر نا سازگاری گذاشته بودند ، امیر نوروز یکی از این مخالفان بود. او در آغاز امر با تمام وجود به یاری غازان برخاست تا او را به حکومت برساند و اینگونه نیز شد ، اما نوروز انتظار داشت که ندیم نیرومند ایلخان گردد اما توقعات او چنان که باید برآورده نشد. نوروز در خراسان خروج کرد، او می کوشید تا سلطان مستقل ایالت خراسان گردد ، لشکریان امیر نوروزدر نبرد با سپاهیان غازان که برای فرو نشاندن عصیان او اعزام شده بودند، منهزم شدند وامیر نوروز نیز به هرات گریخت . ملک فخرالدین کرت ، امیر هرات تابع و دست نشانده ایلخان در آغاز رسم میهمان نوازی را درباره امیر نوروز به جای آورد ، ولی سپس او را تسلیم غازان نمود ؛ قتلغ شاه، نیز امیر نوروز را به دستور غازان در سال ۶۹۶ هـ به قتل آورد(رشید الدین فضل الله،همان،۹۳۲-۹۲۶). صدرالدین زنجانی وزیر نیز در سال ۶۹۷ هـ. بر اثر شکایات سید قطب الدین شیرازی و معین الدین خراسانی که او را به خیانت درحفظ اموال مملکت متهم کرده بودند ، به یاسا رسید . بعد از آن غازان منصب وزارت خود را به سعدالدین (همان،۹۳۶-۹۳۴) و نیابت وزارت را نیز به رشیدالدین فضل الله سپرد . در همین زمان نیز در آسیای صغیر خودسری هاو نا آرامی هایی رخ داد که غازان آنها را خواباند و در هنگام حضور ایلخان در آسیای صغیر ، مصریان سر ناسازگاری گذاشتند و موجبات تهاجم غازان به آنجا را فراهم آوردند، او توانست در جنگ مجمع المروج مصریان را شکست دهد و در همین سال ۶۹۹ هـ به دمشق برسد . در آنجا غازان دستور داد تا خطبه به نام وی بخوانند(اشپولر،۱۳۸۴،۲۷۵). غازان نبرد دیگری را در سال ۷۰۲ﻫ با مصریان سازماندهی نمود. این نبرد به مرج الصفر مشهور است ، پیش از آن غازان از مصریان درخواست خراج و خواندن خطبه به نام خود کرد ،که مصریان به این شرایط تن در ندادند(اقبال آشتیانی ،۱۳۸۷،۲۷۵). این قضیه از دلایل وقوع جنگ مرج الصفر بود که در آن جنگ مغولان متحمل شکست سختی شدند . غازان خان در سال ۷۰۳ﻫ در اردوگاه زمستانی بین النهرین بیمار شد ، در همین ایام قیام الافرنک رخ داد که با تلاش سعدالدین وزیر ، رهبر قیام دستگیر و جنبش او سرکوب شد.غازان خان در ۱۱ شوال ۷۰۳ در سن۳۰ سالگی درگذشت(رشید الدین فضل الله،۱۳۶۷:ج۲،۹۵۸و۹۶۳) و با مرگ او نیز دوران طلایی مغولان به پایان رسید.
۳-۲-۷-الجایتو
در زمان غازان ، الجایتو به امارت خراسان مشغول بود. او کسانی را در دربار غازان اجیر کرده بود ؛ تا اگر اتفاقی افتاد او را باخبر نمایند . با مرگ غازان ، امرا دو دسته شدند و هر دسته برای خود یکی از شاهزادگان را نامزد ایلخانی نمود .دسته ای از آنها به ریاست امیرجولای ، مایل به سلطنت الجایتو بودند و دسته ای دیگر به رهبری هرداق قصد داشتند آلافرنگ را که در زمان غازان قیام کرده بود و به خاطر جوانی از خون او گذشته بودند را به ایلخانی برسانند ، الجایتو که قصد داشت بدون خونریزی بسیار به سلطنت برسد مخفیانه سه نفر به نامهای اسین قتلع ، امیر کرجی و قربوما را مامور، قتل هرداق و آلافرنگ نمود. با از میان برداشتن رقیبان ، الجایتو توانست در ۱۵ ذی الحجه ۷۰۳ هـ در شهر اوجان به تخت ایلخانی بنشیند. (حافظ ابرو ،۱۳۱۷،۱۱-۸)
تا زمان غازان ، پس از مرگ یک سلطان رقابت میان صاحبان ملل و ادیان بر سر این بود که پادشاه جدید را به طرف خود سوق دهند ، اما از آن زمان به بعد ، درگیری میان فرقه ها شکل گرفت و هر فرقه ای سعی داشت پادشاه جدید را به سوی خود جلب نماید . در این زمان سنیها اعم از شافعی و حنفی و شیعیان اثنی عشری در جلب نظر ایلخان به رقابت با یکدیگر پرداختند و هر گروه نیز در یک برهه زمانی موفق شد، الجایتو را به طرف خود بکشاند .الجایتو تحت تاثیر ساوجی ، طرمطاز و تاج الدین آوجی به تشیع گروید ، اما به پیشنهاد فضل الله به خاطر جلوگیری از بروز اختلافات ، دوباره به تسنن گروید.
الجایتو سلطانیه را در سال ۷۰۴ﻫ ساخت(قطبی اهری،۱۳۸۸،۲۰۶). و آنجا را پایتخت خود قرار دادو در پیشرفت آن کوشید همچنین او در سال ۷۰۶ هﻫ توانست گیلان راکه تا آن زمان فتح نشده بود، را فتح نماید و مرزهای ایلخانی را به ان حدود برساند ، اما از طرف دیگرارمنستان صغری نیز در زمان سلطنت این پادشاه و جانشینانش از دست مغولان خارج شد. (حافظ ابرو ،۱۳۱۷،۱۱-۸). او بهادر را نیز به سوی فخرالدین کرت فرستاد تا او را که دست به حیله گری برده بود سیاست کند اما بهادر کشته شد و پس از آن بوجای پسر بهادر به جنگ فخرالدین فرستاده شد و او و برادرش توغان توانستند، فخرالدین را گرفته و به نزد الجایتو بیاورند ، اما فخرالدین گناهان خود را به گردن ساکنان هرات و جمال الدین سام انداخت ، که این اقدام فخرالدین منجر به حمله مغولان به هرات شد و الجایتو توانست به فرماندهی بوجای هرات را تصرف نماید(اشپولر ،۱۳۸۴،۱۱۲).
در دوره الجایتو سعدالدین وزیر رسما در راس اداره کشور قرار داشت ، اما این رشید الدین بود که عملا اداره امر را در دست داشت . سعدالدین کوشید تا وسایل نابودی رشید الدین را به وسیله گزارشهای دروغین فراهم سازد، اما روند امور به نفع رشیدالدین تغییر یافت و او توانست موجبات اعدام سعدالدین را فراهم نماید ، پس از آن تاج الدین علیشاه در راه وزارت شریک رشید الدین فضل الله شد(شبانکاره ای ،۱۳۶۳،۲۷۱-۲۷۰). همه کارها بر عهده رشید الدین بود تا زمانی که الجایتو در سال ۷۱۶ هـ دیده ازجهان فرو بست.
۳-۲-۸-ابو سعید
اولجایتو در ۲۸ رمضان ۷۱۶ هـ وفات یافت(قاشانی ،۱۳۴۸،۱۴۵).در زمان مرگ اولجایتو ، ابوسعید در مازندران بود .او که از طرف اولجایتو به حکومت خراسان گماشته شده بود. ۱۲ سال بیشتر سن نداشت. که در اول صفر ۷۱۷ ﻫ به تخت نشست (حافظ ابرو ،۱۳۱۷،۷۱؛ اشپولر،۱۳۸۴،۱۲۲).او اولین ایلخان مغولی بود که به طور کامل و از ابتدا نام اسلامی داشت (اشپولر،۱۳۸۹،۸۹). بنا به گفته شبانکاره ای، او دوستدار علم و هنر بود و هنرمندان و شعرا را گرامی داشت(شبانکارهای ،۱۳۶۳،۲۷۳).
ابوسعید در هنگام به تخت نشستن منصب امیرالامرای را به امیر سونج داد اما او به دلیل دور شدن از پایتخت از قبول این امر امتناع ورزید (اقبال آشتیانی ،۱۳۸۷،۳۲۵). این اقدام سونج موجب شد تا ابوسعید منصب امیرالامرای را به امیر چوپان بدهد و بدین گونه زمام امور کلی و جزئی ایران در دست امیر چوپان قرار گرفت . چنانکه مستوفی می نویسد :« پادشاه از جهانداری نامی بیش نبود» (مستوفی ،۱۳۳۹،۶۱۲).
در همان اوایل حکومت ابوسعید ، مخالفت ها با او آغاز شد ؛ از جمله این مخالفان یساول بود که ابوسعید توانست این طغیان را سرکوب کند.(حافظ ابرو ،۱۳۱۷،۷۷-۷۴). در دوران ابوسعید کار وزارت در آغاز با تاج الدین علیشاه و رشیدالدین فضل الله بود ؛ اما رفته رفته کدورت هایی بین آن دو پیش آمد و دسیسه چینان در این بین دست به کار شدند. یکی ازاین افراد ، ابوبکر آقا ، از نوکران امیر چوپان بود(حافظ ابرو ،۱۳۱۷،۷۸). او پیوسته از رشیدالدین فضل الله به نزد امیر چوپان شکایت می کرد . سخن چینی این مخالفان باعث شد تا رشیدالدین فضل الله دررجب سنه ۷۱۷ هـ از مقام وزارت عزل شود(همانجا). و به تبریز فرستاده شود ، اما تاج الدین علیشاه و دیگر مخالفان باز هم بیکار ننشسته و او را متهم به دادن شربت زهرآلود به الجایتو نمودند.دشمنی این گروه در نهایت منجر به قتل رشید الدین فضل الله در سال ۷۱۹ ﻫ شد (همان،۷۹). سپس وزارت به خواجه تاج الدین علیشاه رسید و او یکه تاز میدان وزارت شد.
در حدود سال ۷۰۹ هـ بود که در خراسان امیر یساور دست به تحریکاتی زد و لشکرهای ازبک نیز به حدود دربند آمده و از طرف مصر نیز لشکری به مرزهای دیار بکر رسید(همان ،۸۴). امیر چوپان توانست حملات ازبکان را دفع نماید اما یساور همچنان در خراسان در حال تاخت و تاز بود ، تا اینکه در سال ۷۲۰ﻫ به قتل رسید(همان ، ۱۱۱). در سال ۷۲۴ﻫ تاج الدین علیشاهنیز مرد . او تنها وزیر دوره ایلخانان بود که به مرگ طبیعی مرد. (بویل،۱۳۸۵،۳۸۴).
امیر چوپان که روز به روز قدرتمندتر می شد ، موجب حسادت اطرافیان قرار گرفت ، که در این اثنا دو اتفاق به تیره شدن روابط امیر چوپان با ابوسعید منجر شد، یکی از آنها عاشق شدن ابوسعید بر دختر امیر چوپان بود و دیگری نیز عمل نابخردانه دمشق خواجه پسر امیر چوپان بود ، او با یکی از معشوقه های ابوسعید به نام تقتای خاتون ارتباط برقرار کرده بود(اشپولر، ۱۳۸۴،۱۲۸).زمانیکه که ابوسعید از این ارتباط باخبر شد دستور قتل وی را صادرنمود. این اقدامات ، امیر چوپان را از ابوسعید دور کرد ، امیر چوپان سعی داشت ، در مقابل ابوسعید قرار نگیرد و برای این کار به نزد غیاث الدین کرت رفت ، اما غیاث الدین کرت او را زندانی کرده و به ابوسعید تسلیم نمود . غیاث الدین فرزند رشیدالدین که در آن هنگام عهده دار وزارت ایلخانان بود دستور قتل امیر چوپان را صادر نمود(همان،۱۳۱). امیر چوپان را در سال ۷۲۸ هـ گردن زدند و بنا به وصیتش جسد او را به مکه بردند.(بیانی ،۱۳۶۷:ج:۲،۵۱۱)در زمان ابوسعید روابط با مصر که در چندین دهه پیش از او درنبرد و کشمکش بود، براساس معاهده ای بهبود یافت و مرزهای دو دولت تثبیت شد. (اشپولر، ۱۳۸۹،۹۰)
ابوسعید در سال ۷۳۶ هـ وفات یافت و آرپاگون (آرپاخون) جانشین او شد(قطبی اهری،۱۳۸۹،۲۱۷) او تنها شش ماه حکومت کرد و پس از او نیز موسی خان وسپس محمد خان به پادشاهی رسیدند(همان،۲۴۲-۲۴۷). بطور کلی در دوران بعد از مرگ ابوسعید، حکمرانی قوی بر سر کار نیامد و آنها فقط اسما به حکومت می پرداختند پپپپو حاکمان واقعی در اصل حامیان آنها در بدست گرفتن سلطنت بودند . با توجه به ضعف ایلخانان کم کم ، حکومت های ملوک الطوایفی شروع به شکل گیری نمود ، مانند: جلایریان در آذربایجان و عراق ، مظفریان در جنوب و آل کرت در هرات و دیگر خاندانهای حکومتگر محلی که در نقاط مختلف ایران به قدرت رسیدند.
فصل چهارم
نگاهی گذرا به بعضی ایالت های ایران دوره مغول
مقدمه
در دوران ایلخانان ایران به چندین ایالت تقسیم شده بود .گرایش ایلخانان بیشتر به مناطقی بود که در ابتدای امر در مقابل آنان تابع و ایل شده بودند ، همانطور که در شرح حملات مغولان پاشاره رفت ؛ آنان در ابتدای امر از حاکمان شهرها طلب ایل شدن می کردند، ، ما در بعضی مناطق شاهد مقاومت مردم در برابرمغولان هستیم . اما در بعضی نقاط دیگر ،می بینیم که مردم پس از پی بردن به عدم توانای در برابر نیروی مهاجمان خود را تسلیم کرده و ایل شدند تا مغولان نیز حکومت آنها را به رسمیت بشناسند . از قبیل این موارد بسیار پیش آمد و حتی یرلیغ حکومتی نیز از طرف مغولان برای آنها صادر گردید ، اما هیچگاه رویای کنترل مستقیم تمام نقاط ایران از ذهن مغولان پاک نشد. آنها در این راستا حتی به ازدواج های سیاسی نیز مبادرت ورزیدند . اما ولایاتی را که مغولان تصرف کردند ،به تومان های تقسیم شد ؛ که این تومانها با توجه به کارکردهای متفاوت شکل گرفتند؛ که برخی از آنها مثل تومان های خراسان و مازندران، کارکرد نظامی داشتند . اما بعضی نیز جزو تقسیمات کشوری بودند که این قبیل تقسیمات را میتوان در مناطق مرکزی وشمال غرب ایران مشاهده کرد . در این فصل، به صورتی مختصر به الحاق برخی از ایالاتی که ایل شده یا با بهره گرفتن از ازدواج های سیاسی تابع مغولان شدند،ازقبیل فارس،کرمان وشبانکاره خواهیم پرداخت .ودر فصل های آتی به وضعیت تومان های که کارکرد تقسیمات کشوری را داشتند، می پردازیم.
۴-۱- ایالت کرمان
در هنگام حملات مغول ، براق حاجب حکومت کرمان را بر عهده داشت .او که در ابتدا تابع خوارزمشاهیان بود ، با مشاهده حملات مغول ، تحریکاتی را علیه خوارزمشاهیان انجام داد و در همین راستا سلطان غیاث الدین را کشته و سرش را به نزد اوکتای فرستاد ، این اقدام او باعث شد تا مغولان یرلیغ حکومت کرمان را برای او فرستاده و همراه آن لقب قتلغ سلطانی نیز به او داده شد(منشی کرمانی ،۱۳۶۲،۲۵).با این اقدام کرمان جزو ممالک تابعه ایلخانان درآمد ، در حالیکه همچنان از استقلال داخلی برخوردار بود . براق تا سال ۶۳۲ ﻫ بر کرمان حکم راند و هنگامیکه در این سال وفات یافت ،جسد او را به مدرسه ترک آباد که از بناهای ساخته شده توسط خود او بود ،برده و در آنجا دفن نمودند (وزیری کرمانی،۱۳۴۰،۱۴۹).
پس از براق حاجب ،قطب الدین حاکم کرمان شد . اما اندکی پس از آن رکن الدین مبارک خواجه به نزد اکتای رفت و توانست منشور حکومت این ایالت را بدست آورد، تا از این پس اولین اقدام مغولان در به قدرت رسیدن حاکمان کرمان را شاهد باشیم . اما پس از این واقعه رکن الدین نیز بیکار ننشست و همواره در فکر بدست گرفتن قدرت بود . تا اینکه پس از جلوس منکوقان به تخت او توانست یرلیغ حکومت کرمان را از منکو گرفته و حکومت آنجا دست یابد (نطنزی ،۱۳۳۶،۲۳).
رکن الدین، قتلغ ترکان را که محبوبه براق حاجب بود را به عقد خود در آورد(همان،۲۳).پس از آن با همکاری این دو کرمان روبه پیشرفت نهاد و در سال ۶۵۶ ه هنگامی که قطب الدین از دنیا رفت همسرش قتلغ ترکان به حکومت رسید .او در پیشرفت کرمان کوشید و در زمان حکمرانی این زن کرمان به رشد و شکوفای بسیاری رسید ،چنانکه وزیری کرمانی می نویسد: (( الحق آن مخدره کافیه خیره در تعمیر ولایت و ترفیه حال رعیت و افاضله خیرات و اشاعه حسنات و احترام علماء وانعام فضلاء به نوعی قیام کرد که عشر عشیر آن از هیچ پادشاهی به ظهور نرسیده ))(وزیری کرمانی ،۱۳۴۰،۱۵۴).در همین هنگام ازدواجی خانوادگی بین مغولان و قراختاییان شکل گرفت که طی آن دختر قتلغ ترکان به ازدواج ابا قاخان در آمد(لین ،۱۳۸۹،۱۷۷-۱۷۵).به احتمال بسیار این ازدواج در حکومت داری ترکان خاتون تاثیر بسزای گذاشته و پس از این وصلت توانست به حکومت داری بپردازد و از پشتیبانی اباقاخان دلگرم باشد ، به نحوی که وقتی ترکان خاتون به شکایت از نافرمانی پسرش به نزد اباقاخان رفت ؛ ایلخان او را با دادن اختیارات و قدرت بیشتر رهسپار کرمان نمود(منشی کرمانی ،۱۳۶۲،۴۹-۴۸).
گویا پس از مرگ اباقاخان دوران خوشی ترکان خاتون نیز به پایان رسید ، زیرا با توجه به اینکه جلال الدین روابط نزدیکی با احمد تکودار داشت ، پس از نشستن احمد تکودار به تخت ایلخانی ،جلال الدین نیز به حکومت کرمان رسید و این ماجرا چنان بر روحیه ترکان خاتون تاثیر گذاشت که گفته می شود از فرط اندوه و غصه درگذشت(ناشناخته ،۱۳۵۵،دیباجه ۵۷).
پس از آن در دوران ارغون مقرر شد که حکومت کرمان در دست جلال الدین و خواهر نا تنی اش پادشاه خاتون قرار بگیرد ، اما کمی بعد پادشاه خاتون برادر خود را خفه نمود و خود یکه تاز میدان قدرت شد،اما هنگامیکه بایدو به قدرت رسید ، از آنرو که دختر و خواهر سلطان جلال الدین ازهمسرانش بودند ، به تلافی مرگ او دستور قتل پادشاه خاتون را صادر نمود(لین ،۱۳۸۹،۱۸۶).با این اوصاف کرمان حالت دگرگونی پیداکرد و آن پیشرفت دوره اول ایلخانی از آنجا رخت بر بست.
هنگامیکه غازان به ایلخانی رسید کرمان را به محمد شاه داد و او نیز وزارت خود را به قاضی فخرالدین هروی سپرد(نطنزی ،۱۳۳۶،۲۹). او فردی خوشگذران و شرابخوار بود.چنانکه وزیری کرمانی مینویسد : «در شراب مدام بسیار مولع بود، بطوریکه از از بام تا شام و صیاح تا رواح اشتغال داشت»(وزیری کرمانی،۱۳۴۰،۱۷۳). همین افراط او در شرابخواری باعث بیماری اش شد و او را در سال سال ۷۰۲ ﻫ از پای انداخت(همانجا).پس از او نیز شاه جهان به حکومت این ایالت رسید و در خاتمه با مرگ او حکومت قراختاییان در کرمان بر چیده شد و مغولان توانستند مداخلات بیشتری را در امور این ولایت انجام دهند و حاکمانی را از طرف خود به حکومت آنجا بگمارند. پس از پایان سلطه مغولان ، این ایالت تحت سلطه آل مظفر قرار گرفت.
۴-۲- ایالت فارس
در هنگام حملات مغولان ، سلغریان که از مدتها پیش بر فارس حکمرانی داشتند، بر آنجا فرمانروایی داشتند.این خاندان نمونه بارز طغیان واطاعت در برابر حکام مغولی می باشند .آنها در بعضی مواقع مطیع بوده و گاهی نیز دست به طغیان می زدند.در این بین مغولان همواره چشم طمع به آن منطقه داشتند و سعی آنان بر این بود که حاکمان این نواحی را تحت تسلط خود در آورند ؛آنها در این راستا به انجام ازدواج های سیاسی نیز اقدام نمودند.
در هنگام حملات مغولان ابوبکر بن سعد مظفرالدین حاکم سلغری شیراز بود. هنگامیکه او از حملات مغولان آگاه شد ، با اکتای قان روابط دوستانه برقرار کرد و صلاح خود را در این دید که ایل شود تا با این اقدام حکومت خود و ایالت فارس را از حملات مغولان مصون دارد.او برای این منظور برادر زاده خود تهمتن را به دربار اکتای فرستاد و ملتزم پرداخت خراج فارس گردید .اکتای نیز فارس را به او سپرد . با این عمل خردانه ابوبکر ، فارس از شر حملات مغولان در امان ماند.ابوبکر همچنان برای حفظ روابط خود حکام مغولی ،هر ساله یکی از برادر زادگان خود را با خراج سالانه به خدمت خان مغول می فرستاد(وصاف ،۱۲۶۹،۱۵۷؛ اقبال آشتیانی ،۱۳۵۶،۳۸۶).
گویا در آن زمان فارس در آرامش و پیشرفت روز افزون بود ، چنانچه زرکوب شیرازی می نویسد:«در آن عهد سلطنت وایام معدلت ،اهالی فارس پهلوی رفاهیت در مهار امن و امان می سودند و در خواب نوشین فراغت واستقامتی غنودند.خللی که به چند به سبب ظلم شبانکاره واضطراب احوال آل سلجوق وقدوم ککجه و سلطان غیاث الدین در مملکت فارس به ظهور رسیده پیوسته و در هیچ عهد اصلاح پذیر نگشت به زمان سلطنت اتابک ابوبکر تدارک پذیر آمد»(زرکوب شیرازی ،۱۳۵۰،۸۰). ابوبکر حتی توانست وسعت قلمرو خویش را افزایش داده و کیش بحرین، قطیف و لحسا را به قلمروخویش ملحق نماید(لین،۱۳۸۹،۱۹۶).ابوبکر بن سعد پس از۳۶ سال حکومت در سال ۶۵۸ ﻫ وفات یافت(زرکوب شیرازی ،۱۳۵۰،۸۵).
پس از ابوبکر، سعد دوم به حکومت رسید ، اما اندکی پس از آن که شبانکاره ای مدت آن را دوازده روز میداند، در گذشت (شبانکاره ای،۱۳۶۳،۱۸۵).پس از این واقعه با توجه به دست اندازی مغولان و دست اندازی آنان در نصب حکام میتوان اینگونه پنداشت که فارس از این پس بیش از پیش تحت تاثیر سیاستهای مغولی قرار گرفت.
با مرگ نابهنگام اتابک سعد بلافاصله پسر جوانش ،محمد به حکومت نشست ، در حالیکه مادرش ترکان خاتون خواهر علاءالدله اتابک یزد به نیابت او در مملکت فارس حکومت می کرد . محمد نیز پس از دوسال و هفت ماه مملکت داری در سال ۶۶۱ﻫ در گذشت(زرکوب شیرازی،۱۳۵۰،۸۷).پس از مرگ محمد بن سعد ، اتابک محمدشاه به حکومت رسید حاکم جدید فردی خوشگذران و عیاش بود ؛ او به ترکان خاتون توجهی نداشت از اینرو ترکان خاتون با امرا یکدست شده ، او را دستگیر نموده و بعد به دربار ایلخان فرستادند تا آنکه در آنجا به قتل رسید (همان،۸۸-۸۷).
پس ازمرگ محمد شاه اتابک سلجوقشاه به حکومت فارس رسید . دوران او را می توان پایان سلطه سلغریان بر فارس دانست(۶۶۲-۶۶۱ه).هنگامیکه او به حکومت رسید گروهی از امرا را به قتل رساند و با ترکان خاتون ازدواج کرد و اموالش را تصرف نمود ؛ با این اعمال قصد داشت ترکان خاتون را تحت تسلط خود در اورد،تا اینکه روزی در حالت مستی ، دستور قتل ترکان خاتون را صادر نمود.(وصاف،۱۲۶۹،۱۸۲؛ زرکوب شیرازی ،۱۳۵۰ ،۸۸).تا بدین گونه یک تاز قدرت در فارس شود.
پس از قتل ترکان خاتون ،سلجوقشاه به دفع شحنگان مغولی اقدام نمود و هنگامیکه این خبر به ایلخان رسید ، لشکری را به منظور دفع او روانه فارس نمود،که موجب فرار سلجوقشاه از شیراز شد و اما لشکریان مغول همچنان به دنبال او میرفتند تا اینکه در کازرون او را گرفته ودر نوبنجان به قتل رساندند.(زرکوب شیرازی،۱۳۵۰،۸۹-۸۸).