۳-۹-۱-پروندۀ هسته­ای ایران و دولت یازدهم:

پرونده هسته­ای ایران در شرایطی به دولت یازدهم رسید که بیش از ۱۲ قطعنامه شورای حکام آژانس بین ­المللی انرژی اتمی علیه برنامه هسته­ای کشورمان به تصویب رسیده و طی آن ها درخواست­های مشخصی از کشورمان از جمله تعلیق کلیه فعالیت های غنی سازی و اجرای پروتکل الحاقی به صراحت ذکر شده است. علاوه بر این طی یک فرآیندی موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع و در قالب یک بیانیه رئیس و ۶ قطعنامه شورای امنیت، تحریم­هایی علیه کشورمان وضع شده و خواسته­ های مشخصی از جمله تعلیق کلیدی فعالیت های هسته­ای و تصویب و اجرای بدون قید و شرط پروتکل الحاقی مطرح شده است. (دریایی، ۱۳۹۲، ۱۰۷)

به رغم وجود این شرایط، پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و روی کار آمدن دولت جدید به ریاست حجت الاسلام دکتر حسن روحانی، مسئولیت مذاکرات هسته­ای با ۱+۵ که قبل از آن به عهده شورای عالی امنیت ملی بود؛ به وزارت امور خارجه محول گردید. در واقع از ابتدای کار دولت یازدهم، پرونده هسته­ای کشورمان وارد مرحله تازه­ای شد. دیپلماسی هسته­ای دولت یازدهم، حدود یکصد روز بعد از روی کار آمدن این دولت به توافقی با عنوان «برنامه اقدام مشترک ژنو» برای حل بحران هسته­ای منجر شد. این توافق بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین و آلمان تحت عنوان ۱+۵ در تاریخ ۳ آذر ۱۳۹۲ (۲۴ نوامبر ۲۰۱۳) منعقد گردید در واقع بعد از سه دور مذاکره کارشناسی و یک دور مذاکره در سطح مدیران ارشد بالاخره روی جزئیات اجرایی این برنامه اقدام، توافق حاصل شد و برنامه مذبور از ۲۰ژانویه (۳۰ دی ۱۳۹۲) اجرایی شد. (همان، ۱۰۸)

۳-۹-۲- عناصر گام اول توافق ژنو:

گام اول دارای دوره زمانی شش ماهه بود و با توافق متقابل قابل تمدید بود. در این دوره همه اعضا، با حسن نیت ، در جهت حفظ فضای سازنده در مذاکرات فعالیت می نمودند.

قرار شد ایران اقدامات زیر را انجام دهد:

• • نیمی از اورانیوم موجود غنی شده ۲۰ درصد رابه صورت اکسید ۲۰ درصد برای تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران ذخیره نماید. بقیه UF6 20 درصد را به مواد کمتر از ۵ درصد رقیق نماید. ضمناً خط برگشت پذیر نیز وجود نداشته باشد.

• • ایران اعلام می‌کند که برای این دوره ۶ ماهه، اورانیوم را به سطح بالاتر از ۵ درصد غنی سازی نکند.

• • ایران اعلام می‌کند که فعالیت های خود در تأسیسات سوخت هسته­ای نطنز^[۳۵]۱، فردو^[۳۶]۲ و یا راکتور اراک^[۳۷]۳ را که توسط آژانس با نام IR-40 شناسایی می شود، بیش ازاین گسترش نخواهد داد.

• • همان گونه که ایران در برنامه عملیاتی کردن تأسیسات تبدیل مواد، به آژانس اعلام ‌کرده‌است، با آغاز خط تبدیل مواد UF6 غنی شده تا ۵ درصد به UO2 ، ایران تصمیم دارد مواد UF6 جدیداً غنی شده تا سطح ۵ درصد، طی ۶ ماه آینده را به اکسید تبدیل کند.

• • محل های جدید برای غنی سازی ایجاد نمی شود.

• • ایران برنامه تحقیق و توسعه (R&D) تحت نظارت، از جمله برنامه تحقیق و توسعه جاری غنی سازی خود را که با هدف انباشت اورانیوم غنی شده صورت نمی گیرد، ادامه خواهد داد.

• عدم باز فرآوری یا ساخت تاسیساتی که توانایی بازفرآوری داشته باشند.

همچنین قرار شد نظارت های بیشتری شامل موارد زیر انجام شود:

• • ارائه اطلاعات مشخص به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، شامل اطلاعات درخصوص طرح­های تأسیسات هسته­ای ایران، توصیف ساختمان ها در هر یک از سایت های هسته­ای، توصیفی از سطح عملیاتی که در هر یک از اماکن که به فعالیت های هسته­ای مشخص اشتغال دارند، اطلاعات در خصوص معادن و تخلیص و اطلاعات درخصوص منابع اولیه.

• • ارائه پرسشنامه جدید فنی رآکتور اراک به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که توسط آژانس با نام IR-40شناسایی می شود.

• • اتخاذ گام های لازم برای موافقت با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انعقاد «رهیافت پادمان» ‌در مورد رآکتور اراک که توسط آژانس با نام IR-40شناسایی می شود.

• • دسترسی روزانه بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به فردو و نطنز با هدف بررسی فایل های ضبط شده دوربین ها در مواقعی که آن ها برای بازرسی دوره­ای موسوم به PIV,IIV,DIV و بازرسی­های سرزده در سایت حضور ندارند.

• دسترسی هدایت شده بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به:

کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ^[۳۸]۱

کارگاه های تولید روتور سانتریفیوژ و محل های نگهداری

معادن اورانیوم و تخلیص اورانیوم

در مقابل مقرر شد، ۳+۳، اقدامات داوطلبانه زیر را انجام دهد:

• • توقف تلاش برای کاهش خرید نفت خام ایران به نحوی که مشتریان فعلی بتوانند میانگین میزان کنونی خرید نفت خام خود از ایران را کماکان ادامه دهند. بازگشت مبالغ مشخص از عواید فروش نفت ایران در خارج از کشور به ایران. ‌در مورد معاملات نفتی مذکور، تحریم های اتحادیه اروپا و امریکا بر بیمه و خدمات حمل و نقل مرتبط ، تعلیق می‌شوند.

• • تعلیق تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا بر:

• • صادرات پتروشیمی ایران و نیز تعلیق تحریم خدمات مرتبط^[۳۹]۲

• • طلا و فلزات گران بها، و تعلیق تحریم خدمات مرتبط

• • تعلیق تحریم های امریکا بر صنعت خودرو و تعلیق تحریم های خدمات مرتبط

• • صدور گواهی عرضه و نصب قطعات یدکی برای ایمنی پرواز هواپیماهای غیر نظامی ایران و خدمات مرتبط

• • صدور گواهی بازرسی های مرتبط با ایمنی و تعمیرات در ایران و همچنین خدمات مرتبط.^[۴۰]۱

• • عدم صدور قطعنامه های جدید تحریم هسته­ای توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد.

• • عدم صدور قطعنامه های جدید تحریم هسته­ای از سوی اتحادیه اروپا.

• • دولت امریکا، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره از تحمیل تحریم های جدید هسته­ای خودداری خواهد کرد.

• • یک کانال مالی به منظور تسهیلات تجارت امور انسان دوستانه برای تامین نیازهای داخلی ایران با بهره گرفتن از درآمدهای نفتی ایران در خارج از کشور ایجاد خواهد شد.

• نجات امور انسان دوستانه شامل مراودات تجاری مرتبط با تولیدات غذایی و کشاورزی، دارو، تجهیزات دارویی و مخارج پزشکی بیماران خارج از کشور خواهد بود.

این کانال مالی شامل بانک های خارجی مشخص و بانک های ایرانی غیر تحریم شده خواهد بود که به هنگام ایجاد این کانال مشخص خواهند شد.

کانال مذبور همچنین موارد ذیل را در برمی گیرد:

• • نقل و انتقال های مالی مورد نیاز برای پرداخت تعهدات ایران به سازمان ملل متحد

• • پرداخت مستقیم شهریه به دانشگاه ها و دانشکده ها برای دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در خارج از کشور تا مبلغ توافق شده برای یک دوره شش ماهه.

• افزایش آستانه برای اخذ مجوزهای اتحادیه اروپا جهت تبادلات مالی تجارت موارد غیر تحریمی تا مبلغ مورد توافق.

سرانجام اینکه:

گام نهایی راه حل جامع^[۴۱]۱ که اعضا قصد داشتند مذاکره در خصوص آن را در کمتر از یک سال بعد از تصویب این سند، به پایان رسانده و اجرای آن را شروع کنند، عبارت بودند: