در جمع بندی مبانی نظری و پژوهشی ‌می‌توان گفت اکثر پژوهشگران عرصه رضایت از زندگی در این موضوع که رضایت از زندگی، در انسان تأثیر قابل ملاحظه­ای بر تمام جنبه­ های شخصیتی، چگونگی فعالیت و همچنین واکنش­های آن­ها به تمام حوادث زندگی دارد، اتفاق نظر دارند. در عین حال این موضوع نیز امر پذیرفته شده­ای است که طرحواره­ها با حوادث منفی و فشارهای روانی زندگی تعامل دارند. هنگامی که طرحواره­های ناسازگار اولیه فعال می­شوند سطوحی از هیجان منتشر شده و مستقیم یا غیرمستقیم منجر به اشکال مختلفی از آشفتگی­های شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، ناتوانایی شغلی، نداشتن پیشرفت تحصیلی، سوء­مصرف مواد و تعارضات بین فردی می­شوند (لطفی، ۱۳۸۵). از طرفی با افزایش طرحواره­های شناختی ناسازگار شیوع برخی از اختلالات افزایش می­یابد و حضور چنین اختلالاتی به افت عملکرد^[۴۰] افراد در مشاغل و تحصیل منجر می­ شود (سلیگمن و همکاران، ۲۰۰۷).

از چنین منظری ‌می‌توان گفت پیشرفت و موفقیت دانشجویان در دوره ­های تحصیلی تا حد زیادی به طرحواره­های شناختی، مکانیسم­های دفاعی مورد استفاده و رضایت آن ها از زندگی بستگی دارد. این موضوع در افزایش توجه پژوهشگران به بهداشت روانی^[۴۱] و درمان بیماری­های روانی نقش مهمی ایفا می­ نماید. هدف اصلی پژوهش حاضر با استناد به شواهد ارائه شده در بیان مسئله، بررسی رابطه بین طرحواره­های ناسازگار اولیه و مکانیسم­های دفاعی با رضایت از زندگی در میان دانشجویان در نظر گرفته شد تا بدین ترتیب دانش مربوط ‌به این حوزه در ایران بسط و گسترش یابد.

۱-۳- اهمیت و ضرورت پژوهش

یانگ طرحواره­های ناسازگار اولیه را زیربنای بروز مشکلات و اختلالات روانشناختی و رفتارهای ناسازگارانه در انسان بر می­شمرد و معتقد است که این طرحواره­ها ناکارآمد و خود تداوم­بخش هستند. در طول زندگی با تحریف واقعیت فرد را وادار ‌می‌کنند تا بر مبنای الگوی ناسازگارانه آن­ها عمل کنند. همچنین یانگ بیان می­ کند که این زیر­ساخت­های عمیق در اختلالات مزمن روانشناختی بسیار قوی عمل ‌می‌کنند و در نتیجه مانع از اثربخشی درمان­های کوتاه مدت شناختی-رفتاری کلاسیک در این نوع از بیماران می­شوند. لذا جهت درمان این مشکلات نیاز به رویکردی است که به تغییر و اصلاح این طرحواره­های سخت بپردازد. از دیدگاه یانگ “طرحواره­ها، باورهای عمیق و مستحکم فرد ‌در مورد خودمان و جهان هستند و به ما می­گویند چگونه­ایم و جهان چگونه است” (یانگ و همکاران، ۲۰۰۳). نتایج نشان دادند که رابطه معناداری بین شدت اختلال شخصیت و طرحواره­های ناسازگار اولیه وجود دارد (لطفی و همکاران، ۱۳۸۶؛ نوردال و همکاران، ۲۰۰۵).

همچنین طرحواره­های ناسازگار اولیه گوناگون، آسیب­پذیری خاصی را برای انواع آشفتگی­های روانشناختی و آسیب­شناختی شخصیتی ایجاد ‌می‌کنند (لطفی و همکاران، ۱۳۸۶). راهبردهای گوناگونی برای دور نگهداشتن افکار، غرایز و احساس­های غیر­قابل­قبول از آگاهی هشیار وجود دارد که به آن­ها مکانیسم­های دفاعی گفته می­ شود، این واکنش­های ناخودآگاه”من” در پیوستاری قرار دارند که از یک سو شامل مکانیسم­هایی می­ شود که در بالاترین سطح سازگاری قرار دارند( اتمر و اتمر^[۴۲]، ۱۹۹۴؛ ترجمه آرزومندی و بهشتی، ۱۳۸۷). مکانیسم­های دفاعی در حقیقت تحریف­کننده واقعیت هستند و میزان تحریف واقعیت در دفاع­های ناپخته و نوروتیک بیشتر از دفاع­های پخته است. هر چه میزان تحریف شناختی یک دفاع بیشتر باشد، به دنبال آن از میزان آگاهی هشیارانه کاسته شده و در نتیجه تلاش کمتری جهت مقابله با تحریف شناختی می­ شود (برد^[۴۳]، ۲۰۰۴). نیکل و ایگل^[۴۴] (۲۰۰۶)؛ هه و همکاران، (۲۰۰۸) و راکتیک^[۴۵] و همکاران (۲۰۰۹)، ‌در مورد مکانیسم­های دفاعی افراد معتاد ‌به این نتیجه دست یافتند که افراد معتاد از سبک­های دفاعی رشدنایافته و روان­رنجوری استفاده می‌کنند.

در یک مطالعه طولی که توسط وایلنت صورت گرفت، استفاده از دفاع­های سازگارانه با سلامت روانی، ثبات زناشویی، موفقیت کاری و رضایت از زندگی مرتبط بود (وایلنت، ۱۹۹۲). رایت و کروپانزانو (۲۰۰۰) عوامل متعددی را در افزایش رضایت افراد از زندگی مطرح کرده ­اند. این عوامل را ‌می‌توان در دو دسته عوامل زیستی (نظیر آمادگی ژنتیکی و سلامت جسمانی) و عوامل اجتماعی- روانی (نظیر روابط اجتماعی مطلوب و نیازهای روانی) طبقه ­بندی نمود. یانگ آن دسته از طرحواره ها را که منجر به شکل گیری مشکلات روانشناختی می­شوند، طرحواره­های ناسازگار اولیه می­نامد و معتقد است طرحواره­ها، به الگوی خود­تداوم­بخش از خاطرات، هیجانات، شناخت­ها، حواس و ادراکات اطلاق می­ شود که رفتارها را هدایت ‌می‌کنند. آن­ها موضوعات ثابت و دراز مدتی هستند که در دوران کودکی به وجود می­آیند و به زندگی بزرگسالی راه می­یابند و تا حد زیادی ناکارآمد هستند (یانگ، ۱۹۹۹؛ یانگ و همکاران، ۲۰۰۳). همچنین طرحواره­های ناسازگار اولیه گوناگون، آسیب­پذیری خاصی را برای انواع آشفتگی­های روانشناختی و آسیب­شناختی شخصیتی ایجاد ‌می‌کنند (لطفی و همکاران، ۱۳۸۶).