۳- مجددا نظرات اعضاء بدون اینکه شناخته شود به تمامی افراد منعکس می‌گردد.

۴- هریک از دانش آموزان در باره نظرات ‌همکلاسی‌ها اظهار نظرکرده وهمچنین در باره ایده های جدیدی که احتمالاپس از اطلاع از نظر دیگران به وجود آمده اظهار نظر می‌کنند.

۵- مراحل ۳ و ۴ آنقدر تکرار می‌گردد تا اتفاق آرای حاصل و نهایتاً نظرات موجود پالایش و دیدگاه های مقبول به دست آید.

• • اجازه ابراز شوخ طبعی^[۱۷۲] : دوبونو می‌گوید ” من دقیقا و به طور بی پروا اعتقاد دارم که شوخی از کارکردهای بسیار مهم ذهن آدمی بوده و بیش از عامل دیگر ، موجب سازمان ذهنی خود سامان ده و ادراک می شود “( قاسمی ، ۱۳۸۶، ص ۲۸). شوخی و شوخ طبعی اساسا خلاق بوده وخود تسهیل کننده خلاقیت بیشتر است . ریشه این اثر در توانایی فرد شوخ طبع در دید متفاوتی است که از خود ودیگران دارد . پژوهش‌های اولیه ویلیام جی – جی – گوردن و همکارانش در روش سینکتیکز موید این حقیقت است که راه حلها ی بدیع و سدشکنانه همواره با نوعی بازی و شوخ طبعی همراه بوده است . به نظر می‌رسد پرورش شوخ طبعی قبل از آنکه ماهیت آموزشی و کلاسی داشته باشد صبغه پرورشی و فرهنگی دارد لکن در کلاس درس و محیط خانواده روش معلمان و والدین می‌تواند آن را تأیید یا نفی کند . جهت تقویت این توانایی در کودکان فقط کافی است والدین ومعلمان خندیدن وشادبودن را طبیعی و مقبول بشمارند. درصورت مثبت بودن نتیجه ، نه تنها آثار درمانی بلکه ایجاد جو سالم در بین گروه ها بر آن مترتب است ( تورنس ، ۱۹۷۹، ص ۲۴۵). گتزلز و جکسون( ۱۹۶۲) طی تحقیات مفصل خود ‌در مورد تفاوت شخصیتی دانش آموزان باهوش ‌و خلاق ‌به این نتیجه مهم دست یافتند که بزرگترین تفاوت دو گروه در اولویت دادن به صفت شوخ طبعی در یک لیست صفات بوده است به طوری که افراد خلاق شوخ طبعی را جزو رتبه سوم صفاتی که می خواهند داشته باشند ذکر می‌کنند در حالی که افراد دارای هوشبهرعالی آن را در رتبه نهم صفات مورد علاقه جای داده بودند( میناکاری ، ۱۳۶۸، ص ۷۴). شوخ طبعی به ‌عنوان نماد نشاط روانی درجهت تقویت خلاقیت عمل می‌کند و با داشتن روحیه غمگین نمی توانیم انتظار خلاقیت داشته باشیم . در هر حال حزن و اندوه که از علائم افسردگی هستند مانع بروز خلاقیت است . بقول معروف ” کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد ” .

• • استفاده از روش تفکر جانبی^[۱۷۳] و تکنیک ۶ کلاه تفکر^[۱۷۴] : واضع روش تفکر جانبی ادوارد دوبونو ( ۱۹۹۲) است و مفهوم آن عبارت است از مجموعه ای از تکنیک های سیستماتیک برای تغییر مفاهیم واداراکات . اهمیت و مزیت روش تفکر جانبی در آموزش پذیری و سادگی آن است وی نظریه خود را اولین بار در سال ۱۹۶۷ بیان و معتقد است اساس خلاقیت را تفکر جانبی تشکیل می‌دهد که در واقع یک سیستم تفکر خود سامان یابنده ، غیرخطی ، زنجیره ای و غیر منطقی است که در کل راه و شیوه متفاوت را القاء می‌کند و شامل جستجوی راه حل مسئله و مشکلات از طریق روش های نامتعارف و غیر منطقی است . در روش معمولی ، ما با تفکر عمودی^[۱۷۵] سر و کار داریم . این روش به مثابه کندن یک گودال و عمیقتر کردن آن است بدون اینکه امکان کندن گودالهای دیگری داشته باشیم با تفکر جانبی می‌توانیم از ” کناره ها ” حرکت کنیم و اداراکات متفاوت ، مفاهیم متفاوت و نقاط ورودی متفاوتی را بیازمائیم … تا خود را از طرز فکر معمولی خود به درآوریم . در روش تفکر جانبی تمامی نظرات واجد ارزش بوده و می‌توانند سازگار هم باشند در عین حال تغییر مفاهیم و ادراکات اساس آن را تشکیل می‌دهند. دوبونو تکنیک های آموزش ساده و عملی رسیدن به تفکر جانبی را با مفهوم ۶ کلاه تفکر توضیح می‌دهد که افراد در یک جلسه تحت عنوان “جلسات آموزش تفکر خلاق ” و به منظور حل مشکل یا مشکلات شرکت و فرض می شود به تناسب وضع هریک از کلاه ها را بر سر بگذارد البته این روش ، بیشتر در واحدهای تولیدی و سازمان‌های اداری کاربرد دارد تا مؤسسات آموزشی . این ۶ کلاه عبارتند از :

1. 1. کلاه سفید(واقعیات و اطلاعات )^[۱۷۶] : مثل این است که ما به یک کاغذ سفید خنثی که حاوی داده ها و اطلاعاتی است فکر کنیم . شرکت کنندگان در جلسه ، تمام افکار، پیشنهادات و دیدگاه های خود را کنار گذاشته و صرفا به اطلاعات موجود به ‌عنوان پایگاه اطلاعاتی توجه می‌کنند تا از کم و کیف و نحوه وصول به آن ها اطلاع حاصل کنند.

1. 1. کلاه قرمز (احساسات و هیجانات)^[۱۷۷] : مثل این است که ما به شعله های آتش برافروخته فکر کنیم. کلاه قرمز با بیان آزادانه و کنترل نشده احساسات ، دریافت ها ی ناگهانی و الهامات ، حدس و گمانها و عواطف سروکار دارد . به عبارتی کلاه قرمز سمبل مکاشفه ، اشراق و ادراک در باره ایده هاست . برخلاف جلسات جدی ، در اینجا افراد در بیان احساسات ، عواطف و همچنین حدس و گمان خود آزاد بوده و محدودیت ندارند . فرض بر این است که در بطن احساسات ممکن است تجارب و ایده های ارزنده ای نهفته باشد .

1. 1. کلاه سیاه ) قضاوت‌های انتقادی )^{[۱۷۸] :} مثل این است که ما به لباس سیاه یک قاضی سخت گیر فکر کنیم که در مسند قضاوت نشسته و در حال صدور حکم برای شخص مجرم است . کلاه سیاه نشانه احتیاط ، عقلانیت ، ملاحظات ، واقع بینی ، مشکلات ‌و خطرات بوده و عاملی است که ما را از ارتکاب به خطا ، کارهای نابخردانه و غیرقانونی باز می‌دارد . این کلاه در واقع منطق و سلاح مخالفت ، در عین حال بسیار ارزشمند و سودمند است اما ممکن است افراط در آن منجر به محافظه کاری شدید و بدبینی گردد .

1. 1. کلاه زرد ( قضاوت‌های مثبت )^[۱۷۹] : مثل این است که ما به درخشش آفتاب فکر کنیم . کلاه زرد نشانه خوش بینی ، تفکر منطقی و نیل به سود است . یعنی شامل منطق موافقت و تأیید ایده هاست که موجب شکل گیری نظرات مثبت و سازنده در باره ایده در حال پیدایش می‌گردد. این کلاه نسبت به کلاه سیاه نیازمند کوشش های سنجیده تر و آگاهانه تر است مثلا فرض می شود منافع کار ، همیشه فورا آشکار نمی شود چه بسا ما ناگزیر باشیم برای رسیدن به منافع واقعی دست به تحقیق بزنیم . کلاه زرد دستیابی به امکانات ، منافع و ارزش هر ایده را ممکن می‌سازد هرایده خلاقی نیازمند بهره مندی از این شیوه است.

1. 1. کلاه سبز ( خلاقیت و جایگزین ها ) ^[۱۸۰] : مثل این است که ما به سبزه زارها و رویش پرپشت آن ها فکر کنیم . کلاه سبز مهمترین مرحله و نماد تفکر خلاق است که می‌تواند شامل ایده های نوین و متعدد بوده و متوجه امکانات و فرضیه‌ها باشد . در این حالت امکان دستیابی به راهکارها ، پیشنهادات و ایده ها فراهم می‌گردد . کلاه سبز ، جست وجوی بی درنگ برای کوشش خلاقه ای را ممکن می‌سازد . کلاه سبز، زمان و مکان تفکر خلاق را در اختیار ما می نهد.

1. کلاه آبی ( تصویر بزرگ )^[۱۸۱] : مثل این است که ما به آسمان آبی فکر کنیم . کلاه آبی ، نماد فرایند کنترل کیفیت کار، نتیجه گیری و ناظر به اندیشه ای است که هم اکنون در جریان می‌باشد. به عبارتی تفکر در باره ی خود تفکر بوده و به دنبال جمع بندی ها ، نتیجه گیریها و تصمیم گیریهاست که توسط مسئول جلسه و به منظور سر و سامان دادن و کنترل کردن روند تفکر به کار گرفته می شود تا سازنده باشد دیگر اعضاء فقط پیشنهاد می‌دهند ( قاسمی ، ۱۳۸۶، ص ۱۱۲ تا ص ۱۱۸).

خلاقیت و مقاومت سازمان‌های آموزشی^[۱۸۲]