فهرست شکل­ها

چکیده
هدف از انجام این تحقیق مکان­ یابی مکان­های ورزشی شهر تالش با بهره گرفتن از AHP در محیط GIS بود. نمونه آماری این تحقیق شامل کلیه مکان­های ورزشی شهر تالش اعم از دولتی و خصوصی شامل ۴۰ مکان ورزشی می­باشد. داده ­های توصیفی با بهره گرفتن از مدارک، اسناد و پژوهش­های میدانی و داده ­های مکانی با بهره گرفتن از دستگاه GPS جمع­آوری گردید و در محیط GIS پایگاه اطلاعاتی تشکیل گردید. سپس برای هر یک از عوامل تأثیر گذار در مکان­ یابی اماکن ورزشی لایه ­ها تهیه شد و برای هریک از لایه ­ها وزن­دهی صورت پذیرفت. پس از ترکیب و تحلیل تمامی لایه ­ها با یکدیگر موقعیت فعلی مکان­های ورزشی مورد ارزیابی قرار گرفت و در نهایت مناسب­ترین مکان­ها با بهره گرفتن از روش AHP و بولین پیشنهاد شد. نتایج این تحقیق نشان داد که از ۴۰ مکان ورزشی ۱۰ مورد یک، دو یا سه حریم(رودخانه، لوله­های گاز و خطوط انتقال نیرو) را رعایت نکرده بودند که معادل ۲۵ درصد از کل مکان­های ورزشی تالش می­باشد و ۳۰ مکان معادل ۷۵ درصد هر سه حریم را رعایت کرده بودند. از نظر شعاع کاربردی تعداد کمی از اماکن، استاندارد­های مورد نظر را رعایت کرده بودند و همچنین از جنبه تراکم جمعیتی توزیع اماکن ورزشی بزرگ نسبت به اماکن کوچک و متوسط نامناسب بودند. استفاده ازAHP و GISدر مکان­ یابی مکان­های ورزشی کارآیی بالایی داشته و امکان ارزیابی مکان­های مختلف و انتخاب مکان مناسب را با توجه به معیارهای مورد نظر بدست می­دهد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

واژه­ های کلیدی: GIS، AHP، مکان­ یابی، فضاهای ورزشی، تالش
فصل اول
کلیات تحقیق
کلیات تحقیق
مقدمه
هر ساله اماکن­ ورزشی زیادی در نقاط مختلف کشور ما ساخته می­ شود که طبق بررسی­های به عمل آمده از سازمان­های متولی امر مشخص گردیده که مکان­ یابی آن­ها بر اساس روش­های سنتی صورت می گیرد. به نظر می رسد که در برخی از این ساخت و سازها یا دادن پروانه برای تأسیس، به نکات مهم مکان­ یابی صحیح توجه چندانی نشده است که این ممکن است از کارایی بهینه این فضاها کاسته یا مشکلاتی را برای شهر وشهروندان ایجاد نماید. به علت اینکه دسترسی آسان علاقمندان ورزش به فضاهای ورزشی از بهترین راه­های جذب این افراد به شرکت در فعالیت­های ورزشی است لذا مسئولان امر باید این دسترسی را تسهیل کنند که این مستلزم احداث فضاهای ورزشی می­باشد که در تمام نقاط شهر، بر مبنای شعاع کاربردی است که بر اساس استانداردها تعیین شده باشد. تجهیزات شهری از جمله مراکز مهم و حیاتی خدمات رسانی در شهرها هستند که نقش مهم در تأمین ایمنی و آسایش شهروندان و توسعه اقتصادی شهرها ایفا می­ کند. بدیهی است استقرار هر عنصر شهری در موقعیت فضایی – کالبدی خاصی از سطح شهر، تابع اصول و قواعد مخصوص به خود می­باشد که در صورت رعایت شدن به موفقیت و کارایی عملکردی آن عنصر در همان مکان مشخص خواهد انجامید. در غیر اینصورت چه بسا باعث بروز مشکلاتی خواهد شد. استقرار بسیاری از عناصر شهری و عمدتاً انتفاعی بیشتر تابع ساز وکارهای اقتصادی و رقابت آزاد است اما عناصر شهری عمومی و معمولاً غیرانتفاعی را نمی­ توان یکسره به ساز و کارهای اقتصادی بازار واگذار کرد، بلکه لازم است برای جبران ناکارآمدی­های بازار به تصمیم­ها و سیاست­های مبتنی بر منافع عمومی تمسک جست که مکان­های ورزشی از آن جمله­اند(جلالی فراهانی،۱۳۹۰).
پراکنش فضاهای ورزشی در سطح شهر و مناطق مختلف آن می ­تواند در الگوی مطلوب و کارآیی عملکردی شهر تأثیر مستقیم داشته باشد، از سوی دیگر تنوع و توزیع مناسب و کامل کاربری ورزشی باعث افزایش اختیار و قدرت انتخاب و استفاده از فضاهای ورزشی می­ شود ودر نتیجه مطلوبیت زندگی در شهر افزایش می یابد. وظیفه اصلی برنامه­ ریزان و تصمیم­ گیران شهری تعیین مکان بهینه مراکز ورزشی می­باشد به گونه ­ای که تمام ساکنان شهری به راحتی به آن­ها دسترسی داشته باشند(تاجی، ۱۳۸۹).
بیان مسأله
در دهه­های اخیر شاهد افزایش جمعیت شهرها در ایران بوده­ایم و این افزایش به خاطر دو عامل رشد جمعیت شهرها و همچنین مهاجرت جمعیت روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای میانی و بزرگ بوده است. این عمل به گونه ­ای انجام گرفته که متناسب با آن فضاهای شهری و زیرساخت­های مورد نیاز تجهیز نشده است. عمده­ترین اثری که رشد شتاب آلود شهرها در پی داشته به هم ریختگی فضایی و رشد نابسامان، توزیع ناعادلانه کاربری­ها، بالاخص کاربری ورزشی، نابرابری سرانه­ها و مکان­ یابی نامناسب و مطالعه نشده و بهم خوردن نظام توزیع خدمات است که این امر به نوعی در تمام شهرهای ایران به ویژه شهر تالش به چشم می­خورد.
شهر تالش به عنوان یکی از شهرهای استان گیلان نیز به واسطه عواملی از قبیل مهاجرت­های روستا – شهری افزایش رشد طبیعی جمعیت و غیره شاهد رشد بیش از اندازه جمعیت و در نتیجه رشد بدون برنامه­ ریزی در بعضی از مناطق و نواحی شهری آن بوده است. لذا مکان­های مناسب از نظر توزیع بهینه فضایی و مکان­ یابی عادلانه برای کاربران خدمات عمومی مخصوصاً خدمات ورزشی که دسترسی سریع، به موقع و راحت به آنها حائز اهمیت می باشد، در نظر گرفته نشده است.
طبق آمار شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی (۱۳۹۱) در شهر تالش مجموعاً ۴۰ مکان ورزشی موجود و در حال احداث وجود دارد (۲۰ مورد دولتی و ۲۰ مورد متعلق به بخش خصوصی). سؤالی که مطرح می­ شود این است که مکان گزینی این اماکن ورزشی تا چه اندازه طبق اصول و استانداردها صورت گرفته است؟ آیا انتخاب مکان ساخت این تأسیسات ورزشی بر اساس توزیع جمعیت شهر و دسترسی اکثریت شهروندان این شهر به این اماکن صورت گرفته است و یا انتخاب محل ساخت این اماکن بر اساس منافع اقتصادی برخی افراد و ارگان­ها و سازمان­ها صورت می­گیرد؟ سؤال دیگری که مطرح می­ شود این است که در انتخاب این اماکن تا چه اندازه به شعاع کاربردی حریم آب، برق و گاز و غیره توجه شده است؟ لذا این پژوهش با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی به دنبال پاسخگویی به سؤالات فوق خواهد بود. همچنین، سؤال دیگری که پژوهش حاضر به دنبال پاسخ دادن به آن است این می­باشد که آیا می­توان با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در محیط GIS مناسب­ترین مکان­ها برای ساخت اماکن ورزشی شهر تالش در آینده را شناسایی و پیشنهاد نمود؟
بنابراین مکان­های مناسب از نظر توزیع فضایی بهینه و مکان گزینی عادلانه برای کاربری ورزشی و ارائه خدمات ورزشی که دسترسی سریع، به موقع و راحت به آنها حائز اهمیت می­باشد باید در دستور کار مراجع ذیربط قرار گیرد. از این رو وظیفه اصلی برنامه­ ریزان و تصمیم گیران شهری تعیین مکان بهینه مراکز ورزشی و سرانه ورزشی در شهر می­باشد به گونه ­ای که تمام ساکنان شهری به راحتی به آنها دسترسی داشته باشند . علاوه­ بر این می­توان گفت که برنامه­ ریزان سعی می­ کنند که توزیع مکان­های ورزشی را در محیط­های شهری بهینه سازند و این توزیع مناسب با توزیع جمعیت و یا میزان تقاضا در نقاط مختلف باشد.
اهمیت ضرورت تحقیق
با توجه به اینکه از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در زمینه ­های مختلف از جمله مکان­ یابی ایستگاه­های آتش نشانی، بیمارستان، مدارس، دانشگاه­ها و غیره استفاده شده است، بنابراین، به نظر می­رسد استفاده از این سیستم یک روش مؤثر برای انتخاب مکان­های ورزشی می­باشد. لذا به مدیران ورزشی و متولیان ساخت اماکن ورزشی توصیه شده است برای انتخاب بهترین مکان برای ساخت اماکن ورزشی از این سیستم استفاده کنند تا از خطرات و نقص­هایی که احتمال دارد با بهره گرفتن از روش­های سنتی به وجود آید جلوگیری کنند(تاجی، ۱۳۸۹).
لذا انجام تحقیقاتی در حوزه سیستم اطلاعات جغرافیایی بر روی اماکن ورزشی می ­تواند به دست­اندرکاران تأسیس فضاهای ورزشی برای انتخاب مکان­های مناسب برای ساخت فضاهای ورزشی کمک کرده و اشکالات مکان­ها و فضاهای ورزشی ساخته شده را آشکار سازد(تاجی، ۱۳۸۹).
بنابراین یکی از ضروریات انجام تحقیق حاضر نیز این است که مناسب­ترین محل برای ساخت اماکن ورزشی در شهر تالش را شناسایی کرده و در این زمینه به دست اندرکاران ورزش شهر تالش پیشنهاداتی ارائه خواهد داد. با توجه به این که در شناسایی مناسب­ترین محل برای ساخت اماکن ورزشی شاخص­ های مختلفی همچون شعاع کاربردی، همجواری، شیب زمین و غیره استفاده خواهد شد بنابراین خلاءهای موجود در زمینه پوشش خدمات ورزشی اماکن این شهر شناسایی شده و زمینه تصمیم گیری مدیران و دست اندرکاران برای ساخت تأسیسات ورزشی و ارائه خدمات ورزشی به شهروندان آن حوزه و منطقه شهری تسهیل خواهد شد. از دیگر ضروریات انجام پژوهش حاضر این است که نتایج این تحقیق مبنی بر شناسایی اصولی محل­های مناسب برای ساخت اماکن و تأسیسات ورزشی می ­تواند از وقوع بسیاری از مشکلات همچون استخوان بندی نامناسب شهری، حمل و نقل و ترافیک جلوگیری نماید. یکی از مشکلات اماکن ورزشی شهرها دوری از محل سکونت شهروندان به دلیل در نظر نگرفتن پوشش جمعیتی در نقاط مختلف شهرها می باشد؛ با توجه به اینکه در سیستم اطلاعات جغرافیایی پوشش جمعیت شهری یکی از شاخص­ های اصلی در انتخاب محل ساخت اماکن است، بنابراین با انجام تحقیق حاضر و در صورت استفاده از نتایج این تحقیق در مکان گزینی و ساخت تأسیسات ورزشی زمینه مشارکت حداکثری شهروندان در برنامه ­های ورزشی و به طبع آن بهره­مندی از مزایای ورزش فراهم خواهد شد. جلب رضایت شهروندان و صرفه جویی­های اقتصادی خانواده­ها (هزینه­ های حمل و نقل) نیز از دیگر مزایای حاصل از انجام این تحقیق و استفاده از نتایج آن در ساخت اماکن ورزشی شهر تالش خواهد بود. حفظ حریم­های قانونی مانند حریم رودها، کابل-های برق و غیره اگر در مکان­ یابی مورد توجه قرار نگیرد باعث بروز مشکلات جدی در آینده و به هدر رفتن هزینه سنگین تأسیس یک فضای ورزشی خواهد شد. بخش خصوصی فضاهای ورزشی را در مکان­هایی تأسیس می­ کند که سود آوری بیشتری داشته باشد که ممکن است به علت توجه زیاد به سود آوری، در مکان­ یابی­ها به استانداردهای تعیین شده توجه کمتری گردد.
اهداف تحقیق
که شامل اهداف کلی و اختصاصی و کاربردی می باشد .
هدف کلی
مکان­ یابی فضاهای ورزشی شهر تالش و حومه با بهره گرفتن از AHP در محیط GIS
اهداف جزئی
ارزیابی نحوه توزیع فضایی اماکن ورزشی شهر تالش و رعایت استانداردهای موجود در زمینه شعاع کاربردی حریم آب
ارزیابی نحوه توزیع فضایی اماکن ورزشی شهر تالش و رعایت استانداردهای موجود در زمینه شعاع کاربردی حریم گاز
ارزیابی نحوه توزیع فضایی اماکن ورزشی شهر تالش و رعایت استانداردهای موجود در زمینه شعاع کاربردی حریم برق
شناسایی بهترین مکان­ها برای ساخت اماکن ورزشی شهر تالش در آینده
اهدف کاربردی
نتایج تحقیق حاضر می ­تواند به دست اندرکاران ورزش شهر تالش در تعیین مناسب­­ترین نقطه برای ساخت اماکن و تأسیسات ورزشی کمک نماید.
با تعیین وضعیت کنونی اماکن ورزشی شهر تالش از لحاظ نحوه توزیع آنها و مشخص شدن شعاع کاربردی حریم­های آب، برق و گاز، احتمالاً خطراتی که در زمینه اماکن ورزشی موجود و استفاده کنندگان آنها را تهدید می­ کند شناسایی شده و امکان تصمیم گیری و رفع برخی مشکلات فراهم خواهد شد.
تعیین مناسب­ترین نقطه برای ساخت اماکن ورزشی در شهر تالش باعث دسترسی بیشتر مردم به این اماکن شده و لذا مشارکت ورزشی مردم افزایش خواهد شد.
مکان­ یابی بهینه فضاهای ورزشی با توجه به نحوه توزیع و پراکنش جمعیت شهری.
سؤالات تحقیق
آیا فضاهای ورزشی شهر تالش از جهت حفظ حریم­های آب و رعایت استانداردهای موجود در زمینه شعاع کاربردی در مکانی مناسب قرار دارند؟
آیا فضاهای ورزشی شهر تالش از جهت حفظ حریم­های گاز و رعایت استانداردهای موجود در زمینه شعاع کاربردی در مکانی مناسب قرار دارند؟
آیا فضاهای ورزشی شهر تالش از جهت حفظ حریم­های برق و رعایت استانداردهای موجود در زمینه شعاع کاربردی در مکانی مناسب قرار دارند؟
آیا اماکن ورزشی شهر تالش در مکان مناسبی از نظر تراکم جمعیت قرار دارند؟
برای ساخت یا تأسیس اماکن ورزشی جدید کدام نقطه از شهر مناسب تر می باشد؟
آیا استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی AHP با کمک GIS می تواند در مکان­ یابی مفید واقع گردد؟
تعریف واژه‏ ها و اصطلاحات
فضاهای ورزشی
عبارت است از فضای روباز و سرپوشیده­ای که دارای محدودۀ مشخصی بوده و برای انجام حداقل یک فعالیت ورزشی اختصاص یافته است. بنابراین مکان ورزشی می ­تواند به یک سالن، یک زمین، یک استخر، ورزشگاه، مجموعه ورزشی و یا قطعه زمینی که مورد استفاده تیم­های محل باشد مانند فضاهای محصور احداث شده در کنار خیابان­ها و میادین شهری بدون توجه به نوع مدیریت آن(قادری، ۱۳۸۱).