دل‌بستگی ناایمن «اجتنابی»

این نوباوگان نسبت به والد، هنگامی که حضور دارد، بی‌اعتنا هستند. وقتی که او آن‌ ها را ترک می‌کند، معمولاً ناراحت نمی‌شوند و به فرد غریبه‌ی خیلی شبیه به والد خود واکنش نشان می‌دهند. آن‌ ها هنگام پیوستن مجدد، از والد خود استقبال نمی‌کنند و یا به کندی این کار را انجام می‌دهند و وقتی والد آن‌ ها را بلند می‌کند، اغلب به او نمی‌چسبند. الگوی اجتنابی در تقریباً ۲۰ درصد از نمونه ها دیده شده است (برک، ۱۳۸۷). در آزمایش موقعیت ناآشنا در کل به کودکانی که از رفتن مادر شکایتی نمی‌کنند و به هنگام بازگشت مادر با رضایت به بازی خود ادامه می‌دهند، می‌گویند کودکان دل‌بسته غیر ایمنی که از مادر خود اجتناب می‌کنند (ماسن و همکاران، ۱۳۸۴). بالبی معتقد است که دل‌بستگی ناایمن کودک احتمال ناسازگاری عاطفی و اجتماعی را فراهم می‌کند (گلدارد و همکاران، ۱۳۸۲). مشخصه‌ی دل‌بستگی اجتنابی تمایل به رها شدن از دل‌بستگی و بی‌ارزش شمردن اهمیت دل‌بستگی و احساسات مربوط به آن می‌باشد (دویل و همکاران، ۲۰۰۳). اینسورث مشاهده کرد که مادران این نوباوگان در خانه به عنوان افرادی نسبتاً بی‌توجه، مداخله کننده و طرد کننده بودند. اگرچه برخی از این نوزادان در منزل بسیار مستقل بودند، بسیاری نیز نگران حضور مادر بودند و هنگامی که وی اتاق را ترک می‌کرد، به شدت گریه می‌کردند. وقتی این کودکان به موقعیت ناآشنا وارد شدند، بر این گمان بودند که نمی‌توانند بر حمایت مادر تکیه کنند و ‌بنابرین‏ به شیوه‌ای دفاعی واکنش نشان دادند. آن‌ ها برای دفاع از خود موضعی بی‌تفاوت و متکی‌به‌خود اتخاذ کردند. ‌به این علت که در گذشته از طرد شدن‌های بسیاری رنج‌برده بودند، سعی کردند نیاز خود را به مادر مهار کنند تا از نومیدی‌های بیشتر اجتناب کرده باشند و هنگامی که مادر پس از دوره های جدایی بازمی‌گشت، از نگاه کردن به او اجتناب می‌کردند. بالبی (۱۹۷۳) تصور می‌کرد این رفتار دفاعی ممکن است به یک بخش تثبیت شده و فراگیر شخصیت تبدیل شود. کودک، بزرگسالی می‌شود که بیش از حد متکی به خود و غیر وابسته است؛ شخصی که هرگز از بدگمانی خویش دست بر‌نمی‌دارد و به دیگران آن‌قدر اعتماد نمی‌کند که بتواند روابطی صمیمانه با آن‌ ها برقرار نماید.

دل‌بستگی ناایمن «دوسوگرا»

این کودکان به هنگام ترک مادر کاملاً افسرده و مضطرب می‌شوند و در بازگشت مادر راحت به نظر نمی‌رسند. از خود خشم و مقاومت نشان می‌دهند و هم‌زمان با آن درخواست تماس را ابراز می‌دارند (زیمباردو و همکاران، ۱۳۸۰). کودک دوسوگرا (بی‌توجه)، کاوش در محیط و روابط اجتماعی جدید را محدود کرده و هشیاری تشدید شده و ترس از ترک شدن توسط پرستار خود را نشان می‌دهد (دویل و همکاران، ۲۰۰۳). در موقعیت ناآشنا این نوزادان چنان نگران حضور مادر بودند و به او چسبیده بودند که اصلاً به کاوش در محیط اطراف خود نمی‌پرداختند. هنگامی که مادر اتاق را ترک می‌کرد بسیار آشفته می‌شدند و هنگام برگشت مادر آشکارا رفتاری دوسویه با او در پیش می‌گرفتند؛ لحظاتی به او نزدیک می‌شدند و لحظاتی بعد او را با خشم از خود می‌راندند. در خانه، این مادران معمولاً با نوزادان خود به شیوه‌ای متناقض رفتار می‌کردند. در برخی موقعیت‌ها صمیمی و پاسخ‌ده بودند و در موقعیت‌های دیگر رفتاری مغایر با آن داشتند. این تناقض ظاهراًً کودکان را از حضور مادرشان، هنگامی که به او نیاز پیدا می‌کردند، نامطمئن می‌ساخت. در نتیجه، آن‌ ها معمولاً می‌خواستند مادرانشان را نزدیک خود نگه دارند، تمایلی که در موقعیت ناآشنا بسیار شدت یافت. این نوزادان هنگامی که مادر اتاق بازی را ترک می‌کرد بسیار ناراحت می‌شدند و هنگام بازگشت مادر، تلاش می‌کردند به سرعت، دوباره به او نزدیک شوند، اگرچه خشم خود را نیز به او بروز می‌دادند. سبک دوسوگرا را گاه مقاومت نیز نامیده‌اند، زیرا کودکان نه تنها با نومیدی درصدد برقرار کردن تماس با مادر بودند، بلکه در برابر آن مقاومت نیز می‌کردند. این سبک معمولاً ویژگی ۱۰ تا ۱۵ درصد کودکان یک ساله در گروه نمونه بود (گلدبرگ، ۱۹۹۹). بالاخره به کودکانی که در غیاب مادرشان به شدت مضطرب می‌شوند و پس از بازگشت مادر مدام به او می‌چسبند یا او را از خود می‌رانند، کودکان وابسته غیر ایمن می‌گویند که در غیاب مادر بی‌تابی زیاد می‌کنند (ماسن و همکاران، ۱۳۸۲).

با تثبیت مفهوم سبک‌های دل‌بستگی در مجامع علمی، گروهی از پژوهشگران تلاش نمودند تا بر اساس آن، دل‌بستگی بزرگسالی را مفهوم‌سازی کنند. تلاش‌های این پژوهشگران علی‌رغم تفاوت‌هایی که در ساختارهای نظری و علمی دارد، اما چارچوب کلی نظریه بالبی را پذیرفته و آن را مبنایی برای پژوهش قرار داده‌اند.

۲-۶-۴٫ سبک‌های دل‌بستگی در بزرگسالان

بالبی (۱۹۶۹) اعتقاد داشت سبک و الگوی دل‌بستگی در گستره‌ی زندگی نسبتاً پایدار می‌ماند و به صورت عامل مهمی برای ساخت دهی شخصیت فرد درمی‌آید. پژوهش‌های بسیاری نشان داده است که هر الگویی از دل‌بستگی مجموعه ویژگی‌های رفتاری خاص را در افراد برمی‌انگیزد و روابط نزدیک و تجارب هیجانی آن‌ ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مبنای تعاملات و چارچوب‌های فکری و عاطفی آنان را در نوجوانی و دوران بزرگسالی شکل می‌دهد (مریث، اونزورث و استرانگ، ۲۰۰۸).

پژوهش‌های متأثر از نظریه بالبی و بر اساس اطلاعات جمع‌ آوری‌شده از افراد بزرگسال، چهار سبک دل‌بستگی را در این گروه سنی نشان دادند. ایمن، مضطرب-نگران، اجتنابی-تحقیر کننده و اجتنابی همراه با ترس. سبک دل‌بستگی ایمن در بزرگسالان مشابه سبک دل‌بستگی مضطرب دوسوگرا در کودکان است، اما سبک دل‌بستگی اجتنابی-تحقیر کننده و سبک دل‌بستگی اجتنابی همراه با ترس که مختص بزرگسالان است، مشابه سبک دل‌بستگی اجتنابی در کودکان می‌باشد (ابوحمزه و خوشابی، ۱۳۸۶).

نوزادی، هازان و شاور (۱۹۸۷) سبک‌های دل‌بستگی بزرگسالی را در سه طبقه ارائه دادند که به تفکیک بیان می‌شوند.

بند سوم : ذینفع بودن

در کتاب‌های آیین دادرسی مدنی یکی از شرایط اقامه دعوا ذینفع بودن خواهان می‌باشد. زیرا باید از نتیجه ی رسیدگی و صدور حکم علیه خوانده نفعی نصیب خواهان گردد، در غیر این صورت تعقیب و رسیدگی چنین دعوایی، کاری بیهوده و عبث خواهد بود . ‌به این شرط در ماده ۲ و بند ۱۰ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی تصریح شده است .

بحث مربوط به ذینفع بودن زمانی مطرح می شود که شخص حقیقی ( اصیل ) دعوا را طرح نماید در این حالت سخن گفتن از سمت بی مفهوم و در واقع معنای سمت در نفع مستتر خواهد شد و با ذینفع بودن شخص نوبت به احراز سمت او نمی رسد .

همچنین برخی حقوق ‌دانان برای نفعی که خواهان دارد سه ویژگی را لازم و ضروری دانسته اند که عبارتند از : نفع باید حقوقی و مشروع ، به وجود آمده و باقی ، شخصی و مستقیم باشد . (همان ،ص۲۸۳ ).

سوالی که در این قسمت باید به آن پاسخ دهیم این است که : آیا برای درخواست سازش و مصالحه، درخواست کننده می بایست ذینفع باشد یا خیر ؟

بدیهی است که درخواست سازش هم مستلزم داشتن نفع و فایده برای خواهان آن می‌باشد و در صورت عدم وجود نفع در خواهان حداقل باید به نمایندگی از اصیل اقدام کرده باشد (ذی سمت ). در غیر این صورت اقدامات انجام شده حتی در صورت تحقق سازش مشمول مقررات معامله فضولی و در نتیجه غیر نافذ خواهد بود . ‌بنابرین‏ ، وجود نفع برای خواهان در درخواست سازش نیز ضروری است .

بند چهارم : بررسی سایر شرایط اقامه دعوا

برای اقامه دعوا شرایط دیگری نیز بیان شده است که عبارتند از : اقامه دعوا در مدت قانونی ، جزمی بودن دعوا ،وجود اثر قانونی بر فرض ثبوت ، عدم وجود سابقه رسیدگی و اعتبار امر مختومه ، مشروع بودن دعوا و طرح دعوا بطرفیت خوانده.

سوال این است که آیا تمام این شرایط در درخواست سازش هم لازم است یا خیر ؟

در پاسخ باید گفت: درخواست سازش باید نسبت به امر مشروعی باشد و به طرفیت خوانده سازش (طرف اختلاف ) باشد .

امّا به نظر می‌رسد که سایر شرایط اقامه ی دعوا که در این بند به آن ها اشاره شد، در خصوص درخواست سازش شرط نباشد . چرا که اولاً: درخواست سازش اقامه دعوا محسوب نمی شود و ثانیاًً: صلح و سازش مبتنی بر اراده و توافق طرفین اختلاف است و در صورت توافق آن ها و پایان دادن به اختلافات با مصالحه و عدم رعایت این شرایط ، سازش انجام شده بی اعتبار نخواهد شد . ‌بنابرین‏ ، رعایت تمامی شرایط لازم جهت اقامه دعوا در درخواست سازش ضروری نمی باشد.

گفتار دوم : شرایط لازم جهت تحقق سازش

پس از آنکه طرفین از مواضع قبلی خود عقب کشیده و تصمیم می گیرند که اختلافات خود را به جای محاکمه و صدور رأی دادگاه ، از طریق مسالمت آمیز حل و فصل و اقدام به سازش نمایند ، می بایست عمل خود را در قالب یک توافق و قرارداد پایه ریزی کنند که نام آن عقد صلح می‌باشد. همان‌ طور که در بحث از ماهیت سازش گذشت ، سازش همان عقد صلح در مقام رفع تنازع می‌باشد . ‌بنابرین‏ ، همانند سایر عقود باید قواعد عمومی و شرایط صحت مذکور در ماده ۱۹۰ قانون مدنی در آن رعایت گردد (امامی ،۱۳۷۲ ،ص ۳۲۱ ) و مشمول مقررات ماده ۷۵۲ به بعد قانون مدنی نیز می‌باشد.

اولین شرطی که در تحقق صلح و سازش ضروری است تراضی و توافق طرفین نسبت تعهدات و گذشت های انجام شده است ؛ صرف پیشنهاد سازش و انجام مذاکرات اصلاحی برای تحقق صلح و سازش کافی نیست بلکه سازش زمانی انجام می شود که طرفین این تعهدات و گذشت ها را پذیرفته باشند و اراده خود را نسبت به آن اعلام کرده باشند. در غیر این صورت تعهدات و گذشت های فوق لازم الرعایه نخواهد بود .( ۱۸۵ ق.آ.د.م) ‌بنابرین‏، سازش طرفین در دفترخانه اسناد رسمی زمانی محقق می شود که سند به امضای طرفین و سردفتر می‌رسد؛ در دادگاه زمانی سازش محقق می شود که صورت جلسه به امضای طرفین و دادرس یا دادرسان برسد و سازش با سند عادی زمانی محقق می شود که طرفین در دادگاه حاضر شده و نسبت به صحت آن اقرار کرده و صورت جلسه تنظیمی را نیز به امضا برسانند.

شرط دوّمی که برای تحقق سازش لازم است، اهلیت معامله و تصرف طرفین می‌باشد. یعنی طرفین بر حسب موضوع دعوایی که می بایست مورد صلح قرار گیرد ( ازلحاظ مالی یا غیر مالی بودن) باید اهلیت معامله در آن مورد را داشته باشند و در غیر این صورت، صلح می بایست از سوی نمایندگان آن ها ( ولی ، قیم ، وصی ، و…) صورت گیرد .

همچنین طرفین باید اهلیت تصرف در مال مورد صلح را داشته باشند ؛ ورشکسته در امور مالی، مرتهن نسبت به مال مورد رهن اهلیت تصرف ندارند، مدیر شخص حقوقی نیز زمانی حق صلح و سازش دارد که به موجب اساسنامه این اختیار را داشته باشد .

سازشی که بین طرفین اختلاف انجام می شود می بایست به دور از هر گونه اکراه و اجبار باشد والّا سازش انجام شده حسب مورد غیر ناقد یا باطل خواهد بود. (ماده ۷۶۳ ق.م)

در عین حال در صلح و سازشی که بین طرفین محقق می شود امکان وجود اشتباه در شخصیت طرف وجود دارد. در این صورت، نظر به اینکه صلح در مقام رفع تنارع معمولاً با گذشت های متقابل و اسقاط حق، همراه است؛ به نظر می‌رسد که شخصیت طرف علّت عمده عقد بوده و اشتباه در آن موجب بطلان صلح خواهد بود . در سازش، اشتباه در موضوع دعوای مورد صلح نیز قابل تصور است مثلاً : اختلاف طرفین بر روی پلاک ثبتی ۳۰۳ بوده ولی سازش طرفین نسبت به پلاک ۳۳۰ انجام می شود ، که در این خصوص ماده ۷۶۲ قانون مدنی مقرر داشته :« اگر در طرف مصالحه و یا ‌در مورد صلح اشتباهی واقع شده باشد صلح باطل است.» در صورت تحقق سازش، اگر معلوم شود که دعوا در اثر حکم از بین رفته است یا مثلاً خودروی مورد اختلاف که نسبت به آن سازش شده قبلاً تلف شده است، صلح انجام شده باطل است . (کاتوزیان ، ۱۳۸۸ ،ص۴۷۶).

ماده ۷۵۶ قانون مدنی مقرر می‌دارد :« صلح دعوا مبتنی بر معامله باطله، باطل است ولی صلح دعوا ناشی از بطلان معامله صحیح است . » ‌بنابرین‏ ، اگر طرفین در صحیح دانستن معامله ای اتفاق نظر داشته باشند ولی درباره ی اختلاف خود نسبت به متفرعات ( مثلاً خیار عیب، غبن و…) با هم صلح کنند و بعداً معلوم شود که معامله اصلی باطل بوده است، صلح نیز باطل است . (کاتوزیان، ۱۳۶۸ ، ص۳۳۵ ).

امّا درباره ی علّت بطلان این صلح اتفاق نظر وجود ندارد ؛ برخی علّت بطلان را تبعی بودن اینگونه صلح می دانند چرا که، معتقدند وجود صلح فرع بر درستی بیع است و با بطلان بیع، موضوع صلح نیز منتفی می شود. بدین ترتیب صلح در این مورد از مصادیق صلح بدون موضوع خواهد بود. (به نقل از: کاتوزیان، همان‌جا ). ولی دکتر کاتوزیان دلیل بطلان صلح بر معامله ی باطل را علاوه بر مورد قبل، در برخی موارد اشتباه در جهت صلح می‌داند. ( کاتوزیان، همان ، ۳۳۶ ).

ایتالیا از زمان پیوستن به معاهده شنگن، مرزهای بیرونی خود را کاملاً مسدود ‌کرده‌است. آلمان که بیشترین سهم مهاجران غیرقانونی و تقاضاهای پناهندگی را به خود اختصاص می‌دهد، و با کشور های لهستان و جمهوری چک همکاری می‌کند تا کنترل مرزهای شرقی خود را تقویت کنند. این کشورها که تقاضای عضویت آن ها در اتحادیه اروپا در فوریت قرار دارد، به زودی بخشی از مرز شرقی اتحادیه اروپا خواهند شد؛ مرزهای طولانی اسلواکی، اوکراین و بلاروس می‌توانند به “نقطه ضعف” جدیدی در کنترل مهاجرت اتحادیه اروپا تبدیل شود.

واکنش های غیررسمی به تغییر سیاست های مهاجرپذیری در شبکه های حمل و نقل و قاچاق دیده می‌شوند. قاچاق مهاجران یکی از مقوله های جرائم سازمان یافته در اروپا است که بیش ترین رشد را داشته است. این شبکه های جنایی درست همان طور که ترفندی برای عبور موادمخدر، اسلحه و اشیای مسروقه از مرزها می‌یابند، قادر به قاچاق مهاجران غیر قانونی به شیوه های گوناگون نیز هستند. مهاجران و قاچاقچیان دست به دست هم می‌دهند و با بهره گرفتن از دانش و تجربه مهاجران دیگر، روش های خود را انتخاب می‌کنند. از این جهت، محدودیت های قانونی به ظاهر موجب پیدایش شکل های تازه ای از مقاومت می شود.^[۱۴۴]

غالباً مهاجران در بدو ورود به کشور مقصد هیچ مدرک هویتی در اختیار ندارند. در واقع، مدارکی که از آن استفاده کرده‌اند یا از آن ها پس گرفته می شود تا معدوم شود یا دوباره مورداستفاده قرار گیرد و یا مهاجران ملزم می‌شوند خودشان در بدو ورود این مدارک را معدوم کنند.

بدین ترتیب، مهاجران فاقد ملیت قانونی شده و ضمن وابستگی کامل به قاچاقچیان، در دام آن ها اسیر می‌شوند. در نتیجه، موقعیت غیر قانونی آن ها باعث می شود علاوه بر محرومیت از ورود به بازار کار قانونی، هر گونه حقی ‌در مورد تأمین اجتماعی یا هر نوع کمک هزینه اجتماعی دیگر از آن ها سلب و نیز از تمام سیستم های کشور مقصد محروم شوند. در واقع، آن ها به طور خودکار از نظر موقعیت اجتماعی در حاشیه قرار می گیرند.

اتحادیه های مخصوص مهاجرت غیر قانونی فرصت را غنیمت شمرده و مهاجران را برای پرداخت کل هزینه های سفر و انتقال خویش وادار به کار سیاه می‌کنند.

این مبلغ بر اساس قراردادی بین قاچاقچیان و مهاجران تعیین می شود. اغلب از نزدیکان مهاجران خواسته می شود تا به عنوان ضامن، قرارداد را امضاء کنند. نوع دیگر قراردادی که وجود دارد آن است که قرارداد توسط نزدیکان مهاجران امضاء نمی شود بلکه مستقیماً قرارداد کار در رستوران یا کارگاه تولید لباس در خارج از کشور امضاء می شود. مهاجران باید طی مدت زمان مشخصی برای این کارفرما کار کرده و در عوض کارفرما باید هزینه های سفر مهاجران را تأمین نماید.

بالاخره، نوع سوم قرار داد نوعی واسطه گری و دلالی است که میان مهاجر و سازمان جنایی مسئول انتقال صورت می‌گیرد. سازمان پول لازم را به مهاجر یا به یکی از نزدیکان وی قرض می‌دهد تا مبلغ را به اضافه سود آن یک جا در کشور مقصد باز پس گیرد.

اگر قرار باشد مبلغ در بدو ورود یک جا پرداخت شود، مهاجران تا زمان باز پرداخت بدهی خود به اماکنی که در آن تحت نظر باشند، انتقال یافته و در آنجا زندانی و گاه محکم بسته می‌شوند تا نتوانند فرار کنند. و تا زمانی که بدهی ایشان پرداخت نشده باشد مورد شکنجه، ضرب و شتم و تجاور جنسی قرار می گیرند. شبکه های قاچاق اغلب این نوع کار را به وسیله باندهای تبهکاری محلی آسیایی که با آن ها ارتباط دارند، انجام می‌دهند.

اگر مهاجران در پرداخت بدهی خود تأخیر کنند نرخ بهره به ۲۰ % در هفته افزایش می‌یابد و این اقدام عملاً باز پرداخت پول را غیرممکن می‌سازد. در نتیجه، مهاجران ناچار هستند تا قراردادهای کار در خشکشویی ها، رستوران ها و کارگاه های تولیدی لباس را با حقوق بسیار ناچیز امضاء کنند. در غیر این صورت، این افراد به زور در امر قاچاق مواد مخدر، فحشا و یا در سایر فعالیت های جنایی به کار گرفته می‌شوند.^[۱۴۵]

همچنین عواملی که مهاجران را در برابر (قاچاقچیان) آسیب پذیر می‌سازد عبارتند از:

الف) معمولاً افراد مهاجر به علت ناآشنایی به محیط، ندانستن زبان کشور مقصد و مهاجرت غیرقانونی برای رهایی از چنگ قاچاقچیان توانایی لازم را ندارند.

ب)قاچاقچیان و کارفرمایان در محیط هایی که اشخاص قاچاق شده را به کار وا می دارند تدابیری اتخاذ می نمایند تا مانع از فرار آن ها شوند از جمله ضبط مدارک شناسایی این افراد.

ج)رفتار پلیس کشور مقصد و شیوه برخورد محاکم قضایی و ترس از اخراج و بازگردانده شدن به کشور مبدأ و احتمال بزه دیدگی ثانوی نیز عوامل آسیب پذیری محسوب می‌گردد.^[۱۴۶]

مبحث دوم: نگاهی به مقررات مخصوص اسناد بین‌المللی در ارتباط با مهاجرین غیر قانونی

در مبحث نهایی نگاهی به مقررات و اسناد بین‌المللی در ارتباط با مهاجرین غیر قانونی می اندازیم نظیر کنوانسیون ۱۹۵۱ درباره وضع پناهندگان، کنوانسیون ملل متحد بر ضد شکنجه و همچنین حقوق مندرج در پروتکل الحاقی به کنوانسیون ملل متحد در ارتباط با جرم سازمان یافته فراملی.

گفتار اول: اسناد و منابع مربوط به حق درخواست پناهندگی

در آستانه قرن بیست و یکم چهره پناهندگان و مهاجران نسبت به ابتدای قرن بیستم کاملاً دگرگون شده است. اگرچه مقوله مهاجر و پناهنده ریشه در اعماق تاریخ بشریت دارد ولی گستردگی و پیچیدگی این دو واژه در قرن گذشته بسیار محسوس تر و ملموس تر بوده است.

از سوی دیگر با بسته شدن مرزهای اکثر کشورهای غربی تقاضای پناهندگی^[۱۴۷] یکی از معدود مجراهایی است که شهروندان کشورهای در حال توسعه می‌توانند اجازه سکونت را در غرب کسب کنند. حق تقاضای پناهندگی، حقی جهانی شمرده می شود، اما سیاست های بررسی پرونده های پناهندگی در اکثر کشورهای اتحادیه اروپایی با مناقشه های فراوانی همراه است. منتقدان این اتهام را وارد می‌کنند که با متقاضیان پناهندگی چندان بهتر از تبهکاران رفتار نمی- شوند. چون آن ها مجبورند در خلال طی شدن روال اداری تقاضای پناهندگی، در اردوگاه های پرازدحام که شباهت زیادی به زندان دارد، زندگی کنند.

اما کشورهای غربی بر لزوم جلوگیری از تقاضای ” ساختگی ” پناهندگی اصرار دارند. برخی از ” مهاجران اقتصادی ” نه از ترس آزار و اذیت بلکه در جستجوی زندگی بهتر، ممکن است تقاضای پناهندگی بدهند، چون نمی توانند از طریق دیگری وارد این کشورها شوند. سیاست های سخت گیرانه پناهندگی موجب شده برخی از ” دژ اروپا^[۱۴۸]” سخن بگویند یعنی منطقه حفاظت شده ای که مورد حمایت دسته اهالی آن است تا مبادا دارایی های آن مورد “هجوم” مهاجرانی از سایر نقاط جهان قرار گیرد. حال بسیاری از کشورهای غربی شاهد تلاش هایی برای باز گرداندن مهاجران به کشورهای مبدأ و یا تهدید به اخراج در صورت بیکار شدن یا ارتکاب جرم بوده اند. هراس های اخلاقی مهاجران خود موجب هر چه دشوارتر شدن سیاست های مهاجرپذیری در اکثر کشورها می- شود. ^[۱۴۹]

الف) تعریف:

حق پناهندگی : تعریف : حق پناهندگی حق هر بیگانه ای است که در کشور خود به دلیل خواستگاه، نژاد، مذهب، عقاید یا عضویت در ‌گروه‌های خاص اجتماعی یا سیاسی مورد آزار، اذیت یا شکنجه قرار گرفته یا احساس ناامنی نماید، کشور خود را ترک کرده و به کشور دیگر وارد شده تا بتواند مأمن و پناهندگی پیدا کند.

هدف دوم مدل های شناختی رفتاری آموزش درمان و آگاهی دادن ‌در مورد درمان است. هرچند بین عامل­هایی که منجر به شکل گیری اختلال می­ شود و عواملی که اختلال را تداوم می­بخشد اغلب همپوشانی وجود دارد؛ اما برقراری تمایز بین شکل­ گیری و تداوم اختلال از اهمیت برخوردار است چرا که اگر قرار است درمان مؤثر افتد باید سازو کارهای تداوم بخش از بین رود(شکسته شود). درک شکل­ گیری اختلال می‌تواند اطلاعاتی از قبیل فرایندی که ممکن است شکل­ گیری اختلال را متوقف کند، نحوه جلوگیری از وقوع اختلال و نحوه جلوگیری از عود پس از درمان موفق را در اختیار قرار دهد. به هر حال مفید ترین اطلاعات مربوط به مداخله درمانی با فهم عوامل تداوم­بخش اختلال به دست می ­آید. زیرا شکستن این عوامل تداوم­بخش منجر به ضعیف کردن نشانه های موجود می­ شود(آبرومویتز و هاتز، ۲۰۰۵).

بین این دو کارکرد مدل شناختی رفتاری، ارتباط مشخصی وجود دارد. درک پدیدار شناسی یک اختلال برای طراحی مداخله های درمانی مؤثر ضروری است. مداخله های درمانی مبتنی بر مدل اختصاصی مشخص، می‌تواند به صورت غیر مستقیم به افزایش فهم ما از اختلال کمک می‌کند و منجر به بازبینی مدل های نظری می شود.

۲-۱-۲-۲-۲- مدل رفتاری اختلال وسواس فکری – عملی: پیش شرط رویکردهای معاصر

نگاهی به نقش مهم رویکردهای رفتاری خالص، فهم و درمان وسواس را راحت می‌سازد. نظریه رفتاری وسواس مبتنی بر نظریه یادگیری است. مخصوصا مدل دو عاملی ترس و اجتناب که توسط ماورر^[۶۰] (۱۹۳۹؛ ۱۹۶۰) ارائه شده است. این مدل ادعا می‌کند که افکار، تصاویر و تکانه های نابهنجار از طریق شرطی سازی کلاسیک با اضطراب همراه می­ شود. ‌بنابرین‏ وقتی که افکار مزاحم پدیدار می­شوند اضطراب افزایش می­یابد. فرد بعد از طریق شرطی سازی عامل یاد ‌می‌گیرد که اضطراب های وسواسی را با فرار یا اجتناب از محرک های برانگیزاننده­ی افکار وسواسی کاهش دهد. ‌بنابرین‏ رفتار های اجباری، برای فرار از اضطراب وسواسی شکل می‌گیرد و با کاهش اضطراب به صورت منفی تقویت می شود. به علاوه اضطراب وسواسی هیچ گاه متمایز نشده است(ماورر، ۱۹۳۹؛ ۱۹۶۰).

در یک سری از آزمایش ها که با سگ ها انجام گرفت، سولومون و واین(۱۹۵۴) نشان دادند که پاسخ های اجتنابی و فرار، به محرک های شرطی کلاسیک، در برابر خاموشی بسیار مقاومند و مدت ها پس از جفت شدن محرک شرطی کلاسیک با پیامدهای آزارنده متوقف شده ادامه می‌یابد. به علاوه پاسخ های اجتنابی و فرار، تبدیل به رفتار های کلیشه ای می شود که شبیه رفتار های اجباری است که در بیماران وسواسی دیده می شود(سولومون و واین،۱۹۵۴).

مدل رفتاری، نقاط قوت چند جانبه­ای دارد. اول اینکه همان گونه که در آزمایش های کلاسیک فعلی نشان داده شده که مواجهه با محرک های وسواس فکری منجر به افزایش اضطراب می شود و رفتار های اجباری این اضطراب ها را کاهش می‌دهد برای این مدل حمایت تجربی وجود دارد(نگاه کنید به راچمن و هادسون، ۱۹۸۰). دوم اینکه رویکرد رفتاری بر این فرض استوار است که فرایندهای یادگیری دخیل در تداوم وسواس بهنجار است و امر آسیب زایی ‌در مورد وقوع افکار مزاحم ناخواسته یا بالعکس وجود ندارد. این که ۹۰ درصد افراد افکار مزاحم با محتوای مشابه را تجربه می‌کنند از این دیدگاه حمایت می‌کند. سوم اینکه یک درمان مؤثر برای وسواس _مواجهه و بازداری پاسخ(ERP)_ مستقیما از این مدل برخاسته است. همچنین است این فکر که بیماران وسواسی عادت های فرار و اجتنابی را گسترش می­ دهند که مانع خاموشی طبیعی اضطراب وسواسی می شود. مواجهه و بازداری از پاسخ شامل ۱) مواجه با محرکی که آشفتگی وسواسی را فرا می­خواند۲) کمک به مقاومت در برابر میل به اجتناب یا فرار با بهره گرفتن از رفتارهای اجباری، می شود. این نوع درمان بسیار مؤثر است به نحوی که حدودا ۷۵ درصد از کسانی که درمان را تکمیل کردند به شکل معناداری بهبود یافتند و در پی گیری ها این بهبود باقی ماند(برای مثال فرانکلین^[۶۱] و فوا، ۲۰۰۲).

در عین حال باید متذکر شد که از محدودیت های این روش این است که بسیاری از بیماران، این درمان را به خاطر انتظار مواجهه با ترس های وسواسی رد می‌کنند یا نابهنگام آن را قطع می‌کنند(استنلی^[۶۲] و ترنر^[۶۳]، ۱۹۹۶). همچنین به نظر می­رسد که اثر­بخشی احتمالی آن برای بیمارانی که با وسواس های فکری بدون اجبارهای آشکار مراجعه می‌کنند به طور معناداری پایین است(راچمن،۱۹۹۷).

علاوه بر محدودیت مذکور رفتار درمانی، نظریات رفتاری بخاطر ناتوانی در برقراری تمایز بین مفهوم سازی نظری، برای طیف گسترده اختلالات اضطرابی، مورد نقد واقع شده اند(سالکوویسکیس^[۶۴]، ۱۹۹۸). به عبارت دیگر این نظریه، برخی از پدیده‌های بالینی مختص وسواس (مثل این که: حضور درمانگر، اضطراب وسواسی و چک کردن های اجباری را کاهش می‌دهد) را توضیح نمی­دهد(راچمن،۱۹۷۶). این دلایل همراه با مشاهده این که وسواس های فکری یک پدیده شناختی است، باعث شد مؤلفه‌ های شناختی که عنصر اصلی آن ها معنایی است که به وقوع و محتوای افکار مزاحم داده می شود، در نظر گرفته شود(سالکوویسکیس، ۱۹۸۵، ۱۹۸۹، ۱۹۹۹).

۲-۱-۲-۲-۳- مدل های شناختی رفتاری

الف) مدل رفتاری شناختی سالکوویسکیس برای اختلال وسواس فکری- عملی

در سال ۱۹۸۵ سالکوویسکیس یک تحلیل شناختی رفتاری از وسواس ارائه کرد که در آن پیشنهاد شده که ارزیابی های افکار مزاحم، بخصوص ارزیابی های مربوط به مسئولیت پذیری، منجر به رفتار های اجباری می شود. این فورمول بندی پیشنهاد می‌کند که افراد با مشکل وسواس فکری، افکار، تصاویر و تکانه های مزاحم بهنجار را به گونه ای ارزیابی می‌کنند که گویا ۱) وجود این افکار خود نشان­دهنده این است که آسیب به خود یا دیگران به طور خاص یک عامل خطر(ریسک)جدی است و ۲ ) ممکن است آن ها مسئول این آسیب ها باشند(سالکوویسکیس و مک گویر^[۶۵]، ۲۰۰۳) این، تعابیر خاص از شناخت واره های مزاحم مبنی بر مسئولیت پذیری ‌در مورد آسیب به خود و دیگران است که فرض می شود چنین مزاحمت هایی را با ناراحتی مرتبط همراه می‌کند و باعث تمایل به انجام رفتارهای خنثی سازی مانند آیین مندی های اجباری برای کاهش این ناراحتی می شود.

این مدل با درک اینکه افکار مزاحم پدیده‌های بهنجارند شروع می شود. در واقع یک سری از مطالعات نشان دادند که ۹۰ درصد از افراد افکار، تصاویر، و تکانه های مزاحم و ناخواسته ای را تجربه می‌کنند که با نظام ارزشی آن ها در تقابل است و در محتوا شبیه محتوای افکار وسواسی است که توسط بیماران وسواسی گزارش می شود(راچمن و دی سیلوا، ۱۹۷۸؛ سالکوویسکیس و هاریسون، ۱۹۸۴). بسیاری از افراد ‌به این افکار توجهی نمی کنند و چون می دانند این افکار بهنجارند و آسیبی ندارند آن ها را نادیده می گیرند. اما کسانی که دوست دارند چنین مزاحمت هایی را تهدیدآمیز و یا نشان دهنده مسئولیت شخصی برای آسیب­پذیری، ارزیابی می‌کنند الگوی ناراحتی و رفتار های اجباری که مشخصه اختلال وسواس فکری عملی است را تجربه می‌کنند. کارگروه شناخت واره های وسواسی جبری^[۶۶] مسئولیت افراطی را اینگونه تعریف ‌کرده‌است:

من برتر ؛ اصل آرمانی

وقتی کودک در برابر محیط واکنش نشان می‌دهد نه تنها من رشد می‌کند ؛ بلکه نوعی آگاهی نسبت به درست یا نادرست نیز در او ایجاد می شود . این آگاهی مبنای همان چیزی است که معمولاً به آن من برتر می‌گویند . در واقع من برتر شامل ارزش‌های اخلاقی و وجدانی هر فرد است که به تدریج در فرایند جامعه پذیری در بخش ناخودآگاه او پدید می‌آید و به وسیلۀ پاداش و تنبیه استوار و پایدار می‌گردد . و می‌تواند در مقابل نهاد از خود مقاومت نشان دهد . من برتر فرد را وادار می‌کند تا رفتارهای خود را با معیارهای اخلاقی و هنجارهای اجتماعی مورد قبول جامعه منطبق سازد .

تضاد بین سه فرایند شخصیت

در میان سه فرایند شخصیت ، و طبقه ” من ” از همه دشوارتر است ، زیرا باید هم خواسته های نهاد و هم خواسته های من برتر را برآورده کند . او باید بین این دو سطح تعادل و هماهنگی ایجاد کند . اگر خواسته های نهاد را برآورده نکند موجودیت فرد به خطر خواهد افتاد و اگر خواسته های من برتر را در نظر نگیرد ، حیثیت اجتماعی فرد لطمه خواهد دید . ” من ” باید ، با توجه به امکانات محیط خارج ، بین نهاد و من برتر سازگاری ایجاد کند . ‌بنابرین‏ می توان گفت که بین سه قسمت شخصیت دایماً تضاد یا تضادهایی وجود دارد . اگر من نتواند این تضاد را حل کند سلامت روانی شخص به خطر می افتد . در هر صورت ، وظیفۀ من حل این تضادها و حفظ سلامت شخصیت است ( گنجی ، ۱۳۷۹ : ۳۱۶ ) .

۲-۲-۷-۲- پرخاشگری از دیدگاه فروید

به نظر فروید پرخاشگری یک غریزه ، سائق و یک نیروی خود انگیخته است تا واکنش پاسخ به یک وضعیت خاص . این تنش های پرخاشگرانه در موجودات انسانی بخشی از ساخت ژنتیکی آن ها‌ است که آنان ابقاء در طول تاریخ قادر ساخته است . فروید فرض کرد که تمام انسان‌ها دو غریزه اساسی دارند :

الف ) پرخاشگری .

ب ) تمایلات جنسی .

این دو غریزه معمولاً در رفتارهای انسانی به صورت ترکیبی ظاهر می‌شوند. غریزه پرخاشگری اساساً مخرب است . ‌بنابرین‏ این غریزه به غریزه مرگ اشاره دارد . این انرژی مخرب و پرخاشگرایانه می‌تواند به سمت دیگران یا خود فرد جهت گیری شود . همچنین از نظر فروید غریزه پرخاشگری می‌تواند به کانال‌های مثبتی چون پیگیری یک پیشه با یک کار ذوقی نیز هدایت شود . از نظر فروید انرژی پرخاشگری و زیست مایه ای همانند عرق کردن به طور ادواری خود جوش بوده و نیاز به آن دارد که آزاد گردد . این آزاد سازی امکان دارد به طور مستقیم در اعمال رفتارهای پرخاشگرانه یا غیر مستقیم از طریق شیوه های مقبول اجتماعی مانند : کار ذوقی ، بازی‌های رقابتی و ورزشی صورت گیرد . فروید معتقد است ، انسان نمی تواند میل به ویرانگری را از خود دور سازد ؛ زیرا گرایش به ویرانگری در نهاد بیولوژیکی وی است . گرچه می‌تواند این میل را تا حدود تخفیف دهد . هرگز قادر به از میان بردن نیروی آن نیست ، انسان از این وضعیت غامض و فاجعه انگیز خلاصی ندارد ( یونگ ، ۱۳۷۲ : ۳۲ ) .

۳-۲-۷-۲- جامعه ستیزی دیدگاه جان باولبی

جامعه ستیزی ،‌نوعی به هم ریختگی ارتباط میان فرد و جامعه است و به رفتار نابهنجاری گفته می شود که در جامعه مورد پسند نیست ، ولی معمولاً نزد عامل آن ناپسند و زیان بخش شمرده نمی شود ، شخص جامعه ستیز به هنجارهای اجتماعی بی اعتنا و بی تفاوت است و با دروغ گویی و دزدی حقوق دیگران را پایمال هوا و هوس های خود می‌سازد . جامعه ستیزان نه سالمند و نه بیمار روانی ، اینان در سازگاری اجتماعی ناتوانند ، ترمزهای اخلاقی ندارند و هنجارهای اجتماعی را کمتر رعایت می‌کنند . گاه دست به کارهایی می‌زنند که اساس نظام اجتماعی را متزلزل می‌کند و ارزش های اخلاقی را به پایین ترین حد خود تنزل می‌دهند . آنان دائماً در جستجوی ارزش‌های افسانه ای هستند و به دلیل ضعف اراده به آسانی گرفتار مواد مخدر و الکل می‌شوند . انحراف های جنسی به فراوانی در آن ها دیده می شود و آنان بدون احساس کوچک‌ترین پشیمانی مرتکب جرم می‌شوند . جان باولبی بر این باور است محرومیت کودک از مادر در سال‌های اولیه زندگی می‌تواند باعث رفتار جامعه ستیز در سال‌های بعد گردد . جامعه ستیزان قبل از رسیدن به ۱۵ سالگی ۲۰/۰ جدایی از مادر ، ۴۲/۰ جدایی از پدر و ۲۱/. جدایی از پدر و مادر هر دو را تجربه کرده‌اند . ۷۵/۰ این افراد ، سابقه دستگیری های متعدد منجر به زندانی شدن ، شرارت ، باج گیری ، درگیری ، خرید و فروش مواد مخدر ، زور گیری با اسلحه سرد و گرم ، مصرف الکل زیاد ، هرج و مرج جنسی و عدم توجه به مقررات قانونی و مالی و ولگردی را داشته اند. ( ستوده ، ۱۳۸۵ : ۱۲۳ و ۱۲۴ ) .

۴-۲-۷-۲- تئوری محرومیت – پرخاشگری دولارد

بر طبق این تئوری پرخاشگری ، رفتار انحرافی واکنش در برابر اوضاع یا تجاربی است که شخص آن ها را محروم احساس می‌کند . یعنی هر محرومیتی ایجاد پرخاشگری می‌کند و هر پرخاشگری ناشی از محرومیت است . ( گسن ، ۱۳۷۰ : ۱۶۵ ) .

۵-۲-۷-۲- پرخاشگری از دیدگاه بندورا

بندورا در تحقیقات خود نشان داده است که پرخاشگری کاملاً جنبه تقلیدی دارد و از راه مشاهده کسب می شود و نمی تواند پایه ذاتی داشته باشد . در آزمایش معروف بندورا عده ای از کودکان به مشاهده شخصی پرداختند که با عروسکی رفتار کلامی و عملی پرخاشگرانه داشت . این حالت هم به صورت زنده ، یعنی مدل واقعی و هم به صورت فیلم و هم به صورت کارتون نشان داده می شد . مشاهده شد که کودکان تماشاچی بعداً وقتی با عروسک مذبور گذاشته شوند ، همان رفتارهای پرخاشگرانه را که مدل و سرمشق با عروسک انجام می‌داد ، انجام می‌دهند و در این میان تأثیر کارتون و مدل واقعی به ترتیب از همه بیشتر بود. علاوه بر این مشخص شد که وقتی مدل یا سرمشق به خاطر پرخاشگری خود با عروسک مذبور ، مورد تشویق و پاداش قرار گیرد ، اثر آموزش پرخاشگرانه او روی بچه ها بیشتر خواهد شد و وقتی مدل را به خاطر پرخاشگری مورد تنبیه قرار دهند ، تقلید کودکان از وی کاهش پیدا می‌کند . بدین ترتیب که به عنوان یک پدیده ذاتی ، بلکه به عنوان رفتاری آموختنی بوده و دقیقاً از الگوهای یادگیری تبعیت می‌کند . ( کریمی ، ۱۳۸۰ : ۲۱۲ ) .

۶-۲-۷-۲- دیدگاه انگیزشی