توجه به اینکه رفتار سرمایه گذاران از عوامل گوناگون متاثر است نیز حایز اهمیت می‌باشد. این عوامل به وجود آورنده ابهامات رفتاری در رفتار سرمایه گذاران است که یکی از علل اصلی این ابهامات رفتاری، موضوع عدم اطمینان و عدم شفافیت اطلاعات مالی است که تحلیل های نادرست و گمراه کننده را به همراه خواهد داشت (درخشیده، ۱۳۹۱، ص۶۱).

در این فصل، ابتدا در بخش اول، مباحث مربوط به بورس اوراق بهادار و مالی رفتاری پرداخته شده است. سپس مبحث عدم اطمینان محیطی و تبادل اطلاعات مطرح شده که تبادل اطلاعات مهمترین نقش را در تصمیم گیری افراد برای جلوگیری از ایجاد تورش رفتاری و رفتارتوده ای را ایفا می‌کند و در ادامه سایر مباحث از جمله مشخصات شناختی سهام‌داران که خود شامل: تعصب توهم کنترل، تعصب اعتماد، تعصب اسناد به خود، و مغالطه سرمایه گذاری می شود توضیح داده شده است و سپس به تعریف تورش های رفتاری و رفتارتوده ای و عوامل ایجاد آن ها در بازار اوراق بهادار و بین سرمایه گذاران پرداخته شده است.

در بخش دوم این فصل نیز برخی پژوهش های داخلی و خارجی انجام شده در این زمینه یا نزدیک ‌به این پژوهش و در انتها خلاصه ای از مطالب فصل آورده شده است.

۲-۲- بخش اول : مبانی نظری

۲-۲-۱- بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار به معنی یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت ها یا اوراق قرضه دولتی یا مؤسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط و قوانین و مقررات خاصی انجام می شود. مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمایت قانون از صاحبان پس اندازها و سرمایه های راکد و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است. بورس اوراق بهادار که به عنوان نبض اقتصاد کشور مورد توجه تحلیلگران اقتصادی می‌باشد، از سویی مرکز جمع‌ آوری پس اندازها و از سوی دیگر، مرجع رسمی و مطمئنی است که دارندگان پس اندازهای راکد، می‌توانند محل نسبتاً مناسب و ایمن سرمایه گذاری را جستجو کرده و وجوه مازاد خود را برای سرمایه گذاری در شرکت ها به کار انداخته و یا با خرید اوراق قرضه دولت ها و شرکت های معتبر، از سود معین و تضمین شده ای برخوردار شوند (فنایی، ۱۳۸۸).

بازار اوراق بهادار در واقع مکمل بخش بانکی در تأمین نیازهای مالی بنگاه های خصوصی و دولتی
می‌باشد. وجود یک بازار اوراق بهادار که در چارچوب مکانیزم بازار عمل کند می‌تواند در تخصیص بهینه منابع مالی و کاراتر عمل نماید. شاهد مدعا این که کشورهایی که دارای بازار سرمایه (بورس) تکامل یافته تر بوده اند، توانسته اند رشد اقتصادی زیادتر داشته باشند. سیستم بانکی نیز با بهره گرفتن از مکانیزم اوراق بهادار می‌تواند نقدینگی مورد نیاز خود را به دست آورده و تکافوی سرمایه خود را بهبود بخشد (سایت بورس اوراق بهادار^[۲۳]).

وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار، فراهم آوردن بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار پذیرفته شده و همچنین سیستمی مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است. بورس اوراق بهادار با ایجاد فضای رقابتی به عنوان ابزاری اقتصادی، باعث می شود که شرکت های سود ده، بتوانند از طریق فروش سهام به تأمین مالی بپردازند و برعکس شرکت های زیان ده به طور خودکار از گردونه خارج شوند. بدین ترتیب با چنین تفکیکی، ‌بازار می تواند به تخصیص مطلوب منابع بپردازد.

(رمضان زاده و کاویان، ۱۳۸۵، ص۱۳-۲۳)

دوره های مختلف شکل گیری بورس در ایران طبق شکل ۲-۱ دسته بندی می شود:

دوره اول ۱۳۴۶ الی ۱۳۵۷

دوره دوم ۱۳۵۷ الی ۱۳۶۸

دوره سوم ۱۳۶۸ الی ۱۳۷۵

دوره چهارم ۱۳۷۵ الی ۱۳۸۲

دوره پنجم ۱۳۸۲ الی ۱۳۸۴

دوره ششم ۱۳۸۴ تاکنون

ادوار مختلف بورس

در ایران

شکل ۲-۱: ادوار مختلف بورس در ایران (رمضان زاده و اسماعیل پور، ۱۳۸۵، ص ۲۳)

۲-۲-۲- مالی رفتاری^[۲۴]

ارتباط علم مالی و سایر رشته‌های علوم اجتماعی که به عنوان روانشناسی مالی معروف شده است، به بررسی فرایند تصمیم گیری سرمایه گذاران و عکس العمل آن ها نسبت به شرایط مختلف بازارهای مالی
می پردازد و تأکید آن بیشتر به تاثیر شخصیت، فرهنگ و قضاوت های سرمایه گذاران بر تصمیم گیری سرمایه گذاری می‌باشد .روانشناسی مالی در واقع در مقابل پارادایم رفتارهای منطقی سرمایه گذاران مطرح شده که ‌بر اساس و بنیان همه مدل های مالی ارائه شده می‌باشد. تالر معتقد است گاهی اوقات جهت یافتن پاسخی برای معماهای مالی تجربی ضروری است که این احتمال را بپذیریم که برخی از عامل ها در اقتصاد گاهی به طور کامل عقلایی رفتار نمی کنند که این، موضوع مالی رفتاری است (یوسفی، ۱۳۸۶، ص۵۲).

مالی رفتاری، مطالعه چگونگی تفسیر افراد از اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه می‌باشد. به عبارت دیگر مالی رفتاری به دنبال تاثیر فرایند های روانشناختی در تصمیم گیری است. علاوه بر آن مالی رفتاری را
می توان پارادایمی دانست که با توجه به آن، بازارهای مالی با بهره گرفتن از مدل هایی مورد مطالعه قرار می گیرند که دو فرض اصلی محدود کننده پارادایم سنتی- بیشینه سازی مطلوبیت مورد انتظار و عقلانیت کامل – را کنار می‌گذارد. مالی رفتاری دو پایه اصلی دارد، یکی محدودیت در آربیتراژ است که عنوان می‌کند سرمایه گذاران عقلایی به راحتی نمی توانند از فرصت های آربیتراژ استفاده کنند، زیرا این کار مستلزم پذیرفتن برخی ریسک ها است. دوم روانشناسی است که با بهره گرفتن از آن رفتار و قضاوت سرمایه گذاران و هم چنین خطاهایی که اشخاص در هنگام قضاوت مرتکب می‌شوند ، بررسی می شود. السن^[۲۵](۱۹۹۸ )، اظهار می‌دارد: مالی- رفتاری به دنبال فهم و درک و پیش‌بینی نتایج حاصل از فرایندهای روان شناختی تصمیم گیری است (تلنگی، ۱۳۸۳، ص۱۳- ۲۵).

مالی رفتاری را می توان به صورت زیر نیز تعریف کرد:

• • مالی رفتاری ادغام اقتصاد کلاسیک و مالی با علوم روانشناسی و تصمیم گیری است.

• • مالی رفتاری تلاشی برای توصیف دلایل بروز استثناها در ادبیات مالی است.

• مالی رفتاری به مطالعه این که چگونه سرمایه گذاران در قضاوت های خود دچار خطاهای سیستماتیک یا به عبارت دیگر خطاهای ذهنی می‌شوند‌، می پردازد (راعی و فلاح پور، ۱۳۸۳).

۲-۲-۲-۱- نقش دانش مالی رفتاری برای سرمایه گذاران

سرمایه گذاران می‌توانند ازکاربردهای دانش”مالی رفتاری” درموقعیت های خاص خود به طور گسترده ای بهره مند شوند. “مالی رفتاری” یک مفهوم نسبتا جدید برای سرمایه گذاران و نیز مشاوران سرمایه گذاری است که گاه ممکن است در پذیرش و یا اعتبار آن تردید داشته باشند ‌(زنجیردار و همکاران، ۱۳۹۲).