«هرگز به آنچه که خداوند به کسی افزون‏تر از دیگری عطا فرموده، چشم طمع و بخل نورزید».(سوره ۲،آیه ۳۲)،«بر پاره‏ای از رسولان، نسبت به سایرین،ارجحیت و اولویّت بخشیدیم».(سوره ۲،آیه ۲۵۳)، «ذاتب باری هرکه را که اراده فرماید مشمول عطا و عزّت خود، می‏فرماید».(سوره ۲،آیه ۱۹۰)،و«ما آن ها را بر بسیاری دیگر،برتری و رجحان دادیم».(سوره ۱۷،آیه ۷۰).^[۱۰۹]

از حقوق دیگر اسیران جنگی، رفتار خوب و متناسب با شخصیت آنان است. پیامبر اکرم (ص) در این زمینه فرموده‏اند: «اذا اتاکم کریم قوم فاکرموه و ان خالفکم؛ «اگر فردی که دارای شأن و منزلت در قوم خویش است، نزد شما آید او را اکرام کنید، اگرچه دشمن شما باشد». در حدیث دیگری آمده است: «اکرموا کریم کل قوم» یعنی «هر فردی را که دارای منزلت در قوم خویش است، اکرام کنید». واقع‏گرایی اسلام،اجازه نمی‏دهد که تمامی اسرای جنگی را بدون‏ در نظر گرفتن موقعیت و منزلت اجتماعی هریک‏به‏یک چوب برانیم،الاّ این‏ که در هر حال باید ملاحظات انسان دوستانه در حق هریک از آنان مرعی‏ گردد.زمانی که دختر المقوقس اسیر شد،مقریزی می‏گوید:از رسول اللّه‏ نقل است که«دختران سلاطین استحقاق توجّهی خاص جدا از دیگران‏ دارند.نسبت به هر انسانی که روزی والا مقام بوده و در حالیه آن منزلت را از دست داده،رحیم باشید».ابن عساکر از پیامبر خدا،نقل کرده که«اگر شخص والا شأنی در دست شما اسیر شد،با او رفتاری نیکو داشته باشید».اسلام اعمال ملاطفت‏هایی متناسب با موقعیت اسیر را در حقیقت‏ به مثابه رعایت حداقل ملاحظات انسانی در حق اسیر به حساب می ‏آورد.

همان گونه که اشاره شد رعایت احترام و حفظ شئونات‏ اسیر جنگی در اسلام بسیار حیاتی است ،‌بنابرین‏ به هیچ روی شکنجهء او مجاز نیست.از رسول‏ خدا نقل است که:«ذات باری آنانی را که مردم را در این دنیا شکنجه‏ دهند،عذاب خواهد کرد».انزجار آن حضرت از شکنجه،در مسأله‏ سهیل بن عمرو العامری که خطیبی زبردست بود و هنر و استعداد والای خود را تماما معطوف حمله به پیامبر و رسالت ایشان نموده بود،به نحو بارزی‏ عیان است،عمر بن الخطّاب از رسول خدا خواست به او اجازه فرماید تا دندانهای ثنایای سهیل را در آورد،تا این که دیگر او قادر به خطا به علیه‏ رسول اللّه نباشد.پیامبر در پاسخ گفت:«من او را از ریخت نخواهم‏ انداخت،زیرا اگر چنان کنم،خداوند حتّی مرا که رسول اویم از ریخت‏ خواهد انداخت».^[۱۱۰]

۲- اطعام اسرا

در اسلام، اسیر جنگی دارای حقوق و احکامی است که مسلمانان به هر شکل، موظف به رعایت آن می‏ باشند. از جمله این حقوق، احترام به اسیر و رفتار محبت آمیز با او می‏ باشد. پیامبراکرم(ص) مسلمانان را به خوشرفتاری با اسیران سفارش می‏ کردند :«استوصوا بالاساری خیرا»^[۱۱۱] و رزمندگان اسلام نیز این مسایل را رعایت می‏ کردند، تا جایی که برای آنهایی که لباس نداشتند، لباس تهیه می‏نمودند و غذای خود را به آن ها می‏ دادند و اگر دو نوع غذا می‏ داشتند، غذای خوب‏تر و لذیذتر را به آن ها می‏بخشیدند^[۱۱۲] . در اسلام، غذا دادن به اسیر، ‌بر کسی که او را به اسارت می‏ گیرد تا آنگاه که وی را به فرمانده سپاه برساند، واجب است و اگر شخص اسیرکننده این کار را نکند، اطعام اسیر بر امام (حاکم) واجب می‏ شود^[۱۱۳] .. ابن هشام از ابوعزیز بن عمیر که در جنگ بدر به اسارت مسلمانان در آمده بود، نقل می ‏کند که چون مسلمانان می‏خواستند نهار یا شام بخورند، ابتدا به من تعارف می‏ کردند و به من نان می‏ دادند و خود فقط خرما می‏خوردند. سپس اضافه می ‏کند: هیچ کس از آنان مقداری نان در اختیارش قرار نگرفت، مگر اینکه نخست به من تعارف کرد^[۱۱۴] . همچنین در حدیثی از امام باقر (ع)، از امام علی (ع)نقل شده است که «اطعام الاسیر والاحسان الیه حق واجب و ان قتلته من الغد^[۱۱۵]»؛ یعنی «اطعام اسیر و نیکی کردن به او حقی است واجب، هر چند که بخواهی او را در روز بعد به قتل برسانی». در حدیث دیگری از امام صادق (ع) درباره آیه شریفه «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا» سؤال می‏ شود که در جواب می‏فرمایند: «هوالاسیر»؛ منظور از این آیه اسیر است و سپس می‏افزایند: «الاسیر یطعم و ان کان یقدم للقتل و قال: ان علیا(ع)کان یطعم من خلد فی‏السجن من بیت مال المسلمین»^[۱۱۶]یعنی« اسیر اطعام می‏ شود هر چند که محکوم به مرگ باشد و سپس فرمودند: حضرت علی (ع) به زندانیانی که بایست تا آخر عمر در زندان بمانند (حبس ابد برای آنان صادر شده‏بود)، از بیت‏المال مسلمین (بودجه عمومی دولت اسلامی) به آنان غذا می‏ دادند». حضرت علی(ع) ‌در مورد قاتل خود، سفارش نمود: «احبسوا هذا الاسیر و اطعموه و اسقوه و احسنوا اساره»؛‌به این اسیر محبت کنید و به او آب و غذا دهید و با او به احسان رفتار کنید^[۱۱۷].

۳-مداوای مجروحان

از حقوق مهم اسیران جنگی در مقررات اسلامی، مداوای مجروحان است؛ زیرا این عمل مقتضای احسان و نیکی است و مسلمانان نیز به آن امر شده‏اند، بویژه اگر اسیر، خود، مسلمان باشد. در میان خوارج، چهل مجروح بودند که حضرت علی (ع) فرمان داد تا آنان را مداوا کنند و پس از معالجه به آنان فرمود، هر جا که می‏خواهید، بروید^[۱۱۸].

۴-عدم تحمیل فشار بر او و تهیه کردن وسائط نقلیه

از دیگر حقوق اسیر جنگی در اسلام، عدم تحمیل فشار بر او و تهیه کردن وسائط نقلیه لازم برای انتقال وی به پشت جبهه می‏ باشد و در صورتی که مرکبی برای انتقال او در دسترس نبوده و اسیر نیز از راه رفتن ناتوان باشد، باید او را آزاد کرد؛ زیرا حکم امام ‌در مورد وی معلوم نیست و ممکن است حکم به آزادی او صادر شود. از امام سجاد(ع) نقل است که «اذا اخذت اسیرا فعجز عن المشی و لم یکن معک محمل فارسله و لا تقتله، فانک لاتدری ما حکم الامام فیه»^[۱۱۹]؛ یعنی «اگر دشمنی را اسیر کردی که از راه رفتن عاجز بود و تو نیز مرکبی برای حمل وی نداشتی، وی را آزاد کن و حق کشتن او را نداری، زیرا از حکم امام ‌در مورد او بی‏اطلاعی». این حق در صدر اسلام چندان محترم بود که ولیدبن ولید که خود از اسیران جنگی بود می‏گوید: اصحاب پیامبر(ص) ما را بر دوش خود حمل می‏ کردند و راه می‏رفتند^[۱۲۰].

بند دوم- حفظ وحدت خانوادگی اسرا

حسب اصول انسانی،وحدت خانوادگی اسیر جنگی،تا آنجا که‏ امکان داشته باشد،لازم است حفظ گردد.ازاین‏رو،فقها بر این نظر اتفّاق‏ دارند که جدا ساختن طفلی که هنوز دندانهای جدید درنیاورده از مادرش‏ و یا به عبارتی دیگر به سنّ هفت سالگی نرسیده،جایز نیست.ولی پاره‏ای‏ از فقها جدا ساختن زوجین را از همدیگر در تقسیم غنایم یا حین فروش‏ آن ها،جایز می‏شمارند.^[۱۲۱] همچنین در صورتی که مادر و فرزند هر دو به اسارت سپاه اسلام در آیند، نباید، آنان را از هم جدا کرد. علامه حلی در کتاب تحریر بیان می‏دارد:« و حرم بعض اصحابنا التفرقه»؛ یعنی «برخی از فقهای شیعه، جدایی را(میان مادر و فرزندی که هر دو اسیر شده باشند) حرام کرده ‏اند». البته اهل سنت متفق‏القول هستند که جدایی بین مادر و فرزند حرام است. اسیر جنگی حق دارد،چنانچه مایل باشد با اعضاء خانواده خود مکاتبه نماید.تضمین حق ارتباط از طریق مکاتبه منبعث از ‌تضمین‏ امنیّت رسولان و سفر است.

بند سوم- آزادی اسیران