• 1. مدل بهره وری منابع انسانی(H.R.P)^[28] :

برخی نویسندگان مدل بهره وری منابع انسانی را به صورت زیر ارائه کرده‌اند، عوامل مؤثر بر بهره وری منابع انسانی عبارتند از :

الف) خواستن^[۲۹]

ب) توانستن^[۳۰]

ج) امکان داشتن^[۳۱]

این سه عامل همه موارد و وسایل لازم بیرونی و درونی مرتبط با بهره وری منابع انسانی در سازمان را به شرح زیر در بر می‌گیرد :

• • عوامل لازم درونی : شامل عوامل خواستن و توانستن است. این عوامل ارتباط مستقیم با منابع انسانی و غیرمستقیم با سازمان دارند.

• عوامل بیرونی : شامل عامل امکان داشتن است. این عامل ارتباط مستقیم با سازمان و غیرمستقیم با منابع انسانی دارد. در این بین نقش خواستن از دو عامل دیگر یعنی توانستن و امکان، بیشتر است و می توان گفت که این عامل به صورت عامل شتاب دهنده بر دو عامل دیگر اثر می­ گذارد(زاهدی و نجاری،۱۳۸۵).

نمودار ۲-۲ – عوامل ارتقای بهره وری نیروی انسانی(انصاری رنانی،۱۳۸۸)

• 1. عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی انسانی :

تا اوایل ۱۹۵۰ تصور می­شد که عامل اساسی و عمده در پیشرفت کشورها وجود سرمایه های فیزیکی و مادی بوده و دلیل عقب ماندگی کشورهای در حال توسعه کمبود این منابع ‌می‌باشد و به همین علت این کشورها در صدد جذب و به دست آوردن سرمایه های مادی تلاش کردند و این عمل باعث وابستگی بیشتر و تخریب بنیانهای اقتصادی، فرهنگی، و سیاسی این کشورها شد(متقی،۱۳۸۴).

امروزه مسلم شده آنچه توسعه ی پایدار را به دنبال دارد نهادهای اداری قوی و کارآمد است و این نهادها از سرمایه های انسانی کارآمد، متخصص و قوی برخوردارند. امروزه تأکید رشد و توسعه بر سرمایه های انسانی است و اعتلای کیفیت نیروی کار یکی از راه های اساسی افزایش بهره وری و تسریع رشد اقتصادی است به عبارت دیگر نیروی انسانی مهمترین عامل بهره وری می‌باشد. توجه به نیروی انسانی، آموزش و رشد کارکنان سازمان، کوشش در ایجاد روحیه و انگیزه، برانگیختن قوه ی خلاقیت و ابتکار، کسب مشارکت افراد به منظور دستیابی به اهداف و ماموریتهای سازمان باعث رشد کارائی و افزایش بهره وری در سازمان می شود. ‌بنابرین‏ بهره وری در سازمان نیازمند توجه به خواسته ها و نیازهای کارکنان و همسویی این نیازها با اهداف سازمانی است.

از جمله اقدامات مهم در بهبود بهره وری کارکنان که می‌تواند منجر به افزایش حقوق و دستمزد آنان شود موارد زیر است : تعلیم و تربیت، دولت و حکومت‌های محلی، مراقبت‌های بهداشتی و عوامل مادی(نیمر تیز^[۳۲] ۲۰۰۵٬).

زارع(۱۳۷۹) ، عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی انسانی را چنین عنوان می­ کند: عوامل مادی و عوامل غیرمادی شامل آموزش کارکنان، هماهنگ نمودن مشارکت، امنیت شغلی، حقوق و دستمزد، خلاقیت و غیره.

تا به حال عوامل مؤثر بر بهره وری از دیدگاه صاحب‌نظران و دانشمندان مختلف مدیریت مطرح شد و در این قسمت مهمترین عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی انسانی که از تحقیقات اقتباس شده است را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

• • نیروی انسانی : مهمترین عامل در بهبود بهره وری، بهبود کیفیت نیروی کار است. میل به پیشرفت، کسب مهارت‌های جدید از طریق آموزش، کسب توانایی انجام کار گروهی از جمله موارد بسیار ضروری است که مدیریت باید از راه های گوناگون چون تشویق و اعطای پاداش، ایجاد فضای کار مناسب و دوستانه، فراهم نمودن امکان آموزش مستمر در کنار کار، به بهبود این موارد کمک کند. بی شک سرمایه گذاری در جهت بهبود کیفیت نیروی کار ، بازدهی مناسبی دارد و هزینه های انجام شده جبران می­ شود(کارگر و فرج پور، ۱۳۸۸).

• • مدیریت صحیح : اعتمادسازی در فضای کار و روابط انسانی بین مدیر و کارکنان، به کمک ارائه دادن اطلاعات دقیق درباره عملیات سازمان به کارکنان، بررسی مشکلات کارکنان، داشتن جلسات دوستانه و فراهم نمودن فضای مناسب سازمانی در کنار حمایت از کارکنان ضمن حفظ شأن و جایگاه مدیریت ، مدیر را در دستیابی به بهره وری و تحقق اهداف سازمان کمک می‌کند(کارگر و فرج پور،۱۳۸۸).

• تعلیم و تربیت^[۳۳] : بارزترین نمود سرمایه گذاری انسانی ، تعلیم و تربیت است و نقش اصلی را در بهره وری و رشد اقتصادی ایفا می­ کند. تعلیم و تربیت یک نقش دو وجهی را به عهده دارد یعنی از طرفی منجر به افزایش نیروی کار می شود به عبارت دیگر مهارت ایجاد می­ کند و از طرف دیگر زمینه­ به کارگیری تکنولوژی برتر را فراهم می­ کند(متقی،۱۳۸۴).

اسپنز^[۳۴](به نقل از شوالیر^[۳۵]، ۲۰۰۴) ، سرمایه گذاری بیشتر برای آموزش کارکنان را از عوامل مهم افزایش بهره وری می­داند.

تعلیم و تربیت نقش اصلی در افزایش بهره وری دارد. تعلیم و تربیت و آموزش به کارکنان اجازه می‌دهد که از ظرفیت فیزیکی موجود با کیفیت بیشتری استفاده کنند و این امر موجب توسعه و انتشار یک تکنولوژی جدید می شود. سرمایه گذاری عامل انسانی با سرمایه گذاری در تعلیم و تربیت ارتباط مستقیم دارد و در نتیجه آموزش و پرورش و کیفیت بازده آن تاثیر قابل توجهی بر رشد بهره وری دارد(سوییت من^[۳۶]٬ ۲۰۰۴). کارائی و اثر بخشی هر سازمان تا حد قابل ملاحظه ای بستگی به کاربرد صحیح و مؤثر منابع انسانی دارد و با آموزش می توان سطح دانش تخصصی افراد را بالا برد تا بتوانند وظایف خویش را درست انجام داده و برای مسئولیت‌های بالاتر آماده شوند.

• آموزش^[۳۷] : آموختن ، عمل یا مجموعه ­ای از اعمال است که موجب می­ شود فرد مهارت دانش و بینش لازم را برای انجام کاری فرا بگیرد.

متقی(۱۳۸۴) ، در تعریف آموزش اظهار می‌کند که آموزش عبارت است از فرایند انتقال دانش یا مهارت و آموزش یک فرایند مستمر بوده و تمرکز آن روی جنبه‌های تخصصی گروهی و فرهنگ سازمانی است.

دانش بهره وری کارکنان بزرگترین چالش مدیران در قرن ۲۱ است. گسترش و ارتقای کیفیت و افزایش متناسب برنامه های آموزشی کارکنان در جهت ایجاد دانش فنی و دانش اجتماعی و کار مولد در جهان امروز یک ضرورت است و اگر این آموزش‌ها با کیفیتی بالا گسترش یابد، منطق و علم جایگزین سنت و تجربیات غلط گردد و در نهایت به عنوان یک ارزش مطرح شود، به طبع مقدمات افزایش بهره وری نیز فراهم خواهد شد. باید ‌به این نکته توجه داشته باشیم که آموزش نیروی انسانی یک امر کوتاه مدت نیست، بلکه یک هدف بلندمدت ، همیشگی و تدریجی است.

آموزش نیروی انسانی شامل فراهم آوردن امکانات تحصیل در دوره ­های مقدماتی بالاتر، کسب مهارت‌های فنی، آموزش نظری مرتبط با شغل و پرورش شخصیت کارکنان می‌باشد. بی تردید یکی از عواملی که تاثیر زیادی بر بهره ­وری دارد و در بهبود و افزایش آن نقش مهمی دارد ؛ آموزش است(هیتر^[۳۸] ۲۰۰۳٬).

زارع(۱۳۷۹) ، نشان داده است که بین آموزش و بهره وری همبستگی مثبت بسیار قوی وجود دارد.
تیلور^[۳۹] (۲۰۰۵) ، بیان می­ کند اگر می­خواهید بهره وری فردی را بهبود بخشید باید روی آموزش تمرکز کنید اما برای بهبود بهره وری تیم باید اندازه ی تیم را کوچک کنید.

آموزش عالی، سطح مهارت افراد را افزایش می‌دهد و آن ها را توانا می­سازد تا برای سطوح بالای شغلی مهارت‌های لازم را کسب کنند و نیروی کار ماهر باعث افزایش بهره وری می شود(رسک^[۴۰] ۲۰۰۴٬).