بحث اسباب در عرض یکدیگر معادل با بحث شرکت است. شرکت در جرم لزوماًً به معنای مباشرت شرکا نیست بلکه در جایی که هریک از اسباب یک ضربه چاقو به مقتول زده باشند و او را کشته باشند می‌تواند بحث شرکت بالتسبیب مطرح شود بدین معنا که چند سبب در عرض یکدیگر قرار می گیرند و در ارتکاب جرم به نحو تسبیب مشارکت می نمایند. ماده ۵۲۷ قانون مجازات جدید به بحث شرکت در جرم به صورت تسبیب اشاره نموده است.^[۳۲۹]

قانون‌گذار در ماده ۳۶۴ قانون مجازات اسلامی سابق میان سبب طولی و عرضی تفاوتی قائل نشده بود و حکم بیان شده در ماده را به طور مطلق بیان نموده بود اما قانون‌گذار جدید در ماده ۵۳۵ قانون جدید با قید عبارت به صورت طولی حکم این ماده را فقط به اسباب طولی اختصاص داده است.

بند ششم: سبب حسی، قانونی و عرفی

سبب حادثه و خسارت به بار آمده می‌تواند از راه حس و یا از نظر شرع و قانون و گاه از دیدگاه عرف معلوم گردد. بدین ترتیب سبب به سه دسته تقسیم می شود.

۱- سبب حسی: هرگاه جانی اراده و احساس شخص دیگری (مباشر) را برای ارتکاب فعل مورد نظر تحت اختیار داشته باشد بگونه ای که بتوان گفت وی برای تخفیف جنایت و ورود خسارت از اسباب یا سبب روانی و اقدامات غیر مادی استفاده نموده است که می‌تواند از انواع جنایت بالتسبیب باشد. مثل اینکه جانی با تحریک و یا تشویق ، اکراه و یا تهدید، فرد دیگری را برای ارتکاب جنایتی ترغیب و تقویت نماید و تحت تأثیر آن تحرکات مرتکب عملی زیانبار گردد^[۳۳۰] سبب حسی بر دو نوع سبب معنوی و سبب مادی تقسیم شده است. سبب معنوی مانند اکراه بر قتل و یا تحریک و ترغیب و سبب مادی مانند رها کردن حیوان، روشن کردن آتش، حفر چاه. در تعریف دیگری از سبب حسی می توان گفت سببیّت کسی یا چیزی به حدی آشکار و روشن باشد که کسی در آن شک و تردیدی نداشته باشد.^[۳۳۱]

۲- سبب قانونی: سبب قانونی یا شرعی سببی است که به اعتبار احکام شرعی و قانونی، زیان دیده مستحق دریافت خسارت می‌گردد. سببی که شارع آن را قرار داده و جنبه اعتباری دارد. مانند شهادت دروغ که موجب اجرای قصاص یا اعدام شود یا گواهی کذب بر وقوع عملی یا جنایتی که موجب کیفر کسی باشد.^[۳۳۲] در اینجا شهادت دروغ به حکم قانون و موازین شرعی موجب اجرای کیفر را ایجاد ‌کرده‌است.^[۳۳۳]

۳- سبب عرفی: ملاک و معیار تشخیص سبب بر عهده عرف است ‌بنابرین‏ نه حسی است و نه قانونی و شرعی^[۳۳۴] در واقع می توان گفت وارد کننده زیان به اعمالی دست زده است که عرف فعل و عمل وی را سبب خسارت وارد شده می‌داند در صورتی که ممکن است علت حادثه امر دیگری بوده باشد^[۳۳۵]مانند ترساندن دیگری که موجب مرگ وی شود که از دید عرف سبب فوت محسوب گردد و یا اطعام فردی با غذای مسموم هرچند که مقتول به عنوان ‌مباشر در خوردن غذای مسموم در قتل خود نقش داشته است اما عرف وی را در صورت جهل به موضوع بری می‌داند و سبب حادثه را میزبان می شناسد.هرچند سبب عرفی ‌در مورد جمع بودن چند سبب با هم ومتشبه و مشکوک بودن سببیّت آن ها در وقوع حادثه مطرح می‌گردد.^[۳۳۶]

گفتار سوم: مقایسه سبب با شرط و علت

همان‌ طور که قبلا بیان گردید در مقابل مفهوم سبب دو مفهوم شرط و علت قرار دارد که برای تمایز سبب از این دو مفهوم به بررسی و مقایسه آنان با یکدیگر خواهیم پرداخت.

بند اول: مقایسه سبب با شرط

“شرط” واژه ای عربی ست که جمع آن “مشروط و اشراط” می‌باشد. در لغت به معنای قرار، پیمان، عهد، نشان و علامت آمده است.^[۳۳۷] در قرآن کریم واژه ی شرط به صورت جمع و به معنای علائم و نشانه های قیامت به کار برده شده است.^[۳۳۸] در عرف شرط به معنای رسم و شیوه به کار می رود و در اصطلاح فقه و اصول فقه شرط به معنای چیزی است که وجود آن برای تحقق چیز دیگر لازم و ضروری است. فقها در توضیح این واژه گفته اند:” الشرط مایلزم من عدمه العدم و لایلزم من وجوده الوجود”^[۳۳۹] یعنی شرط چیزی است که از عدم آن عدم مشروط لازم می‌آید اما از وجود آن وجود مشروط لازم نمی آید مانند حفر کردن چاه نسبت به افتادن در آن.

تعبیر دیگر شرط چیزی است که تأثیر مؤثر متوقف بر وجود آن است اما در علیّت آن هیچ دخالتی ندارد.^[۳۴۰] برای مثال ممسک در جنایت که مجنی علیه را نگه می‌دارد تا دومی او را به قتل برساند شرط محسوب می شود زیرا علت جنایت فعل دومی است و امساک مجنی علیه هیچ دخالتی در سلب حیات نداشته است.

در مقایسه سبب با شرط باید گفت با وجود شباهتی که میان آن ها وجود دارد با هم متفاوت هستند. شباهت سبب با شرط این است که هردو اگر نباشند نتیجه محقق نمی شود ‌به این معنا که اگر شرط نباشد مشروط به وجود نمی آید و اگر سبب نباشد مسبب به وجود نمی آید اما با این وجود سبب نسبت به شرط در وقوع نتیجه تأثیر بیشتری دارد بدین گونه که با وجود سبب غالباً مسبب و تلف واقع می شود اما با وجود شرط معمولاً تلف به وجود نمی آید مثلاً ” الف” به “ب” پیشنهاد می‌دهد که برای شنا به رودخانه بروند “ب ” نیز با قبول پیشنهاد وی همراه او عازم رودخانه می شود ولی “ب” به دلیل عدم مهارت در شنا غرق می شود در اینجا پیشنهاد” الف” شرط محسوب می شود زیرا اگر پیشنهاد وی نبود این اتفاق نمی افتاد اما اتفاق پیش آمده نتیجه ی این شرط نیست بلکه عدم مهارت “ب” سبب تلف او شده است و عرف جنایت را منتسب به “ب”می‌داند نه به “الف “. زیرا شرط فقط زمینه ساز تلف بوده است و غالباً از آن انتظار تلف نمی رود بلکه عدم مهارت (سبب) است که باعث تلف او شده است.

بند دوم: مقایسه سبب با علت

مفهوم “علت” در برابر” سبب” قرار می‌گیرد. در کتب لغوی علت به معنای جهت، بهانه، سبب و نیاز آمده است.^[۳۴۱] از نظر حقوق، علت هدف مستقیمی است که شخص برای دستیابی به آن خود را متعهد می‌سازد مانند اجرای تعهد که علت انعقاد عقد است و طرفین برای رسیدن به آن خود را متعهد به اجرای تعهدات می نمایند.^[۳۴۲]

فلاسفه علت را به معنای امری می دانند که از وجود آن وجود معلول و از عدم آن عدم معلول پدید می‌آید.^[۳۴۳] به نحوی که بین علت و معلول چنان وابستگی وجود دارد که با تحقق یافتن علت معلول بدون تأخیر و بلافاصله به وجود می‌آید.^[۳۴۴] مانند عقد بیع که به محض تحقق آن مالکیت فروشنده نسبت به ثمن و مالکیت خریدار نسبت به مبیع حاصل می شود.

فقها در تعریف مفهوم علت بیان نموده اند ” فهو ما یستند الفعل الیه” یعنی چیزی که فعل به آن نسبت داده می شود.^[۳۴۵] مانند اینکه شخصی جراحاتی به دیگری وارد می‌کند و این جراحات به دیگر اعضای او سرایت نموده و موجب مرگ او می‌گردد. بین سبب و علت از دو جهت می توان قائل به تفکیک شد اول اینکه در تسبیب عدم سبب باعث عدم حادثه می شود ولی وجود آن الزاماًً باعث وقوع حادثه نمی شود به بیان دیگر در برخی از اوقات با وجود سبب حادثه اتفاق نمی افتد، در حالی که میان معلول و علت رابطه عدم و وجود برقرار است و این رابطه تخطی ناپذیر است. دوم اینکه علت بدون هیچ واسطه ای معلول را به وجود می آورد اما سبب زمینه تحقق نتیجه را به وجود می آورد اما علت تحقق حادثه سبب نیست بلکه عامل دیگری (مباشر) به عنوان واسطه حادثه را محقق می‌سازد.^[۳۴۶]

مبحث سوم: مفهوم مباشر و مقایسه آن با سبب

گفتار اول: مفهوم مباشر

جوانان با عضویت در باند های بزهکار برخی از نیاز های سنی و روحی آنان نظیر آزادی ، بی بندباری ، حادثه آفرینی و نوجویی و شلوغ کاری بر ایشان فراهم می‌گردد . دلیل دیگر عضویت در باند های مذبور قدرت طلبی و زورگویی است .

برخی از جرم شناسان عقیده دارند که تشکیل ‌گروه‌های ضد اجتماعی توسط جوانان و نوجوانان نوعی عکس العمل در قبال شرایط سخت زندگی مادی امروزی است .جوانان با ورود به باند های مذکور احساس آرامش و امنیت می‌کنند . بدین ترتیب رفقای ناباب از طریق تلقینات و وسوسه های خود می‌توانند موجبات انحرافات اخلاقی و ارتکاب اعمال ضد اجتماعیرا در نوجوانان و جوانان هم سن و سال خود فراهم آورند .

تحقیقات متخصصین امر نشان داده است که جرایم ارتکابی اعضای باندهای نوجوانان ۱۴ و ۱۶ ساله عبارت از: تولید اغتشاش ، خط کشیدن به اتومبیل ها و تخریب آثار هنری ولی از ۱۶ سالگل به بالا غالبا سرقت یا جیب بری و از سنین ۱۷ و ۱۸ سالگی حمله به اشخاص و ضرب و جرح ،کف زنی و کیف قاپی و نظایرآنان. ^[۴۳]

1. 1. قابلیت بیشتر برای درمان و اصلاح رفتار

به موجب استانداردهای بین‌المللی، رویکرد کاهش توسل به مداخلات قانونی، قضازدایی و اتخاذ تدابیر عینی که شامل بسیج همگانی تمام منابع از جمله خانواده، گروه‌های جامعه، مدرسه‌ها و سایرموسسات اجتماعی است، از جمله اصول مهم در اجرای عدالت نوجوانان است.
همچنین سپردن کودک به والدین و سرپرستان قانونی که در ماده ۸۹ از آن نام ببرده شده اقدام مناسبی است و تکلیف والدین برای تادیب، تربیت مشخص و نظارت بر اقدامات آنان نیز در نظر گرفته شده است.

اگر چه مطابق قوانین کیفری اطفال فاقد مسئولیت کیفری بوده و از مجازات معاف هستند با وجود این برای جلوگیری از بزهکاری مجدد آن ها و حمایت از جامعه در برابر گزند جرایم این افراد ، لازم است اقدامات مؤثری در جهت اصلاح و تربیت اطفال جامعه ستیز به عمل آید .

پاسخ های اصلاحی و تربیتی را می توان پاسخ هایی دانست که هدف اصلاح اخلاقی را از طریق آموزش در مراکز ویژه اصلاح و تربیت دنبال کرد . این رویکرد را می توان از جمله سنتی ترین رویکرد هایی دانست که در زمینه پاسخ به بزهکاری اطفال وجود داشته است .

‌در مورد پاسخ های اصلاحی و تربیتی قابل اعمال نسبت به اطفال بزهکار می توان به مواردی چون : مراجعه به مددکار اجتماعی یا روانشناس و همکاری با آنان ، فرستادن طفل به یک مؤسسه‌ آموزشی و فرهنگی به منظور تحصیل یا حرفه آموزی ، اقدام لازم جهت درمان یا ترک اعتیاد طفل یا نوجوان تحت نظر پزشک ، جلوگیری از معاشرت طفل یا نوجوان با اشخاصی که دادگاه ارتباط با آن ها را منع ‌کرده‌است . جلوگیری از رفت و آمد طفل یا نوجوان به محل های معین و …تدابیر مذکور باید به وسیله والدین یا اولیاء و یا سرپرست قانونی انجام شود ^[۴۴].

با عنایت به دستاوردهای علوم جنایی و جرم شناسی که در اسناد بین‌المللی حقوق کودک متجلی گردیده است صرفا دو نوع واکنش تنبیه علیه رفتار بزهکارانه کودکان و نوجوانان معارض با قانون تحت شرایط و ویژگی های مخصوص پیش‌بینی شده است . این دو واکنش عبارتند از محرومیت از آزادی با نگهداری در مؤسسات و یا کانون های اصلاح و تربیت و پرداخت جزای نقدی معین . غالب نظام های حقوقی کشور ها فقط واکنش های تنبیه مذبور را پیش‌بینی کرده‌اند .

در حقوق موضوعه ایران در دوره های مختلف قانونگذاری واکنش های تنبیه گوناگونی مقرر شده است .

فصل دهم قانون مجازات اخیر التصویب مصوب ۱/۲/۹۲ از مواد ۸۸ تا ۹۵ تحت عنوان مجازات‌ها و اقدامات تامینی تربیتی اطفال و نوجوانان که با رویکرد واکنشی ، حمایتی ، تربیتی ، هدایتی ، درمانی و آموزشی می‌باشد که درنگاهی گذرا جزء مهمترین تغییرات قانون جدید محسوب می‌گردد .

گفتار دوم: اهمیت و چگونگی شکل‌گیری قدرت تمییز در اطفال

در این گفتار برای تبیین این مسئله به بررسی چگونگی پیدایش قدرت تمییز در اطفال و متفاوت بودن آنان از حیث سن از منظر علمی و همچنین به بیان تعریف جایگاه طفل ممیز و طفل غیرممیز در قانون آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم .

الف) تدریجی بودن پیدایش قدرت تمییز

از دیدگاه زیست شناختی و روانشناختی چگونگی شکل‌گیری و پیدایش قوه عقلی در نوزاد انسان محل تأمل است . چرا که بر اساس نظریه رشدی پیاژه ، رشد شناختی به صورت مرحله ای شکل می‌گیرد . بر همین اساس رشد زمانی روی می‌دهد که مغز انسان رشد کند . ‌به این ترتیب ازمنظر علوم روانشناختی چگونگی رشد ذهنی و قوه عقلی را مورد بررسی قرار می‌دهیم .

نظریه پیاژه چشم انداز گسترده ای از رشد شناختی عرضه می‌کند و جامع ترین نظریه ای است که تا کنون در این زمینه ارائه شده است . ژان پیاژه^[۴۵] ( ۱۹۸۰ – ۱۸۹۶ ) ، روان شناس سویئسی ، دقیق ترین مطالعات را در زمینه رشد شناختی^[۴۶] کودکان انجام داده است . وی پس از سالها مشاهدات دقیق ، نظریه ای پرورش داد بیانگر آنکه چگونه قدرت تفکر و استدلال کودکان در باره دنیای اطراف خود در جریان رسش آن ها ، از مراحل مشخصی می گذرد . پیاژه می افزاید : سنین داده شده در این تقسیم بندی مراحل رشد کودک سنین متوسط هستند و بسته به میزان هوش ، زمینه فرهنگی و عوامل اجتماعی و اقتصادی متغیرند . ‌بنابرین‏ از نظر او مراحل رشد ذهنی کودک عبارتند از : اولین مرحله ی رشد کودک حسی – حرکتی بوده است و از تولد تا ۲ سالی را شامل می شود که یکی از ویژگی های این مرحله دستیابی کودک به مفهوم پایداری شیء یکی از کشف های مهم کودک در این مرحله است .

دومین مرحله پیش عملیاتی که دوره سنی ۲ تا ۷ سالگی را شامل می شود زیرا از نظر پیاژه کودک در این مرحله هنوز قادر به درک برخی قواعد یا عملیات نیست . پیاژه از قواعد و عملیات به عنوان « نگهداری ذهنی » یاد می‌کند که کودک قدرت درک چنین قواعدی را ندارد و یا درک او از آن ها ضعیف است .

پیاژه می افزاید : یکی از دلایلی که کودکان کوچکتر از ۷ سال مفاهیم نگهداری را مشگل در می‌یابند این است که در این سنین هنوز تفکر آن ها زیر سلطه تاثرات بصری است .

مرحله سوم از رشد کودک از نظر پیاژه مرحله عملیاتی است که بین سنین ۷ تا ۱۲ سالگی را شامل می شود . وی این مرحله را عملیات عینی می نامد ، زیرا با اینکه کودک در این مرحله می‌تواند واژه های انتزاعی را به کار برد . مثلا : مفهوم نگهداری عدد یا مفهوم جرم و وزن ، اما کابرد این واژه ها محدود به اشیاء عینی است . تا زمانی که کودکان به مرحله نهایی رشد شناختی ، یعنی به مرحله عملیات صوری که از حدود ۱۱ یا ۱۲ سالگی شروع می شود نرسیده باشد ، نمی توانند به شیوه کاملا نمادی استدلال کنند .

مرحله چهارم رشد شناختی کودک از نظر پیاژه « مرحله عملیات صوری » است . از ویژگی های این مرحله کودک می‌تواند در باه گزاره های انتزاعی به شیوه منطقی فکر کند و فرضیه‌ها را به شیوه نظام دار آزمایش کند . همچنین با مسائل فرضی ، با آینده ، و با مسائل مربوط به جهان بینی در گیر می شود .

• • جی بی واتسون^[۴۰]، شخصیت را مجموعه سازمان یافته­ای از عادت می­پندارد (واتسون، ۱۹۱۴).

• • اریک اریکسون^[۴۱] معتقد است که رشد انسان از یک سلسله مراحل و وقایع روانی- اجتماعی ساخته شده و شخصیت انسان، تابع نتایج آن ها است.

  

• • • جورج کلی^[۴۲] روش خاص هر فرد را در جستجو برای تفسیر معنای زندگی، شخصیت می­داند (کلی، ۱۹۷۴).

  

• • فروید^[۴۳] در تعریف شخصیت اعتقاد دارد که شخصیت همان نهاد، خود و فراخود ‌می‌باشد (فروید،۱۹۷۴-۱۹۵۳)

• شخصیت عبارت است از الگوهای رفتار و شیوه ­های تفکر که سازگاری فرد با محیط را تعیین ‌می‌کنند (اتکینسون و هیلگارد^[۴۴]، ۱۳۶۸).

در حال حاضر شخصیت به روند اساسی و مداوم دربارۀ فرد اطلاق می­ شود و تعریف آن از دیدگاه هر دانشمند یا مکتب و یا گروهی به نظریه یا تئوری خاص آن ها بستگی دارد. لیکن تعریف نسبتاً جامع چنین است: شخصیت عبارت است از مجموعه ­ای سازمان یافته و واحدی متشکل از خصوصیات نسبتاً پایدار و مداوم که بر روی هم، فرد را از سایر افراد متمایز می­ کند (کریمی، ۱۳۸۹).

۲-۷ پیش فرض های اساسی شخصیت

در این قسمت به پیش فرض­های مهمی که دانشمندان شخصیت ارائه داده ­اند می­پردازیم، ‌می‌توان ادعا کرد بدون اشاره ‌به این پیش فرض­ها، شناخت و فهم نظریه­ های شخصیت و ماهیت آن ها ممکن نیست، چرا که تمام تئوری­های شخصیت، ‌بر اساس یک یا تعدادی از این فرضیه ­ها استوار است. این پیش فرض­ها عبارتند از: نگرش­های مختلف به ذات شخصیت و عوامل تعیین کنندۀ شخصیت.

اکنون به توضیح هر کدام از عوامل فوق می­پردازیم (قاسمی، ۱۳۸۲):

• • 1. نگرش­های مختلف به ذات شخصیت

در این موضوع سعی شده است که به ابعاد مختلف و ریشه ­های تفکیکی شخصیت انسان توجه گردد. چند مورد از این ابعاد عبارتند از:

• • جبر و اختیار^[۴۵]: کارل راجرز معتقد است که انسان، فقط خصوصیات یک ماشین را ندارد بلکه موجودی است که تا حدودی آزادی و اختیار دارد و می ­تواند خود را بسازد و به زندگی خود معنا ببخشد.

• • منطقی و غیرمنطقی بودن^[۴۶]: جرج کلی انسان را به عنوان عالم یا دانشمندی می­داند که فرایند عقلی و شناختی او، در تعیین رفتار و شخصیت او اهمیت ویژه­ای دارد، این درست برعکس نظریۀ فروید است. فروید اعتقاد داشت که اکثر رفتارهای ما، بر اثر انگیزه های ناخودآگاه غریزی انجام می­ شود و ما هیچگونه کنترلی بر آن ها نداریم.

• • کلی­گرایی و جزیی­گرایی^[۴۷]: طرفداران نظریه کلی­گرایی مکتب گشتالت معتقدند که طبیعت بشر به نحوی ساخته شده است که فقط با مطالعۀ تمامیت وجودی او ‌می‌توان به شناخت او پی برد اما پیروان جزیی­گرایی بر این عقیده اند که برای شناخت انسان باید هر قسمت از اجزاء وجود و رفتار او، مستقل از دیگر اجزاء مورد مطالعه قرار گیرد.

• • فطرت گرایی و محیط گرایی^[۴۸]: همیشه این سوال مطرح می­ شود که چه مقدار از شخصیت ارثی و به فطرت انسان بر می­گردد و چه مقدار آن با محیط و فرهنگ او ارتباط دارد؟ فروید در نظریۀ خود شخصیت انسان را متشکل از خصوصیات فطری می­داند در صورتی که واتسون مهمترین مسئله در فرضیۀ تکاملی شخصیت را محیط و فرهنگ می­داند.

• • ثبات و تغییرپذیری^[۴۹]: فروید معتقد است که ساختمان شخصیت انسان در همان اوان کودکی به طور اساسی و زیربنایی شکل ‌می‌گیرد و پس از آن تغییرات جزیی و با ثبات است. در مقابل این عقیده، با نظریه­ های افرادی چون اریکسون، اریک فروم و کارن هورنای روبرو می­شویم، آن ها معتقدند که شخصیت پدیده ایست متغییر و به طور دائم در حال تغییر ‌می‌باشد.

    • 1. عوامل تعیین کنندۀ شخصیت

• وراثت:

مقصود از وراثت عواملی است که به هنگام تشکیل جنین وجود دارند. شکل فیزیکی انسان، جذابیت صورت، جنس، خلق و خوی، ترکیب ماهیچه­ها، میزان انرژی و سلامت جسمی از جمله خصوصیاتی است که معمولاً بخش یا تمامی آن ها تحت­تأثیر وجود پدر و مادر بوده و بر اساس آن شکل می­ گیرند و شخصیت فرد عبارت است از ساختار مولکولی ژنها که در کروموزم قرار دارند (رابینز^[۵۰]، ۱۳۸۵).

• محیط

محیط یک مفهوم عمومی است که به همه اوضاع، نیروها و احوالی که از راه محرک­هایی که در فرد اثر
‌می‌کنند. پدیدارهایی فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و اجتماعی است که از خارج در موجود زنده اثر می­گذارند. به طور کلی عوامل و نیروهای خارج از فرد، که می ­توانند در رفتار او مؤثر واقع شوند. گرچه شرایط محیط طبیعی به مقدار قابل ملاحظه­ای در ساختن خلق و خوی آدمی مؤثر است ولی عامل بسیار مؤثری که استعداد اجتماعی فرد را به فعلیت ‌می‌آورد و شخصیت را پایه­گذاری می­ کند و او را به صفات خوب یا بد اجتماعی متصّف می­ کند، محیط تربیتی او ‌می‌باشد. معمولاً افراد بسیاری از صفات اجتماعی خود را از کسانی می­ گیرند که در محیط­های مختلف خانواده، مدرسه، آموزشگاه و کوچه و محله به طور متناوب با آنان در تماس هستند و در بسیاری موارد شاهد رفتارهایی از آنان هستیم که از محیط اجتماع کسب کرده ­اند.

همچنین از جمله عواملی که در تشکیل شخصیت مؤثرند عبارتند از فرهنگی که شخص در آن بزرگ
می­ شود، نخستین شرایط یا وضعیتی که برای او به وجود می ­آید، هنجارهای بین افراد خانواده، دوستان و گروه ­های اجتماعی، سایر عوامل ذی نفوذی که وی آن ها را تجربه می­ کند و محیطی که افراد در آن قرار
می­ گیرند. همه این ها در تشکیل شخصیت انسان­ها نقش بسیار مهمی ایفا ‌می‌کنند (رابینز، ۱۳۸۵).

حال که با پیش فرض­های شخصیت و عوامل مؤثر در آن آشنا شدیم به مکاتب شخصیت و بعضی از مهمترین نظریه­ های شخصیت می­پردازیم.

۲-۸ مکاتب شخصیت

مهمترین مکاتب شخصیت به هفت دسته کلی تقسیم می­گردد، که عبارتند از مکاتب سنخ شناسی، روانکاوی ، تحلیل عاملی، انسان گرایی، شناختی، یادگیری اجتماعی و انگیزشی.

با توجه به اینکه در این تحقیق از نظریه سرشت و منش استفاده شده است، لذا در اینجا تنها به نظریه­ های عاملی شخصیت اشاره می­ شود.

۲-۹ نظریه­­های عاملی شخصیت

۲-۹-۱ نظریه کتل

از آنجا که کتل^[۵۱] شخصیت را پیش‌بینی رفتار شخص در اوضاع و احوال معین تعریف ‌کرده‌است ‌بنابرین‏ به نظر او یک نظریه شخصیت باید هدفش پیش‌بینی رفتار آدمی در شرایط معین باشد. به عقیده کتل تعریف دقیق شخصیت مستلزم آن است که محقق قبلاً مفاهیمی را که در مطالعه رفتار قصد به کارگیری آن ها را دارد به روشنی مشخص سازد به همین منظور، کتل مفاهیمی را که سازنده شخصیت هستند را به قرار زیر معرفی ‌کرده‌است، که مهمترین این مفاهیم صفت^[۵۲] است.

بنا به تعریف کتل، ویژگی یا صفت، ساخت ذهنی یا استنتاجی است که از ملاحظه رفتار حاصل شده و نظم و پایداری آن رفتار تعریف نموده است. کتل به تحلیل و طبقه ­بندی مفصلی درباره صفات شخصیت دست زده است. صفات، عواملی شخصیتی هستند که با روش تحلیل عاملی از توده­ی انبوهی از اندازه گیری­های انجام گرفته بر روی آزمودنی­ها استخراج شده است. صفات گرایش­های واکنشی نسبتاً پایدار یک شخص هستند و واحدهای بنیادی شخصیت فرد را تشکیل می­د­هند. وی این صفات را بر اساس وجوه خاص به چند شکل طبقه ­بندی می­ کند.

جو درمانی که توسط تسهیل گر در گروه پایه ریزی می شود، رابطه ای مبتنی بر نگرش های عمده ای نظیر درک صحیح همدلانه، پذیرش، صمیمیت فارق از احساس تملک، مراقبت و اصالت است. اگر تسهیل گر این نگرش ها را منعکس کند و فضای پذیرش و مراقبت ایجاد کند، فرض بر این است که در این صورت اعضا سپر دفاعی خود را کنار می‌گذارند و به منظور حرکت در جهت اهداف پر معنی فردی تلاش خواهند کرد و وارد فرایندی می‌شوند که نهایتاًً آن ها را به سوی ایجاد تغییرات رفتاری مناسب و مفید هدایت خواهد کرد (کوری ،۱۹۹۵).

واژه های کلیدی تئوری مراجع محوری :

شش واژه تئوری کلیدی وجود دارد: تمایل به خودشکوفایی^[۸۸] ؛ فرایند ارزش گذاری ارگانیسمی^[۸۹] ؛ کارکرد کامل^[۹۰] ؛ شرایط ارزش^[۹۱] ؛ جایگاه ارزش گذاری^[۹۲] و پیش فرض، که در زیر مختصرا توضیح داده شده اند.

تمایل به خودشکوفایی :

مبنای نظری که CCT را تعریف می‌کند، این فرضیه است که انسان‌ها تمایلی ذاتی به رشد، توسعه و عملکرد بهینه دارند. راجرز این محرک انگیزشی درونی را تمایل به خودشکوفایی نامید(راجرز ، ۱۹۵۹).

فرایند ارزش گذاری ارگانیسمی:

این فرایند به ارزیابی تجارب به روشی اطلاق می شود که با نیازهای درونی سازگار باشد. تحت شرایط اجتماعی محیطی– مطلوب، راجرزپیشنهاد کرد که ساختار خود^[۹۳] فرد در تطابق با فرایند ارزش گذاری ارگانیسمی آن ها شکوفا می شود(راجرز ،۱۹۵۹).

عملکرد کامل:

راجرزاین عبارت را برای توصیف ایده کلی کارکرد روانشناختی خودمختار ‌به‌کاربرد که زمانی رخ می‌دهد که خود شکوفایی با ساختار خودی به طور ارگانیسمی موافق است. با این وجود ، برعکس تحت شرایط نامطلوب اجتماعی- محیطی، شکوفایی ساختار خود از تجربه ارگانیسمی متمایز می شود که سبب ایجاد یک تعارض می‌گردد :

اگر خود و تجربه ناسازگار باشند، تمایل کلی به شکوفایی ارگانیسمی می‌تواند در اهداف جانبی با زیرسیستم آن محرک کار کند، تمایل به شکوفایی خود.این حالت یکی از تضادها و تعارضات درونی است، زیرا در چند جنبه، رفتار فرد با تمایلات شکوفایی تنظیم می شود و ‌بنابرین‏ رفتار های نامطلوب و غیر قابل درکی حاصل می‌شوند(راجرز، ۱۹۵۹).

شرایط ارزش :

راجرز پیشنهاد کرد که تمایل به شکوفایی معمولا مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد و به وسیله یک محیط اجتماعی نامطلوب که توسط شرایط ارزش شناسایی می شود، خنثی می‌گردد. شرایط ارزش به صورت ارزشهایی تفهیم می‌شوند که به وسیله فرد از تبادلات اجتماعی او حاصل می‌گردند. شرایط ارزش جایگزین ارزیابی ارگانیسمی به صورت اصل هادی نگرش‌ها و رفتار، فردی می‌شوند(راجرز، ۱۹۵۹).

جایگاه ارزش گذاری :

یک شاخص خاص برای تداخل روانشناختی که حاصل از درونی سازی شرایط ارزش است، تمایل به ارزیابی تجارب به طور بیرونی است. مفهوم جایگاه ارزش گذاری به منبع شواهد مبنی بر ارزش‌ها ارجاع دارد که می‌تواند درونی یا بیرونی باشد. همان‌ طور که فرد از نیازهای ارگانیسمی خود دور می شود، عدم اطمینانی در قضاوت های ارگانیسمی درونی خود فرد به وجود می‌آید و تمایلی افزاینده به تمایز قائل شدن در قضاوت بیرونی دیگران وجود خواهد داشت. ‌بنابرین‏، درمانگرهای درمانجو محور یک نمونه اصلی از عدم تحکم گری را پذیرفته اند که در آن مایلند قضاوتها، ارزش‌ها و دستورات در فرایند درمان تحمیل نشوند، اما فرمان و مسیر درمان در رابطه با جایگاه ارزش درونی درمانجو آشکار گردند(جوزف^[۹۴] ، ۲۰۰۸).

پیش فرض‌های راجرز :

۱- درک دیگران، تنها از زاویه احساس و ادراک خودشان یعنی در دنیای پدیدار شناختی^[۹۵]خود آن‌ ها امکان‌پذیر است. پس برای درک دیگران باید در جستجوی راهی بود که آن‌ ها توسط آن، رویدادها را تجربه می‌کنند. زیرا دنیای پدیدارشناختی هر کس اساسی‌ترین تعیین کننده رفتار و عامل بی‌همتایی اوست.

۲- افراد سالم از رفتار خود آگاهند. از این‌رو، نظام راجرز به رویکرد روان‌کاوی و تحلیل خود شباهت دارد، زیرا بر اهمیت آگاهی از انگیزه ها تأکید می‌کند.

۳- افراد سالم ذاتا خوب و مفید هستند. آنان فقط هنگامی آشفته و ناتوان می‌شوند که یادگیری‌های نادرست داشته باشند.

۴- افراد سالم، هدفمند و هدف‌گرا هستند. واکنش آن‌ ها به اثرات محیطی یا سائق‌های درونی، از روی انفعال نیست، آنان افرادی خودراهبرند.

۵- درمان‌گران نباید به جای مراجع خود را درگیر دست‌کاری رخدادها نمایند، بلکه باید شرایطی را فراهم بسازند تا مراجع بتواند به طور مستقل تصمیم‌گیری کند. وقتی افراد، نگران ارزیابی‌ها، خواسته‌ها و ترجیهات دیگران نباشند، زندگی‌شان توسط یک گرایش ذاتی به سوی خودشکوفایی هدایت می‌شود(‌نیک‌ خو، ۱۳۷۵).

وبژگی‌های شیوه درمان مراجع – محور

یکی از مهمترین خصوصیات درمان مراجع – محوراعتقادبه ویژگی‌های ماهیت انسان است( شفیع آبادی و ناصری، ۱۳۸۱). در این روش اعتقاد بر آن است که، اگر مراجع در محیط مشاوره‌ای گرم و پذیرا قرار گیرد، خودش می‌تواند به حل مشکلاتش اقدام کند. از مشخصات عمده این روش آن است که، اولا مراجع، رهبری بخشی از فعالیت‌های جلسه مشاوره را بر عهده می‌گیرد و ثانیاً، از آزمون‌های روانی استفاده چندانی به عمل نمی‌آید و در عوض بر ایجاد رابطه نیکوی مشاوره‌ای تأکید می‌شود(شفیع آبادی، ۱۳۷۲).

هدف اصلی درمان مراجع محور، رها کردن نیروهای تحقق بخشنده به مراجع است. اهداف جزئی‌تر آن، ایجاد یکنواختی و اتحاد بیشتر در اجزای شخص، کاهش اضطراب، افزایش میزان پذیرش خود و عواطف شخصی و افزایش درجه عینیت در مواجهه با واقعیات است(شفیع آبادی و ناصری، ۱۳۸۱).

به عقیده راجرز بیشترین کاربرد این رویکرد در حل مشکلات کاری و روانی اعضای یک بخش کاری جدید، بهبود روابط بین فردی، رفع ناسازگاری های افراد، و فراهم کردن موقعیت های مناسب برای پیشرفت اشخاص و فعالیت کردن برای مراجع و کسی که در برقراری روابط اجتماعی نا توان است می‌باشد(راجرز، ۱۹۵۱).

فرایند گروهی مراجع محوری :

راجرز(۱۹۸۶) این نکته را روشن می‌کند که درمان مراجع محور وابسته به احساس عمیق اعتماد به توانایی گروه در گسترش قابلیت خود از طریق حرکت در جهت سازنده است. برای آن که گروه همواره به جلو حرکت کند، رشد فضای اعتماد و پذیرش لازم است تا در چنین فضایی مراجعین قادر به آشکارسازی جنبه‌های پنهان شده ی خودشان گردیده و به سوی رفتار جدید گام بردارند. به عنوان مثال آن ها حرکت می‌کنند :

• • از نقش بازی کردن به سوی بیان هرچه مستقیم تر خود.

• • از حالت بسته بودن نسبی به تجربه و عدم اطمینان، به بیشتر باز بودن به سوی واقعیت بیرونی و رهایی از ابهام.

• • از عدم تماس با تجربیات درونی و ذهنی به سوی آگاهی یافتن نسبت به آن ها.

• • از جستجوی پاسخ ها در دنیای بیرون از خود به سوی تمایل به جهت دادن به زندگی از درون.

• از بی اعتمادی و بسته و ترسو بودن در روابط بین فردی به سوی باز بودن و گویا بودن در مقابل دیگران.

بر طبق نظر راجرز(۱۹۸۶) وضعیت لازم به منظور آزاد سازی تمایلات سازنده و شکوفاگر را می توان از راه سه گرایش ذهنی مشخص اولیه از سوی درمانگر ایجاد نمود. این سه عامل که آن ها را با عنوان ” شرایط بنیادی ” نیز می شناسیم عبارتند از:

سرمایه انسانی، دانش و مهارت‌های کل نیروی کار یک سازمان است. مدیران تحول آفرین، کسانی هستند که افراد یک سازمان را منابع حیاتی می‌دانند که بسیاری شایستگی‌های اصلی سازمان را می‌سازند و در صورت بهره برداری موفق از آن ها، یک مزیت رقابتی مهم به شمار می‌آیند. در اقتصاد جهانی سرمایه گذاریهای زیادی توسط شرکت‌ها برروی منابع انسانی باید صورت بگیرد. زیرا همه رقابتهااز آن ناشی می‌شوند. اهمیت سرمایه گذاری آموزشی برروی افراد سازمان، مورد حمایت بسیاری سازمان‌ها واقع شده است. بررسی‌های اخیر نشان داده شده است که سازمان‌های که ۱۰ درصد بیشتر روی آموزش سرمایه گذاری کردند، یک افزایش ۵/۸ درصدی در بهره وری مشاهده کرده‌اند. ‌بنابرین‏ یک چالش بزرگ برای مدیران تحول آفرین در هزاره سوم، یافتن راه حل‌های برای تشویق و انگیزه کارکنان برای به فعل در آوردن پتانسیل‌های بالقوه آن ها‌ است (حسینی سرخوش، ۱۳۸۹).

۲-۲۵ پیشینه تحقیق

در این بخش از فصل دوم به مرور برخی از تحقیقات انجام شده در زمینه‌های مرتبط با موضوع پایان نامه حاضر می‌پردازیم، ابتدا به تحقیقات داخلی اشاره می‌کنیم و سپس به چند تحقیقی که در خارج از کشور انجام شده اند می‌پردازیم. لازم به ذکر است در این بخش به شکل مبسوط ‌در مورد روش‌های بکاررفته در تحقیقات و نتایج آن ها بحث خواهیم کرد.

۲-۲۵-۱ تحقیقات داخلی

رمضانیان و دیگران (۱۳۹۳) در مقاله ای تحت عنوان ” شناسایی اولویت های رقابتی و تعیین رابطه آن با مزیت های رقابتی منبع محور (مطالعه موردی: شرکت های مستقر در شهرک صنعتی رشت)” به دنبال بررسی و شناخت اولویت‌های رقابتی با توجه به شرایط جدید رقابتی و همچنین بررسی تأثیر این اولویتها بر مزیت‌های رقابتی منبع محور هستند. این مقاله پس از معرفی رویکردهای مختلف تدوین راهبرد، به معرفی رویکرد منبع محور، یعنی رویکرد مد نظر مقاله می پردازد. به منظور آزمون فرضیه‌ها، نظرهای ۱۴۲ نفر از مدیران شرکت های صنعتی شهرک صنعتی رشت، در قالب پرسشنامه جمع‌ آوری شده است. به کمک روش های تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی، تجزیه وتحلیلها انجام گرفته است. درنهایت هشت عامل کیفیت، هزینه، تحویل، انعطاف پذیری، حفاظت از محیط زیست، نوآوری، دانش فنی و تمرکز بر مشتری ، اولویت های رقابتی تأثیرگذار بر مزیت‌های رقابتی شناخته شدند. در این میان مؤلفه های تمرکز بر مشتری و هزینه، به ترتیب بیشترین و کمترین تأثیر را در کسب مزیت‌های رقابتی داشتند.

رضایی دولت آبادی و مهرآذین (۱۳۹۲) در تحقیق خود با عنوان « تحلیل نقش حسابداری مدیریت در ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان‌ها، در محیط‌های متغیر و پویا» به تاثیر عامل حسابداری مدیریت بر ایجاد مزیت رقابتی پرداختند. در این مقاله عنوان شده است که : حسابداری مدیریت با ارائه سیستم‌های هزینه یابی جدید و کاهش هزینه، ارائه تکنیک‌های مدیریتی جدید و حل مشکلات و موانع سازمان‌ها در راه کسب موفقیت آن ها می‌تواند موُثر واقع گردد. در این مقاله با بهره گرفتن از مطالعات کتابخانه ای سعی در بیان میزان تاثیر حسابداری مدیریت در ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان‌ها در محیط متغیر و پویا دارد. نتیجه اینکه استفاده از تکنیک‌های نوین حسابداری مدیریت تنها یک توصیه نبوده و در عصر حاضر به عنوان ابزار مدیریت در فضای کسب و کار رقابتی، یک نیاز اساسی و یک ضرورت حیاتی به شمار می‌رود.

مظلومی و دادوند (۱۳۹۱) در مقاله ای با عنوان ” شناسایی و رتبه بندی عومل مؤثر در کسب مزیت رقابتی شرکت های بیمه” در یک تحقیق توصیفی – پیمایشی با هدف شناسایی عواملی که می‌تواند به کسب مزیت رقابتی در شرکت های بیمه کمک کند به انجام این تحقیق پرداخته‌اند.علاوه بر شناسایی عوامل به منظور مشخص شدن اینکه کدام عوامل اولویت بیشتری برای کسب توسط شرکت های بیمه دارند، به رتبه بندی آن ها نیز پرداخته شده است. در این مقاله از مدل هیل و جونز^[۷۲] – که روی عوامل داخلی متمرکز می شود- به عنوان چهارچوب اصلی استفاده شده است.این مدل دارای چهار بعد کارایی، کیفیت، نوآوری و پاسخ گویی به مشتری است.برای نمونه گیری در جامعه اول که شامل خبرگان صنعت است از روش گلوله برفی استفاده شده است و در جامعه دوم که شامل مدیران ارشد شرکت های بیمه است از سرشماری استفاده شده است.به منظور شناسایی شاخص های هریک از ابعاد به مطالعه ادبیات تحقیق پرداخته شده است که در نهایت با بهره گرفتن از نظر خبرگان صنعت ، ۱۳ شاخص به عنوان اثرگذارترین شاخص ها معرفی شدند در مرحله دوم با بهره گرفتن از نظر مدیریان ارشد شرکت های بیمه به رتبه بندی ابعاد و شاخص ها با بهره گرفتن از روش ANP پرداخته شده است. بر اساس نظر مدیران ارشد، پاسخ گویی به مشتری بالاترین اولویت، کیفیت، کارایی و نوآوری به ترتیب اولویت های بعدی را در کسب مزیت رقابتی دارند.

تحقیقی دیگر توسط رضازاده و عزیزی (۱۳۹۱) تحت عنوان « تأثیر رهبری تحول آفرین بر گرایش کارآفرینانه افراد سازمان (مورد مطالعه: نمایندگی های یک شرکت بیمه ای در استان یزد) » و با هدف بررسی تأثیر رهبری تحول آفرین بر گرایش کارآفرینانه افراد سازمان در سال ۱۳۹۱ در نمایندگی‌های یک شرکت بیمه ای در استان یزد انجام گرفت. جامعه آماری تحقیق تقریباً شامل ۱۰۰ نفر از کارکنان بود که با بهره گرفتن از روش سرشماری کل جامعه به عنوان حجم نمونه درنظر گرفته شد. روش جمع‌ آوری داده ها ‌بر اساس دو پرسشنامه استاندارد سبک رهبری MLQ و گرایش کارآفرینانه دس و لامپکین^[۷۳] انجام گرفت.

1. 1. .Competitive Adnantage ↑

1. 1. .Sadri and Lees ↑

1. 1. .Transformational Leadership ↑

1. 1. .Geijsel ↑

1. 1. .Charismatic ↑

1. 1. .Seetharaman et al ↑

1. 1. .Li and Zhao ↑

1. 1. .Shahzad Khan and Muhammad Asif ↑

1. 1. .Porter ↑

1. 1. .Tracy and Hinkin ↑

1. 1. .Barney ↑

1. 1. .Clulow ↑

1. 1. .Miller ↑

1. 1. .Saayman et al ↑

1. 1. .Pearce and Robinson ↑

1. 1. .Fred R ↑

1. 1. .Ma ↑

1. 1. .Chakravorti ↑

1. 1. .Generic ↑

1. 1. .Michael Porter ↑

1. 1. .De Toni and Tonchia ↑

1. 1. .Alagoz and Ayten ↑

1. 1. .Jeyavelue ↑

1. 1. .Rodan ↑

1. 1. .Porter and Kramer ↑

1. 1. .Li ↑

1. 1. .Phusavat and Kanchana ↑

1. 1. .Awwad and Bin Talal ↑

1. 1. .Allen and Helms ↑

1. 1. .Kaizen ↑

1. 1. .Parajogo ↑

1. 1. .Heizer and Render ↑

1. 1. .Hersey and Blanchard ↑

1. 1. ^.Robert Blake and Jane Mouton ↑

1. 1. .Danton ↑

1. 1. .Burns ↑

1. 1. .Bass and Avolio ↑