چهار ویژگی عمده در مبتلایان به اختلال­های شخصیت وجود دارد، که آن­ها را برای درمان شناختی- رفتاری استاندارد نامناسب می­سازد:

مشکل های مبهم و آشفته^[۸۵]

بیماران مبتلا به اختلال­های خصیصه­ای، بسیاری اوقات آمادگی لازم را برای بیان مشکل­های مشخص و قابل تعریفی که کانون درمان قرار بگیرد، ندارند. معمولا” این قبیل بیماران مشکل­های مشخصی را در انطباق و سازگاری در زندگی و ارتباط­های بین فردی خود نشان می­ دهند، اما در عین حال، شکایت­های فراوان و مبهمی دارند، به گونه ­ای که نمی­ توان با بهره گرفتن از درمان شناختی- رفتاری به هدف درمانی خاصی رسید(فوناگی^[۸۶]، ۲۰۱۲).

مشکل در رابطه های بین فردی

مشکل در رابطه­ های بین فردی، در بسیاری موارد، هسته اصلی مشکل­های این گروه از بیماران است. در شناخت درمانی سنتی انتظار می­رود بیمار رابطه مشارکتی در جلسه ها با درمان­گر خود بر قرار کند، در­حالی که برای بیماران مبتلا به اختلال­های خصیصه­ای این امر بسیار دشوار است. برخی از این بیماران هیچ_­گونه رابطه­ای با درمان­گر برقرار نمی­کنند و برخی دیگر، به طور افراطی به درمانگر وابسته می‌شوند(فوناگی، ۲۰۱۲).

انعطاف نا­پذیری

در شناخت درمانی سنتی، فرض می­ شود که باید بیماران به میزان قابل ملاحظه­ای از ویژگی انعطاف پذیری برخوردار باشند­ تا بتوانند افکار و رفتار­های خود را از طریق تحلیل تجربی و دیگر تکنیک­های شناختی- رفتاری تعدیل کنند. چون یکی از علامت‌های مشخص اختلال­های شخصیت، وجود رگه ­های انعطاف نا­پذیری است, تکنیک­های استاندارد شناخت درمانی به تنهایی در درمان این بیماران موفقیت آمیز نیست. حتی، در بیمارانی که افکار و یا اعمال غیر انطباقی و ناسازگارانه خود را تشخیص می­ دهند، باز هم تجربه ناامید کننده ­ای پیرامون تغییر احساس­ها، رفتار­ها یا باور­های بنیادین خود در این روش درمانی به دست می ­آورند(رافائل و یانگ، ۲۰۱۱)

اجتناب

چون بیماران مبتلا به اختلال­های خصیصه­ای، به طور دیر پا از تجربه احساس­های نا­خوشایند خود می­گریزند (اجتناب هیجانی )و در عین حال از افکار دردناک خود روی گردانند(اجتناب شناختی )، ‌بنابرین‏ تکنیک­های استاندارد شناختی غالبا” در دستیابی به افکار و احساس­های غیر انطباقی در این افراد ناموفق است. یانگ معتقد است که این­گونه اجتناب­ها در نتیجه شرطی سازی بیزارانه به وجود می ­آید. بدین معنا که اضطراب و افسردگی به مرور زمان با خاطره­ها و شناختار­های ناخوشایند پیوند می­یابند و در نتیجه، منجر به اجتناب در فرد مبتلا می­انجامند(رافائل و یانگ، ۲۰۱۱).

با توجه به دلایلی که ذکر شد طرح­واره درمانی را به منظور درمان بیماران مبتلا به مشکل­های خصیصه­ای پی­ریزی کرد. در واقع، این درمان، پاسخی به ناکامی­های درمانی ناشی از کاربرد تکنیک­های شناختی- رفتاری استاندارد ‌در مورد بیماران مبتلا به مشکل­های خصیصه ای دیر پا است. طرح­واره درمانی در درمان افسردگی و اضطراب دیرپا، اختلال­های خورد و خوراک، مسایل زناشویی و مشکل­های پایدار در حفظ رابطه­ های صمیمانه سازگار، اثر بخش گزارش شده است. هم چنین، این روش ‌در مورد مجرمان و در پیشگیری از عود در میان سوء مصرف کنندگان مواد کارایی دارد(فیشر^[۸۷]،۲۰۱۱).

در طرح­واره درمانی به بیمار کمک می­ شود تا بتواند مشکل­های دیرپای زندگی خود را در چارچوبی قابل فهم و معنادار دوباره سازمان دهد. در این مدل، طرح­واره­های ناسازگار اولیه از دوران کودکی تا اکنون ردیابی می­شوند. در این مسیر، بر رابطه­ های بین فردی بیمار تأکید خاص می‌گردد. با بهره گرفتن از این روش درمانی، بیماران قادر می­شوند تا به مشکل های خصیصه،ای خود، به عنوان (مشکل ناهمخوان با خویشتن)نگاه کنند و برای توقف آن­ها توانمندتر گردند(یانگ، ۲۰۱۰).

چارچوب نظری مدل مبتنی بر طرح­واره

چهار سازه اساسی در مدل مبتنی بر طرح­واره وجود دارد(یانگ، ۲۰۱۱):

– طرح­واره­های ناسازگار اولیه،

– حیطه های طرح­واره،

– فرایند های طرح­واره،

– سبک­های طرح­واره

قبل از ارائه ویژگی و تعریف این سازه ­ها، مفهوم طرح­واره را مورد بررسی قرار دهیم.

طرح­واره­های ناسازگار اولیه

طرح­واره­های ناسازگار اولیه، از جمله فقدان، شکست و مورد علاقه نبودن را معرفی کرد. این طرح­واره­ها در ­مراحل اولیه زندگی پدید می­آیند و با مفهوم یک پارچگی زیستی، از جمله توانایی زنده ماندن، ترک شدن و هدایت کردن خطر به سمت خود، در ارتباط هستند(بک، ۲۰۰۳).

بالبی معتقد است که اختلال­هایی که در مرحله­های اولیه زندگی روی می­دهد بر پردازش اطلاعات در دوره ­های بعدی اثر می­ گذارد، و در نتیجه فرد را در مقابل تهدید به ترک شدن و تهدید­های آسیب زننده به بقای زیستی فرد، آسیب پذیر می‌سازد(سنت کلر، ۱۳۹۱).

یانگ (۲۰۰۲) این فرض را مطرح ساخت که برخی از طرح­واره­ها، به ویژه طرح­واره­هایی که در طی دوران اولیه زندگی در نتیجه تجربه ­های ناخوشایند و نامطلوب کودکی شکل می گیرند، ممکن است هسته مرکزی اختلال­های شخصیت، مشکل­های خصیصه ای خفیف­تر، و بسیاری از اختلال­های دیر پای محور یک را تشکیل دهند.

به طور کلی طرح­واره­های ناسازگارانه اولیه:

۱-الگویی گسترده و نافذ است که شامل: خاطره­ها، هیجان­ها، شناختارها و حس­های بدنی که، در ارتباط با فرد و رابطه­ های او با دیگران است، در طول سال های کودکی یا نوجوانی شکل ‌می‌گیرد، در طول زندگی فرد گسترش می­یابد و به گونه چشمگیری مختل و ناکارآمد است.

به طور خلاصه، طرح­واره­های ناسازگار اولیه­، الگو های شناختی و هیجانی خود- ویران­گری هستند که شکل­ گیری آن­ها از دوره ­های اولیه رشد فرد آغاز می­­گردد و در طول زندگی او تکرار می‌شوند. توجه داشته باشید که بر اساس این تعریف، رفتار فرد قسمتی از طرح­واره او نیست، بلکه بر اساس نظریه یانگ رفتار­های ناسازگار به عنوان پاسخی در برابر طرح­واره­های ناسازگار اولیه شکل می­ گیرند. ‌بنابرین‏­، رفتار­ها توسط طرح­واره­ها بر­انگیخته می­شوند، ولی قسمتی از طرح­واره­ها نیستند(سیلوا^[۸۸]، دوگان^[۸۹] و مک کاردی^[۹۰]، ۲۰۰۹).

به طور کلی، طرح­واره­ها به عنوان باور­های بنیادین ناکارآمدی در نظر گرفته می­شوند که توسط یک محرک فعال می‌گردند و تم­های پایدار و با ثباتی دارند که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. طرح­واره­ها در طول دوران کودکی شکل گرفته اند و در واقع، حاصل تلاش فرد به منظور انطباق با رویداد­های زندگی و موفقیت های محیطی هستند. زمانی که طرح­واره­ای فعال می­ شود، تبدیل به اتاق فرمان افکار خود آیند منفی می‌گردد و به گونه ­ای منفی موجب سو گیری در اطلاعات می شود(آرنتز و جیکوب، ۲۰۱۳). در حقیقت، طرح­واره­ها توسط شرایط و نشانه های موقعیتی خاصی فعال می­شوند، و سپس دوباره ذخیره می­گردند این فعال سازها و نشانه­ های موقعیتی در ذخیره حافظه فرد قرار دارند. این بدان معنا است که درمان گر باید طرح­واره را به عنوان یک مفهوم فراگیر در نظر بگیرد، نه این که به آن به عنوان مجموعه ­ای از شناختارها نگاه کند(آرنتز و جیکوب، ۲۰۱۳).

منشأ طرح­واره­های ناسازگار اولیه

نیازهای هیجانی بنیادین(آرنتز و جیکوب، ۲۰۱۳).

برای ایجاد یک کودک باید سلولهای نر و ماده در بدن مادر با هم ترکیب شوند ‌به این فرایند لقاح گویند. سلول ماده و سلول نر هر کدام ۲۳ کروموزم دارند، سلولی تخمی که از ترکیب سلول نر و ماده به وجود می‌آید، ۴۶ کروموزوم دارد و یک موجود زنده جدید است. تعیین توالی اجزای تشکیل دهنده مناطق تکرارشونده با آزمایش دی ان ای که انگشت نگاری ژنتیکی(Butler, 2005, P.253) هم نامیده می شود کاری سخت و پیچیده است؛ زیرا تعداد این اجزاء زیاد است و به علاوه ابعاد «ابعاد کروموزوم» و «دی ان ای» بسیار ریز است، لذا آزمایش دی ان ای در در چندین مرحله انجام می پذیرد دو شیوه زیر برای انجام آزمایش دی ان ای مورد استفاده قرار می‌گیرد(Landry Rockowitz, Dufour: eta,2008),

-۱ روش تجزیه قطعات چندشکلی طولی^[۶] با مطالعه نشانگرهای تکرار تاندومهای متغیر^[۷]

استفاده از این روش به سال ۱۹۸۰ م بر می‌گردد. دقت این آزمایش در تشخیص هویت و اثبات نسب ۹۹/۹۹% بوده، ، اما چرخه زمانی آن طولانی است.دی ان ای را در این شیوه با روش های شیمیایی اخذ و توسط آنزیمهای ‌محدود کننده به قطعاتی برش می‌دهند، طول و تعداد قطعات به دست آمده از نمونه هر فرد با نمونه فرد دیگر تفاوت دارد.( فاضل، ۱۳۸۸ ، ص ۷)

۲ – روش^[۸] واکنش زنجیرهای پلیمراز^[۹] با مطالعه نشانگرهای توالیهای کوتاه تکرارشونده^[۱۰]

این روش پیشرفته از سال ۱۹۹۰ م مورد استفاده قرار گرفته و قدرت اثباتی آن بالاتر ۹۹%است که در مقایسه با روش قبلی از سرعت بیشتری برخوردار است. توالی کوتاه تکرارشونده به طور معمول ۲ تا ۱۰ جفت باز طول دارند و تعداد تکرارها درهر فرد متفاوت است. در این روش، امکان اشتباه شدن فردی با فرد دیگر تقریباً به صفر می‌رسد(فاضل،۱۳۸۸،ص۹:suter,2010,9.6)

هنگام مقایسه بین نشانگرها اگر فرزند،حتی در یک ناحیه با پدر یا مادر فرضی تفاوت داشته باشد، رابطه خویشاوندی تأیید نمی شود. درصد خطای این آزمایش بسیار ناچیز (میزان خطا≈ ^۱۹-۱۰ × ۲/۷ ) است(فاضل،۱۳۸۸،ص۱۰) در پزشکی قانونی ابتدا ‌گروه‌های خونی مادر، فرزند و پدر احتمالی را بررسی می‌کنند؛ اگر هیچگونه عدم تجانسی بین پدر احتمالی و فرزند مشاهده نشد، «ابوت» را نمی توان رد کرد، لذا مرحله بعدی، انجام آزمایشی دیگری^[۱۱] بر روی خون مادر، فرزند و پدر احتمالی است که در این صورت اگر باز هم هیچگونه عدم تجانسی بین پدر احتمالی و فرزند مشاهده نشود، آزمایش انگشتنگاری ژنتیکی را انجام می‌دهند.(علیا، ۱۳۸۹ ، ص ۸)

در هر یک از این راه حل ها همواره مواردی از اثبات یا رد ابوت وجود دارند که به طور قطع میتوان بر آن ها اظهارنظر نمود (صبوری، ۱۳۸۶ ، ص ۲۸ )با این حال، نتایج این آزمایشها در سایر موارد هیچ گاه به ۱۰۰ % نمیرسد؛ علت این است که برای رسیدن به یک نتیجه ۱۰۰ % لازم است کل مردان جهان مورد آزمایش قرار گیرند تا با تکمیل جامعه آماری بتوان به نتیجه یقینی دست یافت. معالوصف، وجود احتمال بالاتر از ۹۹% بیانگر آن است که رابطهای فیمابین کودک و پدر احتمالی وجود دارد که امکان وجود آن با شخص دیگری با این مقدار تقریب ژنتیکی تقریباً محال است و این مسأله عملاً به مفهوم اثبات رابطه ابوت است.(Genetic connections , 2012)

ژن ها در مولکول DNA هر فرد با نظم خاصی قرار گرفته اند که مختص همان فرد است. ترتیب توالی اجزای تشکیل دهنده ژن ها از فردی به فردی دیگر متفاوت و در هر فرد خاص خود او است. ‌بنابرین‏ در صورت شناسایی و مطالعه قسمت های خاصی از مولکول DNA و ژن های موجود در آن و نظر به اینکه فرمول ژنتیکی و طرز قرار گرفتن اجزای تشکیل دهنده ژن ها در هر فرد از الگوی خاصی تبعیت می‌کند، امکان شناخت هویت یک فرد با مطالعه ساختمان DNA او وجود خواهد داشت. همان گونه که اثر انگشت، خاص فرد است، DNA هم خاص خود او خواهد بود.[۱۵] از دو رشته تشکیل دهنده DNA در هر فرد یک رشته از پدر و دیگری از مادر منشأ می‌گیرد، هنگام انجام لقاح و تشکیل سلول تخم این دو رشته به هم پیوسته و مولکول DNA دو رشته ای ایجاد می شود. کاربرد DNA در پزشکی قانونی برای اثبات و نفی مجرمیت است اما کاربرد بسیار مهم دیگر آن در پزشکی قانونی برای بررسی رابطه خویشاوندی و نسبیت و ابوت است که در تشخیص هویت و تعیین رابطه ابوت رابطه اثباتی دارد و ابوت را ثابت می کند، که دقت آزمایش مذکور برای تعیین رابطه ابوت با توجه به شرح فوق مبنی بر شکل گرفتن مولکول DNA است.() ‌بنابرین‏ با توجه به اینکه هر کودکی نیمی از DNA خود را از پدر و نیم دیگر آن را از مادر به ارث می‌برد، با تهیه نوارانی از پدران فرضی و مطابقت نوار ها با نوار کودک می توان پدر واقعی را شناسایی کرد.( صفائی، سید حسین، امامی، اسد الله:۸۸)اگر چه این آزمایش از سایر آزمایشات دیگر در اثبات نسب قوی تر و توانایی تشخیص نسب را دارد، ولی چون در تشخیص نفی نسب هیچ شکی باقی نمی گذارد در ردیف آزمایشات دیگر آورده ایم.

۲-۲- تاریحچه آزمایش های ژنتیکی

۲-۲-۱-نتایج حاصل تا سال ۱۹۵۰

1. 1. DNA یک پلیمر رشته‌ای متشکل از واحدهای۲- دزوکسی اسید ریبونوکلئیک می‌باشد که به وسیله پیوندهای فسفودی استر۵-۳ به هم متصل شده‌اند.

1. 1. DNA حاوی چهار زیر واحد dc و dG و dT و dA می‌باشد.

1. مقادیر متوالی dT و dA با یکدیگر و dc و dG نیز با یکدیگر مساوی می‌باشند.

۲-۲-۲-نتایج حاصل از سال ۱۹۵۰ به بعد(کشف مارپیچ سه بعدی)

در سال ۱۹۵۳ ساختمان سه بعدی DNA ، به وسیله واتسون و کریک کشف شد. واتسون و کریک با بهره گرفتن از مطالعات تفرق اشعه ایکس ، رشته‌های DNA که به وسیله فرانکلین و ویلکینز تهیه شده بود و همچنین ساختن مدل‌ها و استنباطهای مشخصی ، مدل فضایی خود را ارائه دادند و در سال ۱۹۶۲ واتسون و کریک و ویلکینز به خاطر اهمیت کشف ساختمان DNA به صورت مشترک جایزه نوبل دریافت کردند.
مدل پیشنهادی آنان چنین بود DNA یک مارپیچ دو رشته‌ای است که رشته‌های آن به دور یک محور مرکزی ، معمولا به صورت راست گرد پیچ می‌خورند. طبق مدل واتسون و کریک ، ستون‌های قند – فسفات همانند نرده‌های پلکان به دو قسمت خارجی بازهای آلی پیچیده و ‌به این ترتیب در معرض محیط آبکی داخل سلول هستند و بازهای آلی که خاصیت آبگریزی دارند، در داخل مارپیچ قرار می‌گیرند. هنگام تشکیل مارپیچ رشته‌ها به صورت موازی متقابل قرار می‌گیرند.

عنی اگر جهت یک رشته۳<–5 باشد، رشته دیگر ۵<–3 خواهد بود. پیوندهای هیدروژنی بین آدنین از یک رشته با باز تیمین رشته مقابل و باز گوانین یک رشته با سیتوزین رشته مقابل به وجود می‌آیند. گر چه از نظر اندازه هر باز پورینی می‌تواند در مقابل یک باز پیریمیدین قرار بگیرد. ولی به دلیل وجود ‌گروه‌های شیمیایی روی بازهای G و C و T و A پیوندهای هیدروژنی مناسب فقط بین C – G و T – A برقرار می‌شود و ایجاد پیوند بین T – G و C- A ممکن نیست.

بخش سوم: نقش علوم جدید در اثبات دعاوی:

که با محاسبه آن به سال شمسی سن بلوغ پسر ۱۴ سال و ۷ ماه و دختر ۸ سال و ۹ ماه شمسی خواهد بود که به محض رسیدن ‌به این سن، اطفال از مسئولیت تام کیفری همچون بزرگسالان برخوردار خواهند شد.

‌بنابرین‏ درقانون مجازات فعلی متاسفانه حداقل سن تعقیب ومجازات کیفری معین نگردیده است.سن مسئولیت کیفری وسن بلوغ یکسان انگاشته شده و دختری که به سن ۹ سال یا پسری که به سن ۱۵ سال رسیده باشد بلافاصله دارای مسئولیت تام کیفری شده و واکنش اجتماعی نسبت به وی همچون سایر افراد بزرگسال جامعه خواهد بود و با انطباق این دوسن، مرحله بینا بینی بین سن مسئولیت کیفری و سن بلوغ کیفری که در طول آن طفل یا کودک بزهکار تحت رژیم خاص جزایی قابل تعقیب و محاکمه باشد به چشم نمی خورد. همچنین در ابتدا به نظر می‌رسد حاصل ماده۴۹ قانون مجازات اسلامی و تبصره آن و تبصره ۱ ماده ۱۲۱۰ ق.م عدم مسئولیت مطلق پسران تا ۱۵ سال و دختران تا ۹ سال قمری است.«منظور از طرح سنین متغیر در موارد مختلف این است که با توجه به شرایط خاص، امکان دارد با تصویب قانون بتوان به کلیه جرائم تعزیری ارتکابی (غیر از جرائم مستوجب حدّ) اطفال اعم از پسر و دختر که سن آن ها بیشتر از ۷ سال و کمتر از ۱۵ سال تمام است، در دادگاه اطفال که لایحه قانونی آن مراحل تصویب را می گذراند، رسیدگی نمود. زیرا به هر حال در شرایط فعلی اعمال مجازات تعزیری نسبت به اطفال دختر کمتر از ۱۵ سال (مسئول) در سرنوشت و زمینه ارتکاب جرائم بعدی و مکرر آن ها مؤثر است».^۱‌بنابرین‏ معلوم می شود قانون‌گذار از متغیرهای مؤثر در مسئولیت جزایی محدود و مطلق یعنی، تمیز، بلوغ و رشد فقط بلوغ را موردملاحظه قرار داده وبه تبع آن مسئولیت جزایی ذو مراتب در نظر گرفته نشده است، زیرا قبل از بلوغ، محدوده عدم مسئولیت مطلق ‌و بعد از آن نقطه آغاز تحمیل مسئولیت کیفری به طفل قبل از بلوغ است مورد عنایت قانون‌گذار واقع نشده است و همچنین رشد جزایی که لزوماًً در همه افراد همراه با بلوغ حاصل نمی شود، نادیده گرفته شده است. در واقع طبق مقررات فوق با رسیدن طفل به بلوغ شرعی، از قلمرو عدم مسئولیت مطلق وارد مرحله مسئولیت مطلق جزایی می شود. این در حالیست که با رجوع به برخی مواد دیگر معلوم می شود که طفل قبل از بلوغ شرعی نه تنها دارای مسئولیت جزایی است، بلکه این مسئولیت اولاً به رغم محدود بودن نسبت به مسئولیت مطلق بزرگسالان در بعضی موارد دارای فاصله کیفی و کمی ناچیز با مسئولیت جزایی بزرگسالان است. ثانیاًً قانون‌گذار در تحمیل این مسئولیت نسبی با عدم عنایت به قوه تمیز و عدم وجود آن در بعضی موارد، اطفال غیر ممیز را نیز در محدوده مسئولیت جزایی قرار داده است.

‌بنابرین‏ با توجه به اینکه در واقعیت امر کودکان به ممیز و غیر ممیز تقسیم می‌شوند، قانون‌گذار هیچ گونه تفکیکی نسبت به صغار قائل نشده است، لذا اینگونه استنباط می شود که کودک زیر ۶ سال که غیر ممیز تلقی می شود با نوجوان چهارده ساله از جهت فقدان مسئولیت کیفری در یک درجه هستند.

این امر علاوه بر تغایر با اصول و قواعد مسلم فقهی مثل قاعده رفع و…. بااصول عام حقوقی و جرم شناسی نیز ناسازگار و در تعارض است. علاوه بر حیطه قوانین ماهوی و ایرادات وارد به سن مسئولیت کیفری که بدون شک عامل مهمی برای تهدید عدالت کیفری در خصوص اطفال بزهکار می‌باشد، باید اذعان کنیم که حتی اگر در حیطه قوانین ماهوی عدالت و انصاف در رابطه با برخورد با کودکان بزهکار رعایت گردد، بدون شک جزء در سایه سیستم دادرسی و قوانین شکلی منصفانه در پرتو دادرسی عادلانه، عدالت کیفری

^۱-گلدوزیان، دکتر ایرج، پیشین، ص ۲۴۱٫

و مصالح عالیه کودک محقق نمی گردد و این در حالی است که نه تنها قوانین ماهوی در خصوص کودکان بزهکار به علت نقصان و ایراداتی در حمایت از مصالح عالیه کودکان مکفی به نظر نمی رسد، بلکه در حیطه قوانین شکلی و آیین دادرسی کیفری جرایم ارتکابی توسط اطفال و نوجوانان نیز نیاز به اصلاحاتی می‌باشد.

مبحث چهارم: پیدایش دادرسی منصفانه اطفال بزهکار در پرتو رویکردها

اگرچه در حال حاضر دادرسی ویژه کودکان در اکثر سیستم‌های حقوقی پذیرفته شده است، اما در فاصله زمانی نه چندان دور نهادی به عنوان سیستم ویژه دادرسی کودکان نا شناخته و بی معنا بود.

تحولات مهمی که در جهان رخ داد، نوع واکنش و برخورد با کودکان مرتکب جرم نیز تغییر کرد و به تدریج نظام ویژه ی دادرسی کودکان شکل گرفت و تا به امروز این نظام همچنان در حال پیشرفت و تحولات مثبت می‌باشد. در این مبحث سعی شده است این پیدایش و تحولات مورد بررسی قرار گیرد.

گفتار اول: تاثیر رویکرد اقتصادی-اجتماعی

در ابتدای تاریخ بشریت مفهوم کودکی و نوجوانی به صورتی که امروز متداول است، وجود نداشت. به کودکان و نوجوانان به چشم یک بزرگسال نگریسته می شد و بعضا توجهی به آن ها نمی شد. حقیقت کودکان و نوجوانان دارای هویت مستقل نبوده اند. و به نوعی مایملک پدر و مادر محسوب می شدند.^[۲۷] بعدها این نگاه تا حدی تغییر کرد و کودکان و نوجوانان، به عنوان بزرگسالان کوچک تلقی شدند. بدین ترتیب تا اواخر قرن ۱۹ مفهوم نوجوانی در جامعه تبیین نشده بود و توجهی به یک فرد نوجوان نمی شد. بعدها با انقلاب صنعتی و تحول در قوانین کار، برای نخستین بار توجه خاص به نوجوانان شد و آن ها را از بزرگسالان متمایز نمودند و بدین ترتیب برای اولین بار کودک مورد عنایت قرار گرفت.^[۲۸] همسو با این رویکرد اقتصادی – اجتماعی، جامعه رویکرد تاریخی- جزایی را می گذراند.

گفتار دوم: رویکرد تاریخی- جزایی

در برخورد کیفری با کودکان در ارتکاب جرایم نیز تا مدت‌ها همچون بزرگسالان رفتار می گردید: اما با پیشرفت تمدن میزان مسئولیت کودکان در ارتکاب جرایم با در نظر گرفتن سن آنان مورد توجه قرار گرفت و مجازات آنان تا حدودی خفیف تر از بزرگسالان مقرر گردید در نیمه دوم قرن ۱۷ میلادی دانشمندان و نویسندگان، طرز اجرای مجازات‌ها و وضع زندانها را شدیداًً مورد انتقاد قرار داده و اصلاح و تربیت کودکان بزهکار را در مؤسسات تربیتی پیشنهاد نمودند.به پیروی از عقاید مذکور، در سال ۱۶۲۳ در شهر ناپل ایتالیا، اولین زندان تفکیک و طبقه بندی زندانیان از لحاظ سن احداث گردید.^۱

الف- مکتب نئو کلاسیک

در سال ۱۷۸۸ در انگلستان اولین کانون اصلاح و تربیت افتتاح گردید و در همان جا در سال ۱۸۱۵ اصلاح بزهکاری کودکان برای اولین بار در قوانین مورد استفاده قرار گرفت.^۲ همزمان با این تحولات، در قوانین جزایی اغلب کشورها، تحت تاثیر مکتب نئو کلاسیک با پذیرش تفاوت و تمایز بین اطفال و بزرگسالان، تعدیل مجازات اطفال از طریق موارد مخففه صورت پذیرفت. این مکتب موجب گردید عدم مسئولیت تا سن معینی در قوانین کیفری پیش‌بینی شود.^۳

ب_ مکتب تحققی

بانیان این مکتب بزه را بیماری اجتماعی تلقی می‌کنند و معتقدند که مجازات عکس العمل اجتماعی جرم است و بایستی وسیله دفاع جامعه علیه بیماری جرم باشد.^۴

حمایت اجتماعی می‌تواند از منابع مختلفی ناشی شود: دوستان، همکاران، همکلاسان، و …. فقدان حمایت یکی از منابع می‌تواند از سوی سایر منابع جبران شود. در اینجا بایستی تمایز مهمی بین حمایت‌های غیررسمی دوستان و خانواده و حمایت‌های رسمی سیستم های خدماتی قائل گردید. این تمایز با میزانی که حمایت اجتماعی می‌تواند به صورت خو جوش صورت گرفته یا توسط سیستم های ارائه خدمات اجتماعی می‌تواند به صورت خودجوش صورت گرفته یا توسط سیستم های ارائه خدمات اجتماعی ایجادشده مرتبط است. گاریاینو خاطرنشان می‌کند که تمایز بین این امر اهمیت دارد که حمایت اجتماعی می‌تواند ایجاد شود یا به دست آید. حمایت رسمی غالباً از سوی مؤسسات و نهادهای خصوصی و دولتی ارائه می‌شود اما حمایت اجتماعی غیررسمی ساختار یافتگی کمتری داشته و به صورت آزادانه انجام می‌گیرد. این نوع حمایت از روابط با خانواده، دوستان و یا در هنگام وقوع بحران یا نیازها ناشی می‌شود (استری‌تر، ۱۹۹۲، به نقل از شریفیان، ۱۰۴:۱۳۸۵).

۲-۵-۳-۲ حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی

مطالعه در این زمینه دارای سابقه‌ای نه چندان دور است، افرادی که دارای روابط اجتماعی بیشتری هستند احتمالاً از سلامت بهتری برخوردارند البته این معیار چندان طرفدار ندارد، چرا که تعداد روابط نمی‌تواند ملاک سلامت بیشتری باشد حتی ممکن است فردی روابط بیشتری داشته باشد ولی این روابط جنبه منفی و بیماری زا داشته باشد. مثلاً در مواقعی که انسان دچار ورشکستگی اقتصادی می‌شود تعداد روابط و ملاقات های او زیادتر می‌شود ولی این نوع افزایش رابطه، بیشتر استرس‌زاست تا اینکه در افزایش سلامتی کمک نماید. طبق تحقیقات لیندزی و تامسون تعداد روابط اجتماعی در سلامت روان نقش مثبت دارد. (لیندزی، تامسون^[۵۳]، ۶۹:۱۹۸۸). همچنین ارتباط حمایت اجتماعی با مرگ‌ومیر نیز مورد بررسی قرار گرفته است و ثابت شده است که افرادی که از حمایت اجتماعی برخوردارند دارای مرگ‌ومیر کمتری هستند و از طرف دیگر سلامت روانی اجتماعی متأثر از حمایت اجتماعی است.

۳-۵-۳-۲ تئوری ها و مدل‌های مربوط به حمایت اجتماعی

روابط اجتماعی حاملان حمایت اجتماعی‌اند و تئوری ها و مدل های حمایت اجتماعی، روابط اجتماعی را که رد قالب پیوندهای ضعیف و قوی در ساختارهای خویشاوندی، دوستی یا شبکه های اجتماعی، منابع حمایتی را تأمین می‌کنند توصیف و توضیح می‌دهند. این تئوری ها و مدل ها در توصیف و توضیحشان هر کدام بنا به محدوده‌ای خاص از روابط اجتماعی افراد یا کل روابط اجتماعی آن‌ ها، حمایت اجتماعی را از زوایای پیامد، آثار، مراحل زندگی، کسب منابع اجتماعی و نظایر آن می‌بینند.

در خصوص حمایت اجتماعی مدل ها و تئوری های گوناگونی ارائه گردیده است که می‌توان آن‌ ها را به چهر دسته تقسیم کرد.

میزان حمایت اجتماعی

پیامدهای حمایت اجتماعی

چگونگی کسب حمایت اجتماعی

تغییرات مثبت و منفی حمایت اجتماعی.

۱-۳-۵-۳-۲ مدل فقدان

گرهارد در سال ۱۹۸۹ مدلی را بیان می‌کند که حاکی از تأثیرگذاری عوامل اجتماعی بر سلامت است. این مدل که به مدل فقدان معروف است ویژگی افرادی را بیان می‌کند که در مواجهه با فقدان‌هایی نظیر از دست دادن شغل، فقدان همسر، از دست دادن منزلت اجتماعی و دوستان بسته به درجه آسیب‌پذیری که به ویژگی‌هایی نظیر طبقه، سن، جنس، نژاد و تحصیلات مرتبط باشد. سلامت اجتماعی‌شان تحت تأثیر قرار می‌گیرد کسانی که آسیب‌پذیرترند منابع حمایتی کمتری برای غلبه بر فقدان در ‌اختیار دارند.

فرضیه انباشت هویتی^[۵۴]: تونیس سلامتی را در ارتباط با هویت‌های نقش در نظر می‌گیرد به طوری که هویت‌های افراد با نقش‌های اجتماعی آن‌ ها پیوند دارد. نقش‌های اجتماعی به عنوان مجموعه انتظارات رفتاری از محیطی به دست می‌آید که فرد با دیگران تعامل دارد. انتظارات رفتاری پیش‌بینی پذیری را رد زندگی به وجود می‌آورد برآورده شدن انتظارات نقش ارتقاء عزت نفس را به دنبال دارد (شریفیان، ۹۱:۱۳۸۵).

۲-۳-۵-۳ -۲ مدل سپر و تأثیر کلی حمایت اجتماعی^[۵۵]

ساراسون معتقد است که شبکه اجتماعی ما مردمی را در بر می‌گیرد که می‌توانیم به آن‌ ها تکیه کنیم، مردمی که به ما اجازه می‌دهند بدانیم آن‌ ها نگران ارزش‌ها هستند و ما را دوست دارند. هرکس که متعلق به شبکه اجتماعی است حمایت اجتماعی را تجربه می‌کند. شواهد مبنی بر اینکه طرق غیر انطباقی تفکر و رفتار به طور نامتناسبی در میان افراد با حمایت‌های اجتماعی کم روی می‌دهد در حال افزایش‌اند. میزان کفایت حمایت اجتماعی موجود شخص هم در آسیب‌پذیری و هم در مقابله وی نقش دارد (شریفیان، ۹۹:۱۳۸۵).

۳-۳-۵-۳ -۲ مدل تأثیر مستقیم حمایت اجتماعی

این مدل عنوان می‌کند که صرف داشتن حمایت اجتماعی برای سلامتی مفید است و بر عکس نداشتن یا فقدان حمایت اجتماعی دارای تأثیرات منفی بر سلامتی است. طبق گزاره اصلی این مدل هر چه حمایت اجتماعی فرد بیشتر باشد او زا سلامت اجتماعی بیشتری برخوردار است. از این رو سلامتی متأثر از میزان داشتن حمایت اجتماعی است در مدل تأثیر مستقیم سلامتی تابعی از حمایت اجتماعی است به نحوی که افراد اگر دارای حمایت اجتماعی باشند از سلامت اجتماعی و روانی برخوردارند (فلمینگ به نقل از شریفیان، ۱۳۸۵).

۴-۳-۵-۳ -۲ مدل تأثیر غیرمستقیم یا فرضیه گیر

مدل تأثیر غیرمستقیم یا فرضیه ضربه‌گیر، عنوان می‌کند حمایت اجتماعی عمدتاًً هنگامی که سطح استرس بالا است بر سلامت اجتماعی و روان مؤثر است (ویلس، ۱۹۸۱؛ کب، ۱۹۷۸).

طبق این مدل، حمایت اجتماعی، افراد را در مقابل اثرات بیماری زا و رویدادهایی که فشار روانی را تشدید می‌کنند حفظ می‌کند. از نظر کوهن و ویلس حمایت اجتماعی حد فاصل بین رویدادهای استرس زا و واکنش نسبت به آن‌ ها وارد عمل می‌شود و باعث تضعیف پاسخ نامناسب به استرس می‌شود. حمایت اجتماعی در این مدل تنها در برابر استرس، مزیت به حساب می‌آید. حمایت اجتماعی در این مدل تنها در برابر استرس، مزیت به حساب می‌آید. حمایت اجتماعی اثرات استرس زا را کاهش می‌دهد، اما هنگامی که استرس وجود ندارد، حمایت اجتماعی فاقد مزیت است فقدان حمایت همان طور که مدل تأثیر فقدان آن را برای سلامت روانی و اجتماعی آسیب زا در نظر می‌گیرد، تحت شرایط استرس بالا و حمایت کم آسیب و پریشانی روانی افزایش می‌یابد تا تحت شرایط استرس بالا و حمایت زیاد (صادقی و دیگران،۴۸:۱۳۷۸).

۶-۳-۲ رویکردهای سلامت اجتماعی

دو رویکرد بیماری محور و سلامتی محور برای تعریف سلامت وجود دارد

۱-۶-۳ -۲ رویکرد بیماری محور

سلامتی را به عنوان حالتی تعریف می‌کند که علائم نشان‌دهنده بیماری (چه فیزیکی و چه روانی) در فرد وجود نداشته باشد. به عنوان مثال، فردی سالم فرض می‌شود که علامتی از افسردگی‌های عمده در شخص وجود نداشته باشد.

۲-۶-۳ -۲ رویکرد سلامتی محور

سلامت به عنوان حالت برخورداری از درجه بالایی از بهزیستی به شمار می‌رود. طبق نظریه سلامتی، فردی سالم فرض می‌شود که درجات عالی شاخص‌های سلامت را دارا باشد. دو الگوی زیست‌شناختی و کلیت برای تعریف سلامت وجود دارد که عبارت‌اند از:

بانک ملت در حال حاضر با سرمایه ۴۰۰۰۰ میلیارد ریال یکی از بزرگ ترین بانک‌های کشور است که در چارچوب دولت جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. این بانک دارای ۱۸۱۵ شعبه در داخل و ۵ شعبه در خارج از کشور می‌باشد. تعداد پرسنل بانک درحال حاضر ۲۴,۷۵۷نفر است.

مهم‌ترین راهبردهای بانک ملت توسعه‌ فناوری اطلاعات و ارتباطات، مدیریت روابط مشتریان، بهبود کیفیت خدمات، توسعه منابع انسانی و بهبود شاخص‌های عملکرد است. برای دستیابی ‌به این راهبردها، اهدافی همچون رشد و بهره‌وری بانک، سوددهی و ارائه خدمات مناسب به مشتریان، شناخت نیازها و دسته‌بندی مشتریان و فرآیندهای مربوط به سود، آموزش‌های استراتژی محور، فن‌آوری نوین بانکی و همسوسازی اهداف فردی، بخشی و سازمانی ترسیم شده‌است.

۲-۳-۲ سلسله مراتب در بانک ملت

در بانک ملت مدیریت به صورت سلسله مراتبی و هرمی انجام می‌گیرد که در رأس همه مدیر عامل و هیات مدیره و در سطح پایین نیز کارمندان قرار دارند. در بانک هر فعالیت توسط اداره خاصی که بابت پشتیبانی از آن فعالیت ایجاد شده است پشتیبانی و کنترل می شود. مثلا اعطای تسهیلات در زمانی که از حد شعبه بالاتر می‌باشد توسط اداره کل اعتبارات انجام می‌گیرد یا زمانی که نیاز به بازسازی و یا تعمیرات اساسی وسایل و یا محل شعبه باشد این کار را اداره کارپردازی یا تدارکات انجام می‌دهد و … . سلسله مراتب یا چارت سازمانی بانک ملت به شرح زیر می‌باشد:

1. 1. مدیر عامل

1. 1. هیات مدیره

1. 1. مدیر امور

1. 1. سرپرست

1. 1. معاون سرپرست

1. 1. رئیس شعبه

1. 1. معاون شعبه

1. 1. رئیس قسمت

1. 1. معاون قسمت

1. کارمندان

شعب ‌بر اساس میزان منابع و مصارف (تسهیلات اعطاء شدده) درجه بندی می‌شوند که به ترتیب شعبه مستقل، ممتاز الف، ممتاز ب، درجه یک، درجه دو، درجه سه می‌باشند و چارت سازمانی داخلی شعب نیز ‌بر اساس درجه شعبه متغیر می‌باشند. به طور مثال در چارت سازمانی یک شعبه ممتاز پست های سازمانی زیر وجود دارد :

1. 1. رئیس شعبه

1. 1. معاون ریالی شعبه

1. 1. معاون اعتباری شعبه

1. 1. معاون ارزی شعبه

1. 1. رئیس دایره صندوق

1. 1. رئیس دایره اعتبارات

1. 1. رئیس دایره حسابداری

1. 1. معاون دایره صندوق

1. 1. معاون دایره اعتبارات

1. 1. سرتحویل دار

1. 1. تحویل دار

1. 1. کارمند اعتبارات و صندوق

1. 1. خدمت گذار

1. بایگان

۲-۴ پیشینه تحقیق

در این قسمت با توجه به تحقیقات انجام شده بر روی منابع و همچنین مقالات معتبر، پیشینه مطالعات انجام شده بر روی رفتار شهروندی سازمانی کارکنان و وفاداری مشتریان مورد بررسی قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است مطالعات مورد بررسی در دو بخش داخلی و خارجی نگارش شده است.

۲-۴-۱ مطالعات داخلی

جوانمرد نیز به سال ۱۳۹۲ با تحقیقی با عنوان “تأثیر کیفیت رابطه با مشتری بر کیفیت ادراک شده و وفاداری مشتریان” این موضوع را مورد بررسی قرار داد. در بازار کسب و کار امروز، توجه شایانی به مفهوم ارتباطات بین فراهم کننده خدمت و مشتریان شده است. امروزه آنچه حائز اهمیت است برقراری ارتباطاتی با کیفیت با مشتریان به منظور ارتقاء کیفیت ذهنی ادراک شده آنان از خدمت ‌می‌باشد که این امر به نوبه خود سبب ایجاد وفاداری در مشتریان خواهد شد. کیفیت رابطه با مشتریان می ­تواند بر عواملی چندگانه همچون کیفیت ذهنی ادراک شده و وفاداری مشتریان مؤثر بوده و می ­تواند سبب کسب مزیت رقابتی برای سازمان­ها بخصوص در بخش خدمات گردد. در مقاله حاضر با ارائه مدلی، تأثیر کیفیت رابطه با مشتری بر کیفیت ادراک شده و وفاداری مشتریان مورد بررسی قرار گرفته است. داده ­های مورد نیاز برای این تحقیق با روش نمونه گیری غیـرتصادفی در دسترسی از مشتریان هتل­های پنج ستاره کلان شهر مشهد و با ابزار پرسشنامه جمع ­آوری شده است. این تحقیق از نوع کاربردی با ماهیت پیمایشی ‌می‌باشد. همچنین از روش معادلات ساختاری با بهره گرفتن از نـرم افزار اسمارت پی ال اس به منظور تجزیه و تحلیل داده ­ها استفاده شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که کیفیت رابطه با مشتری بر کیفیت ادراک شده و وفاداری مؤثر می- باشد. در بررسی تأثیر غیرمستقیم، نتایج تحقیق نشان­دهنده اثر معنادار و مثبت کیفیت رابطه با مشتری از طریق کیفیت ادراک شده بر وفاداری است.

رنجبران و همکاران نیز با تحقیقی به عنوان “بررسی نقش رفتار شهروندی سازمانی بر وجهه شرکت و وفاداری مشتری” در سال ۱۳۹۲ این موضوع را بررسی کردند. امروزه سودآوری شرکت در گروه درک محیط داخلی و خارجی شرکت می‌باشد تحقیقات اخیر نشان داده است که تنها زمانی نیازهای مشتریان خدمات برآوری می‌گردد که پرسنل انگیزه کافی برای ارضا نیازهای مشتریان را داشته باشند این مقاله به شناسایی رفتار شهروند ی سازمانی پرداخت و تاثیر رفتار کارکنان شرکت های خدماتی را بر ادراک مشتری از کیفیت خدمات دریافت شده و رضایت مندی آن ها و متعاقبا تاثیر این عوامل را بر وجهه شرکت که نهایتاً منجر به وفاداری می شود را مورد توجه قرار داد. این مقاله با توضیح مختصری در خصوص رفتار شهروند ی سازمانی کیفیت خدمات و رضایت مندی مشتری تاثیر این عوامل را ‌بر یکدیگر بررسی کرده و در این رابطه مدلی ارائه و مورد آزمون قرار گرفته است و در پایان توصیه هایی برای مدیران ارائه شده است.

احمدی و همکاران در تحقیقی که به سال ۱۳۹۱ با عنوان “بررسی تاثیر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان بر میزان وفاداری مشتریان” انجام داد، این موضوع را مورد بررسی قرار داد. رضایت مشتری میزان مطلوبیتی است که وی به خاطر ویژگی های مختلف کالا کسب می‌کند و منبع سود آوری و دلیلی برای ادامه فعالیت سازمان است. رفتار و نگرش کارکنان سازمان به عنوان یک جزء مهم، در تعامل با مشتریان، می‌تواند تاثیر مثبت و یا منفی بر تصمیم مشتری در دریافت خدمت مجدد (وفاداری) داشته باشد. در واقع کارکنان سازمان از طریق ابعاد مختلف رفتار همچون نوع دوستی، رفتار مدنی و جوانمردی می‌توانند درک مشتری از کیفیت خدمات را تحت تاثیر قرار دهند. در این تحقیق، پس از بررسی رفتار شهروندی سازمانی و شناسائی ابعاد آن در یک مؤسسه‌ مالی و اعتباری در استان قزوین، میزان تاثیر این رفتار بر ادراک مشتریان از کیفیت خدمات ( رضایت مشتری )، دریافت خدمات مجدد و وفاداری مشتری، از طریق آزمون فریدمن و آزمون آماری تی مشخص گردید. سپس، مدل معادلات ساختاری تبیین کننده تاثیر رفتار شهروندی سازمانی بر میزان وفاداری مشتریان در مؤسسه‌ مالی و اعتباری استخراج شد. از نرم افزار ای کیو اس برای تجزیه وتحلیل استفاده و نتایج حاکی از آن است که رضایت مشتری باعث افزایش سطح وفاداری مشتری می شود و افزایش رفتارهای شهروندی کارکنان بر میزان رضایت مشتریان و تصمیم آنان مبنی بر دریافت مجدد خدمات ( وفاداری مشتری ) از سازمان، تاثیر مثبت و قوی دارد.