از آنجایی که در بازارهای رقابتی، مشتری جایگاه ویژه ای دارد و نقش اصلی را در موفقیت و شکست سازمان ایفا می ‏کند، انگیزه دادن به مشتری برای خرید مداوم، موضوع با اهمیتی است. ویژگی‏های محصول عواملی هستند که می‏توان آن ها را عامل مهمی در رضایتمندی مشتری دانست. بازاریاب از خریداران ‌در مورد ویژگی‏های محصول پرسش هایی می‏ نماید که با اعمال آن‏ها می‏توان میزان رضایت خریداران را بالا برد و سپس بررسی می ‏کند که افزودن کدام ویژگی می‏تواند موجب افزایش سودآوری محصول شود (رضوانی و ملک پور، ۱۳۸۸، ۶۰-۵۸).

جدول۲-۱ انواع ویژگی‏های محصول از دید محققان پیشین

نوع ویژگی

محقق

نوع اول
نوع دوم
نوع سوم
نوع چهارم

هرزبرگ (۱۹۵۹)

عوامل بهداشتی

عوامل انگیزشی

سولیمان (۱۹۷۰)

عوامل بهداشتی

عوامل انگیزشی

سوآن و کامبز (۱۹۷۶)

عوامل بیان شده

عوامل سودمند

لویت (۱۹۸۰)

محصول کلی

محصول مورد انتظار

محصول اضافی

محصول بالقوه

کانو (۱۹۸۴)

ویژگی‏های ضروری

خدمات بیان شده

(درخواستی)

ویژگی‏های جذاب (هیجانی)

بی تفاوت

کانو و سراکو و تاکاهاشی و تسوجی (۱۹۸۴)

ویژگی‏های ضروری

راضی کننده‏های خطی

ویژگی‏های جاذب

بِرَندِت (۱۹۸۸)

حداقل نیاز

ارزش افزوده

ویژگی دوگانه

تعیین کننده غیرمبهم

کادوت و ترجیون (۱۹۸۸)

عوامل ناراضی کننده

عوامل راضی کننده

عوامل انتقادی

عوامل خنثی

وِنکیتارامَن و جاوُرسکی (۱۹۹۳)

حداقل نیاز

پایین

عوامل کلیدی

ارزش افزوده

اولیور (۱۹۹۵)

عوامل راضی کننده یک ظرفیتی

عوامل ناراضی کننده تک ظرفیتی

عوامل راضی کننده دو ظرفیتی

روابط صفر (بدون رابطه)

راست (۱۹۹۶)

ویژگی اساسی

ویژگی مورد انتظار

ویژگی هیجان برانگیز

لیوزا (۱۹۹۹، ۱۹۹۷)

ویژگی اساسی

ویژگی اضافی

ویژگی کلیدی

ویژگی ثانویه

ماتزلر و هینترهابر (۱۹۹۸)

ویژگی‏های ضروری

ویژگی جاذب

ویژگی تک بعدی

ویژگی کم اثر

زهَنگ و دران (۲۰۰۰)

عوامل بهداشتی

عوامل انگیزشی

عوامل انتقادی

کِلِر (۲۰۰۳)

ویژگی‏های مربوط به محصول

ویژگی‏های غیر مربوط به محصول

کاتلر و آرمسترانگ (۲۰۰۴)

مزایای شالوده ای

محصول واقعی

محصول اضافی

کاتلِر (۲۰۰۵)

منافع اصلی

محصول اصلی

محصول مورد انتظار

محصول اضافی

انِنِکینگ و همکاران (۲۰۰۵)

ویژگی‏های درونی

ویژگی‏های بیرونی

اینگ برچان (۲۰۰۶)

ویژگی‏های اولیه

ویژگی‏های ثانویه

(رضوانی و ملک پور، ۱۳۸۸، ۶۰)

۲-۴-۱ مدل‏های ویژگی محصول

۲-۴-۱-۱ مدل هرزبرگ

مطالعات اولیه ‌در مورد طبقه بندی ویژگی‏های محصول، در منابع انسانی و از فردریک هرزبرگ است. هرزبرگ یک تئوری مبتنی بر دو عامل ارائه کرد و در صدد برآمد عواملی را که موجب نارضایتی می­شوند، از عواملی که موجب رضایت می‏گردند، تفکیک کند. هرزبرگ پیشنهاد کرد که دو عامل برای رضایتمندی یا نارضایتی از شغل و عملکرد وجود دارد: عوامل انگیزاننده و عوامل بهداشتی. عوامل انگیزاننده عواملی هستند که سبب رضایتمندی شخص می ‏شوند و باعث تقویت انگیزه برای بهبود مستمر می ‏شوند. آن‏ها مرکب از عوامل اولیه شغل مثل، نیاز اشخاص به شناخت خود، فهم خویشتن، رشد، دستیابی به موفقیت، شناخت و پیشرفت در کار هستند. مثلاً گوناگونی مهارت‌ها، شناخت وظایف، مهم بودن وظایف، استقلال داشتن و بازخور نمونه هایی از عوامل انگیزاننده می‏ باشند. وجود انگیزه سبب سخت کار کردن می‏ شود اما عدم حضورش سبب نارضایتی نمی شود. در مقابل، عوامل بهداشتی، عواملی هستند که مربوط به خود شغل نمی شوند بلکه وضعیتی است که کارمند جهت انجام شغل مورد انتظار دارد. عوامل بهداشتی مرکب از فاکتورهای اولیه ی شغل از قبیل: فیزیولوژی، امنیت، نیازهای اجتماعی کارکنان در محیط کار می‏ باشند که شامل نظارت و سرپرستی، روابط بین شخصی، وضعیت‏های بدنی و جسمانی کار، حقوق، خط مشی‏های شرکت، روش‏های مدیریتی، منافع و سود و امنیت شغلی می­ شود. حضور این عوامل یعنی عوامل بهداشتی مورد انتظار است. ‌بنابرین‏ وقتی وجود داشته باشد سبب رضایتمندی نمی شوند و سبب انگیزه برای سخت کارکردن نیز نمی شود اما وقتی وجود نداشته باشد سبب نارضایتی می ‏شوند.

عوامل انگیزشی- بهداشتی در داشتن انگیزه خرید محصول نیز موضوعیت دارند. نبودن عواملی که موجب نارضایتی می ‏شوند کافی نیست، عوامل ارضا کننده باید به صورت فعال وجود داشته باشند تا موجب ایجاد انگیزه و تحریک خریدار شوند. برای مثال رایانه ای که بدون ضمانت نامه است در گروهی قرار ‌می‌گیرد که موجب نارضایتی می ‏شوند ولی وجود ضمانت نامه نمی تواند به عنوان عامل ارضا کننده یا ایجاد انگیزه برای خریدار شود، زیرا آن به صورت فطری، عاملی نیست که موجب رضایت خریدار از رایانه شود. ولی کاربرد آسان و راحت رایانه می ­تواند به صورت یک عامل ارضا کننده برای خریدار درآید. با توجه ‌به این تئوری، بازاریاب‏ها نباید به عوامل بهداشتی بسنده کنند بلکه باید به عوامل عمده تامین کننده رضایت یا ایجاد کننده­ انگیزه در خریدار توجه نماید و چنین ویژگی هایی را عرضه کنند، زیرا این عوامل تامین کننده ی رضایت می ‏توانند نوع کالا یا خدمتی را که مصرف کننده خواهد خرید، تعیین نمایند.

۲-۴-۱-۲ مدل سولیمان

سم زدایی کامل یکی از مهمترین اهداف اکثر برنامه های درمانی است و می توان آن را پیش شرط درمان برخی از مشکلات پزشکی دانست سم زایی را هم می توان با قطع یک باره مواد و هم قطع تدریجی آن ها آغاز کرد .(UNDCP2000)

۲- برنامه های توانبخشی سر پایی :

برنامه های توان بخشی مانند سم زدایی ممکن است در مراکز غیر درمانی و بیمارستان ها اجراء شود و معمولا ۳ تا ۴ هفته ای هستند هدف کلی برنامه باز توانی کمک به حل مشکلات فرد بیمار مراجعه کننده است که مشکلاتش را درک کند و او را برای بهبودی طولانی آماده کند ( مک کرادی ، دین ، دوبریویل و سوانسون ^[۱۱]۱۹۸۵٫)

۳- اجتماع درمانی^[۱۲] :

اجتماع درمانی ، به ویژه برای افراد معتاد به مواد مخدر تشکیل می شود . بنابر تعریف ، یک اجتماع درمانی مرکز اقامتی است که فرد مصرف کننده ( وابسته به مواد) در آنجا زندگی می‌کند و از فشار های محیط بیرون و مواد مخدر درامان است در آنجا می‌تواند بیاموزد که چگونه زندگی جدید عاری از مواد را پیش بگیرد.

هدف از گروه درمانی باز گرداندن معتادان به جامعه از طریق ایجاد یا خلق یک محیط باری رسان متقابل مجزا شده و با ساختار است که در آن فرد معتاد می‌تواند یاد بگیرد همانند یک شرکت کننده بالغ و پخته عمل کند ( پولیچ ،۲۰۰۹)

۴- ارائه دهندگان مشاوره سر پایی:

مشاوره اعتیاد به بیماران سر پایی در بسیاری از مراکز جامع بهداشت روانی محلی تا مطلب های خصوصی پزشکان ارائه می شود ویژگی بارز این مراکز این است که اولاً اجازه می‌دهد فرد خودش باشد و درمان به صورت فردی ارائه می شود در ثانی مشاوره طراحی برنامه های درمانی را بر اساس اهداف کوتاه مدت و دراز مدت ترغیب می‌کند و ثالثاً : مشاور سر پایی به فرد این فرصت را می‌دهد که رفتارهای جدید را در محیط های عادی امتحان کند.

۵- الکلی های گمنام (AA) و معتادان گمنام(NA): الکلی های گمنام ( آلانون ) و معتادان گمنام ( نارآنون) ‌گروه‌های خود یاری هستند که در دنیا دست به کار شده اند و به طور کلی اینگروهها درمانی ارائه نمی کنند؛ بلکه برای حمایت از بهبود بافتن افراد الکلی یا سوء مصرف کنندگان مواد در فرایند توانبخشی خود شکل می گیرند هدف آن ها به حداقل رساندن مشکلات بهداشتی و اجتماعی ناشی از مصرف مواد است .

معتادان گمنام: مردان و زنان همدردی هستند که تجربیات ، نقاط قوت و امید خود را با یکدیگر در میان می‌گذارند ، که ممکن است مشکلات رایج شان را حل کند. تنها شرط مورد نیاز برای عضویت تمایل به توقف در مصرف است.(بهاری.۱۳۸۷)

۱۴-۲- شیوه های درمان

سه مرحله و سه فعالیت عمده، در درمان بیماران وابسته به مواد جهت ترک و رهایی از اعتیاد عبارتند از:

۱- بهبود وضعیت جسمی معتاد که با انجام کلیه آزمایش های پزشکی به منظور درمان و پیشرفت وضع جسمی معتادان و مواد لازم با همکاری کلینک ها ، بیمارستان ها و بخش بهداشتی /پزشکی صورت می‌گیرد.(قراباغی.۱۳۸۷)

بسیاری از مواد مانند ( تریاک و مخدرهای شبه تریاک ( هروئین ، کدئین ، کریستال و الکل) وابستگی فیزیولوژیکی ایجاد می‌کنند. این علایم بسته به نوع ماده مصرفی ، مقدار و مدت زمان مصرف و شرایط جسمانی افراد بسیار متنوع اند که به صورت ( درد، بی قراری، لرزش ، عصبانیت ضعف و سستی و …) تظاهر می‌یابد تحمل این علایم بدون کمک های پزشکی و مصرف داروهای مناسب گاهی بسیار سخت و در مواردی خطرناک است (سایت پزشکان بدون مرز ، ۱۳۸۸)

۲- ترک وابستگی روانی معتاد که از طریق معالجه های فردی و گروهی و گروه درمانی و پیگیری مشکلات و مسایل بحث انگیز که از نظر روانی فرد معتاد با آن ها روبروست.(قراباغی.۱۳۸۷)

هر چند علایم حاد ترک ظرف چند هفته فروکش می‌کند ، علایم خفیف اما مزمن ترک شاید ماه ها طول بکشد هر چه زمان طولانی تر باشد احتمال موفقیت در درمان بالاتر می رود بعضی تا ماه ها بی حال و کم حوصله اند برخی دچار تحریک پذیری و زود خشمی می‌شوند بعضی از افراد تا چند ماه بعد دچار انزال زود رس ، بدخوابی ، مشکلات گوارشی می‌شوند میل و وسوسه شدید در فردی که ترک کرده بالا است بیان این افکار ، بودن در حضور جمعی مانند خود که دارای چنین مشکلاتی هستند گرفتن مشورت و ارائه راهکارهای از سوی دیگران می‌توانند در گذر از مراحل آسیب پذیری مؤثر باشند .(زکی.۱۳۸۷)

1. ایجاد تسهیلات برای تطبیق فرد معتاد با جامعه و باز توانی وی که مهمترین کوشش در این مرحله فعالیت هایی است که از طریق مراقبت های بعدی پس از ترک انجام می‌گیرد: به دست آوردن شغل قبلی ، تهیه مسکن و سر پناه ، لوازم مورد نیاز و مشاوره های مورد نیاز وی شخص رها شده از اعتیاد تا ۱۲ ماه پس از ترک می‌تواند به مراکز مشاوره ای که به همین منظور وجود دارد مراجعه کنند.(قراباغی.۱۳۸۷)

۱۵-۲- اقدامات درمانی:

درمان سوء مصرف اعتیاد به دلیل راهبرد ها و فعالیت‌های مورد استفاده انواع متنوعی دارد همین طور اهداف اقشار ، ‌گروه‌های هدف و زمینه‌های ارائه دهنده خدمات در تعیین نوع درمان موثرند. به طور کلی ۵ روش اصلی در درمان عبارتند از :

۱- درمان جسمی

۲- درمان دارویی

۳- درمان های روان شناختی / مشاوره ای

۴- درمان‌های گروهی و خانوادگی

۵-درمان های سنتی (مثل طب سوزنی).

واتسون(۲۰۱۰) معتقد است که پرهیز / پاکی پیش شرط پیشرفت در درمان است ؛ نه نقطه پایانی درمان. وقتی افراد در جهت قطع جریان اعتیاد شروع به پرهیز یا کنترل مصرف می‌کنند تمامی مشکلات نشان خود به خود از بین نمی رود درمان هم بر عوامل درون روانی و هم عوامل محیطی و بین فردی متمرکز است .(بهاری.۱۳۸۷)

۱۶-۲-برنامه های نگهدارنده با متادون:

پیشگام استفاده از متادون به عنوان درمان اعتیاد ( معمولا هروئین) در سال ۱۹۹۵ ( دوله ونیسواندر)^[۱۳] بودند ( درنیویورک طی سال‌های ۶۰-۱۹۹۵) هدف آن ها از استفاده این ماده مخدر ترکیبی ( ساخته شده ) تمرکز به توانبخشی و کمک به معتادان برای داشتن یک زندگی پر بار بود نه دارویی برای خلاص شدن از دست ماده مخدر . در سال‌های اخیر دور نگهدارنده متادون یک رویکرد درمانی مهم شده است چرا که به عنوان راهی برای نجات شخص معتاد از بی ثباتی سبک زندگی مرتبط با به دست آوردن و مصرف مواد مخدر است این روش درمانی شرایطی ایجاب می‌کند تا فرد به طور منظم برای دریافت متادون به درمانگاه یا مرکز درمانی مراجعه کند و آزمایش ادرار دهد تا اطمینان لازم حاصل شود که شخص دارو یا ماده دیگری مصرف نکرده باشد.

آن سوی وجود این دو عامل، نتایج تحلیل عاملی در مطالعات منتشرشده برای مقایسه مشکل هستند. یک دلیل برای این فقدان مقایسه پذیری این است که پژوهش­ها با در نظرگرفتن متغیرهای مهم و متعددی انجام ‌شده‌اند. برای مثال بعضی محققین از نسخه ‌دو گزینه­ای (صحیح-غلط) استفاده کرده ­اند (احمد،۱۹۹۰؛ گانا واکرمی، ۱۹۹۸)، درحالی که دیگران از نسخه اصلاح شده هفت گزینه­ای استفاده­ کرده ­اند (برای مثال؛ گوردن و همکاران، ۱۹۹۷؛ وودانویچ، کاس، ۱۹۹۰). کمترین معیار^[۲۸۴] (میزان) برای شامل شدن یک گویه در یک عامل در بعضی مطالعات به طور اختصاصی۳۰% بود (احمد وگوردن) و در بعضی مطالعات۴۰/۰ بود (وودانویچ وکاس،۱۹۹۰)، برخی پژوهشگران از چرخش واریماکس^[۲۸۵] استفاده کرده­بودند (گوردن و همکاران، ۱۹۹۷؛ ووانویچ و کاس، ۱۹۹۰) که یک چرخش متمایل^[۲۸۶] است، (گانا واکرمی) یا نتایج چرخش نداده شده را بیان کرده بودند (احمد، ۱۹۹۰).

‌بر اساس نتایج برخی روان سنجان، باید وزن بیشتری به نتایج حاصل از چرخش واریماکس داده شود (نانالی، ۱۹۷۸؛ به نقل از وودانویچ، ۲۰۰۳). نمونه­ ها به لحاظ حجم و فرهنگ نیز متفاوت بودند. برای مثال نتایج تحلیل عاملی محاسبه شده ­بود بر روی نمونه ­های کانادایی (تعداد۱۵۴ نفر؛ احمد، ۱۹۹۰) فرانسوی (تعداد۲۷۰ نفر، گانا واکرمی، ۱۹۹۸) استرالیایی (تعداد۳۵۴؛ گوردن و همکاران، ۱۹۹۰) و آمریکایی­های سفیدپوست (تعداد۳۸۵ نفر؛ وودانویچ وکاس، ۱۹۹۰) و آمریکایی­های آفریقایی تبار از ایالت متحده (تعداد، ۲۰۱ نفر؛ وودانویچ و همکاران، ۱۹۹۷). علی­رغم اینکه قبیل نمونه­ ها متفاوت هستند و برای اهداف تعمیم پذیری مفید هستند، تفسیر ساختار عاملی از این نمونه ­های گوناگون پیچیده است، به ویژه پژوهش­هایی که به لحاظ فرهنگی و نژادی نمرات متفاوتی در BPSنشان داده ­اند (ساندبرگ، لاکین^[۲۸۷]، فارمر و ساود^[۲۸۸]، ۱۹۸۸؛ وات و وودانویچ ، ۱۹۹۹). به لحاظ تکنیکی، به پیشنهاد نانالی (۱۹۸۷؛ به نقل از وودانویچ، ۲۰۰۳) اعتماد بیشتر به مطالعات تحلیل عاملی خواهد بود که به ازای هرگویه (سوال) BPS حداقل ۱۰ نفر انتخاب شده باشد (تعداد۲۸۰ نفر) زیرا این نتایج حاصل شانس نخواهد بود.

نهایتاًً اینکه نمونه ­های استفاده شده در تحلیل عاملی BPS عمدتاًً دانشجویان دانشگاه بوده ­اند. طبعاً، این مفید خواهد بود برای پژوهشگران آینده که تحلیل عاملی را در یک مقیاس وسیع برای ارزیابی تغییرناپذیری ساختار عاملی BPS بر حسب­ گروه ­های مختلف (فرهنگ، سن، نژاد) با بهره گرفتن از مدل­یابی معادلات ساختاری(مثل لیزرل) برای تعیین بهترمؤلفه­های عاملی مقیاس، ‌اجرا کنند (وودانویچ، ۲۰۰۳).

با توجه ‌به این یافته ­های دوپهلو وودانویچ (۲۰۰۵) یک تحلیل عاملی تأییدی چندگانه (CFA_s) روی یک نمونه۷۸۷ نفری بزرگسالان ‌در آمریکا انجام داد. وودانویچ و همکاران معیار قیاسی^[۲۸۹] ۴۰/۰شاخص تطبیقی برازندگی^[۲۹۰] (FI) برابر یا بیشتر از ۹۵/۰، یا ریشه دوم واریانس خطای تقریب^[۲۹۱] (RMSEA) ‌کوچک‌تراز ۰۶­/۰ و ریشه دوم خطای استاندارد باقیمانده^[۲۹۲] (SRMR) ‌کوچک‌تراز ۰۸/۰ را در نظرگرفتند. همچنین آن ها شاخص ­روایی ­مورد انتظار^[۲۹۳](ECVI)، شاخص برازندگی تعدیل یافته^[۲۹۴](AFGI)، شاخص برازندگی^[۲۹۵](GFI) و شاخص برازندگی صرفه­جو^[۲۹۶](PGFI) برای هر مدل محاسبه کردند.

با توجه ‌به این مدارک­، مدل­هایی که قبلاً توسط تحلیل عاملی اکتشافی شناسایی شده بودند، نتایج رضایت بخشی به دست نداد (وودانویچ و همکاران، ۱۹۹۷) نتیجتاً، وودانویچ و همکاران نتیجه­ گرفتند که مقیاس را اصلاح و بهبود بخشند با حذف گویه ­هایی که مستقیماً در دو عامل تحریک بیرونی و درونی دخالت ندارند. ‌بنابرین‏ دو عامل نیرومند^[۲۹۷](قابل اطمینان) درپژوهش مذکور ترسیم شد. نتیجه این ارزیابی این بود که وودانویچ و همکاران یک فرم کوتاه از مقیاس^[۲۹۸]BPS-SF با۱۲ سؤال و دو عامل و۶ سؤال برای یک عامل معرفی کردند. این مدل اصلاح شده با داده ­ها برازش مناسبی داشت (۰۵/۰= SRMR، ۳۴/۰ = ECVT، ۹۴/۰= AGFI، ۹۰/۰= PGFI، ۹۲/۰= CF، ۰۵/۰ = RMSEA) و مدل متعاقباً تکرارشد (وودانویچ ، ۲۰۰۵).

ملاحظه­ی تفاوت­های جنسیتی و نمرات مقیاس آمادگی بی­حوصلگی، در مطالعات متعدد نتایج متفاوتی داشته اند (ملتون و شالن­برگ، ۲۰۰۹). وودانویچ وکاس (۱۹۹۰) دریافتندکه مردان به طور معناداری نمرات بالاتری از زنان در عامل تحریک بیرونی در مقیاس BPS داشتند. وودانویچ وکاس بیان کرده ­اند که یکی از دلایل احتمالی این تفاوت این است که احتمالاً محرک­های تکراری برای مردان بیشتر از زنان بی­حوصله کننده­تراست. بعلاوه، مردان با احتمال بیشتری بی­حوصلگی خود را به عوامل بیرونی نسبت می­ دهند. در برچسب زدن بی­حوصلگی خود، علی­رغم اینکه زنان ممکن تمایل است داشته­ باشند، بی­حوصلگی خود را به عوامل درونی اسناد کنند. برچسب افسردگی می­زنند (ووادنویچ وکاس، ۱۹۹۰)، در یک حالت مشابه، سب و وودانویچ (۱۹۹۸) یک تفاوت معنادار جنسیتی در زیر مقیاس تحریک درونی مقیاس BPS به دست آورند. ‌به این صورت که زنان نمره بالاتری در این زیر مقیاس نسبت به مردان داشتند. همچنین در مطالعات متعدد مردان درنمره کلی مقیاس و زیرمقیاس عامل تحریک بیرونی نسبت به زنان نمره بالاتری داشتند (وات و وودانویچ، ۲۰۰۳). علی­رغم تفاوت معنادار نمرات برحسب جنسیت در زیر مقیاس­های مقیاس BPS در برخی مطالعات، اما تاکنون مطالعه­ ای ساختار عاملی متفاوت برای زنان و مردان مطرح نکرده است (ملتون وشالن­برگ، ۲۰۰۹).

در یک مطالعه جدید ملتون و شالن­برگ (۲۰۰۹) به بررسی ساختارعاملی BPS با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تأییدی پرداختند. به همین منظور ۲۷۹ نفر از دانشجویان کارشناسی روانشناسی در آمریکا مورد بررسی قرار گرفتند. دامنه سنی۴۲-۱۸ سال، میانگین سنی آنها۸۳/۱۹ و انحراف استاندارد۶۱/۲بود. ۲/۶۴% زنان و مابقی مرد بودند، ساختار عاملی با بهره گرفتن از نرم افزار Amos تحلیل شد.

ملاک های تعیین شده برای برازش داده ­ها عبارت بودند از: شاخص برازندگی تطبیقی (CFI)، شاخص برازندگی هنجارشده^[۲۹۹](NFI؛ بنتلر و بونت^[۳۰۰]، ۱۹۹۰؛ به نقل از به نقل از ملتون و شالن­برگ، ۲۰۰۹)، شاخص تاکر- لویز^[۳۰۱] (ILI؛ بنتلر و بونت)، شاخص برازندگی (GFI) (جورسکاگ وسوربم^[۳۰۲]، ۱۹۸۱؛ به نقل از ملتون و شالن­برگ، ۲۰۰۹) و شاخص AGFI. این مقادیر عموماً در دامنه صفر تا ۱ قراردارند اما مقادیر بزرگ بیان می شود که برازش مدل قابل استدلال خواهد بود (برخی محققین اشاره کرده ­اند که ۹۰/۰ به عنوان حداقل مقدار، در حالی که برخی دیگر بیان کرده ­اند که کرانه پایین باید حداقل ۹۵/۰ باشد) (براون^[۳۰۳]، ۲۰۰۶).

به اعتقاد هُسمر (۱۹۹۴) اصول اخلاق حرفه‌ای از آن معیارهای ذهنی بشمار نمی‌آید که با دگرگونی شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، تغییر می‌کنند، بلکه احکام عینی و کاربردی است که کشورها، مذاهب و دوره های زمانی مختلف را درنوردیده‌اند. آن‌ ها اصول بنیادی یا مبانی اولیه‌ای تلقی می‌شوند که از دیرباز و در راستای کسب اطمینان از سعادت جامعه، همواره پیشنهادشده‌اند. جامعه سعادتمند، جامعه‌ای است که اعضای آن به منظور تأمین منافع دیگران، داوطلبانه با یکدیگر همکاری می‌نمایند. این در حالی است که به نظر می‌رسد حسابداران و حسابرسان به دلیل اهمیت وظایفی که بر عهده‌دارند، باید کار خود را ضرورتاً بر مبنای الف) مجموعه‌ای از رفتارهای کارآمد تغییرناپذیر (که فارغ از صاحب‌کار، تفسیرهای استانداردهای حسابرسی و منافع مالی احتمالی وجود دارند) و ب) ایفای تعهدات اجتماعی مربوط به کسب اعتماد و احترام جامعه نسبت به حرفه هایی که با منافع عمومی و رفاه کلیه ذی‌نفعان سروکار دارند، به انجام رسانند. هُسمر (۱۹۹۴) با ارائه خلاصه‌ای از ۱۰ رویکرد اخلاقی معروف و متمایز از اندیشه‌های فلاسفه بزرگ به اعضای جامعه علمی و حرفه‌ای حوزه تجارت کسب‌وکار، تلاش ‌کرده‌است تا آنان را در آشنایی هرچه بیشتر با رفتارهای کارآمد یاری نماید. رویکردهای اخلاقی مذکور به همراه کاربرد احتمالی هر یک از آن‌ ها در حوزه های حسابرسی و گزارشگری مالی، در جدول (۲-۱) ارائه شده است. بررسی رویکردهای ۱۰ گانه، اطلاعات ارزشمندی را ‌در زمینه­ی مفروضات اخلاقی و ارزش‌های برتر در اختیار قرارمی‌دهد که بر تصمیم‌گیری‌های حوزه کسب‌وکار (شامل کارکردهای اخلاقی دیدگاه‌های مذکور در عرصه حسابرسی و گزارشگری مالی) تأثیرگذارند، علاوه بر این بامطالعه رویکردهای مورداشاره می‌توان به استدلال‌های پشتوانه این موضوع پی برد که چرا باید الگویی مبتنی بر قواعد را که فرایند حسابرسی از دیرباز بر مبنای آن قرار داشته است، در حوزه حسابرسی و گزارشگری مالی تغییر داد (Imhoff, 2003).

جدول ۲-۱- الگویی متشکل از ۱۰ رویکرد در زمینه­ اخلاق حرفه‌ای

رویکرد اخلاقی

چکیده عقاید

ارزش برتر

کارکردهای اخلاقی

کاربردهای حسابداری و حسابرسی

نفع شخصی^[۱۲]

(پروتاگوراس)

اگر هر فرد، بدون تضییع حقوق دیگران به فکر منافع خود باشد، جامعه وضعیت مطلوب‌تری را خواهد دید

نفع شخصی متصور برای هر فرد

این امکان وجود دارد که خودخواهی، سایر ارزش‌ها را تحت الشعاع قرار دهد

منشأ رسوایی‌های اخیر (انرون و …)، خودخواهی افراد بوده است

منفعت‌گرایی^[۱۳]

(بنت هام و میل)

قانون یا قاعده‌ای پسندیده است که منافع عمومی متصور بر آن، بیش از زیان‌های اجتماعی احتمالی آن باشد.

تلاش در جهت سعادتمند کردن تعداد بیشتری از افراد جامعه

ارزیابی منافع شخصی افراد، تضاد منافع موجود و زیان‌های احتمالی دشوار است

منافع بلندمدت و کوتاه‌مدت، دو مقوله‌ای جداگانه‌اند که ممکن است نتوان پیامدهای هریک را به‌روشنی مشخص ساخت

ارزش‌های فردی^[۱۴]

(افلاطون و ارسطو)

هر فرد برای تنظیم روابط و رفتارهای اخلاقی خود، باید مجموعه‌ای از معیارهای موردپذیرش خور را تعیین کند

دیگران، شایسته برخوردی مناسب هستند

تعریف پرهیزگاری و دستیابی به آن، ممکن است دشوار باشد

به اعتقاد گایم و گرانت (۲۰۰۳)، شجاعت و درستکاری از عوامل اصلی مصون ماندن اهداف حسابرسی بشمار می‌آیند

تعالیم مذهبی^[۱۵]

(سنت آگوستین)

شفقت و مهربانی صفاتی است که باید به همراه صداقت و درستکاری وجود داشته باشند.

اساس جامعه را مهربانی و مقابله­با­مثل^[۱۶] تشکیل می‌دهد

پیروی از تعالیم مذهبی، منجر به برتری یافتن افراد نسبت به یکدیگر نمی‌شود

قاعده طلایی^[۱۷]، به عنوان یکی از تعالیم اصلی دین مسیحیت، ‌در مورد اهداف حسابرسی نیز قابل‌اعمال است

الزامات قانونی

(هابز و لاک)

قوانین اصلی توسط مراجعی وضع می‌شوند که از قدرت اعمال آن‌ ها نیز برخوردارند

قوانین و مقررات نشان‌دهنده حداقل معیارهای اخلاقی در موردنیاز جامعه می‌باشند

قواعد و قوانین، اغلب در ایجاد پیوند لازم میان رفتارها یا اهداف اخلاقی مختلف، موفق نیستند

استانداردهای تدوین‌شده در حوزه حسابداری دولتی و حسابداری مالی، به طور سنتی و در عمل، مبتنی بر قواعد بوده است

قواعد جهان‌شمول^[۱۸]

قواعد اصلی و مهم، منجر به بروز رفتارهایی که زمینه سعادتمندی هرچه بیشتر جامعه را فراهم می‌سازند

قواعدی که موجب حذف منافع شخصی تصمیم‌گیرندگان می‌شود

قواعد ‌در مورد کلیه افراد جامعه قابل‌اعمال باشند

به منظور دستیابی به اهداف موردنظر، قواعد و اصول باید با یکدیگر سازگار باشند

قواعد جهان‌شمول^[۱۹]

قواعد اصلی و مهم، منجر به بروز رفتارهایی که زمینه سعادتمندی هرچه بیشتر جامعه را فراهم می‌سازند

قواعدی که موجب حذف منافع شخصی تصمیم‌گیرندگان می‌شود

قواعد ‌در مورد کلیه افراد جامعه قابل‌اعمال باشند

به منظور دستیابی به اهداف موردنظر، قواعد و اصول باید با یکدیگر سازگار باشند

حقوق فردی

(روسو و جفرسون)

فهرست توافق شده‌ای از حقوق تضمین‌شده‌ای وجود دارد که موجب کسب اطمینان از وجود آزادی می‌شود

رفتارهایی که موجب حفظ حقوق تضمین‌شده افراد می‌گردد

حذف سوگیری تصمیم‌گیرندگان غیرممکن است

باوجوداینکه ممکن است حقوق ذی‌نفعان در اندازه‌گیری نتایج عملکرد نادیده گرفته شود، ولی اهمیت آن افزایش خواهد یافت

کارایی اقتصادی

(آدام اسمیت)

بیشینه‌سازی تولید کالاها و خدمات موردنیاز از طریق متعادل ساختن درآمدها و هزینه های نهایی مرتبط و بیشینه‌سازی سود

کارایی اقتصادی

حقوق اساسی افراد، بدون تأمین نیازهای اولیه آن‌ ها (غذا، لباس و امنیت) مفهومی ندارد

حسابرسی برای شناسایی هزینه‌ای تحریف اطلاعات مالی و آگاه‌سازی جامعه نسبت به آن، کاملاً کفایت می‌کند

عدالت توزیعی^[۲۰]

(راولز)

هرگز نباید کاری کرد که به هر صورت منجر به ضرر و زیان تعدادی از افراد می‌شود

افراد محروم جامعه، در قالب یک قرارداد اجتماعی^[۲۱] شایسته توجه سایر اعضای جامعه هستند

توزیع کالاها و خدمات در بازار، ممکن است به شکل ناعادلانه‌ای انجام شود

با توجه به رسوایی‌های اخیر، تحریف صورت‌های مالی و گزارش حسابرسی، برای جامعه زیان‌آور است

ارزش‌های فردی^[۲۲]

۲-۳-۳٫ جمع بندی پیشینه

با توجه به گزارش‌های ارائه شده در بخش پیشینه در ارتباط با اهمیت به کارکیری مدیریت دانش در سازمان‌های مختلف و نقش کلیدی آن در بهبود کیفی فعالیت‌های سازمانی و نیز الگوهای متفاوتی که در رابطه با اجرای فرایند مدیریت دانش در آن سازمان‌ها مد نظر قرار می‌گیرد، بررسی فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی به عنوان سازمان‌هایی دانش محور به ویژه در شرایط امروزی که عصر اطلاعات است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ضمن اینکه در این زمینه هنوز تحقیقات کافی صورت نپذیرفته است و باید این موضوع با در نظر گرفتن رسالت خاصی که این کتابخانه‌ها درحوزه ی آموزش و پژوهش ایفا می‌کنند، بیشتر مورد توجه فرار گیرد. پژوهش حاضر در راستای این هدف و مسئله شکل گرفت. هم چنین از آنجا که اندک پژوهش‌های انجام شده بر الگوی نوناکا و تاکوچی تمرکز ‌داشته‌اند، توجه کمتری به دیگر الگوها شده است. ازاین رو بررسی چنین الگوهایی ضروری به نظر می‌رسد. ‌بنابرین‏، پژوهش حاضر الگوی بوکویتز و ویلیامز را با احتساب گستردگی و جامعیتی که در پرداختن به فرایند مدیریت دانش و فعالیت‌های مربوط به آن دارد به عنوان الگویی مناسب برای بررسی وضعیت اجرای فعالیت‌های مدیریت دانش برگزیده است.

۲-۴٫ سوالات پژوهش

1. 1. فعالیت کسب دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

1. 1. فعالیت کاربرد دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

1. 1. فعالیت یادگیری (از فرایند دانش) در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

1. 1. فعالیت تسهیم و مبادله دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

1. 1. فعالیت ارزیابی دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

1. 1. فعالیت ایجاد و تثبیت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

1. 1. فعالیت استفاده‌ بهینه از دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

1. فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به چه میزان است؟

۲-۵٫ تعاریف مفهومی

• • فعالیت کسب دانش شامل یافتن، شناسایی و سازماندهی دانش مرتبط با نیاز، شناسایی دانش درون و بیرون از سازمان می‌شود.

• • فعالیت کاربرد دانش به استفاده‌ از دانش‌های موجود درتصمیم گیری‌ها و حل مسائل مربوط می‌شود.

• • فعالیت یادگیری از فرایند دانش به معنای جمع‌ آوری و یادگیری از تجربه ها وآموخته ها در فعالیت‌های قبلی و یادگیری و کاربرد آن در فعالیت‌ها یا موقعیت‌های آتی است.

• • فعالیت تسهیم و مبادله دانش یعنی اشتراک دانش موجود و انتقال آن به محل مورد نیاز یا فرد متقاضی.

• • فعالیت ارزیابی دانش، ارزیابی دانش موجود و نیازهای دانش فعلی و آتی سازمان را در بر می‌گیرد.

• • فعالیت ایجاد و تثبیت دانش شامل ایجاد محیطی به منظور تولید دانش جدید و ذخیره کردن آن با کمک فن آوری‌های مناسب است.

• • فعالیت استفاده‌ بهینه از دانش با به‌کارگیری دانش در فعالیت‌های روزمره‌ سازمان و استفاده‌ اثر بخش و کارآمد از دانش موجود برای حل مشکلات سازمان در ارتباط است. هم چنین حذف دانش بیهوده و بدون کاربرد و یا ایجاد مخزنی برای آن‌ ها را شامل می‌شود. (آتشک و ماه زاده، ۱۳۸۸).

• • فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش شامل فعالیت‌های کسب، کاربرد، یادگیری، تسهیم و مبادله، ارزیابی، ایجاد و تثبیت، و استفاده‌ بهینه از دانش می‌باشد.

• کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز شامل کلیه کتابخانه‌های تحت نطر دانشگاه های دولتی و غیره دولتی شهر شیراز شامل: دانشگاه شیراز، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، دانشگاه صنعتی شیراز، دانشگاه پیام نور شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی شیراز می‌باشد.

۲-۶٫ تعاریف عملیاتی

۱٫ میزان فعالیت کسب دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به سؤالات مربوط ‌به این فعالیت در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

۲٫ میزان فعالیت کاربرد دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به سؤالات مربوط ‌به این فعالیت در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

۳٫ میزان فعالیت یادگیری از فرایند دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به سؤالات مربوط ‌به این فعالیت در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

۴٫ میزان فعالیت تسهیم و مبادله دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به سؤالات مربوط ‌به این فعالیت در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

۵٫ میزان فعالیت ارزیابی دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به سؤالات مربوط ‌به این فعالیت در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

۶٫ میزان فعالیت ایجاد و تثبیت دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به سؤالات مربوط ‌به این فعالیت در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

۷٫ میزان فعالیت استفاده‌ بهینه از دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به سؤالات مربوط ‌به این فعالیت در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

۸٫ میزان فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش، عبارت از، میانگین نمره‌ای می‌باشد که کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز به کلیه ی سؤالات در پرسشنامه ی تسخیص مدیریت دانش، اختصاص داده‌اند.

فصل سوم

روش شناسی تحقیق

۳-۱٫ مقدمه

در این فصل طرح پژوهش، جامعه و نمونه‌ آماری، روش نمونه گیری، ابزار پژوهش، اطلاعات مربوط به روایی و پایایی و نحوه اجرای ابزار پژوهش و روش‌های تجزیه و تحلیل آماری داده ها ارائه می‌گردد.

۳-۲٫ روش پژوهش

تحقیق حاضر از نوع توصیفی – پیمایشی است که در آن با بهره گرفتن از پرسشنامه، فعالیت‌های مربوط به مدیریت دانش بر اساس الگوی بوکویتز و ویلیامز (۱۹۹۹) در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر شیراز مورد بررسی قرار گرفت.

۳-۳٫ جامعه‌ آماری

جامعه‌ مورد مطالعه در این پژوهش کلیه کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی دولتی و آزاد شهر شیراز در سال ۱۳۹۱ شامل ۱۲۷ نفر بود و کلیه آن‌ ها به عنوان نمونه‌ پژوهش در نظر گرفته شدند؛ لذا ۱۲۷ پرسشنامه میان آن‌ ها توزیع گردید که از بین آن‌ ها ۱۱۹ پرسشنامه ( ۹۴ درصد) عودت داده شد.

۳-۴٫ ابزار پژوهش