پژوهش های کارشناسی ارشد درباره بررسی تاثیر تماشای تلویزیون ماهوارهای ... |
نمودار (۴-۹) توزیع فراوانی وضعیت پایگاه اجتماعی – اقتصادی پاسخگویان ۱۶۱
نمودار (۴-۱۰) توزیع فراوانی وضعیت نوع مالکیت مسکن پاسخگویان ۱۶۲
نمودار (۴-۱۱) توزیع فراوانی مدت حضور ماهواره تلویزیونی در منزل ۱۶۴
نمودار (۴-۱۲) توزیع فراوانی مدت زمان تماشای ماهواره تلویزیونی در شبانه روز ۱۶۵
نمودار (۴-۱۳) توزیع فراوانی میزان مواجهه با تلویزیون ماهواره ای ۱۶۷
نمودار (۴-۱۴) توزیع فراوانی میزان رضایت استفاده از ماهواره ۱۶۹
نمودار(۴-۱۵) توزیع فراوانی میزان اعتماد به ماهواره ۱۷۱
نمودار (۴-۱۶) توزیع فراوانی میزان استفاده از محتوای کلی ماهواره ۱۷۳
نمودار (۴-۱۸) مقایسه میانگین های هویت فرهنگی بر حسب وضعیت تأهل ۱۸۱
نمودار (۴-۱۹) مقایسه میانگین های هویت فرهنگی بر حسب وضعیت شغلی ۱۸۲
نمودار (۴-۲۰) مدل تحلیل مسیر پایبندی به هویت فرهنگی ۱۸۲
فصل اول: کلیات پژوهش
۱-۱-مقدمه
تا دهههای قرن نوزدهم، ضرورت و توجه به مسائلی از جمله فرهنگ، هویتفرهنگی، انگارهسازی، نماد و ازاین دست مفاهیمی که امروزه به عنوان یک ضرورت کلیه جوامع به آن توجه خاصی مبذول داشته اند، مطرح نبود. اندیشمندان علوم متفاوت در خصوص زمینه های مختلف از جمله فرهنگ، هویت، زیباییشناختی و ازاین دست مفاهیم سخن به میان نیاورده بودند، از دهههای پایانی قرن بیستم جهان شکل تازهای به خود گرفت؛این شکل تازه تنها به دلیلایجاد تحولات پرشتاب علمی تکنولوژیک نبوده، بلکه با ظهور رسانههای همگانی مانند تلویزیون در دهه ۱۹۴۸ و سپس ماهواره در سطح جهانی، تفکر و توجه در مورد مسائلی چون فرهنگ(بومی، ملی، مذهبی)، هویت(فردی، جمعی، اجتماعی، ملی، بومی، منطقهای، فرهنگی، دینی و… )، به عنوان بسترهایی قابل نفوذ مورد بررسی اندیشمندان قرار گرفت و با شناخت اثرات و پدیده های ناشی از تکنولوژی و ابزارهای نوین آن بر فرد و اجتماع جهان، اندیشمندان عرصه علوم جامعه شناسی، اجتماعی و روانشناسی نظریه ها و فرضیه های مختلفی در باب رسانههای جمعی و تاثیرات آن بر مخاطبان برایایجاد تغییر در ارزشها، سلیقهها، رفتارها و در نهایت فرهنگ جوامع بشری مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. کشورهای غربی در رأس آنایالاتمتحدهآمریکا که همیشه به دنبال برتریطلبی و خودکامگی بوده؛ درپی براندازی حاکمیتهای مخالف خود خصوصاً برای سلطه بر جوامع در حال توسعه و بهرهمندی هر چه بیشتر از منابع طبیعی و امکاناتاین کشورها در جهتایجاد رفاه و تأمین مواد اولیه جوامع صنعتی خود «نظریه جریان آزاد اطلاعات» را در ماده نوزدهم اعلامیه جهانی حقوق بشر به تصویب رساند، تا ازاین طریق مداخلهگری خود را از طریق ابزارهای ارتباطی مستحکمتر نماید.
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
کنفرانس بین المللی سازمان ملل متحد درباره آزادی اطلاعات که در ماههای مارس و آوریل ۱۹۴۸ در ژنو برگزار گردید و اعلامیه جهانی حقوق بشر در مجمع عمومی ملل متحد در دهم ماه دسامبر همان سال به تصویب رسید، بر اساس ماده ۱۹این اعلامیه درباره آزادی اطلاعات، نظم بین المللی حاکم بر ارتباطات جهانی، بر مبنای جریان آزاد اطلاعات گذاشته شد (شکرخواه، ۱۳۷۲: ۹)، لذا نظریه «جریان آزاد اطلاعات» تحت لوای دسترسی همگان به اطلاعات و اخبار و آزادی بیان اهرمی در دستایالاتمتحده بهمنظور بهره گیری از رسانههای عمومی گردید.
براساس برهان هربرت شیلر[۱] استاد ارتباطات دانشگاه کالیفرنیا، هنگامی که کشورهای درحال توسعه به نظامی تجاری پخش تلویزیونی روی میآورند، در یک فرایند دگرگونی و وابستگی فرهنگی نیز وارد میشوند که در آن ارزشهای مصرفگرایی بر انگیزه ها و موجبات سنتی و الگوهای دیگر شکل گیری ارزش غلبه یافته، آنها را خنثی می کند (تامپسون، ۱۳۸۰: ۲۰۵).
در گذشته، نفوذ فرهنگهای خارجی به علت بعد مسافت و موانع مختلف جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به کندی صورت میگرفت. از دهه ۱۹۹۰ نفوذ فرهنگی سرعت گرفت. تا جایی که در عصر حاضر انهدام جمعی فرهنگها را تجربه میکنیم؛ مارشال مک لوهان[۲] استاد مرکز مطالعات رسانه ای تورنتو، که سیاره زمین به صورت یک دهکده جهانی یعنی به صورت یک جهان بدون مرز در خواهد آمد، اظهار میدارد که اثرات فرهنگی با سهولت و سرعت در سطح جهان اشاعه خواهد یافت و حالت متمرکز پذیرش فرهنگ خارجی را که حاصل تحمیل اصولی نفوذ بیگانه بر فرهنگهای بومی آسیبپذیر است، به وجود خواهد آورد (به نقل از اپادورائی : ۱۹۹۸).
آنچه در حال حاضر قابل درک است، پرتاب اولین قمر مصنوعی به فضا توسط اتحاد جماهیر شوروی سابق در چهارم اکتبر ۱۹۵۷، عصری را در روابط بین المللی گشود که در عرض کمتر از نیم قرن جهان را به دهکدهای کوچک مبدل ساخت. بطوریکه در عصر حاضر تاثیر تکنولوژی و ابزارهای آن(رسانههای جمعی)، چنان بر بستر جوامع گسترانیده گردیده که گویی تمام جهان در داخل توری از تارهای عنکبوتی محصور گردیده و دهکده جهانی مارشال مک لوهان شکل گرفته است. اگر تصور کنیم که شبکههای ماهوارهای در تمامی پهنه آسمان ارتباطات را مانند تار عنکبوت به سراسر کرات متصل نموده اند، بخوبی میتوان تصور نمود که تمامی انسانها چگونه تحت تاثیر این ارتباطات و جریان ارسال امواج دیجیتالی قرار گرفتهاند؛ بطوریکه میتوانند در یک مدت زمان کوتاه اطلاعات وسیعی را در سطح گستردهای از جهان که میتوان به مغز متفکر جهان ترسیم نمود، ارسال دارند و آنی بر شیوه های زندگی و سلیقههای عمومی جوامع تأثیر بگذارند. از سوی دیگر اگر به محوریت زن در خانواده و در جامعه توجه داشته باشیم، با تکیه بر علوم روانشناسی و جامعه شناسی مبرهن است که در طول تاریخ زنان همیشه مظهر زیبایی، طراوت، احساس از خودگذشتگی و… بودهاند و این خصلتذاتی جنیست زن میباشد و لذا نیاز به نوجویی و نیاز به نو شدن، زیبا جلوه نمودن؛ یکی از مظاهر اساسی تثبیت شخصیت فرهنگی و اجتماعی فردی زنان است که به اشکال گوناگون مانند شیوه های لباس پوشیدن و طرز آرایش و طرز رفتار بروز می کند. زنان در مسیر شکل گرفتن شخصیت خود به دنبال الگوهایی هستند که آنان را هر چه بیشتر به سلیقه و ذات درونیشان و نیازهای روحی و روانی نهفته در آنان نزدیک کند. دراین میان نهادهای اجتماعی جامعه ما نه تنها نتوانستند نقشی فعال و اثر بخش در شکلدهی به الگوهای زنان در پوشش و شکلدهی به شخصیت آنان داشته باشند بلکه با عملکرد ناقص خود موجبات گرایش زنان را به الگوهای غربی دامن زدند. رواج و گسترش رسانههای جمعی فراگیر و اثربخشی مانند ویدئو، اینترنت و ماهواره و… نیز بهاین جریان دامن زدند و باعث به انفعال کشیده شدن رسانههایملی کشور گردیدند. لذا ضرورت مطالعه و بررسی و توجه به مسائلی چون فرهنگ و هویت زنان بخوبی روشن است. با توجه و اهمیت هویت فرهنگی زنان، باید دید رسانه ها و مخصوصاً رسانه فراملی شبکه های ماهواره ای چه نقشی درهویت و هویت فرهنگی زنان ایرانی دارند
۱- ۲- بیان مسأله
موضوع پژوهش حاضر تلویزیون ماهوارهای و هویت فرهنگی است. هویت فرهنگی یکی از بخشهای مهم هویت ملی هر کشوری است. در کنفرانس جهانی در باره سیاستهای فرهنگی که در سال ۱۹۸۲در مکزیکوسیتی برگزارشد، هویتفرهنگی را هسته مرکزی شخصیت فردی و جمعی قلمداد میکند که به مثابه اصولی حیاتی زیربنای بیشتر تصمیمهای معتبر، رفتار، اعمال و فرایندهایی است که یک جامعه را در دستیابی به توسعه توانا میسازد؛ در عیناینکه ویژگیهای خود را حفظ می کند(سلیمی، ۱۳۷۹: ۳۰). هویت فرهنگی از مؤلفه هایی چون ملت، قلمرو جغرافیای سیاسی، زبان و دین تشکیل شده است(روح الامینی، ۱۳۷۹: ۲۸). آنتادیوپ انسانشناس سنگالی براین باور است که هویتفرهنگی یک جامعه به سه عامل تاریخی، زبانی، روانشناختی بستگی دارد، با از بین رفتن هر کدام از آنها هویتفرهنگی ناقص میشود(آنتادیوپ، ۱۳۶۱: ۵). مانوئل کاستلز[۳]جامعه شناس اسپانیایی معتقد است که هویت سرچشمه معنا و تجربه برای مردم است(کاستلز، ۱۳۸۰: ۲۲-۲۹). برداشت کاستلز از اصطلاح هویت، در صورتی که سخن از کنشگران اجتماعی باشد، عبارت است از فرایند معناسازی بر اساس یک ویژگی فرهنگی یا مجموعه بههم پیوستهای از ویژگیهای فرهنگی که بر منابع دیگر اولویت داده میشود، برای هر فرد خاص یا برای کنشگر جمعی ممکن است که چندین هویت وجود داشته باشد. ساختن هویت همواره در بستر روابط قدرت انجام میگیرد. باید بین سه صورت و منشأ ساختن هویت تمایز قائل شد کهاین سه صورت عبارتند از: هویت مشروعیتبخش، هویت مقاومت و هویت برنامهدار. هویت فرهنگی به معنی میزان تعلق عاطفی و وفاداری مردم به دین، مذهب، مناسک، آداب و رسوم، نمادها، و میراث فرهنگی است؛ میراث فرهنگی شامل: اعیاد، سنتها، عرفها، اسطورهها، فلکلور، زبان و مناسک فرهنگی است(کاستلز، همان).
هویت فرهنگی بوسیله عوامل مختلف اجتماعی و فرهنگی بازتولید و بازنمایی و بازتعریف می شود و همزمان بهوسیلهاین عوامل نیز مورد هجمه قرار میگیرد. یکی از عوامل فرهنگی مهم در تأثیرگذاری بر هویتفرهنگی رسانهها هستند. رسانهها به تیغ دولبه شباهت دارند، هم میتوانند هویت فرهنگی را تقویت کنند و هم موجب گسست فرهنگی گردند. براساس مطالعات صورت گرفته از سوی نگارنده، مؤلفههای فرهنگیایرانیان را میتوان در ۵ حوزه تقسیمبندی نمود: زبان (نوشتاری و گفتاری)، دیانت(دین و مذهب)، جغرافیای فرهنگی، تاریخ و حافظه فرهنگی (میراث مادی، و میراث معنوی)، نظام اجتماعی(نظامی آموزشی، نظام خانواده، نظام اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و حقوقی).
در جامعه اطلاعاتی کنونی رسانههای فراگیری همچون تلویزیون ماهوارهای به یکی از منابع تولید، بازتولید و توزیع معرفت تبدیل شدهاند، بطوریکه شناخت تصویر و درک نسلهای کنونی را از محیط و پدیدههای پیرامونی شکل میدهند. در بسیاری از موارد این رسانههای نوین به دلیل حضور فراگیرشان جایگزین نهاد خانواده، آموزش و پرورش و دیگر نهادهای جامعهپذیری شدهاند و بهعنوان منبع و مرجع اصلی دریافت ارزشها و هویتفرهنگی نسلها در آمدهاند. امروز تلویزیون با کمک فناوری ماهواره با گذشتن از مرزهای ملی یک کشور قادر به پخش و انتشار ارزشها و عناصر فرهنگی یک جامعه در میان جوامع دیگر است. خاصیت فراملی تلویزیونماهوارهای باعث شده است که تغییرات و تحولات هویتی در بیشتر کشورهای جهان با شتاب زیادی همراه شود. برای نمونه نتایج تحقیق رونالد اینگلهارت[۴] جامعه شناس ارزشها در دانشگاه میشیگان، در سال ۲۰۰۰ با عنوان «مطالعه ارزشهای جهانی» نشان داد که تغییرات بزرگی بر ارزشها، هویتفرهنگی وسبک زندگی مردم جهان رخ داده است کهاین تغییرات ناشی از نقش فناوریهای نوین ارتباطات و اطلاعات و رسانههای فراملی بوده است. بدینترتیب میتوان اذعان کرد که تغییرات سریع در فناوریهای ارتباطات و اطلاعات و اهمیت نقش رسانهها در زندگی شخصی و گروهی افراد جامعه، نتایج مختلفی را در پیداشته؛ که یکی از آنها تغییر هویتفرهنگی و ایجاد تفاوتهای فرهنگی بین افراد یک جامعه و ترویج ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی فرهنگهای دیگر در فرهنگهای بومی شده است. برای مثال: در تحقیق یوسفی(۱۳۸۱: ۱۱۴) آمده است لباسهای متحدالشکل جوانان، گوش دادن به موسیقی پاپ، مدگرایی و نظایر آن از نمودهای تاثیر تلویزیون ماهوارهای بر تغییر رفتار و هویتفرهنگی نسلهای کنونی و عدم پایبندی آنان به ارزشهای فرهنگی خود است. علاوه بر این، تلویزیون ماهوارهای موجب گردیده که مخاطبان مختلفی مانند نوجوانان، جوانان و میانسالان دیدگاهها، باورها و جهانبینی مشترکی پیدا کنند و یکسانسازی هویت فرهنگی را مطابق ارزشهای فرهنگی داخل محتوای رسانه ها (پیامهای تولید کنندگان)ایجاد نمایند.
در سالهای اخیر در جامعه ایران علاوه بر شبکههای تلویزیون داخلی، کانالهای تلویزیون ماهوارهای ضریب نفوذ و گسترش بالایی پیدا کردهاند. بخش عمده مخاطبان تلویزیونماهوارهای زنانایرانی هستند که در طول شبانهروز در معرضاین رسانه قرار دارند. در این راستا پژوهش حاضر درصدد است به مطالعه تاثیر استفاده از تلویزیون ماهوارهای بر هویت فرهنگی زنان ایرانی و ابعاد مختلف آن بپردازد. و سوال اصلی تحقیق این خواهد بود که استفاده از محتوای تلویزیون ماهواره ای فارسی زبان چه تاثیری بر پایبندی به هویت فرهنگی ایرانی داشته و بر چه جنبه هایی از هویت فرهنگی زنان تاثیر گذاشته است؟
۱-۳- ضرورت و اهمیت پژوهش
در عصر ارتباطات و اطلاعات تکنولوژی و ابزارهای فنی آن، که مهمترین آن تلویزیون ماهوارهای و اینترنت میباشد؛ موجب گشته تا گسترۀعمومی که در قهوهخانهها و مجامع عمومی صورت میپذیرفت و تبادل افکار و عقاید از تعقل افراد نشأت میگرفت، راهی آسان و بیدردسر را پیش گیرد و آن تأثیرپذیری از محیط و اجتماع بدون تحمل فشار تعقل است. از آنجائیکه گسترۀ جهان و جامعۀبینالملل در سیطرۀ شبکه های تارعنکبوتی رسانههای جمعی واقع گردیده؛ لذا این تأثیر امروزه بهراحتی با در معرض قرارگرفتن محتوای برنامه های شبکه های ماهواهای صورت میپذیرد.
امروزه ابرقدرتهایی که رسانههای جمعی را مدیریت می کنند با بررسی و شناخت دقیق از فشارساختاری موجود در جوامع در حال توسعه میتوانند برای ایجاد تعارض در درون جوامع و انتقال مفاهیم و فرهنگ مصرفی خود با بهره گرفتن از محتوای برنامه های شبکه هایماهوارهای فارسی زبان سود برند. براین اساس با طراحی و برنامه ریزی دقیق برنامههایی را از کانالهای مختلف بصورت شبانهروزی در سطح وسیع پخش مینمایند که حامل ارزشهایی مطلق و همگانیپسند باشد تا بهراحتی با کسب تأئید و توجه مخاطبان در لوای آن فرهنگ و مفاهیم مورد نظر خویش را انتقال دهد. با عمومی شدن و فراگیر شدن ماهوارهها و برنامه های شبکه های ماهوارهای فارسی زبان سبکزندگی، هویتفردی، اجتماعی، رفتارها و عادات، ارزشها و در نهایت هویتِفرهنگی بومی هر منطقه در مدتزمان طولانی و در سکوت روند «هویتی خاموش» طی می شود تا «هویت فرهنگی جدید» در جنبشهای اجتماعی بروز کند.
بنابراین قطعاً در عصر گسترش و عمومی شدن ماهوارهها، مسایل اجتماعی جدیدی بوجود خواهد آمد. عادات، رفتارها و ارزشها که بنیادهای سبکزندگی را تشکیل می دهند، سازنده هویت شخصی افراد هستند. از سویدیگر به دلیل کارکردهای اجتماعی رسانههایجمعی (و دراین بین ماهواره)، نقش رسانه ها در نشاندادن و به تصویرکشیدن سبکزندگی بر همگان آشکار و واضح است و تأثیرگذاری رسانههایجمعی بر عقاید، ارزشها و رفتارها، موضوع بسیاری از تحقیقات ارتباطی در نیم قرن اخیر بوده است.
یکی از مسائل مهمی که در فرهنگ اقتصادزده و مادی غرب بسیار اهمیت دارد، تولید افراطی و مصرف افراطی است. افراط در مصرف که خود به صورت یک هدف در آمده باعث کشاندن افراد بهاین فراگرد شده و با اعمال فشار، آنها را دچار انواع تنگناها کرده است (کازنو، ۱۳۶۵: ۱۶۹). به دنبال این وضعیت، روحیه مصرف گرایی بر روحیه قناعت در میان ملل جهان سوم نیز غلبه پیدا کرده است.این دوگانگی را مردم این کشورها چگونه حل خواهند کرد؟ به قول رابرت مرتون[۵] جامعه شناس امریکایی «این تعارض در “هدف” و"وسیله” چه سرانجامی خواهد داشت؟»(به نقل از ریتزر، ۱۳۷۶) و البته نباید فراموش کرد که ما در آستانه ورود به “عصر دانایی سرشته با توانایی” هستیم و حامل دانایی سرشته با توانایی زنان هستند، و باید باور داشت که زنان ستون محکم تغییر، توسعه و پیشرفتهای اجتماعی هستند و از بستر خانواده و محور اصلی آن زن است که میتوان خانوادهای سالم داشت و بدنبال آن این توجه و ایجاد سلامت فکری و رفتاری نیز پایبندی آنان به فرهنگی بومی می تواند در حفظ امنیت و ثبات خانوادگی و در سطح وسیع و ملی کشور سودآورترین سرمایه گذاری در اقتصاد ملی به حسابآید.
با توجه بهاینکه زنان نقش بسیار حیاتی را در بستر خانواده ایفاء می کنند و در نوع رفتار و عملکرد نه تنها مردان خود مؤثرند بلکه در نوع رفتار و عملکرد فرزندان که خود نیز سرمایه های اینده کشور و نیروی انسانی مورد نیاز آینده جامعه هستند؛ پژوهش حاضر سعی دارد با بررسی متغیرهای زمینهای از جمله شرایط فردی(سن، وضعیت تاهل و ..) و همچنین با بررسی شرایط اجتماعی(تحصیلات، درآمد، شغل، محل زندگی و …) میزان مصرف و مدت زمان تماشای تلویزیون ماهوارهای فارسی زبان، انتخاب نوع برنامه، و اعتماد و رضایت از تماشای تلویزیون ماهوارهای، تاثیر آنها را بر هویتفرهنگی و مؤلفه های فرهنگی مادی و غیرمادی بسنجد.
۱-۴-هدف پژوهش:
۱-۴-۱- هدف اصلی
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تاثیر تماشای تلویزیون ماهوارهای فارسی زبان بر پایبندی به هویت فرهنگی در زنان ۱۵ تا ۴۹ سال شهر تهران میباشد.
۱-۴-۲- اهداف فرعی
در این راستا اهداف فرعی عبارتند از:
بررسی توصیفی وضعیت پایبندی به هویت فرهنگی در زنان تهرانی۱۵ تا ۴۹ ساله و ابعاد آن
بررسی عاملی و تلخیص سازی و کاهش گرایی علمی ابعاد هویت فرهنگی.
بررسی توصیفی وضعیت استفاده از تلویزیون ماهواره ای فارسی زبان از سوی زنان تهرانی۱۵ تا ۴۹ ساله و محتوای آن.
بررسی تاثیر برخورداری و استفاده از شبکههای ماهوارهای فارسی زبان بر پایبندی به هویت فرهنگی زنان۱۵ تا ۴۹ ساله و ابعاد آن.
بررسی تاثیر محتوای شبکههای ماهوارهای فارسی زبان استفاده شده بر پایبندی به هویت فرهنگی زنان۱۵ تا ۴۹ ساله ابعاد آن.
بررسی تاثیر اعتماد و رضایت از شبکههای ماهوارهای فارسی زبان استفاده شده بر پایبندی به هویت فرهنگی زنان۱۵ تا ۴۹ ساله و ابعاد آن.
بررسی رابطه بین متغیرهای زمینه ای و پایبندی به هویت فرهنگی زنان۱۵ تا ۴۹ ساله و ابعاد آن.
۱-۵-سوالات پژوهش:
میزان مواجهه(استفاده) و بهره مندی از شبکههایماهوارهای فارسی زبان در بین زنان ۱۵ تا ۴۹ سال تهرانی چگونه است؟
زنان ۱۵ تا ۴۹ سال تهرانی از کدام محتوای برنامه های شبکههایماهوارهای فارسی زبان بیشتر استفاده می کنند؟
پایبندی به هویت فرهنگی و ابعاد مختلف آن از سوی زنان ۱۵ تا ۴۹ سال تهرانی به چه شکلی است؟
رابطه میزان مواجهه(استفاده) باشبکههایماهوارهای فارسی زبان و میزان پایبندی زنان به هویت فرهنگی چگونه است؟
رابطه میزان مواجهه با شبکه های ماهواره ای فارسی زبان و میزان پایبندی زنان به هویت فرهنگی چگونه است؟
فرم در حال بارگذاری ...
[یکشنبه 1400-09-28] [ 08:18:00 ب.ظ ]
|