چه: منظور همان محتوا، روش‌هایی آموزشی، مثال­ها، تمرین­ها و … است.

چگونه: منظور همان نحوه ارائه از طریق کامپیوتر با بهره گرفتن از انیمیشن، متن، تصویر و … است.

چرا: اشاره به اهداف یادگیری فردی و سازمانی دارد که فلسفه وجودی تمام انواع آموزش­هاست.

ایشان معتقدند در یادگیری الکترونیکی حرف انگلیسی (e) اشاره به چگونگی دارد که همان روش آموزش است و یادگیری اشاره به چه یعنی محتوا و نحوه یادگیری دارد و چرا اشاره به اهدافی دارد که افراد در یادگیری الکترونیکی آن‌را دنبال ‌می‌کنند.

اگر به درستی به تعریف فوق توجه کنیم متوجه می­شویم چگونگی ارائه، فاحش­ترین تفاوت یادگیری الکترونیکی با سایر سیستم­های یاددهی- یادگیری است که اشاره به تغییر روش آموزشی دارد. اما نکته حائز اهمیت، بیشترین زمینه کاربرد این اصطلاح است؛ این مفهوم بیشتر در سیستم­های آموزش از راه دور کاربرد دارد. ‌بنابرین‏ آموزش الکترونیکی را ‌می‌توان روشی برای آموزش از راه دور دانست که با بهره گرفتن از قابلیت ­های فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه می­ شود. از مجموعه تعاریف ارائه شده توسط صاحب‌نظران در تعریف یادگیری الکترونیکی دو بعد قابل شناسایی است: الف) بعد فناورانه تعریف؛ ب) بعد تربیتی تعریف. شبکه­ های رایانه­ای، سرور، مرورگر وب، فرامتن و فرا رسانه در تعاریف فوق بر بعد فناوریِ تعریف آموزش­های مبتنی بر وب دلالت دارد. انفرادی بودن آموزش، محیط­های یادگیری معنادار، آموزش­های خوب طراحی شده، یادگیرنده محور، تعاملی، درگیر کننده و آسان شده در تعاریف (کلارک، ۱۹۹۶؛ خان، ۱۹۹۷؛ خان،۲۰۰۱) دلالت بر بعد تربیتیِ تعریف دارد. برخی چون توانگریان و همکارانش^[۳۴](۲۰۰۴) توجه صرف به ویژگی فناوری را برای تعریف یادگیری الکترونیکی کافی نمی­دانند. به عبارتی وجه تمایز این نوع از آموزش با سایر انواع متداول فقط به‌کارگیری انواع فناوری ­های الکترونیکی در فرایند یاددهی-یادگیری نیست؛ بلکه مهم‌ترین تمایز این نوع آموزش گذر از فرایند کسب تجربه شخصی به کسب دانش از طریق فرایند ساختن دانش است. در این تعریف مهم‌ترین ویژگی یادگیری الکترونیکی بعد تربیتی مربوط به نظریه یادگیری آن یعنی نظریه یادگیری ساختن­گرایانه است.

به دلیل ماهیت بین رشته­ای آموزش الکترونیکی محققان و متخصصان حوزه ­های مختلف در این حوزه وارد می‌شوند، محققان حوزه رایانه، الکترونیک، برق، فناوران آموزشی، متخصصان علوم تربیتی، فناوری اطلاعات، مدیریت، جامعه شناسی و… نمونه ­هایی از مهم‌ترین این متخصصان هستند. ورود متخصصان حوزه ­های مختلف باعث می‌شود، افراد مفاهیم مختلف را به طور یکسان به کار می‌برند، و حساسیت زیادی نسبت به نوع مفاهیم و مصادیق آن نداشته باشند. به عبارتی بسیاری از محققان مفاهیمی چون آموزش مبتنی بر رایانه، یادگیری الکترونیکی، آموزش مبتنی بر وب یا وب ۲، آموزش برخط و … را معادل هم به کار برند. در این گزارش پژوهشی نیز با اذعان به تفاوت­های ماهوی برخی از این مفاهیم سعی شده است، نسبت ‌به این مفاهیم حساسیت زیادی نشان داده نشود و یادگیری الکترونیکی را مفهوم عام لحاظ نماید که جزء آموزش­های از راه دور بوده و از انواع فناوری ­های الکترونیکی برای ارائه آموزش و پیاده سازی برنامه درسی متداول در دانشگاه­ها بهره ‌می‌گیرد.

۲-۲ تاریخچه آموزش‌های از راه دور و الکترونیکی

از آنجا که پژوهش حاضر به یادگیری الکترونیکی و از راه دور مرتبط است. در ادامه مختصری از تاریخچه آموزش­های از راه دور و الکترونیکی ارائه می­ شود.

آموزش از راه دور یک نظام یاددهی-یادگیری است که دارای مواد آموزشی از پیش تدارک دیده شده بوده و به صورت انفرادی یا گروهی با مخاطبان خود ارتباط مداوم و رسانه ای دارد (هولمبرگ ۱۹۹۵، ص ۱). وریون و کلارک^[۳۵](۱۹۹۱) آموزش از راه دور را رویکرد رسمی به یادگیری می‌دانند که در آن قسمت اعظم آموزش زمانی محقق می‌شود که یادگیرنده و مدرس از یکدیگر فاصله دارند. تاریخچه آموزش از راه دور، به قبل از قرن ۱۹ بر می‌گردد، با آموزش­های مکاتبه ­ای شروع شده است. در این نوع آموزش، بسته ها و متون آموزشی از طریق پست برای مخاطبان ارسال می‌شد. در قرن ۲۰ با سیستم­های ارائه جدیدتری چون رادیو و تلویزیون آموزشی تداوم پیدا کرد (فلیپس و موریستز^[۳۶]،۱۹۹۹). از اوایل ۱۹۹۰ نسل جدیدی از آموزش­های از راه دور با اتکاء به شبکه­ های کنفرانس رایانه­ای، مجموعه چند رسانه‌ای های مبتنی بر رایانه، کنفرانس صوتی- تصویری و ویدئو کنفرانس‌های دو طرفه به وجود آمد (مور و کیرسلی^[۳۷]،۱۹۹۶). برای آموزش­های از راه دور برنارد و همکارانش (۲۰۰۴) پنج نسل معرفی می‌کنند: “نسل اوّل آموزش مکاتبه ­ای متکی بر چاپ است؛ که نمونه بارز آن راه اندازی دانشگاه باز انگلستان در سال ۱۹۶۹ است. نسل دوم به دوره­ای بر می­گردد که رادیو تلویزیون و نوارهای کاست ویدئویی در کنار چاپ و آموزش مکاتبه ­ای به کار رفتند و ارتباط با یادگیرنده قوی­تر شد. نسل سوم به زمانی بر می‌گردد که فرامتن­ها پا به عرصه وجود گذاشتند و کنفرانس­های از راه دور (صوتی و تصویری) اوج گرفتند. در سال ۲۰۰۱ تیلور^[۳۸]نسل چهارمی تحت عنوان یادگیری منعطف (چون ارتباطات تسهیل شده به وسیله رایانه و اینترنت) را افزود. نسل پنجم نیز شامل دروس برخط چند رسانه­ ای می­ شود”(برنارد و همکاران، ۲۰۰۴ به نقل از باتلر، ۲۰۰۸، ص ۲۵).

با ورود به نسل سوم آموزش­های از راه دور، یادگیری الکترونیکی نیز پا به عرصه وجود می­ گذارد. آنچنان که مور، دیکسون- دین و گلین^[۳۹](۲۰۱۱) اذعان دارند، سرآغاز به‌کارگیری اصطلاح یادگیری الکترونیکی مشخص نیست اما به احتمال قوی رواج این مفهوم به دهه ۱۹۸۰ میلادی بر می­گردد. ورود ‌به این نسل از آموزش از راه دور با تغییراتی در نظام­های آموزشی همراه بوده است. به اعتقاد تَپ­اسکات (۱۹۹۸) با ورود شبکه­ ها، هشت انتقال یا تغییر در فرایند­های یاددهی- یادگیری به قرار زیر صورت گرفته است:

۱) از یادگیری خطی به یادگیری فرا رسانه­ای

۲) از آموزش به ساخت و کشف

۳) از یادگیری مدرس-محور به یادگیرنده محور

۴) از مشاهده مواد به یادگیری نحوه راهبری^[۴۰] و نحوه یادگیری

۵) از مدارس به یادگیری مادام‌العمر

۶) از یک نوع یادگیری برای همه به یادگیری شخصی شده

۷) از یادگیری به عنوان عذاب به یادگیری به عنوان لذت

۸) از معلم به عنوان انتقال دهنده به معلم به عنوان تسهیل­گر (تَپ­اسکات ۱۹۹۸، به نقل از باتلر^[۴۱]۲۰۰۸)