4. 4. 4. 4. شرایط مذهبی ساسانی به علت روی کار آمدن روحانیون زرتشتی که همه مقامات بالای دولتی در اختیار خود گرفته بودند و در همۀ امور مردم دخالت می کردند، باعث ناخشنودی مردم شده و باعث گرویدن آنها به آیین های مانوی و مسیحی شده است و شرایط سخت و بحرانی برای ادیان مانوی و مسیحی توسط روحانیون زرتشتی، شکنجه و آزار و اذیت پیروان این دو آیین سبب گردید تا باعث روابط بین مانویت و مسیحیت شود که از جمله گرویدن عده ای مانوی به مسیحیت و بالعکس عده ای مسیحی به مانویت شود.
      
      

      ( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

   
   
   
   

۱-۵. ادبیات تحقیق :
بررسی ساختار اندیشه و اعتقادات دینی از دیر باز مورد توجه بسیاری از اندیشمندان بوده است . چنانکه در مطالعه ادیان و ریشه های مشترک پیدایش ارزش های دینی ، تعالیم و اعتقادات اغلب ناشی از ادراکات مردم است که نمایان می کند مذهب بعنوان مسئله بسیار مهم همواره پیش روی انسانها از همان دوره های نخستین تاریخ وجود داشته است در این راستا برای شناخت بهتر اعتقادات و تعالیم مانوی و مسیحیت در ایران باستان و روم باستان در عصر ساسانی و مقایسه تطبیقی آموزه های ادیان مانوی و مسیحی تا کنون کار مستقلی صورت نگرفته است . اما برخی از نویسندگان بصورت جسته و گریخته در این موضوع گام برداشته اند که مطالب اکثر آنها شباهت زیادی باهم داشته و اختلافات کمی در جزئیات آن وجود دارد. از جمله :

1. 1. مانی و سنت مانوی: فرانسوا دکره

کتاب مانی و سنت مانوی نوشته فرانسوا دکره که توسط دکتر عباس باقری ترجمه شده است به این دلیل مهم است که نویسنده پژوهش های خود را در زمینه مانویت بسیار گسترده و بدون هیچ گونه پیشداوری نگارش شده است. دکره در این کتاب کوشیده تا مسأله مانی و مانویت را مورد پژوهش قرار دهد. این کتاب در پنج فصل نگارش شده است. که در این فصول به شرایط سیاسی و اجتماعی و دینی روزگار پیش از مانی و وقایع دوران ساسانی، فرقه های مسیحی، سرگذشت مانی و سلسله مراتب مانویت و اعتقادات آنها پرداخته است. و در فصل پایانی کتاب نتیجه می گیرد که مانویت در پشت اسطوره ی شگفت انگیز و ناآشنا و بیگانه اش کامل ترین کاری بوده که در راه پیدا کردن راه حلی دقیق و روشن برای مساله بزرگ، بدی و ستیزها بر ضد انسان انجام شده است. در واقع کیش مانی را به عنوان نمونه ی بارز ارتداد شناخته اند.

2. 2. تاریخ و عقاید نسطوریان: لیلا هوشنگی (۱۳۸۹)

این کتاب جدیدترین تألیفی است که در مورد نسطوریان انجام شده است. نویسنده با توجه با اشراف کاملی که در مورد ادیان و عرفان، محتوای اصلی این اثر را آرا و عقاید نسطوریان قرار داده است و به تاریخچه مسیحیت شرقی نیز توجه نموده است. و علاوه بر این مسائل ذکر شده به تاریخچه نسطوریان تا عصر حاضر پرداخته است. و به اعتقادات آنها و نحوه شکل گیری کلیسای نسطوری و موضوعات مرتبط با آن پرداخته است. علت ارزشمند بودن این کتاب، وجود اعتقادات نسطوریان است.
بنابراین هیچیک از اثار فوق الذکر بصورت مستقل بسنجش تطبیقی آموزه های مانوی و مسیحیت نپرداخته است. از این رو این پژوهش می تواند ابتکاری و جدید محسوب شود.
۱-۶. ابزار تحقیق :
در انجام این پژوهش ماهیت نظری، توصیفی و تحلیلی است و بر اساس متدهای متداول (علمی) و مطالعات تاریخی صورت گرفته است. شیوه گرد آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای استناد از مراکز و اطلاعات آرشیویی در علوم انسانی بهره گرفته شده است که از طریق فیش برداری و مراجعه به منابع مکتوب و سایتهای اینترنتی و شبکه ها کامپیوتری، نگارنده به بررسی داده ها مبادرت نموده است. تلاش صاحب اثر این است که عمده تألیفات نویسندگان قدیم و جدید را در این خصوص مورد مطالعه و استناد قرار دهد. اما از مواردی که مستند و متکی به اطلاعات موثق نبوده است خودداری نموده است. سپس از تجزیه و تحلیل اطلاعات و پالایش و دسته بندی مطالب و تطبیق آنها و تحلیل خود صاحب اثر به این پژوهش پرداخته است.
۱-۷. موانع و محدودیت ها تحقیق :
غالباً محققین علوم انسانی و تاریخ برای تدوین و نگارش پژوهش خویش، مشکلات و موانع بسیاری پیش روی خود دارند. موضوع مورد نظر نیز از دشواری ها عاری نبوده است. از جمله :
۱.به علت تطبیقی بودن پژوهش مورد نظر باعث گردیده که مشکلات پژوهش برای نگارنده سخت تر شده و همچنین به علت پراکندگی مطالب مورد بحث و گردآوری آنها به ویژه از خلال منابع تاریخی، کاری دشوار بوده و تطبیق دادن مطالب مورد نظر از میان انبوه منابع و مآخذ سبب دشواری بیشتری گردیده است که موجب نوشتن مکرر مطالب مورد نظر و تحلیل آنها بوده است.

2. 2. نظر به گستردگی حضور مانویان و مسیحیان نسطوری، پژوهش درباره ی اعتقادات و آموزه های این ادیان مستلزم بررسی در تاریخ امپراتوری روم، تاریخ پادشاهان ساسانیان و تاریخ ادیان است که در هر یک از آنها، در خصوص این اعتقادات نظرات متفاوتی بیان شده است و بخصوص در مورد مسیحیان که بعضی از نویسندگان آن به طرفداری از این آیین پرداخته و باعث دشواری تشخیص صحیح و غلط بودن مطالب آن شده که سبب گردیده است آن مطالب با منابع و مآخذ دیگر مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته و بعد مورد استفاده قرار گیرد.

۱-۸. فصل بندی پژوهش :
این پژوهش در شش فصل ارائه گردیده که هر فصل متناسب با موضوع به بخش هایی تقسیم گردیده است:
فصل اول یا کلیات : در بردارنده بیان مسئله، اهداف، پرسش ها و فرضیات،پیشینه، روش، مشکلات پژوهش و سازماندهی پژوهش و معرفی منابع و مآخذ بیان شده است.
فصل دوم : به شکل گیری و ظهور مانویت در دوران ساسانی که به چهار بخش تقسیم می شود که شامل : بخش اول: سرگذشت مانی و مقام رسالت، بخش دوم: مانویت و گسترش در جهان، بخش سوم: آثار مانویان، بخش چهارم: وضعیت مانویان در قلمرو ایران بعد از اسلام می پردازد.
فصل سوم : به شکل گیری و ظهور مسیحیت در دوران ساسانی که به هفت بخش تقسیم می شود که شامل: بخش اول: سرگذشت عیسی (ع)، بخش دوم : مسیحیت بعد از مسیح، بخش سوم : شوراهای مسیحیت، بخش چهارم : کلیساهای مسیحیت، بخش پنجم: وضعیت مسیحیت در امپراتوری روم، بخش ششم: وضعیت مسیحیت در امپراتوری ساسانی «ایران»، بخش هفتم: منابع و خط مسیحی می پردازد.
فصل چهارم : به بررسی آموزه های مانوی که به شش بخش تقسیم می شود که شامل: بخش اول آموزشهای مانی، بخش دوم: ا عتقادات مانوی، بخش سوم: آفرینش جهان و ماه و خورشید در مذهب مانی، بخش چهارم: تأثیرات مذهب مانی بر شعر شاعران، بخش پنجم: عوامل گسترش دین مانی، بخش ششم: تأثیر اندیشه های مانی بر دیگر ادیان و بالعکس می پردازد.
فصل پنجم : به بررسی آموزه های مسیحیت که به هفت بخش تقسیم می شود که شامل: بخش اول تعالیم مسیح، بخش دوم شعائر هفت گانه مسیحیت، بخش سوم اعتقادات مسیحیت، بخش چهارم انجیل و اعیاد مسیحیت، بخش پنجم: موعظه ها و پیام ها عیسی (ع)، بخش ششم آموزشهای اجتماعی عیسی (ع) و بعضی از فرقه های مسیحیت، بخش هفتم تأثیر آموزه های مسیحی بر دیگر ادیان و بالعکس می پردازد.
فصل ششم : به بررسی تطبیقی آموزه های مانوی و مسیحیت در عصر ساسانی که شامل: بخش اول سرگذشت مانی و عیسی (ع)، بخش دوم تعالیم مانویت و مسیحیت، بخش سوم اعتقادات در مانویت و مسیحیت، بخش چهارم فعالیت های مذهبی در مانویت و مسیحیت، بخش پنجم پیروان و سلسله مراتب در مانویت و مسیحیت، بخش ششم ادیان بزرگ بر مانویت و مسیحیت می پردازد. نتیجه گیری و پیوست ها و فهرست منابع و مآخذ هم در پایان پژوهش قرار می گیرد.
۱-۹. نقد و بررسی منابع و مآخذ تحقیق :
در ارتباط با موضوع پژوهش حاضر ، نوشتارهایی توسط محققین ایرانی و خارجی در سالهای اخیر نگاشته شده که ( نگارنده ) منابع و مآخذ زیادی را مورد بررسی قرار داده از جمله منابع یونانی ، رومی ، یهودی و عربی ازآن دسته هستند. از ترجمه های آثار مانوی و متون مسیحی و کتبیه های ایران باستان نیز در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است .

1. 1. قرآن کریم

تاریخ مسیحیت به خوبی گواهی می دهد که مسیحیان تا چه اندازه بعد از حضرت مسیح (ع) درباره او و مسأله توحید اختلاف کردند. و بعضی گفتند: او خداست که به زمین نازل شده است و بعضی دیگرگفتند او یکی از سه ذات مقدس است (خدای پدر، خدای پسر و روح القدس). در پاسخ به این اعتقادات در قرآن کریم در سوره حضرت مریم فرموده اند از چگونگی دمیدن روح در مریم (س) و مراحل وحی و متولد شدن حضرت عیسی (ع) و سخنان او در گهواره را بیان کرده اند. در قرآن آمده که عیسی (ع) خود را بنده خاص خدا معرفی می کند که خداوند کتاب آسمانی و شرق نبوت را به او عطا نموده است. خداوند در کتاب قرآن می فرماید: هرگز نشاید که فرزندی اتخاذ کند،وی منزه از آن است. و بعضی از طوایف مسیح (ع) را به دلیل کفر و جهل، عیسی را خدا معرفی کرده اند و یا بعضی پسر خدا خوانده اند این مردم کافر وای بر آنها از حضورشان در روز بزرگ قیامت.

1. 1. الفهرست : محمد بن اسحاق ابن الندیم

این کتاب برگرفته از علوم پیشینیان، و سیر تکامل بشر است که نهضتهای علمی در آن جلوه گر بوده است. و بزرگترین اثر کتاب شناختی در حوزه تمدن اسلامی از قرن اول تا قرن چهارم هجری است. اثری یکتا و منحصر به فرد که در آن آثار زیادی از دوره های باستانی دیده می شود. در این کتاب مهمترین آگاهی را درباره صابئین و بخصوص مانویان و مزدکی ها و خرمی ها و دیگرمذاهب هند و چین را به خواننده ارائه می کند. ابن ندیم در این اثر در مورد مانویت از مسائلی چون کودکی و نوجوانی مانی، وحی مانی، اعتقادات و چگونگی مرگ مانی را بیان می دارد و آثار مانی را نام برده است و در این کتاب نام بعضی از آثار مانی دیده می شود که در هیچ کتاب دیگری بیان نشده است. مورخان و نویسندگان صاحب اثر در بخش مانویت بیشتر مطالب خود را از کتاب الفهرست ابن الندیم بهره جسته اند.

3. 3. انجیل برنابا : برگردان حیدر قلی سردار کابلی

کتاب انجیل برنابا منسوب به برنابا که از مسیحیان عصر رسولان شمرده شده است توسط سردار کابلی ترجمه شده است. شواهد تاریخی از قدمت این انجیل خبر می دهند. این کتاب شامل سخنان حضرت عیسی (ع) و تعالیم به شاگردان و پیروان او، موعظه ها و اندرزهای عیسی (ع) را بیان نموده است. البته نام برنابا در کتاب اعمال رسولان و در رسالات پولس نیز آمده است. در این انجیل دو ویژگی برجسته ی تصریح به اصل توحید و ذکر نام پیامبر اسلام است. در این انجیل که دارای ۲۲۲ باب است بارها بر یگانگی خداوند تصریح شده است و الوهیت حضرت مسیح نیز به شدت انکار شده است.

4. 4. آثار الباقیه : ابوریحان بیرونی

ابوریحان در این کتاب، مبدأ تاریخ ها و گاه شماری اقوام مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داده است. از جمله این اقوام ـ ایرانی ها ـ یونانی ها ـ یهودی ها و مسیحی ها عرب های زمان جاهلیت و عرب های مسلمان نام برده و درباره اعیاد هر یک به تفصیل سخن گفته است. در این کتاب به عملکرد مانی و چگونگی به قتل رسیدن او و نام اعیاد در مانویت و مسیحیت را عنوان کرده است. این کتاب را می توان نوعی تاریخ ادیان دانست.

5. 5. زبور مانوی: برگردان از ابوالقاسم اسماعیل پور

زبور مانوی یکی از آثار ادبی، آئینی و عرفانی روزگار ساسانی است که نخست به زبان سریانی سروده شده و آنگاه به زبان های دیگر از جمله یونانی و قبطی و انگلیسی ترجمه شده است و ترجمه انگلیسی آن مبنای برگردان فارسی توسط ابوالقاسم اسماعیل پور قرار گرفته است. زبور مانوی سرودۀ مانی و عارفان مانوی است. اطلاعات پیرامون جشن بِما، مانی، عیسی مسیح، ستایش ایزدان و ایزد بانوان مانوی مانند پدر بزرگی یا زروان، انسان قدیم هرمزد بغ، نبرد نور و ظلمت، اسطوره آفرینش، دور آمیختگی نور و ظلمت و پایان جهان را در بردارد. بنا به پیشگفتار مترجم نوشته های مانوی و بلند پایگان مانوی جزو گنجینه های ادبی جهان به شمار می رود. کتاب «زبور مانوی» شامل پنج بخش به نام های «مزامیر بما»، «مزامیر برای عیسی»، «مزامیر هراکلیدس»، «مزامیر توماس» و «مزامیر پراکنده» است.