آموزش الکترونیکی نیز با توجه به توسعه فناوری ­های جدید الکترونیکی نسل بندی شده است. آنچنان که قبلاً ذکر شد، در تقسیم ­بندی برنارد و همکاران (۲۰۰۴) نیز با ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات سه نسل برای آموزش از راه دور معرفی شد. آموزش­های متداول الکترونیکی به ویژه آنچه که موضوع پژوهش حاضر است، جزء نسل پنجم محسوب می­ شود که از امکانات چند رسانه­ ای و تعاملات آنلاین برای آموزش استفاده می­ کند.

اخیراًً نسل جدیدی برای آموزش­های الکترونیکی معرفی شده است. نسل جدید را که می‌توان به عنوان نسل ششم بر طبقه ­بندی برنارد و همکاران (۲۰۰۴) افزود، بیش از آنکه بر بعد فناورانه یادگیری الکترونیکی تأکید داشته باشد بر بعد اجتماعی شبکه­ ها تأکید دارد. آموزش الکترونیکی مبتنی بر وب ۲ نسل جدید و ششم آموزش­های الکترونیکی محسوب می­ شود. به زعم ایوانوا و اسمیراکوا^[۴۳](۲۰۰۹) به قابلیت وب ۲ کمتر به عنوان یک ابزار قدرتمند برای اشتراک دانش، ایده­ ها و تجارب، توجه شده است و بیشتر به عنوان بستری برای سرگرمی مد نظر بوده است. با توجه به سرعت افزایش کاربران این شبکه­ های اجتماعی، نسل جدید آموزش­های الکترونیکی از قابلیت ­های وب ۲ برای آموزش بهره می­ گیرند. به اعتقاد ایوانو و اسمیراکو (۲۰۰۹) سامانه­های مدیریت یادگیری نمی ­توانند نیازهای نسل جدید مخاطبان خود را برآورده سازند، زیرا یادگیرنده در این سامانه­ها منفعل بوده و در برابر محتوایِ ثابت قرار ‌می‌گیرد؛ در حالی که افراد نسل حاضر دوست دارند با هم در ارتباط باشند و به طور فعال در محیط­های یادگیری شخصی شده با یکدیگر تعامل و همیاری داشته باشند؛ لذا از سال ۲۰۰۵ گروهی از فناوران آموزشی بر روی محیط­های یادگیری شخصی شده^[۴۴] شروع به کار کرده ­اند که دیگر مانند سامانه­های مدیریت متداول و مبتنی بر سرور^[۴۵] نیستند. مهم‌ترین مشخصّه محیط­های یادگیری شخصی شده این است که یادگیرنده، مجموعه­ ابزارهایی در اختیار دارد که منطبق با نیازهایش بوده و از آن‌ ها برای تعامل با سازمان­ها و نهادهای مختلف استفاده ‌می‌کنند، این در حالی است که در سامانه­های مدیریت یادگیری الکترونیکی مبتنی بر سرور این امکان فراهم نیست (ایوانوا و اسمیراکوا^[۴۶]،۲۰۰۹).

۲-۳ نظریه ­ها و مدل های موفقیت و افت تحصیلی در یادگیری الکترونیکی

پیش از پرداختن به نظریه ­ها و مدل­های مطرح شده در زمینه موفقیت و افت تحصیلی دانشجو در آموزش­های الکترونیکی، درنگی بر معنا و مفهوم موفقیت و افت تحصیلی ضروری است. برای عدم موفقیت یا افت تحصیلی از مفاهیم مترادفی استفاده می­ شود که آشنایی با این مفاهیم ضروری است. برخی از این مفاهیمِ هم خانواده عبارتند از:

• • کسانی که شروع نکرده ­اند^[۴۷]: افرادی هستند که ثبت نام کرده‌اند اما تحصیل خود را آغاز نکرده ­اند.

• • بازگشت به عقب^[۴۸]: دانشجویانی که در مراحل اولیه، مشمول افت شده‌اند. مثلاً هفته های اول، دوم یا سوم.

• • افت تحصیلی^[۴۹]: دانشجویانی که تا مرحله امتحان پایان ترم می­رسند اما در امتحانات شرکت نمی­کنند.

• اخراجی‌ها^[۵۰]: دانشجویانی که در گذراندن دروس پایانی خود موفق نبوده­اند (فریتچ^[۵۱]،۱۹۸۸).

البته باید توجه داشت، افت تحصیلی در بسیاری از پژوهش­­ها مفهومی کلی بوده که انصراف، مشروطی، ریزش و اخراج را شامل می­ شود. نرخ ماندگاری^[۵۲] مفهومی در مقابل افت تحصیلی است؛ به دانشجویانی اشاره دارد که در برابر شکست مقاومت نشان داده و تحصیلات خود را ادامه می­ دهند (دوهرتی^[۵۳]،۲۰۰۶). نرخ ماندگاری زیاد به معنای افت تحصیلی کم است. برگ و هانگ (۲۰۰۴) در مدلی که برای ماندگاری دانشجو در یادگیری الکترونیکی ارائه کرده ­اند، ماندگاری، کاهش^[۵۴] و تداوم^[۵۵] را این‌گونه تعریف کرده ­اند:

ماندگاری: عبارت است از شرکت مداوم دانشجو در وقایع یادگیری تا انتهای آن که در آموزش عالی می ­تواند انتهای درس، دوره و یا برنامه، مؤسسه‌ یا سیستم باشد.

کاهش: کاهش تعداد دانشجو از ابتدا تا انتهای دروس، برنامه، سازمان و یا سیستم تحت بررسی است.

تداوم: پیامد تصمیم دانشجو برای ادامه شرکت در وقایع یادگیری است (برگ و هانگ، ۲۰۰۴ صص ۲ و ۳).

موفقیت تحصیلی مفهوم متداول دیگری است که در مقابل افت تحصیلی به کار رفته است. کِرکا (۱۹۸۸) موفقیت را رسیدن به اهداف مشارکت تعریف می­ کند (کِرکا، ۱۹۸۸ به نقل از برگ و هانگ، ۲۰۰۴). در پژوهش شرادر، پَرِنت و بری­تاپت^[۵۶](۲۰۰۵)، دانشجویان موفق در مقابل افرادی بوده ­اند که دوره آنلاین را ترک کرده ­اند یا در مدت زمان معین به پایان نرسانده­اند.

شاخص­ موفقیت در یادگیری الکترونیکی بر اساس انگیزه و هدف پژوهشگران، مختلف بوده است. منچاکا و بکِله^[۵۷](۲۰۰۸) به پژوهش­های مختلفی اشاره ‌می‌کنند که شاخص­ های متفاوتی برای سنجش موفقیت در محیط­های یادگیری الکترونیکی داشته اند؛ برخی از آن‌ ها عبارتند از:

• • رضایتمندی مشتری

• • نرخ بالای ماندگاری و تکمیل درس

• • استفاده و لذت بیشتر

• • برداشت از سودمندی

• • سطوح بالای یادگیری

• • رضایت دانشجو

• • رضایت استاد

• • رشد تعداد ثبت­نامی

• • بازگشت سرمایه

• • تعداد دروس

• • پیشرفت تحصیلی

• • تعاملات و مشارکت