هشتم

بستر جریان و ریپل های ماسه ای بادی ، تراستها یا تختانکهای شیبدار

نهم

واحدهای فرسایشی –رسوبگذاریدرمقیاس وسیع،‌ماننددره های وسیع،‌دلتاهاوسواحل طولانی وممتد

دهم

ناهمواریهای کوچک که در سطوح قلوه سنگها و ذرات ماسه ها به طور انفرادی مشاهده می شود .

منبع،نوروزی،۱۳۸۲،ص۲۲
۲-۱۳-سیستم های ژئومورفیک
۱ ) سیستم یخچالی  ۲ ) سیستم بادی  ۳ ) سیستم رودخانه ای  ۴ ) سیستم دامنه ای  ۵) سیستم ساحلی(زندی،۱۳۸۴،ص۷۴)
۲-۱۳-۱-سیستم یخچالی
سیستم فرسایش یخچالی فرایندهای حاکم بر قلمروهای سرد در عرض های جغرافیایی بالاست . در این قلمرو با توجه بیلان منفی تشعشع خورشیدی ، سرمای شدید حکمفرماست و میانگین دما پایین است.
از ویژگی خاص قلمرو یخچالی ، یخبندان دائمی است که حدود آن با قلمرو مجاور یخچالی توسط مرز برفهای دائمی جدا می شود . بنابراین اشکال ناهمواری این محدوده مستقیما از دخالت و عملکرد یخچالها حاصل می شود .(رجایی،۱۳۸۲،ص۶۴)

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۱۳-۱-۱-فرآیندهای سیستم فرسایش یخچالی
یخچالها توده ی بزرگی از یخ هستند که در روی دوختگی و دریا یافت می شوند . یخ یخچالها از انجماد آب دریاچه ها و یا آبهای زمینی حاصل نمی شود بلکه بر اثر تجمع مداوم برف به وجود می آید . در واقع توده های برف بر اثر وزن خود توده ، بصورت یک توده ی یخی متبلور شده و یخ را به وجود می آورد(رضایی مقدم،۱۳۸۴،ص۳۴)
یخ بی حرکت نیست و تحت فشار وزن خود توده و نیروی جاذبه ، همواره از بالادست به طرف پایین دست جا به جا می شود و سرعت حرکت یخچالهای مختلف متفاوت است . سرعت یخچال نسبت به شیب بسته ی آن و همچنین نسبت به فصل نیز متغیر است . سرعت یخچال همواره با سایر عوامل از قبیل وضعیت توبوگرافی و جنس سنگ های بستر یخچال و شدت عمل یخچال ارتباط دارد(سرمدی،۱۳۸۲،ص۹۰)
مهم ترین فرایند این سیستم ، همان حرکت توده های یخی است . با توجه به اینکه این یخها به یخ رفت مسلح هستند قادرند مسیر حرکت خود را به طور محسوس تغییر شکل دهند و همانند سایر عوامل فرسایش این تغییر شکل ها به صورت حفر –برداشت وتراکم انجام میشود(سلطانی،۱۳۷۱،ص۸۹)
در بخش مرزی این قلمرو امکان ذوب فصلی و یخبندان مجدد وجود دارد . بنابراین تخریب مکانیکی نیز یکی دیگر از فرایند های این قلمرو به شمار می رود .
بر اثر ذوب یخ جریان های موقت به وجود می آیند . این جریان ها را نسبت به موقع آن ها در ارتباط با یخچالها به ۳ نوع شبکه تقسیم می کنند که عبارتند از : جریان های زیر یخچالی سوپرگلاسیر،‌ جریان های مجاور یخچالی پروگلاسی وجریانهای فوق یخچالی سوپرگلاسیر.
این جریان ها مستقیما تابعی از رژیم حرارتی یخچال می باشند . در حالت کلی نقش فرسایش این یخچالها بسیار محدود است ، زیرا فقط در بعضی نواحی و در دوره ی کوتاه ذوب تابستانی فعال اند .
یکی دیگر از فرایندها باد است که ممکن است منشاء متفاوتی داشته باشند . یکی از مهم ترین آن ها بادی است که منشاء قطبی دارد و به صورت نزولی از گنبدهای یخی سرازیر می شود(شمیرانی،۱۳۵۷،ص۳۵)
۲-۱۳-۲-لندفرم های سیستم فرسایش یخچالی
یخچالهای قاره ای چشم اندازی را که می پوشانند به طور عمده دچار تغییر می کنند . جریان یخ یا یخچال های قاره ای صفت حرکت مقداری زیاد خاک و مواد سطح زمین را کنده و با خود حمل می کنند . با توجه به لیتولوژی بستر جریان مقدار و حجم خود انتقالی متفاوت است . از مهم ترین این ویژگی ها می توان دمای توده یخ –تراکم وسرعت آنرانام برد(عبداللهی،۱۳۸۷،ص۶۷)
بخشی ازاین مواد و بار یخچالی –ریزدانه است،امابخش اعظم آن شامل ذرات درشت دانه ازقبیل شن،قطعه سنگ وحتی بزرگترازآن است . بنابراین صفحات یخی موادی که با خود حمل می کنند حین انجام عمل فرسایش در مسیر راه بخشی از بار خود را ته نشین می کند . بخشی از مواد حمل شده مسیر طولانی را طی کرده و در مجاورت حواشی یخچال نهشته می شوند . حاصل این نهشته گذاری ایجاد لندفرم های توابعی از قبیل مورن ها ، دروملین ها ، اسکر ها ، کتل ها ، رسوبات دریاچه ای و دشت های یخی آبرفتی است(عسگری،۱۳۷۲،ص۷۶)
۲-۱۳-۳- سیستم بادی
سیستم بادی حاصل دخالت نیرویی است که از جریان هوا منشاء می گیرد . این نیرو هر اندازه باشد همیشه و در همه جا نمی تواند از نظر شکل سازی در ایجاد ناهمواری نقشی ایفا کند . همانند آبهای جاری ، بخشی از این نیرو به مصرف گرما و مالش می رسد . چنانچه در شرایط مساعد هنوز نیروی مازادی داشته باشد توانایی جابه جایی ماسه های بسیار ریزدانه را خواهد داشت . فقط در چنین شرایطی است که می توان از سیستم بادی سخن به میان آورد . آزمایش های متعدد نشان داده است که چنانچه در نواحی خشک ، سرعت بادی به حداقل ۴.۵ متر بر ثانیه برسد می تواند به عنوان عامل فرسایش مورد توجه باشد . از این مرحله به بعد تغییرات میزان سرعت ، تغییرات نحوه ی عملکرد سیستم بادی رابه دنبال خواهدداشت . اگرمیزان سرعت افزایش یابد سیستم در مرحله ی کاوشی قرار می گیرد . ولی در صورت کاهش سرعت ، سیستم تراکمی خواهد بود . آثار مراحل حمل و کاوش و تراکم در بیابان های نواحی خشک به فراوانی مشاهده می شوند(علائی،۱۳۸۴،ص۴۷)
۲-۱۳-۴-اشکال و فرایند سیستم بادی
در سطح بیابان ها ، دشت های ریگی یکی از فراوان ترین عارضه ی سیستم کاوشی باد است که درعکس های هوایی به خاطرتیرگی رنگ آنهاقابل تشخیص اند . هنگامی که طوفان ها به ذرات ماسه ای سختی مسلح باشند،براثرضربات آنهابه تدریج شیارهای موازی درمسیرحرکت بادهابه وجودمیآیندکه اصطلاح عمومی آنهایاردانگ است . در حد فاصل شیارها ، تپه های طولی نامتقارنی وجود دارد که در جهت حرکت باد کشیده شده اند . سنگ های تخریبی و تبخیری ، مناسبترین شرایط را در پیدایش یاردانگ دارا می باشند . مشخص ترین نمونه این عارضه در ایران ، در دشت مرکزی لوت وجود دارد که کلوت و کلوتک نامیده می شوند. بر اثر شدت فرسایش باد و فرسودگی های تپه ها ، اشکال قارچی شکل به وجود می آیند . قلوه سنگ های سه وجهی و حفره های متراکم کندوی زنبور عسل ، چهره های دیگری از سیستم کاوشی باد می باشند(عبداللهی،۱۳۸۷،ص۶۷)
اهمیت نقش سیستم بادی ، بیشتر در چهره تراکم ماسه ها در اشکال متنوع ظاهر می شود . فراوان ترین شکل تراکم ماسه ، در پناه موانع سنگی یا گیاهی به وجود می آیند . مهم ترین این اشکال شامل : پیکان ماسه ای و نبکا در اندازه های متفاوت می باشند . مرتفع ترین نبکاهای ایران در مغرب دشت لوت و متراکم ترین آنها در جازموریان شناخته شده اند .
فراوان ترین تپه های متحرک ماسه ای ،‌پیکرا یا برخان نام دارد که بیشتر بر سطح دشت های هموار ریگی تشکیل می شود . بدنه های هلالی شکل و دو بازو در جهت بادهای مسلط دارند . حجم برخان ها متفاوت است و حداکثر آنها تا ۸۰ متر شناخته شده است . هر اندازه حجم آن ها کوچکتر باشد جابجایی به وسیله ی باد آسانتر و سریع تر صورت میگیرد . از اتصال این عارضه برخان های مرکب دیگری تشکیل می شوند که مهم ترین آنها : برخانهای w شکل ،‌برخانهای عرضی و برخانهای طولی می باشند . برخانهای عرضی در امتداد عمود بر جهت بادهای اصلی و برخان های طولی در امتداد همین بادها شکل می گیرند . تپه های مارپیچی با راس بسیار تیز نیز وجود دارند که سیف یا شمشیر نامیده شده اند .
از تراکم انواع تپه های ماسه ای ، مجموعه های ماسه ای کوچک تا بزرگی تشکیل می شوند که در بیابان های مختلف دنیا اسامی متفاوتی دارند . این توده های ماسه ای در صحرای آفریقا ارگ ، در عربستان نفود ، در آسیای مرکزی قوم و در ایران ریگ نامیده می شوند . ریگ ها وسعت های متفاوتی دارند که از چندین کیلومتر مربع ، تا حداکثر ۵۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع در عربستان شناسایی شده اند(قاهری،۱۳۷۸،ص۹۰)
ریگ ها از لحاظ شکل عوارض از تنوع زیادی برخوردارند . از مهم ترین نوع این ریگها ،‌می توان از دراآ نام برد که از رشته های موازی با دالان های وسیع تشکیل شده است . اگر این دالان ها از ماسه پوشیده شده باشند آن را فیج و در صورتی که بدون ماسه باشند گاسی نامیده می شوند . بزرگترین اشکال ماسه ای را هرم های ماسه ای به وجود آورده اند که دارای قله ای تیز و بازوهای متعددی در اطراف می باشند . بین هر دو بازوی مجاور ، حفره ای نسبتا گود و مدور وجود دارد . ارتفاع این هرم ها معمولا از ۳۰۰ متر تجاوز نمی کند ، اما در دشت لوت ایران ، هرم های عظیمی وجود دارند که ارتفاع آن ها از ۴۵۰ متر بیشتر است وحتی درچندمورداز ۴۷۰ مترنیزمتجاوزشده است . هنگامی که رشته های ماسه ای به صورت متقاطع چهارضلعی هایی بسازند،آنهاراآکله مینامند . مطالعات نشان داده اندکه تقریباتمام اشکال ماسه ای،ازبرخانهاتشکیل شده اند(محمودی،۱۳۶۸،ص۷۶)
۲-۱۳-۵- سیستم رودخانه ای
۲-۱۴-ویژگی های سیستم رودخانه ای از لحاظ انرژی
در ژئومورفولوژی رودخانه ای ،‌انرژی رودخانه ها و جریانات رودخانه ای بیشتر حائز اهمیت هستند . هر سیستمی که دارای انرژی باشد می تواند در جابه جایی آن سیستم نقش داشته باشد . رودخانه ها انرژی زیادی به خصوص در مواقع فعال شدن دارند . انرژی رودخانه ای بیشتر صرف حفر بستر ، حمل مواد و فرسایش داخلی آن می شود . انرژی رودخانه ای زمانی بیشتر می شود که سطح آب در حال حرکت نسبت به مقصد در سطحی بالاتر قرار بگیرد . بنابراین انرژی پتانسیل سیستم های رودخانه ای ، از فاصله ی عمودی آن نسبت به سطح دریا مشخص می گردد .
با کاهش اختلاف ارتفاع ، انرژی رودخانه کاهش می یابد و با افزایش ارتفاع ، انرژی رودخانه ای افزایش می یابد(محمودی،۱۳۶۸،ص۷۵)
۲-۱۵- سیستم دامنه ای
۲-۱۵-۱-فرایند ها یا حرکات دامنه ای ; جابجایی مواد بر روی دامنه
محصول عوامل هوازدگی بر روی سنگ بستر ، تولید رگولیت و انواع مختلف رسوبات است که به صورت مواد منفصل در روی سطح زمین دیده می شود . نیروی کشش زمین به طور پیوسته ، تمامی مواد را به سمت پایین می کشد . سنگ بستر معمولا در محل خود ثابت می ماند ، اما محصولات هوازدگی در روی سطح دامنه ها بر اثر نیروی جاذبه از محل و موقعیت اولیه ی خود بر اثر انواع فرایند ها به موقعیت جدید جابجا می شوند . بنابراین خاک ، رگولیت و اغلب رسوبات در مقایسه با سنگ بستر در مقابل نیروی جاذبه بیشتر حساس بوده و مستعد به حرکت و جابه جایی هستند(مقیمی،۱۳۸۳،ص۲۳)
انواع مختلف حرکات دامنه ای تحت کشش جاذبه رخ می دهد که در حالت کلی حرکت مواد بر اثر سنگینی نامیده می شود . موادی که بدین طریق جابجا می شود از نظر ضخامت از چند سانتیمتر تا چندین متر و از نظر میزان سرعت از یک میلی متر در سال تا بیش از یک کیلومتر در ساعت متغیر است(مقیمی،۱۳۸۴،ص۵۴)
حرکات دامنه ای فرایندی مهم در تغییرات سطح زمین محسوب می شوند و عواملی در رخداد نوع و شدت آنها دخیل است که از جمله آنها می توان به شیب و مقدار آن ،‌جنس مواد تشکیل دهنده ، نوع اقلیم و وجود یا عدم وجود پوشش گیاهی اشاره کرد .
جدول شماره۲-۲- انواع حرکات دامنه ای بر حسب سرعت و حجم

نوع فرایند