=کارایی

( رابطه شماره ۴-۲ )

‌بنابرین‏ کارایی ، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بوده که بر اساس میزان منابع ( ورودی ها ) استوار گردیده است . به عبارت دیگر ، کارایی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است . ( مهرگان ،محمدرضا.۴۳،۱۳۸۳)

تفاوت بین کارایی و بهره وری^[۲۰] :

مفهوم کارایی معمولا با دو واژه اثر بخشی^[۲۱] و بهره وری اشتباه می شود . اثربخشی میزان هم جهت بودن انجام فعالیت های یک سازمان را با اهداف تعیین شده برای آن نشان می‌دهد به عبارت دیگر اثربخشی در به دستیابی ( تکمیل ) هدف را بیا ن می‌دارد ، اما بهره وری ترکیبی از اثر بخشی و کارایی است . زیرا اثر بخشی با عملکرد و کارایی با بهره گرفتن از منابع در ارتباط است .این مفاهیم در تعریف بهره وری به صورت زیر بیان گردیده است . ( پارسا وحید ، ۵۱)

۱_ کارایی به عنوان معیاری بین ۰ تا ۱ و یا برحسب درصد بین ۰ تا ۱۰۰ بیان شده است در حالی که بهره وری می‌تواند بزرگتر از ۱ باشد.

۲_ بهره وری را در ارتباط با تک تک عوامل مانند بهره وری جمعیت یاهزینه های جاری محاسبه شده ولی کارایی با عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی ها و خروجی حاصل گردد.

انواع کارایی:

الف) کارایی فنی^[۲۲] :

کار آیی فنی نشان دهنده ی میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است . به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند نیروی انسانی ، ماشین آلات و … به خروجی ها ، مقایسه با بهترین عملکرد ، توسط کارایی فنی سنجیده می شود .

کارایی فنی تحت تاثیر عواملی مانند عملکرد مدیریت ، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می‌گیرد . کارایی در تحلیل پوششی داده ها از نسبت مجموع موزون خروجی ها بر مجموع موزون ورودی ها تشکیل می‌یابد و در مباحث اقتصادی یک بنگاه را به لحاظ فنی وقتی کارا می دانند که مقدار تولید آن به روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد . این امر توانایی بنگاه را در به دست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می‌سازد . اگر تولید بنگاه در بالای منحنی تولید یکسان قرار گیرد ، این بنگاه با عدم کارایی مواجه می شود . عدم کارایی ، تمام مواردی را که باعث می شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول ( با توجه به عوامل تولید مشخص ) باشد را در بر می‌گیرد . براین اساس عدم کارایی مدیریتی فیزیکی از اجزاء عدم کارایی است . همچنین عدم کارایی با آنچه که بعضی از اقتصاد دانان اتلاف منابع نامبده اند مطابقت دارد . اتلاف منابع بدین معنا است که تولید مورد نظر می‌توانست با هزینه هایی کمتر از آن چه صورت گرفته حاصل شود ( مهرگان ، محمد رضا.۴۴، ۱۳۸۳ )

ب) کارایی تخصیصی^[۲۳] :

این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با بهره گرفتن از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت می‌کند . پاسخ گویی ‌به این سوال که (( آیا قیمت ورودی های مورد استفاده به گونه ای است که هزینه تولید را حداقل کند )) به عهده این کارایی می‌باشد ‌به این ترتیب ، کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصل را در حداقل هزینه تولید نماید.

کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز می‌نامند. (مهرگان ، محمدرضا.۴۵، ۱۳۸۳ )

ج) کارایی ساختاری^[۲۴] :

کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت های آن صنعت به دست می‌آید . با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری ، می توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد .( مهرگان ، محمد رضا.۴۵، ۱۳۸۳ )

د) کارایی مقیاس^[۲۵] :

کارایی مقیاس یک واحد از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه به دست می‌آید .

هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه می‌باشد . ( مهرگان،محمد رضا.۴۵، ۱۳۸۳ )

بعد از آشنایی با انواع کارایی باید دانست که کارایی به عنوان یک نسبت عمومی از رابطه زیر محاسبه می‌گردد .

( رابطه شماره ۲-۵ ) = = کارایی

واحدی کاراست که هزینه کمتری ( ورودی کمتر ) نسبت به درآمد ثابت ( خروجی ثابت ) و مشابه داشته و یا با هزینه های یکسان ( ورودی یکسان ) ، درآمد بیشتری ( خروجی بیشتری ) ارائه نماید.

دقت کنید که تلاش تصادفی برای بهبود ممکن است منجر به افزایش کارایی یک منبع و کاهش کارایی منبع دیگر گردد و نهایتاً سازمان را در وضعی بدتر از آنچه که بوده قرار دهد محاسبه تکی منابع به تنهایی نمی تواند چندان مفید باشد مگر اینکه معیاری برای مقایسه با آن وجود داشته باشد . این معیار استانداردی است که یک کارخانه برای خود بر اساس :

الف) استفاده از نتایج به دست آمده در یک دوره گذشته یا

ب) استفاده از نتایج فوق العاده در یک دوره گذشته یا

ج) استفاده از استانداردهای صنعت یا

تعیین نتیجه لازم از طریق نمونه گیری یا ‌در مورد مطالعه زمان به دست می‌آید.

این مقایسه در خصوص کارایی کل یک شرکت با سایر شرکت ها نیز میسر است . مقایسه کارایی یک کارخانه با سایر کارخانه های موجود در آن صنعت ، کارایی نسبی^[۲۶] نامیده می شود . به منظور بهبود کارایی به ۵ طریق زیر می توان عمل کرد :

الف) افزایش ورودی و به دست آوردن خروجی بیشتر

ب) ثابت نگه داشتن ورودی و افزایش خروجی

ج) کاهش ورودی و کاهش کمتر خروجی

د) کاهش ورودی و ثابت نگه داشتن خروجی

ه) کاهش ورودی و افزایش خروجی

۲-۶) تحلیل پوششی داده ها^[۲۷] ( DEA )

اندازه گیری کارایی به خاطر اهمیت آن در ارزیابی عملکرد یک شرکت یا سازمان همواره مورد توجه محققین قرار داشته است . در سال ۱۹۵۷ فارل با بهره گرفتن از روشی مانند اندازه گیری کارایی در مباحث مهندسی اقدام به اندازه گیری کارایی برای یک واحد تولیدی نمود . موردی که فارل برای اندازه گیری کارایی مدنظر قرار داده بود شامل یک ورودی و یک خروجی بود . مطالعه ی فارل شامل اندازه گیری کارایی فنی و تخصیصی و مشتق تابع تولید کارا بود.

فارل مدل خود را برای تخمین کارایی بخش کشاورزی آمریکا نسبت به سایر کشور ها مورد استفاده قرار داد . با این وجود ، او در ارائه روشی که در برگیرنده ورودی ها و خروجی های متعدد باشد موفق نبود.

چارنز( Charnes ) ، کوپر (Cooper ) و رودز ( Rhodez ) دیدگاه فارل را توسعه داده و مدلی را ارائه کرده‌اند که توانایی اندازه گیری کارایی با چندین ورودی و چندین خروجی را داشت . این مدل تحت عنوان تحلیل پوششی داده ها نام گرفت و اول بار در رساله دکتری (( ادوارد رودز )) و به راهنمایی (( کوپر )) تحت عنوان (( ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدارس ملی آمریکا )) در سال ۱۹۷۶ در دانشگاه کارنگی مورد استفاده قرار گرفت و در سال ۱۹۷۸ در مقاله ای تحت عنوان (( اندازه گیری کارایی واحدهای تصمیم گیرنده )) ارائه شد . ادامه دهندگان این روش بنکر ، چارنز و کوپر بودند که در سال ۱۹۸۴ مدل BCC یکی از مدل های DEA را ارائه داداند .( قصیری ، کیوان و همکاران ،۶ ، ۱۳۸۶ )