اگر توسعه را فرآیندی بدانیم که فرصت ها و امکان انتخاب انسان ها را گسترده تر می‌کند و قابلیت های آنان را افزایش می‌دهد نه تنها باید برای نسل کنونی باشد بلکه حقوق نسل های آینده نیز خواهد بود و ‌به این دلیل است که گفته می شود توسعه پایدار لزوماً ‌به این معنی نیست از منبع سرمایه طبیعی باید بماند بلکه ‌به این معنی است که سرمایه های انسانی و مادی باید افزایش یابد تا هر فقدانی که در سرمایه طبیعی رخ می‌دهد، جبران شود (خواجه پور، ۱۳۷۵)

بر مبنای این موضوعات و مفاهیم، صاحب نظران برای توسعه انسانی سه شاخص مهم در نظر گرفته اند:

1. 1. طول عمر که با امید به زندگی در زمان تولد اندازه گیری می شود.

1. 1. دانش که با میزان باسوادی بزرگسالان و میانگین سال های تحصیلی اندازه گیری می شود.

1. درآمد

شاخص اول، ارتباط نزدیکی با مسئله بهداشت دارد و شاخص دوم به موضوع آموزش عمومی و پایه مرتبط می شود. درآمد نیز بیان کننده میزان رشد اقتصادی و افزایش درآمد سرانه است.

در نتیجه: توسعه ی انسانی، در پی ایجاد فرآیندی پایدار به منظور بالفعل نمودن تمام قابلیت های انسانی است. برای رسیدن ‌به این مهم، پرداختن به مشکلات مرتبط به «انسان» از جایگاه خاصی برخوردار است. با افزایش سطح آموزش، بهداشت و رفاه اقتصادی، انسان خواهد توانست با کسب آزادی های بیشتر به بهبود زندگی خود دست یابد (حبیبا، ۱۳۸۸). پیوند سرمایه انسانی زمانی متبلور می شود، که فرد به عنوان سرمایه نامحدود یک اجتماع از لحاظ توسعه انسانی در حد مطلوب قرار داشته باشد.

همان‌ طور که در بالا بیان شد، برای سرمایه انسانی سه شاخص (به شرح فوق) در نظر گرفته شده است. اگر در شرکت ها، هزینه حقوق را نقطه عطف سرمایه فکری بدانیم، این مورد یک طرف برای شرکت هزینه است و از طرف دیگر دارایی نامشهود. اما این مهم برای نیروی انسانی مستقر در سازمان درآمد محسوب می شود؛ هر چه این درآمد بیشتر باشد امکان دسترسی به آموزش وی بیشتر می شود و همچنین به طور غیر مستقیم دخیل خواهد بود در درآمد سرانه دخلی و در بلند مدت نیز بر افزایش امید به زندگی نیز تاثی مثبت می‌گذارد.

۲-۱۲ پیشینه تحقیق:

همان‌ طور که تا کنون بیان گردید خاستگاه سرمایه فکری، دانش است. هر سازمانی برای اینکه بتواند در اقتصاد جدید و در میان رقبای خود جایگاهی بیابد لازم است ابتدا و پیش از هر عملی، اهداف دانشی خود را تعریف نماید. سپس فعالیّت های سازمان را در جهت پیشبرد این اهداف، هدایت نماید.

در این تحقیق این مراحل به صورت موردی در شرکت ها بررسی می‌گردد چرا که ظهور انقلاب الکترونیک در نتیجه توّجه بیشتر به سرمایه های فکری است و شرکت ها توانسته اند اینگونه به مزایای رقابتی دست یابند.

‌بنابرین‏ پیشینه تحقیق در سه بخش “مروری بر تاریخچه و سیر تحول توسعه انسانی” ، “مروری بر تاریخچه سرمایه های فکری” و “گذری بر ارتباط سرمایه فکری و توسعه انسانی”بیان و در ادامه سوابق داخلی و خارجی مطرح می‌گردد.

۲-۱۲-۱ مروری بر تاریخچه سرمایه فکری

تحقیقات زیادی در زمینه سرمایه فکری در ایران و سراسر دنیا انجام شده است. طبقه بندی تحقیقات درخصوص سرمایه فکری را نمی توان به طور جامع دسته بندی کرد. لکن بسیاری از تحقیقات شامل موارد ذیل است:

1. شناخت و ارزش گذاری سرمایه های فکری شرکت ها

امروزه مزیت رقابتی سازمان ها در توسعه اثربخش دانش به عنوان منبعی ارزشمند و راهبردی و نیز یک دارایی مطرح است، ارائه محصولات و خدمات به کیفیت مناسب و اقتصادی، بدون مدیریت و استفاده صحیح از این منبع ارزشمند امری سخت و گاهی ناممکن است. در این نگرش، دانش همچون منبعی ارزشمند در کنار منابع کار، زمین و سرمایه که پیش تر در اقتصاد مورد توجه بوده و نیز به عنوان دارایی سرمایه ای مطرح شده است. در چنین ساختارهایی، دیگر صنعت محور نیست؛ بلکه محور دانشی است که در آن دانشکاران به کار مشغول اند و به تبع آن نوع کارها در سازمان ها، به کارهای دانشی در حال تغییر است. ( دموری و همکاران، ۱۳۹۱) در این رابطه با شناخت سرمایه فکری شرکت ها، مزیّت رقابتی به میان کشیده می شود. بنا به اظهارات پن روس مزیت رقابتی تنها با ترکیبات مختلفی از محصولات و بازارها در یک صنعت معین به دست نمی آید بلکه عمدتاً از تفاوت در انواع مختلف منابع سازمانی نشأت می‌گیرد (پن روس، ۱۹۵۹). تحقیق و توسعه مداوم با هدف پوشش دهی به نیازمندی های جامعه و تلاش برای کشف پدیده ها و ایجاد نوآوری، همواره عنصری انگیزه بخش بوده است بر این اساس مراکز تحقیقاتی و روش مدیریتی، دائماً در حال افزایش و بهبود است ( موسایی و همکاران، ۱۳۸۸). هانری معتقد است در خصوص میزان شناخت از سرمایه فکری توافق چندانی وجود ندارد (هانری، ۱۹۹۹). انواری رستمی و همکار (۱۳۸۲)، در مقاله ای تحت عنوان ارزیابی مد لها و روش های سنجش و ارزش گذاری سرمایه های فکری ضمن تعریف سرمایه فکری و تبیین اجزای تشکیل دهنده آن در شرکت ها، مدل ها و روش های مختلف ارزش گذاری و سرمایه های فکری را مورد نقد و بررسی قرار داده‌اند. همچنین در تحقیقی دیگر وی با سراجی (۱۳۸۴)، در بررسی میان سرمایه فکری و ارش بازار سهام شرکت های بورس اوراق بهادار تهران، سرمایع فکری را سنجیده اند. روس و دیگران معتقدند که سرمایه فکری را می توان با موضوعات دیگری چون استراتژی شرکت مرتبط نموده و ابزرهای سنجش و اندازه گیری آن را مهیّا نمود (روس، ۱۹۹۷).

1. سرمایه های فکری و مدل های ارزیابی عملکرد شرکت ها

رضایی و همکاران (۱۳۸۹)، ارتباط بین سنجه های اندازه گیری عملکرد مبتنی بر ارزش سرمایه فکری را، در بورس اوراق بهادار تهران در یک بازه زمانی ده ساله (۱۳۷۷ تا ۱۳۸۷) مورد مطالعه قرار داده‌اند. یکی از چهار معیار ارزیابی عملکرد در این تحقیق نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری (MTB) است. نتایج حاکی از ارتباط معنی داربین نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری؛ و سرمایه فکری در کلیه شرکت های مورد مطالعه است. در این مطالعه برای اندازه گیری سرمایه فکری از روش “ارزش ناملموس محاسبه شده^[۹۴]” استفاده شده است.