۲-۴-۱-۲- برایان ترنر

ترنر نوعی از نظریه شهروندی را توسعه داده است که ساکنین اولیه، قومیت و ملی گرایی را در قالبی از شهروندی مدرن گنجانده است. او در نظریه خود از منابع اقتصادی چشم پوشی نموده و منابع فرهنگی مانند آموزش، دانش، مذهب و زبان را مورد توجه قرار داده است. برایان ترنر در یک نظریه توسعه یافته از شهروندی، نظریه تضاد را با تمرکز ضمنی بر جنبش های اجتماعی مورد نظر قرار می‌دهد. او جنبش های اجتماعی را به عنوان نیروهای پویایی در نظر می‌گیرد که حاصل آن توسعه حقوق شهروندی بوده است. در حالی که مارشال واحدهای تجاری را به عنوان ‌گروه‌های فشار در نظر می‌گیرد که شهروندی را به توده مردم گسترش می‌دهد و تضاد را گاهی اوقات و آن هم ‌در مورد توسعه حقوق خصوصی در نظریات خود مورد توجه قرار می‌دهد، اما در نظریه برایان ترنر تضاد نقش پررنگ تری را ایفا می‌کند و عامل کلیدی در توسعه شهروندی به شمار می‌آید.

موضوع شهروندی نه تنها برای سیستم های بهداشتی درمان، نهادهای آموزشی و دولت رفاه بلکه در مباحث جامعه شناسی نظری، در ارتباط با شرایط یکپارچگی و همبستگی اجتماعی نیز اهمیت دارد. اما توجه وسیع به تلاش و مبارزه اجتماعی نشانه یک جنبه انتقادی از رشد تاریخی شهروندی است. البته تعدادی از این نویسندگان بر نقش جنبش های اجتماعی تأکید داشته اند. برای مثال باربالت می‌گوید که نهادگرایی حقوقی اجتماعی نیازمند عمل قانونی، سیاسی جدید است که غیر مستقیم با جنبش های اجتماعی در ارتباط است.(ترنر؛۱۹۹۴)

ترنر در تحلیل انواع شهروندی گفته است که دو جنبه وجود دارد: یکی عمومی/خصوصی در فرهنگ غربی و دیگری موضوع شهروندی فعال/منفعل می‌باشد.(ترنر؛۱۹۹۴) در واقع، ترنر یک طرح تکمیلی و تجربی برای مطالعه شهروندی ارائه داده است که می توان آن را مبنایی برای رویکرد جامعه شناسی تجربی شهروندی تلقی کرد. در طرح پدیده شهروندی ترنر با چند مؤلفه جامعه شناسی تحلیل و تبیین می شود.

الف) شکل اجتماعی شهروندی: این که شهروندی از بالا به پایین یعنی از دولت به سمت جامعه شکل گرفته است، یا از پایین به بالا یعنی از جامعه و نهادهای مدنی به سمت دولت.

ب) قلمرو اجتماعی شهروندی: شهروندی بیشتر متمایل به شکل گیری در حوزه عمومی بوده است، یا خصوصی.

ج) گونه اجتماعی شهروندی: مشارکت شهروندی بیشتر حالت فعال دارد یا منفعل.

د) محتوای اجتماعی شهروندی: اینکه شهروندی عمدتاًً و در عمل ناظر به ایفای وظایف، تکالیف، مسئولیت ها و تعهدات شهروندی بوده است یا معطوف به حقوق و امتیازات شهروندی.

و) نیروهای اجتماعی شهروندی: یعنی اینکه کدام دسته از نیروهای اجتماعی یا طبقات و ‌گروه‌های اجتماعی در شکل گیری شهروندی تأثیر گذار بوده اند.

ه) ترتیبات اجتماعی شهروندی: یعنی اینکه چه نهادسازی ها و بسترسازی هایی برای تحقق و تقویت شهروندی صورت گرفته است.(ترنر؛۱۹۹۴)

ترنر با ترکیب دو جنبه شهروندی (عمومی/خصوصی)و تمایز (بالا/پایین) یک مدل خود ساخته از زمینه‌های سیاسی چهارگانه و نهادینه شدن حقوق شهروندی ارائه می‌کند. ترنر در این مدل دولت را که حقوق شهروندی را از بالا توزیع می‌کند، از موقعیتی حقوقی متمایز می‌کند که توسط مردم از پایین به دست آمده است. او تفاوتی بین حوزه عمومی و خصوصی قائل می شود و با این تحلیل چهار گونه شهروندی را از هم متمایز می‌سازد. او معتقد است که مارشال اگر چه، یک نوع شناسی از حقوق شهروندی ارائه می‌کند اما توجهی به گونه های فعال و منفعل شهروندی نشان نداده است. او پس از مقایسه تاریخ متفاوت شهروندی در اروپا یک مدل از شهروندی ارائه می‌کند. گونه های مختلف شهروندی از دیدگاه ترنر به شرح زیر می‌باشد.

– گونه شهروندی منفعل را معرفی می‌کند که از مختصات سنت شهروندی آلمان است. امتیازات توسط دولت و از بالا توزیع می شود. شهروندی در اینجا بر پایه ای از ارتباط منفعل با دولت قرار گرفته است، زیرا که متأثر از عمل و کنش دولت است. در آلمان تأکید بر بخش خصوصی(خانواده،مذهب و فرد) با این دیدگاه نسبت به دولت ترکیب شده که دولت را به عنوان تنها مرجع اقتدار عمومی می بیند.

– سپس گونه منفعل شهروندی، با تأکید بر امتیازاتی که دولت از بالا توزیع می‌کند و با فعالیت سیاسی شهروندان به دست آمده است که از ویژگی های شهروندی انگلیس است. در واقع می توان گفت که اسکان قانونی مهاجرین در سال ۱۶۸۸ شهروندی انگلیس را به وجود آورد و به افراد یک شخصیت قانونی داد و همراه با آن حقوق قانونی توسط نشست سلطنتی در پارلمان مورد توجه قرار گرفت. تصور شهروندی در انگلیس به طور نسبی به عنوان حقوق است اما با یک ویژگی منفعلانه.

– گونه فعال شهروندی که با تأکید حقوقی است که از پایین و از طریق تلاش تاریخی برای درهم شکستن انحصار قانونی سیاسی جوامعی است که نظام اجتماعی آن بر حسب وراثت قشربندی شده است. خشونت های بیشمار برای تغییر شکل نظام اجتماعی نتیجه یک شهروندی فعال و تلاش انقلابی در قرن ۱۸ است.در فرانسه مفهوم انقلابی از شهروندی فعال با تعرض به حوزه خانواده، مذهب و زندگی خصوصی شکل گرفته است.

– گونه فعال شهروندی با تأکید بر حقوقی که از پایین و به عنوان نتایج کشمکش با دولت به دست آمده است. و در عین حال بر فردگرایی استوار است. نمونه واقعی این نوع از شهروندی لیبرالیسم فردگرایانه آمریکا است که دموکراسی را برپایه مشارکت افراد مورد توجه خود قرار داده است.

به اعتقاد ترنر جهان معاصر به وسیله دو دسته فرایند اجتماعی متناقض در حال شکل گیری است. از یک طرف فشار قوی برای خودمختاری و بوم یگرایی وجود دارد و از طرف دیگر یک شکل قوی از جهانی شدن و مسئولیت های سیاسی جهانی وجود دارد. ‌بنابرین‏ مفهوم شهروندی در فرآیندی از تغییر و توسعه قرار دارد. به نظر وی، آینده شهروندی در دو جهت توسعه پیدا خواهد؛ یکی شرایطی است که مسئله شهروندی در آن بر اساس پیچیدگی های قومی شکل خواهد گرفت مانند برزیل و دیگر توسعه شهروندی جهانی در عرصه اقتصاد سیاسی می‌باشد.(ترنر؛ ۱۹۹۴)

۲-۴-۱-۳-کیت فالکس

به نظر فالکس شهروندی دارای یک نیروی آزادی بخش بالقوه می‌باشد که با اتخاذ سیاست هایی که هدفشان ایجاد توازن میان حقوق و مسئولیت‌ها و نیز متوازن ساختن بازار و دموکراسی باشد، می توان آن را آزاد نمود. او شهروندی را ایده ای می‌داند که استقلال فرد و توانایی‌های او را برای اداره امور به رسمیت می شناسد. استقلالی که در مجموعه ای از حقوق انعکاس می‌یابد. فالکس معتقد است که حقوق همیشه به چارچوبی برای پذیرش و مکانیزم هایی برای تحقق نیاز دارد. این چارچوب که شامل دادگاه ها، مدارس، بیمارستان ها و پارلمان ها می شود، نیازمند این است که همه شهروندان وظیفه خود را در حفظ آن ایفا کنند. این بدین معنی است که شهروندی علاوه بر حقوق، به وظایف و مسئولیت های مختلف نیز دلالت دارد. در حقیقت تصور این که جامعه ای بتواند بدون به رسمیت شناختن حقوق، عادلانه عمل کند، امکان پذیر است. اما مشکل است بتوان جامعه بشری با ثباتی را تصور کرد که اعضای آن در میان خویش هیچگونه احساس وظیفه ای در قبال یکدیگر نداشته باشند. از اینرو می توان گفت شهروندی مبنای ‌بسیار خوبی برای حکومت بشری است. او دلایل جذابیت شهروندی را برای هر دو گروه محققین چپ و راست، دارا بودن توأمان هر دو عنصر فردگرایانه و جمع گرایانه و نیز داشتن یک ایده ذاتاً ارتباطی می‌داند، چرا که به نظر او شهروندی متضمن همکاری میان افراد برای اداره زندگیشان می‌باشد.