در کشور ما اعتیاد به مواد مخدر، این سرطان اجتماعی، طی دهه اخیر یکی از مهمترین بحران های بهداشتی و اجتماعی بوده است، متاسفانه بالاترین شیوع اعتیاد با ۸/۲ درصد متعلق به کشور ایران می‌باشد؛ این در حالی است که میانگین شیوع اعتیاد در دنیا ۴/. است و این میزان در اروپا ۷۰/. درصد است (سازمان سلامت و خدمات انسانی^[۱۹]،۲۰۱۱).

۳-۱-۲) معتاد

معتاد فردی است که در اثر استعمال مکرر و مداوم متکی به مواد مخدر یا دارو و یا سایر مواد است و دارای مشخصات چهارگانه زیر می‌باشد:

اول: در اثر مصرف مکرر مواد و یا دارو عادت روانی ایجاد می شود و این عادت فرد را به علت نیاز و تمایل روانی به سوی مصرف مواد مخدر و یا دارو به حد وسواس تشویق می‌کند.

دوم: برای نگهداری اثری که منظور و مطلوب معتاد است مقدار مواد مصرفی رو به افزایش می رود.

سوم: در اثر قطع مواد مخدر و یا دارو علائم خاصی در معتاد ظاهر می‌گردد که آن علائم بستگی به نوع مواد مخدر و یا داروی مصرفی دارد.

چهارم: اعتیاد به مواد مخدر و یا داروی مورد مصرف برای فرد و یا جامعه زیان آور می‌باشد (منوچهری ،۱۳۸۹).

۴-۱-۲) علل اعتیاد

اعتیاد یک بیماری روانی-اجتماعی است که دلایل پدید آیی آن در روابط خانوادگی، مناسبات اجتماعی، شرایط اقتصادی وفرهنگی و ویژگی های روانشناختی فرد معتاد نهفته است (بهرامی.احسان،۱۳۸۸) ‌بنابرین‏ علل اعتیاد به مواد مخدر متعددند ولی به طور کلی به دو دسته، علل زمینه و علل محرک تقسیم می‌شوند، علل زمینه ساز عواملی هستند که شرایط مساعدی را برای آغاز انحراف فراهم می‌کنند، مثل پایبند نبودن به خانواده، به یک نظام ارزشی خاص، وضع اقتصادی، اخلاقی، فرهنگی و… که در مجموع شکلی از خانواده از هم پاشیده را ترسیم می‌کند. نمونه هایی از این عوامل عبارتند از:

1. 1. مصرف بیش از حد و نابجای داروهای اعتیاد آور به وسیله والدین

1. 1. استفاده مکرر از داروهای تخدیر کننده که کنجکاوی کودکان و نوجوانان را بر می انگیزد.

1. 1. محیط نامطلوب خانواده، خانواده از هم پاشیده ناشی از طلاق، مرگ یا غیبت های طولانی والدین

1. 1. محیط متشنج خانواده ناشی از ناسازگاری والدین

1. 1. تبعیض بین فرزندان، عدم وجود مهر و محبت و دلگرمی

1. 1. اعمال تنبیه و عدم اجرای انضباط منطقی

1. 1. تضاد در شیوه های تربیتی فرزندان

1. 1. فقر خانواده

1. ناتوانی والدین در تصمیم گیری، هرج و مرج، بی ثباتی و آزادی مطلق در خانواده

علل محرکی که فرد را به سوی این انحراف سوق می‌دهد، شامل نارضایتی از شرایط موجود و یا شکست یا ناکامی پیاپی است، در واقع اعتیاد یک نوع مکانیزم دفاعی است که برخی جهت فرار از عذاب و موقعیت رنج آور خود بدان متوسل می‌شوند (محققی، ۱۳۸۵).

۵-۱-۲) پیامدهای اعتیاد

مصرف مداوم مواد مخدر، ترک ناگهانی و یا کاهش مصرف مواد پس از ایجاد وابستگی نسبت به دارو سبب اختلالاتی می‌گردد که شامل بی قراری، اضطراب، افسردگی، خستگی مفرط، عدم تمرکز افکار، حالات گیجی و مشکلات گوارشی می‌باشد. افراد معتاد به خاطر تغییرات عصبی-زیستی که بر فرایندهای تصمیم گیری و کنترل آن ها تاثیر می‌گذارند، توانایی اجتناب از فعالیت هایی که منجر به نتایج منفی می‌شوند را ندارند (کالیواس^[۲۰]و ولکوم^[۲۱]، ۲۰۰۵).

افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد در معرض خطر ابتلا به افسردگی خفیف یا متوسط قرار دارند که ملاک ها نشانه و مدت اختلال افسردگی مداوم (افسرده خویی)، یا در برخی موارد، اختلال افسردگی اساسی را برآورده می‌کنند. این نشانه ها ممکن است بیانگر اختلال افسردگی ناشی از مواد یا تشدید اختلال افسردگی از پیش موجود باشد. بی خوابی شایع است مخصوصا در مدت ترک اختلال شخصیت ضد اجتماعی در افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد شبه افیونی خیلی شایع تر است. اختلال استرس پس از آسیب نیز با فراوانی بیشتر دیده شده است ( , DSM 5 2013).

مهمترین ویژگی وابستگی به مواد، مجموعه ای از نشانه های شناختی و رفتاری و روانشناختی است که شخص با وجود اینکه مشکل قابل توجهی در رابطه با مصرف مواد دارد،به مصرف مواد ادامه می‌دهد (گراهام،۲۰۰۸).

به طور کلی پیامدهای اعتیاد برای فرد معتاد عبارتند از:

1. 1. خطرات روحی و روانی: فرد معتاد، رابطه عاطفی و محبت آمیزی با خانواده خود ندارد و خانواده ای آشفته دارد و همچنین در جامعه تحقیر می شود. معتادان غالبا دچار اضطراب، احساس تنهایی و خستگی، تنفر از زندگی، خمودگی، رکود فکر، گرایش به افسردگی، فقر در روابط عاطفی و احساس بی کفایتی هستند. همین حالات ناشی از اعتیاد، آنان را بیشتر در گرداب اعتیاد فرو می‌برد. فرد معتاد تصور می‌کند که مواد مخدر اشکالات روانی او را برطرف می‌سازد، ولی متوجه نیست که اعتیاد نه تنها شخصیت او را وابسته تر می‌سازد بلکه به انزوای اجتماعی بیشتر می‌ انجامد. اعتیاد مسئولیت پذیری و قید و بند ها را از بین می‌برد و فرد معتاد به هیچ چیز جز به دست آوردن مواد به هر قیمت ممکن فکر نمی کند و به شرع و عرف و اخلاق تعهد ندارد.

1. 1. صدمات جسمی: مواد مخدر صدمه فراوانی به بدن فرد می زندو سلامت جسمانی او را تهدید می‌کند و بیماری های مختلف ریوی و گوارشی و غیره را به ارمغان می آورد. وقتی وابستگی روانی به مواد حاصل شد، دیگر حالت نشئه و لذت بخش برای فرد معتاد مطرح نیست، بلکه مصرف ماده مخدر به صورت یک رفتار اجباری در آمده است.

1. لطمات مادی:در بررسی های انجام شده در شرکت تعاونی تخصصی ترک اعتیاد تهران در ایران روزانه ۴ میلیارد تومان صرف خرید مواد مخدر شامل تریاک و هروئین می شود این رقم معادل ۵ میلیارد تومان در روز است ،یعنی تقریبا ۱۰۰%درامد نفتی کشور و با این رقم می توان به یک میلیون خانوار فقیر در کشور ماهیانه ۱۲۰ هزار تومان پرداخت کرد و آن ها را از فقر نجات داد.

فرد معتاد گذشته از اینکه معمولا توانایی کار کردن زیاد را ندارد، تمایل و احتیاج شدید به مواد دارد به صورتی که به هر وسیله ممکن آن ماده اعتیاد آور را به دست می آورد. نیازمندی به پول برای تامین مواد فرد معتاد را به ارتکاب انواع اعمال بزهکارانه از قبیل سرقت و قتل و جنایت، تن فروشی و حتی وادار کردن همسر و اعضای خانواده خود ‌به این کار ناچار می‌سازد. یکی دیگر از شایعترین این اعمال بزهکارانه فروش مواد مخدر است که منجر به گرفتار کردن چندین قربانی دیگر در این گرداب می شود ( بهرامی ، ۱۳۸۸).

رایجترین بیماری‌های جسمانی مرتبط با اختلال مصرف مواد عبارتند از عفونت های ویروسی ( مثل HIV، ویروس هپاتیت C) و باکتریایی، مخصوصا در مصرف کنندگان مواد شبه افیونی که تزریق می‌کنند( ,DSM5 2013).

۶-۱-۲) انگیزه های شروع مصرف مواد