واژه “سرمایه”دلالت می‌کند که سرمایه اجتماعی همانند سرمایه انسانی یا اقتصادی ماهیتی زاینده ومولد دارد ،یعنی مارا قادر می­سازد ارزش ایجاد کنیم ،کارها را انجام دهیم ، به اهدافمان دست یابیم مأموریتهایمان را در زندگی به اتمام رسانیم وبه سهم خویش در دنیایی که درآن زندگی می‌کنیم ،کمک کنیم وقتی می گوییم سرمایه اجتماعی “زاینده ومولد “هستند، منظور این است که هیچکس بدون آن موفق نیست وحتی زنده نمی ماند.این عقاید ریشه در اسطوره فردگرایی^[۲۰]دارد،یعنی فرهنگی که معتقد است هر فردی ‌بر اساس تلاش‌ها ‌و توانایی‌های فردی موفق می شود یا شکست می‌خورد.علی رغم اسطوره فرد گرایی ،سرمایه اجتماعی در دستیابی به موفقیت فردی ، موفقیت شغلی وحتی یک زندگی شادورضایت بخش ،نقش مهمی را ایفا می‌کند (الوانی به نقل از واین بیکر،۱۳۸۲: ۱۵).

پورتز (۱۹۹۸): سرمایه اجتماعی را به ‌عنوان توانایی کنشگران برای به دست آوردن وحفظ کردن منابع ، براثر عضویت در شبکه های اجتماعی تعریف می‌کند وی بیشتر بر روابط و شبکه های اجتماعی در تحلیل سرمایه اجتماعی تمرکز دارد.(صالحی هیکویی،۱۵:۱۳۸۴).

ولکاک (۱۹۹۸): سرمایه اجتماعی را اطلاعات ، اعتماد و هنجارهای عمل متقابل که جزء جدایی ناپذیر شبکه اجتماعی فرد هستند ،تعریف می‌کند.

به تعریف بولن و اونیکس (۱۹۹۸): سرمایه اجتماعی ماده خام جامعه مدنی است که از بین هزاران کنش متقابل روزانه مردم به وجود می‌آید .سرمایه اجتماعی میان شخص خاص یا دربین ساختارهای اجتماعی قرار ندارند،بلکه در فضای بین مردم وجود دارد.

سرمایه اجتماعی ، دارایی سازمان ، بازار یا دولت نیست ، بلکه یک پدیده از پایین به بالا است که با شکل گیری پیوندها ‌و شبکه های اجتماعی افراد بر مبنای اصول اعتماد ، عمل متقابل وهنجارهای کنش به وجود می‌آید(بولن و اونیکس^[۲۱]،۱۹۹۸) .

مطابق تعریف ناهاپیت وگوشال (۱۹۹۸)که مجدداً توسط برلینو وترنلی (۲۰۰۲)به کار گرفته شده است ، سرمایه اجتماعی عبارت است از : مجموعه منابع وارزشی که در داخل شبکه ای از روابط فردی وسازمانی موجود است واز آن نشأت می‌گیرد.

لین^[۲۲] (۱۹۹۸)در تئوری منابع اجتماعی ^[۲۳]، سرمایه اجتماعی را به عنوان منابع جای گرفته در ساختار اجتماعی که از طریق کنش های هدف مند در دسترس افراد قرار می گیرند، تعریف می‌کند با توجه ‌به این تعریف مفهوم سرمایه اجتماعی سه عنصر را در بر می‌گیرد :

۱- منابع جای گرفته در ساختار اجتماعی؛

۲- توانایی دست یابی ‌به این منابع توسط افراد؛

۳- استفاده وبه حرکت در آوردن این منابع توسط افراد در کنش های هدف مند(لین،۱۹۹۹: ۳۴).

تعریف سرمایه اجتماعی عبارت از : یک هنجار غیر رسمی ایجاد شده است که همکاری میان دو یا چند شخص را افزایش می‌دهد.

هنجارهایی که سرمایه اجتماعی را شکل می‌دهند، می تواننداز رابطه متقابل بین دو دوست شروع شده وآیین های پیچیده وبغرنجی مانندمسیحیت وکنفوسیوسیسم راشامل گردند (فوکویاما،۱۹۹۹: ۱)

تعریف مختلفی از سرمایه اجتماعی ارائه شده است، به نظر رابرت پاتنام سرمایه اجتماعی :روابط بین افراد ، شبکه های اجتماعی وهنجارهای متقابل واعتماد اجتماعی است که از این طریق حاصل می شود.

پیر بوردیو نیز بین انواع سرمایه ها تمایز قائل می شود ،از دیدگاه وی اشکال سرمایه عبارتند از : شکل اقتصادی ، فرهنگی واجتماعی از نظر بورددیو ،سرمایه اجتماعی به ارتباطات ومشارکت اعضای یک سازمان توجه دارد و می‌تواند به ‌عنوان ابزاری برای رسیدن به سرمایه های اقتصادی باشد (وینتر،۲۰۰۰ :۲۰).

در این خصوص لاکی لی (۲۰۰۵)عنوان می کند: شبکه های ارتباطی به عنوان منبعی ارزش آفرین (سرمایه) برای افراد یا سازمان‌ها محسوب می شود.(الوانی وناطق،۴۰:۱۳۸۶).

رابرت پوتمن نشان داد که یک شاخص سرمایه اجتماعی حاصل از یک مجموعه وزنی شامل ۱۴ متغیر انتخابی برای تبیین درجه پیوند اجتماعی و تمایل به جامعه با بسیاری از پیامدهای اجتماعی مثل آموزش،سلامتی کودک،جرم و نرخ کل مرگ و میر همبستگی دارد.گرچه این همبستگی نمی تواند علت ‌و معلول را مشخص کند ولی ما می‌توانیم دریابیم که این شاخص،گزیده ای از عناصرش و یا اقدامات مشابه ثبت شده به طور بارز با متغیرهای سلامتی همبستگی دارد و تقریبا همیشه همسو با این فرضیه که سرمایه اجتماعی باعث ارتقاء سلامتی می شود،مزیت بالقوه این رابطه قابل توجه است،بخصوص اگر ثابت شود در زمان و مکان متفاوت به قوت خود باقی است و زمینه‌های آماری ثابتی دار و نهایتاً اگر ثابت شود این رابطه حالت علت و معلولی هم دارد(شرمن فولاند^[۲۴]،۲۰۰۷).

یکی از مشکلاتی که دانشمندان علوم اجتماعی ومدیریت باآن مواجه می‌باشند، ارائه تعریفی جامع از سرمایه اجتماعی است، تعریف رابرت پاتنام در علوم سیاسی ، جیمز کلمن در علوم اجتماعی ، فرانسیس فوکویاما در تاریخ اقتصادی اجتماعی و تحقیقات بانک جهانی از جمله اولین مطالعات در این زمینه است.این واژه توسط اکثر نویسندگان به عنوان شبکه ها، هنجارها اعتماد ‌و راهی که جوامع می‌توانند از طریق آن اهداف جمعی رابه صورت کاراتر انجام دهند، تعریف شده است. در جهت اندازه گیری سرمایه اجتماعی ، مشارکت در شکل متفاوت آن در امور مدنی از قبیل عضویت داوطلبانه در ‌گروه‌های سیاسی یا مذهبی ویا سطح اعتماد در بین مردم مدنظر قرار گرفته است(علوی،۳۴:۱۳۸۰).

شاید بهترین تعریف سرمایه اجتماعی را بتوان در بیت شاعر غزل سرای ایرانی “حافظ” یافت که می‌گوید:

آسایش دو گیتی تفسیر این دوحرف است با دوستان مروت با دشمنان مدارا

توجه صاحب نظران بر مفاهیمی چون ارتباطات ، تعاملات ، شبکه ها و…… می‌باشد. به نظر حافظ برای رسیدن به سر منزل مقصود حتی با دشمنان نیز باید ارتباط داشته باشیم که این ارتباط همانا« مدارا کردن» است واین مهم حاصل نمی شود، مگر آنکه سرمایه اجتماعی حفظ وتقویت شود (صالحی امیری وکاوسی،۱۳۸۷).

پاتنام ، سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از مفاهیمی مانند: اعتماد، هنجارها و شبکه ها می‌داند که به موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع می شود و در نهایت منابع متقابل آنان را تامین خواهد کرد. او سرمایه اجتماعی را به ‌عنوان وسیله ای برای رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی در نظام های مختلف سیاسی می‌داند و تأکید عمده وی بر مفهوم اعتماد می‌باشد.

اواکاکس سرمایه اجتماعی را فرایند های بین فردی ، که اعتماد وهنجارهای اجتماعی ‌و شبکه روابط را می‌سازد ‌و همکاری وهماهنگی متقابل راتسهیل می‌کنند، تعریف می‌کند.

فوکویاما، سرمایه اجتماعی را یک هنجار اجتماعی محسوب می‌کند که همکاری بین دو یا چند نفررا تقویت می بخشد وآن را ویژگی عمل متقابل بین دو دوست می‌داند ومعتقد است که اعتماد ، شبکه های ارتباطی وجامعه مدنی همگی محصول سرمایه اجتماعی هستند، از نظر او هنجارهایی سرمایه اجتماعی هستند که به همکاری در گروه ها منجر شوند.

تعریف رایج سرمایه اجتماعی در جریان اصلی جامعه شناسی آمریکایی به ویژه در روایت کارکردگرایانه عبارت از روابط دو جانبه، تعاملات ‌و شبکه هایی که در میان ‌گروه‌های انسانی پدیدار می‌گردند وسطح اعتماد که در میان گروه وجماعت خاصی به عنوان پیامد تعهدات و هنجارهایی پیوسته با ساختار اجتماعی یافت می شود.