۲-۲- استقرار دولت الکترونیک

روند شکل گیری دولت الکترونیکی بدین گونه آغاز شد که در بخش خصوصی کشور آمریکا مسئول ایجاد دولت الکترونیکی شد. وجود شبکه جهانی گسترده به شکل ‌گیری برخی اقدام های تجاری در شرکت ها منجر شد و نتایج خوب و قابل سنجشی نیز از این اقدام ها حاصل آمد. یکی از مهمترین این نتایج افزایش اثربخشی کارکنان در سازمان ها بود، به گونه ای که در بازده کاری آن ها افزایش قابل ملاحظه ای به وجود آمد؛ به عنوان نمونه میانگین بازده کاری در هر ساعت برای هر فرد پنج درصد افزایش یافت. هنگامی که فناوری وب جهانی در اکثر بخش های خصوصی به کار گرفته شد، دولت از این حرکت عقب ماند، لذا توجه دولت ‌به این مسأله معطوف شد که ارائه خدمات به شهروندان به صورت الکترونیک بسیار آسان تر خواهد بود. (عزتی، ۱۳۸۳: ۳۰)

وینتون سرف که به عنوان یکی از پایه گذاران وب جهانی معروف شده است این پیشنهاد را به دولت‌ها داد که «لطفا از فناوری استفاده کنید. اجازه دهید که خدمات تان ‌بیشتر در دسترس باشد، همچنین هرگز از فناوری اینترنت نهراسید اما همیشه برای آن برنامه ریزی کنید». لذا شهر گلدن ‌به این نیاز استراتژی پی برد و یرنامه ریزی استراتژیک برای تبدیل این شهر به یک شهر الکترونیک و نیز پایه گذاری دولت الکترونیک به جای دولت حاکم بر این شهر آغاز شد.

استقرار دولت الکترونیک همانند هر پدیده نوظهور دیگر با چالش‌ها و مسائلی مواجه است. دولت الکترونیک زمانی موفق است که مخاطبان آن یعنی شهروندان از آن استقبال نموده و سعی در به کارگیری آن داشته باشند. با این وجود، دولت الکترونیک، به دلیل شرایط و ارتباط خاصی که با جامعه دارد راه درازی را برای جلب رضایت ارباب رجوع دارد. تجربه کشورهای توسعه یافته و پیشرفته در این زمینه گواه این مطلب است. (عزتی، ۱۳۸۳: ۳۰)

امروزه سازمان‌ها با تغییرات عمده، بسیار سریع و همه جانبه مواجه‌اند. سرعت تغییرات و تحولات در جنبه‌های مختلف به گونه‌ای است که سازمان‌ها برای تضمین جای خود مجبورند در عرصه‌های مختلف مأموریتی خویش به سرعت از زمینه‌های بروز تغییرات آگاه شده و متناسب با تغییراتی که روی خواهند داد تغییرات لازم را در خود ایجاد کنند. سازمان‌های موفق در این عصر سازمان‌هایی هستند که یک گام از تحولات محیط جلوتر باشند. یکی از مهمترین تغییرات به وجود آمده در سازمان‌ها و جوامع امروزی ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات است.

استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات با افزایش کارایی، کاهش هزینه ها و در دسترس بودن خدمات عمومی برای مؤسسات و کسب و کارها موجب تسهیل امور می‌شود. از طرف دیگر به کارگیری ساده یک فناوری برای کسب مزایای حاصل از آن کافی نیست. بلکه یک فناوری باید به وسیله کاربران نهایی به کار گرفته شود و مورد استفاده قرار گیرد. بیان شده است که کاربران بالقوه خدمات بانکداری الکترونیکی در کشور مالزی ممکن است از این سیستم رضایت نداشته باشند حتی اگر این خدمات در دسترس باشد.

در بیشتری کشورها پژوهش‌های زیادی در این مورد به عمل آمده است و به جرات می‌توان گفت دغدغه‌ اصلی همه آن ها به کارگیری و استفاده از فناوری جدید بوده است. (عزتی، ۱۳۸۳: ۳۲)

در سه دهه گذشته دولت‌ها مجبور شدند که با تکامل اجتماعی زیادی مواجه شوند که به طور بارزی روش انجام وظایف بخش عمومی را تغییر داده است و یکی از پیامدهای این موارد مطرح شدن دولت الکترونیک می‌باشد. دوران بعد از جنگ جهانی دوم شاهد توسعه چشمگیر مسئولیت‌های اجتماعی و اقتصادی دولت‌ها بوده است.

به کارگیری سیستم های دولت الکترونیک توجه زیادی را در حوزه پژوهش به خود جلب ‌کرده‌است و این باور وجود دارد که در دهه آینده نیز یکی از مهمترین چالش‌های تغییر و به کارگیری سازمانی را به خود اختصاص دهد. با وجود ارائه خدمات دولتی به صورت الکترونیکی اشاره به چیزی فراتر از خودکار سازی ساده فعالیت‌های موجود دارد و نیازمند یک تغییر رفتاری بنیادی است. حرکت به سمت دولت الکترونیک شامل یک تغییر به سمت کار و ‌پاسخ‌گویی‌ شهروند محوری باشد. در حرکت به سمت تغییر، فناوری اطلاعات و ارتباطات با ارائه اطلاعات در زمان مناسب تنها از این تغییر پشتیبانی می‌کند. اما نمی‌تواند این تغییر را هدایت کند.

مدیریت تغییر در حوزه دولت الکترونیک، ‌به این معنا است که چگونه معنای بخش عمومی نگرش های سنتی خود را به مدیریت را تغییر دهند و از فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار جدیدی برای اداره و در بر گرفتن محیط استفاده نمایند. چارچوب‌های دولت الکترونیک بخش عمومی را قادر می‌سازد تا روش‌های جدید اندیشیدن، گسترش افق‌های انجام کار، به کارگیری فناوری جدید و ایجاد محیط‌های رقابت کاری مثبت را مورد توجه قرار دهند. (عزتی، ۱۳۸۳: ۳۵)

۲-۳-دولت الکترونیک، مفاهیم و اهمیت آن

در ارتباط با دولت الکترونیک، در تعاریف مختلف به جنبه‌های ‌پاسخ‌گویی‌، مسئولیت پذیری، شفاف سازی و … توجه گردیده است. دولت الکترونیک عبارت است از به کارگیری اینترنت به منظور ارائه اطلاعات و خدمات عمومی به شهروندان، شرکای تجاری و عرضه کنندگان و کسانی که در بخش عمومی فعالیت می‌کنند. (فقیهی و همکاران، ۱۳۸۳: ۴۵)

همچنین یک راه مؤثر برای هدایت تعاملات با شهروندان و شرکت‌های تجاری و در خود دولت‌ها است. دولت الکترونیک شیوه‌ای برای دولت به منظور استفاده از فناوری‌های جدید می‌باشد که تسهیلات لازم برای افراد جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت خدمات و ارائه فرصت برای مشارکت در فرآیندها را فراهم می‌سازد. (فقیهی و همکاران، ۱۳۸۳: ۴۵)

دولت الکترونیک، استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ایجاد تغییر در ساختارها و فرآیندهای کاری سازمان‌های دولتی است. در تعریفی دیگر از دولت الکترونیک می‌توان به عنوان یک دولت دیجیتال بدون دیوار و ساختمان و دارای سازمانی مجازی دانست که خدمات دولتی خود را به هنگام ارائه می‌کند و موجب مشارکت شهروندان در فعالیت‌های مختلف اجتماعی و سیاسی می‌شود (رضایی و داوری، ۱۳۸۳).

از سوی دیگر عوامل متعددی زمینه‌های لازم برای تحقیق دولت الکترونیک را فراهم می‌آورند که همگی ناشی از فناوری و پیچیده‌تر شدن آن است و دولت‌ها برای پاسخ ‌به این پیچیدگی ناگزیرند که اقدام به ایجاد دولت الکترونیک کنند. مهمترین این عوامل شامل موارد زیر است:

• • رشد فناوری های جدید و بویژه فناوری اطلاعات

• • سرمایه گذاری بنگاه‌های اقتصادی در بخش فناوری اطلاعات

• • رشد اینترنت و فراگیری عمومی استفاده از آن

• • تغییر انتظارات شهروندان و بنگاه‌های اقتصادی

• جهانی شدن و فشارهای ناشی از رقابت.

‌بنابرین‏ دولت الکترونیک مجموعه‌ای از کلیه ارتباطات الکترونیک است که بین دولت، شرکت‌ها و شهروندان رخ می‌دهد، اگرچه این فناوری هنوز دوره نوجوانی خود را طی می‌کند ولی قابلیت‌های انعطاف پذیر اینترنت شامل توان بالای آن برای کاستن فوق العاده هزینه ها، افزایش سود، گسترش موارد قابل دسترسی و از بین بردن فاصله ها است. (طوسی، ۱۳۷۲: ۷۸)