الف: ارزیابی تدریس توسط دانشجویان

در زمینه ارزشیابی اعضای هیئت علمی، معمول ترین ابزار گردآوری داده ها، مقیاس های درجه بندی استادان توسط دانشجویان است. ارزیابی تدریس توسط دانشجویان در فاصله سال های ۱۹۲۷تا ۱۹۵۹ تکامل یافت. اولین مقیاس ارزیابی توسط ریمرس در دانشگاه پوردو طراحی شد. از آن زمان تا به حال استفاده از ارزیابی های دانشجویی برای اندازه گیری اثربخشی تدریس رشد فزاینده ای در سراسر دنیا و از جمله در دانشگاه های کشور ما داشته است (شیربگی، ۱۳۸۹).

ب: مصاحبه های گروهی

مصاحبه های گروهی، منبع دیگری از مستندات اثربخشی تدریس است که ارزیابی های جامعی از مدرسان ارائه می‌کند. سه نوع مصاحبه توسط برسکمپ و اوری(۱۹۹۴) پیشنهاد شده است:

چرخه کنترل کیفیت: این نوع مصاحبه از تکنیک های مدیریت صنایع ژاپن تحت عنوان «چرخه کنترل کیفیت» گرفته شده است که در آن گروه هایی از کارکنان فرصت می‌یابند که در تصمیم گیری های سازمان مربوطه سهیم شوند. نسخه آموزشی از این چرخه کنترل کیفیت در یک مؤسسه می‌تواند شامل تعیین گروهی از دانشجویان داوطلب برای دیدارهای منظم جهت نقد تدریس و راهبردهای آزمون، تعیین دقیق حیطه های مشکل دار و درخواست پیشنهاد برای بهبود باشد (شیربگی، ۱۳۸۹).

پ: ارزیابی همتایان

داوری همتایان در تدریس دو فعالیت عمده را در بر می‌گیرد: ۱) مشاهده همتایان از عملکرد تدریس درون کلاس ۲) بررسی همتایان از اسناد نوشتاری به کار رفته در یک موضوع درسی در طول یک دوره.

ت: ارزیابی بیرونی توسط متخصصان

در این راهبرد به جای ارزیابی اثربخشی تدریس توسط همتایان، یک یا چند نفر عضو هیئت علمی در موضوع درسی مورد نظر یا متبحر در روش های تدریس که مقیاس ارزیابی مناسبی برای مشاهدات خود در اختیار دارند، عملکرد عضو هیئت علمی مورد نظر را در چند جلسه مشاهده می‌کنند. آن چه این داوران به عنوان ناظران بیرونی می بینند، واقعیت هایی است از آن چه که مدرس مربوطه از خود نشان می‌دهد؛ چرا که خط مشی ها، مشکلات درون سازمانی، شایعات و سوگیری های مؤسسه هایی که از آن بازدید به عمل می آورند به آنان سرایت نکرده است.

ج: خود ارزیابی

طبیعی است که هر کس خود را در بهترین حالت ممکن توصیف می‌کند. متأسفانه تحقیق ها در این زمینه تا کنون ناکافی و بدون نتیجه می‌باشد. نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد اعضای هیئت علمی خودشان را در برخی موارد بالاتر، برابر و پایین تر از ارزیابی دانشجویان می شمارند. استادانی که ارزیابی بالایی از دانشجویان دریافت کرده بودند به خودشان نیز ارزیابی بالایی داده بودند. در مجموع، استادان ممتاز خود ارزیابی صحیح تری نسبت به استادان معمولی و ضعیف ارائه کرده بودند (شیربگی، ۱۳۸۹).

۱۴-۱-۲-راهکارهای کاربردی برای تدریس اثر بخش

معلمانی تدریس اثر بخش دارند که به گونه ای مناسب، اهدافی را که مستقیم یا غیر مستقیم با یادگیری دانش آموزان مرتبط است، دنبال می‌کنند و جهت دستیابی به اهداف آموزشی دانش و مهارت های مورد نیاز را به دست می آورند تا بتوانند از آن ها در زمان مناسب به شیوه ی مطلوب مورد انتظار به کارگیرند. که در این جا بعضی از ویژگی های یک تدریس اثر بخش را یادآور می‌شویم.

الف-آمادگی کامل: معلم برای یک تدریس خوب، خود از یک طرف باید از نظر جسمی، روحی و روانی و علمی آمادگی داشته باشند و از طرف دیگر مقدمات لازم برای استفاده از زمان تدریس را با آماده کردن شاگردان و فضای کلاس فراهم کند تا از این طریق کلاس درس به نحو مطلوبی اداره شود.

ب-داشتن طرح درس: طراحی آموزشی یا طرح درس، شامل تصمیم گیری ‌در مورد عناصر برنامه و ارتباط آن ها با یکدیگر است. طرح درس چار چوب کاری معلم را معین می‌کند. و هدف از طرح درس، استفاده بهینه از زمان، تصمیم گیری ‌در مورد مضمون و مراحل تدریس و ایجاد شرایط لازم شکل بخشیدن به یادگیری است.

پ-استفاده از شیوه های مناسب تدریس: اثر بخش ترین معلمان، کسانی هستند که می‌توانند روش های تدریس خود راتغییر دهند، یعنی روش های تدریس آن ها، آن قدر انعطاف پذیر است که می‌تواند به سهولت با موفقیت های مختلف تطبیق پیدا کند. در یک جلسه تدریس الزاماًً نباید از یک روش تدریس استفاده شود بلکه باید از شیوه های متعددی برای تدریس موضوع مورد نظر استفاده شود. ‌بنابرین‏ معلم باید بر روش ها و شیوه های گوناگون تدریس، مسلط باشد و با توجه به وضعیت و مقتضیات کلاس درس از روش های خاصی استفاده کند( نیکنامی،۱۳۷۷).

ت – مشارکت دانش آموزان در فرایند یادگیری:معلم باید همه دانش آموزان را درتمام مراحل تدریس، اعم از شروع تدریس، ارائه وخلاصه کردن و… فعالانه شرکت دهد تا اداره کلاس به شکل مطلوبی صورت گیرد بدین طریق، دانش آموزان مطالب مورد نظر را به خوبی فرا می گیرند، زیرا دانش آموزان هستند که یادگیری را محقق می‌سازند. برای تحقق این امر، لازم است معلم برای دانش آموزان فرصت فعالیت‌های علمی نظیر: تجربه، آزمایش و مشاهده را مهیا کند، آنان را برای مشارکت در بحث های کلاس و سایر فعالیت های جمعی ترغیب کند و اجازه دهد تا در یادگیری خود سهیم شوند. بدین معنا که باید به دانش آموزان اجازه داد درباره آن چه یاد می گیرند و نیز درباره ی شیوه های یادگیری خود سهیم باشند.

ث- نظارت مداوم برکلاس :

معلم باید توجه داشته باشد که نگاه خود را عادلانه در بین فراگیران تقسیم کند، زیرا فراگیران بخشی از مطالب درسی را از طریق ارتباط چشمی با معلم خود فرا می گیرند.

ج- تسلط بر مطالب تدریس:

اگر معلم احاطه کامل بر موضوعات درسی داشته باشد و برای شاگردان از نظر علمی شخص مهمی جلوه کند، شاگردان توجه خاصی به سخنان وی خواهند داشت، لذا تسلط معلم بر مطالب نقش مؤثری در ‌پاسخ‌گویی‌ او به سئوالات شاگردان خواهد داشت.

چ- استفاده بهینه از وقت:

معلم باید به گونه ای وقت کلاس را تنظیم نماید که وقت او بیهوده تلف نگردد. بعداً نیاز به کلاس های فشرده جبرانی نباشد. او بهتر است از مطالب غیر ضروری پرهیز نماید و طبق زمان بندی بر اساس سر فصل تهیه شده تدریس کند.

ح- استفاده از رسانه های کمک آموزشی :

معلمان شایسته است که برای یادگیری بهتر در محیط آموزشی رسانه های مناسب با تدریس خود را انتخاب کرده و در جهت تهیه آن ها و یا ساختن آن اقدامات لازم را با همکاری مسئولان به عمل آوردند. تنوع در مواد و وسایل و منابع آموزشی، روش ها و تکنیک ها و فضای آموزشی از سوی آموزش را از حالت یکنواخت و خسته کننده خارج می‌سازد و به آن جذابیت وگیرایی می بخشد از سوی دیگر شرایط بهتری برای نوعی تکرار مفید در ارائه محتوا، مفاهیم ، اصول وروش های علمی مورد نظر فراهم می آورد.

خ- به کار گرفتن حواس و مهارت ها و توانایی‌های مختلف یادگیرندگان:

تحقیقات روان شناسی یادگیری و علوم تربیتی بر نقش حواس مختلف در یادگیری اشاره دارد یعنی گر چه بخشی از یادگیری از طریق حس شنوایی انجام می شود ولی بخش عمده دیگر از طریق بینایی ممکن است. حواس دیگری چون لامسه، بویایی و چشایی نیز به سهم خود در یادگیری انسان مؤثر است. ‌بنابرین‏ اظهارات انجام شده، برای افراد طبیعی، حس بینایی نقش اساسی تری در یادگیری دارد، پس از آن شنوایی، حواس دیگر در مرتبه بعدی قرار دارند (کریاکو، ۱۳۸۷).

۱۵-۱-۲- ویژگی های تدریس اثربخش