کـه فلـک بــر زبــانـــه مــی‌نــرســـد
معنی و مفهوم: بخت و اقبال شاه اخستان همانند شمعی برافروخته شد و شعله کشید به گونه‌ای که آسمان هم به شعله‌ی آن نمی‌رسد.
۱۰۵ - صــولت جـــان‌ربـــای او بــربــود
گــوی دولــت ز صــولــجان مــلوک
واژگان: صولت: شکوه، هیبت. (معین) صولجان: چوگان. (معین)
معنی و مفهوم: شکوه و دلیری جان ربای شاه، بخت و اقبال را مانند گویی از چوگان پادشاهان ربود و سعادتمند عالم شد.
آرایه‌های ادبی: صولت و دولت جناس یکسویه در آغاز دارند. گوی دولت اضافه‌ی تشبیهی است. گوی و صولجان با هم تناسب دارند .
بند دهم:
کلمات قافیه: ستم، کرم، شکم و …
حروف اصلی قافیه: م
حرف روی: م
حروف الحاقی: ندارد
ردیف: بشکافت
۱۰۶ - عـدل او زهـــره‌ی ستــم بشـکافـــت
بــذل او نـــافــه‌ی کـــرم بشــکافـــت
واژگان: نافه: خریطه یا کیسه‌ای که در آن مشک می‌باشد. (ناظم) زَهره: پوستی باشد پر آب، که بر جگر آدمی و دیگر حیوانات چسبیده است. (دهخدا)
معنی و مفهوم: عدالت شاه ستم را به شدّت ترساند و نابود کرد. بذل و بخشش او، کرم را مانند نافه‌ای پر از مشک گشود و به همگان بذل و بخشش کرد.
آرایه‌های ادبی: زهره‌ی ستم و نافه‌ی کرم اضافه‌ی استعاری است.
۱۰۷ - ظلـم را چــون هــدف، جـگر بــدریــد
بخــل را چــون صــدف، شکــم بشکافــت
معنی و مفهوم: شاه اخستان آن‌گونه که تیر به هدف می‌زند و جگر آن را می‌درد، به ظلم و ستم تیر زد و آن را نابود کرد. بخل و تنگ نظری را همانند صدفی شکافت و به بذل و بخشش پرداخت.
آرایه‌های ادبی: نابود شدن ظلم به دست شاه را به دریده شدن جگر هدف مانند کرده است و بذل و بخشش شاه و از بین بردن بخل و تنگ چشمی را به شکافتن صدف تشبیه کرده است.
۱۰۸ - قهــرش از بهــر قطــع نســل عـــدو
رحــم مــــادر عــــدم بشــکافــــت
معنی و مفهوم: خشم و غضب شاه برای از بین بردن نسل دشمن، اساسی عمل کرد و او را از عدم، مقطوع النسل نمود و نگذاشت پا به عرصه‌ی وجود بگذارد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

آرایه‌های ادبی: مادرعدم اضافه‌ی تشبیهی است. قهر و غضب شاه به فردی مانند شده که نسل دشمن را از عدم قطع نموده است .
۱۰۹ - بـختـــش انـگشـــتری ودیعـــت داد
مــاهـی از بهـــر آن شــکم بشـکافـــت
شاهد: دام بـــه دریــــا فکنـــده بـــود سلیمـــان
خـــــازن انگشتــــری بــــه دام بــــــرآمــــــد
(خاقانی، ۱۳۸۸: ۱۴۵)
معنی و مفهوم: بخت و اقبال برای شاه اخستان انگشتری به امانت گذاشت؛ به همین دلیل ماهی شکم خود را شکافت تا آن انگشتر را همچون انگشتر سلیمان درون خود حفظ کند.
آرایه‌های ادبی: بیت تلمیح به ماجرای گم شدن انگشتری سلیمان (ع) و پیدا شدن آن در شکم ماهی دارد.
توضیحات:
ماهی و انگشتر: سلیمان زنی داشت «جراده» نام که به او اطمینان داشت. روزی که به آب دست می‌شد انگشتری به او داد تا به اسم اعظم بی حرمتی نشود. دیوی «صخر جنی» نام، خود را به صورت سلیمان به او نمود و انگشتری در انگشت کرد و بر تخت نشست و همه پنداشتند سلیمان است. چون سلیمان بیرون آمد و انگشتری طلب کرد، جراده گفت: تو سلیمان نیستی، تو دیوی و خود را به هیئت سلیمان کرده‌ای. سلیمان نومید شد و سر به بیابان نهاد و بر کنار دریا مزدوری صیّادان می‌کرد در ازای روزی دو ماهی، پس از چند روز اطرافیان بر دیو بدگمان شدند … صخر جنی انگشتری را به دریا انداخت و یک ماهی آن را فرو برد. سلیمان روزی یک ماهی را به بازار برد و ماهی دیگر را برای خود بریان کرد. چون شکمش بدرید، انگشتری خود یافت و در انگشت کرد و دوباره به مسند قدرت تکیه زد. (یاحقی، ۱۳۷۵: ۲۵۴ - ۲۵۳)
۱۱۰ - آســـــمان نبــــــوّت ار مــــــه را
چــون گــریبــان صبــح دم بشــکافــت
۱۱۱ - تیــغ شــه زهــره‌ی زحـل بــدریـــد
جـــگر آفتــــاب هــــم بشـــکافـــت
واژگان:. زحل: کیوان، هفتمین سیّاره. (فرهنگ لغات)توضیحات:(۱/۳۴)
معنی و مفهوم: اگر پیامبر (ص) با معجز خویش، ماه آسمان را همانند شکافته شدن تاریکی صبحدم دونیمه کرد، شمشیر شاه با معجزه‌گری زهره‌ی زحل (خداوند جنگاوری) و جگر خورشید (سلطان فلک) را از هم درید. (بیت به نوعی دارای ترک ادب شرعی است)
آرایه‌های ادبی: آسمان نبوّت، گریبان صبح، زهره‌ی زحل و جگر آفتاب اضافه‌ی استعاری است. بیت تلمیح به معجزه‌ی شق القمر حضرت رسول (ص) دارد. ماه به گریبان صبحدم مانند شده است.
توضیحات:
شکافته شدن ماه: به روایت راویان اخبار انشقاق قمر معجزی بود رسول (ص) را، و آن چنان بود که کفّار قریش گفتند: هر درخواستی از زمین می‌کنیم تو با جادو انجام می‌دهی، اگر راست می‌گویی ماه چهاردهم که از پشت کوه می‌آید آن را دو نیمه کن. حضرت از خدای تعالی درخواست و خدای تعالی درخواست او را اجابت فرمود و ماه را مُنشق کرد، چنان که نیمی از آن در جانبی و نیمی دیگر در جانب دیگر کوه بود. (ابوالفتوح رازی، ۱۳۵۶: ۲۷۱)
۱۱۲ - تیـغ او دســت مـوسـوی اسـت از آنــک

داستان نبرد گرشاسب با این دیو پرنده در رسالۀ پهلوی «مینوی خرد»^[۱۰۵]،نیز آمده است.
در متون حماسی متأخر تنها موجودی که بتوان آن را با این پرنده برابر دانست، سیمرغ است.
درشاهنامه این پرنده به دوگونه ظاهر میشود: یکی ایزدی که پرورنده زال است و یاریگر او و خاندانش هنگام سختیها و دشواری ها و دیگری اهریمنی که گرشاسب در یکی از مراحل هفت خان خود آن را از پای در میآورد. به نظر می رسد وجود دو سیمرغ درشاهنامه فردوسی یکی ایزدی و دیگری اهریمنی درپیوند با روح و جان مایۀ اساطیر ملی ماست و چنان که برخی ازخاورشناسان اظهارکردهاند موضوع پیچیدهای نیست و بعید نمینماید که منشأ تصور و تجسم یک سیمرغ اهریمنی و تبهکار، وجود همین پرنده کوه پیکر کَمک در سنن مذهبی ایرانیان قدیم باشد.
۶– کشتن گرک کبود(پشن) و دیو بیابانی:
درمتن روایات پهلوی به این موجودات پلشت اشارهای نشده است تنها نام آنها در رساله مینوی خرد آمده است^[۱۰۶]؛ بدون اینکه توضیحی درمورد آنها داده شود. در مورد گرگ کبود این احتمال وجود دارد که درروایات متأخر جانشین اسامی خاص اوستایی نیای گروهی از دشمنان گرشاسب و دیو یسنی به نام Pasana شده باشد و بعداً بهصورت پشنگ نام پدر افراسیاب درآمده است و سپس با اشاعۀ افسانههای پهلوانی ایران در میان ترکها با نیای اساطیری ترکان یعنی گرگ کبود kokburi یکی انگاشته شده است^[۱۰۷]
۳-۳-۵-گناه محاکمه و مجازات گرشاسب در متون پهلوی:
برخلاف روایت اوستا که در آن گناه گرشاسب در هالهای از ابهام است، درمتون پهلوی به روشنی مطالبی راجع به گناه گرشاسب آمده است. از متن روایات پهلوی چنین برمیآید که گناه گرشاسب این بوده که آتش را کشته(خاموش کرده) و آن را مراقبت نکرده است. در سایر متون پهلوی نیز همین گناه برای گرشاسب ذکر شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در اوستا دیدیم که گرشاسب نادانسته بر پشت اژدهای شاخدار مشغول پختن غذا شد. هرچند در این روایت اشارهای به ریختن آب جوشان درون دیگ بر روی آتش و خاموش شدن آن نشدهاست، اما برخی از گزارشگران متون پهلوی این روایت را مطابق برداشت ذهنی خود بازسازی و کامل نمودهاند و از خاموش شدن آتش در آن لحظه سخن گفتهاندو از این خطای غیرعمد گرشاسب به عنوان گناه بزرگ او که اهانت به آتش است، یادکردهاند.اما به نظر میرسد اهانت گرشاسب به آتش ارتباطی به ستیز او با اژدها ی شاخدار ندارد، چرا که در «روایات داراب هرمزدیار» آمده است که گرشاسب، آتش_ پسر اهورامزدا_ را بدین سبب که در پختن خورشت او اندکی درنگ کرده بود، با گرزش میزند و پراکنده میکند. همچنین در رسالۀ پهلوی موسوم به «دست نویس م. او ۲۹۰ » همین گزارش آمده است. در این متن امشاسپند اردیبهشت _ایزد موکل آتش_ خطاب به زرتشت میگوید: «ای زرتشت! تو دانی که گرشاسب همانا با ما چه کرد هنگامی که به گیتی بود؟ که او را آیین و شیوه خویش این بود که هیزم بسیار انباشته میکرد. برای خورش پختن، به آن زمان گفتنی که: ای آتش، روشن شوید! … در آن روز که اژدهای شاخدار را بزد و بکشت آن زمان چون یکدم دیر بشد_ که هیزم تر بود_ از آن پر خشم شد و گرز سخت زخم و گران زخمه را بانیرومندی بزد، چنانکه آتش بیفسرد.»^[۱۰۸]
همین افسردن آتش به زخم گرز گران سبب شد که گرشاسب گناهکار شناخته شود و طبق روایت بندهش به مجازات این کار در اثر زخم تیری که پهلوانی تورانی به نام نوهین به او زد، به خواب غیر طبیعی فرو رفت و هم اکنون جسد او در دشت پیشانسه در زیر خروارها برف پنهان مانده است و از پیکر او ۹۹۹۹۹ فروشی محافظت میکنند تا در روز رستاخیز دوباره گرشاسب از خواب برانگیخته شود.^[۱۰۹]
طبق متن روایت پهلوی^[۱۱۰] روان گرشاسب در دادگاهی که هرمزد، زرتشت،ایزد آتش،ایزد گوشورون و دیگر ایزدان حضور دارند، مورد محاکمه قرارمی گیرد.گرشاسب برای تبرئه خود اعمال پهلوانیاش را یکییکی بازگو میکند و از اهورامزدا میخواهد که او را در بهشت جای دهد، اما امشاسپند اردیبهشت که مدعی اصلی است،با رفتن گرشاسب به بهشت مخالف میکند و خواستار رفتن او به دوزخ است.در مقابل ایزد گوشورون مخالف رفتن گرشاسب به دوزخ است.همچنین زرتشت با التماس و خواهش از هرمز میخواهد که گناه گرشاسب را ببخشد.در پایان محاکمه،گرشاسب نه به دوزخ میرود و نه به بهشت، بلکه در عالم همیستگان (برزخ) میماند تا در روز رستاخیز به پیکر گرشاسب بازگردد و سوشیانس را در فرشگرد یاری کند.
۳-۳-۶- گرشاسب و نقش او در آخرالزمان:
طبق روایات اساطیری هنگامی که فریدون برضحاک (اژی دهاک) پیروز میشود، او را در دماوند به بند میکشد، اما او را نمی کشد. بنابر روایتی اورمزد او را از این کار باز میدارد و به او هشدار میدهد که ضحاک را که بدنش پر از جانوران زیانکار است، نکشد زیرا در غیراینصورت همۀ جهان را جانوران موذی در بر می گیرد.
ضحاک دراواخر هزارۀ هوشیدر/ ماه خود را از بند رها میکند. او که تا این زمان درکوه دماوند در زنجیر بوده و تندیسی از فریدون فرا رویش ایستاده بود، به گمان اینکه این تندیس، خود فریدون است، جرأت فرار نداشت اما به محض اینکه به وسیلۀ یکی از یاران پلشتی از این موضوع مطلع میشود، خود را از بند می گسلاند و به جهان و جهانیان میتازد و تباهیها به بار میآورد.
درپایان این هزاره آخرین جانشین زرتشت یعنی سوشیانس ظهور میکند و به گرشاسب که در خوابی عمیق فرو رفته، حیاتی دوباره میبخشد تا او را درفرشگرد یاری کند.گرشاسب برمیخیزد و با گرز گاوسارش ضحاک را می کشد.
۳-۴-نسب نامۀ گرشاسب در متون تاریخی کهن :
نسب نامه گرشاسب در تاریخ طبری چنین آمده است:گرشاسب ابن اثرط ابن سهم ابن نریمان ابن طورک ابن شیراسب ابن اورشسب ابن تور ابن فریدون^[۱۱۱]. مشابه این نسب نامه را درتاریخ سیستان نیز میتوان ملاحظه کرد و این چنین است:گرشاسب ابن اثرت ابن شهر ابن کورنگ ابن بیداسب این تور ابن جمشید^[۱۱۲].
در گرشاسب نامه نسب نامه گرشاسب همانند روایت تاریخ سیستان است و او از فرزندان جمشید شمرده شده است.این سلسله نسب به این صورت است:گرشاسب پسر اثرط پسر شم پسر طورُگ پسر شیدسب پسر تور پسر جمشید.
درمجمل التواریخ و القصص نیز نسبت نامه گرشاسب همانند گرشاسب نامه نقل شده است.^[۱۱۳]
نسب نامه گرشاسب را در بندهش قبلاً مشاهده کردیم.این نسب نامه با تاریخ طبری تقریبا یکسان است.بدین معنی که جز نریمان همه را مذکور داشته است.گرشاسب پسر اثرط پسر سام پسر تورگ پسر سپئینیاسب پسر دوروشاسب پسر توک پسر فریتون.^[۱۱۴] با نظری اجمالی به این نسب نامه در می یابیم که سام دراینجا به جای سهم طبری و شم اسدی ذکرشده است وهمان نام خانوادگی ثریت است که در این نسب نامه مجعول اسم پدر او شده. تورگ همان کلمه ای است که در گرشاسب نامه بهغلط یا به ضرورت شعری به صورت طورُگ بروزن بزرگ درآمده و با همین کلمه یعنی بزرگ قافیه شده است. سپئینیاسب درتاریخ طبری شیراسب و درگرشاسب نامه شیداسب و درتاریخ سیستان بیداسب شده است.^[۱۱۵]
مسعودی و بیرونی گرشاسب جانشین زاب را که طبق روایت شاهنامه ده سال پادشاهی کرد، همان گرشاسب پهلوان تصور کرده اند و نسب نامه او را به نوعی دیگر آوردهاند:
طبق روایت مسعودی گرساشب پسر یمار پسر طماهسف پسر فرسین پسر ارج پسر منوچهر است^[۱۱۶] و بنابر روایت بیرونی گرشاسب و هو سام بن نریمان بن تهماسب بن اشک بن نوش بن دوسر بن منوشجهر.^[۱۱۷]
این دو روایت را نباید اصیل پنداشت زیرا جز در ذکر نام نریمان به هیچ وجه باروایت گرشاسب و مآخذ کهن تر سازگار نیست.خاصه که میان روایت بندهش و دو روایت مذکور اصلا توافقی مشهود نیست.سلسله نسب بین گرشاسب و رستم از آنچه نقلکرده ایم مهمتر است.این سلسله نسب درمآخذ ذیل بدین نحو ذکر شده است:
«مسعودی درمروج الذهب می گوید رستم پسر دستان است.
طبری می گوید: رستم پسر دستان پسر نریمان پسر اپرنگ پسر گرشاسب است.
ثعالبی در غرر اخبار ملوک الفرس می گوید: رستم پسر زال پسر سام پسر نریمان است.»^[۱۱۸]
طبق روایت گرشاسب نامه گرشاسب برادری به نام کورنگ دارد که درجوانی فرمان مییابد.گرشاسب سرپرستی فرزندکورنگ یعنی نریمان را به عهده میگیرد.در گرشاسب نامه آمده از ازدواج نریمان با دخترشاه بلخ که اسمی از این زن نیامده، سام زاده میشود.
در روایت تاریخ سیستان^[۱۱۹] کورنگ پسر گرشاسب معرفی شده است که چون فوت میکند فرزندش نریمان تحت سرپرستی گرشاسب پرورش مییابد.نسب نامه بعد از نریمان طبق روایت تاریخ سیستان بدین صورت است که از نریمان،سام، از سام، دستان، از دستان،رستم و از رستم،فرامرز زاده میشود.^[۱۲۰]علاوه براین سلسله نسب مؤلف تاریخ سیستان در آنجا که از نسب بختیار الاسپهبد سخن می گوید او را از فرزندان گرشاسب معرفی میکند و سلسله نسب او را بدین صورت می آورد:
«بختیار بن شاه فیروز بن بزفری بن شیراوژن بن خدایکان بن فرخ به بن ماه خدای بن فیروز بن کردآفرین بن پهلوان بن اسپهبد بن رستم بن مهر آذر بن رستم ابن بولاد بن کان آزاد مرد بن چهرآزاد بن نیرو سنج بن فرخ به بن داد آفرین ابن سام ابن به آفرید بن هوشنگ بن فرامر ز بن رستم الاکبر بن دستان بن سام بن نریمان بن کورنگ بن گرشاسب.»^[۱۲۱]
در مجمل التواریخ و القصص نسب نامه این خاندان پس از گرشاسب چنین آمده است:
گرشاسب از اثرط زاده شد و از ازدواج او با دختر ملک روم نریمان متولد شد.از پیوند نریمان با دختر ملک مصر ماهوراج نام سام زاده شد. از پیوند سام و دختر شاه کابل،رودابه زال زاده شد.زال صاحب دو فرزند به نام های رستم و زواره شد.ازدواج رستم با خاله شاه کیقباد فرامرز،بانوگشت و زربانو زاده شدند فرامرز را پسری بود به نام آذر برزین. از زواره برادر رستم نیز دو پسر به نام های فرهاد و تخواره بازماند.»^[۱۲۲]
*فصل چهارم*
پیشینۀ خاندان
رستم
در
شاهنامه
۴-۱درآمد:
شاهنامه بزرگ ترین و پرمایه ترین دفتر شعر فارسی و یکی از عظیم ترین و زیباترین آثار حماسی ملل عالم است که داستان های ملی و مآثر تاریخی قوم ایرانی در آن به بهترین وجه نمود پیدا کرده است.این شاهکار جاودانی جهانی آیینه ای از فرهنگ تابناک ایرانی است که فردوسی پیش چشم ایرانیان گشوده است.او سی سال از عمر گرانمایۀ خویش را صرف به نظم کشیدن شاهنامه کرد و با سرودن شاهنامه خدمتی بس بزرگ به ایرانیان نمود.
فردوسی مطالب خام و پراکندۀ شاهنامه را بیشتر از منابع مکتوب و گاهی شفاهی مانند خدای نامه و کارنامۀ اردشیر بابکان و دیگر کتب عهد ساسانی اقتباس کرده و به نظم کشیده است و به طور شفاهی نیز از پیر دهقان و مغان که فردوسی مکرراً از آن ها نام می برد استفاده کرده است و از خود مطلبی و داستانی در آن ها نیفزوده است.مهم ترین منبع فردوسی نیز شاهنامۀ ابومنصوری و همچنین شاهنامۀ دقیقی بوده که حوادث داستانی و تاریخی مردم ایران و سلاطین قبل از اسلام در آن ها فراهم آمده بود.
این اثر بزرگ حماسی اگر چه قرن هاست که با سرشت ایرانیان عجین شده است اما آن طور که باید و شاید در تحقیقات نوین مورد استفاده قرار نگرفته است و بیشتر برای مطالعات شعر و شاعری و زبان فارسی و داستان های مربوط به پهلوانان از آن بهره برداری نشده است. این درحالی است که از شاهنامه به عنوان متنی قابل اعتماد میتوان پیرامون مسائل تاریخ نگاری و به طور اخص در باب تاریخ دودمان های پهلوانی حماسه های ایرانی،سود جست. واقعیت امر این است که اگر تاکنون با تکیه بر شاهنامه تحقیقاتی راجع به پهلوانان صورت گرفته،در این تحقیقات فقط به شخصیت پهلوان مورد نظر پرداخته اند و به خاندان آن ها توجّهی نشده است.از آنجایی که در شاهنامه اغلب پهلوانان عضوی از یک دودمان بزرگ پهلوانی اند،لذا خاندان های پهلوانی بسیاری در شاهنامه حضور دارند.یکی از این خاندان ها، خاندان رستم است که به سبب عظمت و شکوهی که فردوسی به شخصیت رستم بخشیده و همچنین اعمال بزرگی که دیگر افراد این خاندان در شاهنامه ارائه می دهند،این دودمان حماسی را به تأثیرگذارترین و مشهورترین دودمان حماسی قوم ایرانی مبدل کرده است.
در فصل گذشته پیشینه و کارکردهای این خاندان را در متون کهن قبل از شاهنامه بررسی کردیم و دیدیم که در نامۀ اوستا از رستم و زال صحبتی در میان نیست و پهلوان بزرگ حماسه های موجود اوستایی،گرشاسب است.با مراجعه به متون پهلوی نیز مشاهده کردیم که رستم و زال به طرز شگفت آوری از این متون تقریباً کنار گذاشته شده اند و راجع به این دو شخصیت بزرگ حماسی،جز اشاراتی اندک،مطلب دیگری مشاهده نمی شود.حتی در سراسر فصل تاریخی بندهش نیز که به احتمال زیاد مختصری از خدای نامۀ دورۀ ساسانی و عمدتاً مبتنی بر سنت اوستاست،فقط یک بار از رستم آن هم به طور خلاصه بدون اینکه ذکری از پهلوانانی های او شود و در قالب یک شخصیت فرعی در داستان کاووس نام برده شده است. اما در شاهنامه شرایط دگرگون می شود و این چهرۀ رستم است که با هنرمندی و فراست فردوسی چنان ساخته و پرداخته می شود که یگانه قهرمان بی بدیل حماسه ملی ایران و محور اصلی شاهنامه می گردد،به طوری که از میان تمام نامیان شاهنامه،بدون شک آن که نامش با شاهکار فردوسی پهلو می زند،کسی جز رستم دستان نیست و هرگاه نام شاهنامه یا خالق بی همتای آن به میان آید،نخستین نامی که به اذهان خطور می کند،نام رستم زال است.
۴-۲-خاندان رستم در شاهنامه:
۴-۲-۱-گرشاسب:
سر سلسلۀ خاندان رستم در شاهنامه گرشاسب است.از این شخصیت پهلوانی و اساطیری در فصل گذشته به تفصیل سخن گفتیم و دیدیم که در یشت ها و روایات دینی زرتشتی از ماجراها و پهلوانی های او بسیار سخن گفته شده است.اما از عجایب امور آن است که در روایات ملی و تواریخ عربی و پارسی از هیچ یک از حوادثی که در اوستا و روایات دینی پیرو آن به گرشاسب نسبت داده شده است،اثری دیده نمی شود. فردوسی نیز در شاهنامه به جای پرداختن به شخصیت گرشاسب و کارهای پهلوانی او،رستم را محور اصلی داستان های خود قرار داده است و چنان او را در عرش آسمان حماسه جای داده،که سبب شده نام و یاد پهلوانی بزرگ و مقدس چون گرشاسب آرام آرام از خاطره ها محو گردد.
نخستین یادکرد شاهنامه از گرشاسب در آغاز کار منوچهر و هنگام پادشاهی فریدون است. گویا او علاوه بر اینکه پهلوان دربار فریدون بوده،وظیفۀ گنجوری او را نیز برعهده داشته است. زیرا هنگامی که فرستادۀ سلم و تور از بارگاه فریدون تعریف می کند،چنین می گوید:
منوچهر چــون زاد سرو بلند به کـــردار طهمورث دیوبند
نشسته بر شاه بر دست راست توگویی زبان و دل پادشاست
به پیش اندرون قارن رزم زن بهدست چپش سرو شاه یمن
چو شاه یمن سرو دستورشان چو پیروزگرشاسبگنجورشان^[۱۲۳]
او در نبردی که بین سپاه سلم و تور و منوچهر به سپهداری قارن آغاز می شود،حضور دارد و فرماندۀ میسرۀ سپاه منوچهر است.
بنا بر بعضی از نسخ شاهنامه،گرشاسب در برابر سپاه سلم آمد و شیرویه پهلوان بزرگ لشگر سلم و تور را به مبارزه طلبید و او را به گرز گاوچهر خود از پای درآورد.سپس با قارن به آلان دژ رفت و آن را با خاک یکسان نمود.
از سرانجام گرشاسب در شاهنامه سخنی ذکر نشده است اما از ابیات شاهنامه چنین بر میآید که او تا زمان حملۀ افراسیاب به ایران در زمان پادشاهی نوذر،زنده بوده است.زیرا افراسیاب،نیای خود زادشم را سرزنش می کند که اگر با ایرانیان می جنگید،گرشاسب جهان را به زیر چنگال خود در نمی آورد و همچنین پشنگ پدر افراسیاب از اغریرث می خواهد که گرشاسب را به کین خواهی از سلم و تور بکشد.

۶- بین چالش شغلی و رضایت شغلی میان ۴ گروه کاری رابطه معنادار ومثبت (در سطح ۰۵/۰) بود و بیشترین رابطه به سرپرستان(۳۵/۰) تعلق داشت.
در طرحی با عنوان رضایت شغلی کارکنان وزارت دارایی که توسط پیمان خشویی در سال ۱۳۸۲ انجام گرفته است نتایج زیر حاصل شده است : بین رضایت شغلی وماهیت کار ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد . بین نحوه سرپرستی و رضایت شغلی ارتباط معنادار و مثبتی وجود دارد . بین رضایت شغلی و رضایت از حقوق و مزایای دریافتی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد .که بین فرصت های ارتقاء و رضایت شغلی ارتباط معناداری وجود دارد . بین شرایط فیزیکی کار و رضایت شغلی ارتباط معناداری وجود ندارد.
در تحقیقی که توسط مهدی جمشیدیان وهمکاران با عنوان افزایش انگیزش درونی و رضایت شغلی در پالایشگاه اصفهان( موردی از کاربرد مدل هاکمن-الدهایم^[۳۳] ( درسال انجام گرفته ۱۳۸۲ نتایج زیر حاصل شده است : سؤال اصلی آن بود که ابعاد پنج‌گانه اصلی شغل و طراحی مناسب آنها موجب افزایش انگیزش درونی و رضایت شغلی کارکنان پالایشگاه اصفهان می‌شود. کاربرد مدل هاکمن- الدهایم در پالایشگاه اصفهان نشان داد که توجه به ابعاد پنچ گانه شغلی(تنوع مهارت، هویت وظیفه، اهمیت وظیفه، استقلال و آزادی عمل و بازخورند شغلی ) و طراحی مناسب آن ها موجبات انگیزش درونی و رضایت شغلی کارکنان را فراهم می‌کند (ماهنامه تدبیر :۱۳۸۳: ۶۴).
مرجان قیدی در پژوهش خود با عنوان بررسی عوامل اجتماعی موثر بر بهره وری شاغلان بخش دولتی(مطالعه موردی شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران) در سال ۱۳۸۳ به این نتایج دست یافت : ۳۶ درصد درحد زیاد و ۵۰ درصد در حد متوسط از شغل خود احساس رضایت نموده اند. در مورد نحوه برخورد رئیس/مدیر و تاثیر آن بر بهره وری ۹۵ درصد آنرا در حد زیاد توصیف نموده اند. نزدیک به ۲۰ درصد افراد امنیت روحی روانی را در حد خیلی خوب و خوب ، ۴۹ درصد در حد متوسط ارزیابی کرده اند. ۶/۲۲ درصد همکاری بین کارکنان را در حد خیلی زیاد و زیاد و ۸/۶۱ درصد در حد متوسط دانسته اند و ۶/۱۵ درصد نیز کم دانسته اند . وی تأثیر رضایت شغــلی بر بهره وری را معنی دار ارزیابی نموده است.
در پژوهش دیگری که به سنجش میزان رضایت شغلی منابع انسانی در وزارت کشور توسط رجب بیگی ، امینی وهمکاران در سال ۱۳۸۳ انجام گرفته است نتایج زیر به دست آمده است: حـدود۵/۵۲ درصد از کارکنان رضایت شغلی متوسط داشته اند. تحلیل واریانس چند متغیری نشان می دهد که بین نارضایتی شغلی و سطوح شغلی مدیر، کارشناس و کارمند تفاوت معناداری وجود دارد.نتایج آزمون نشان می دهد بین رضایت شغلی کارشناس و مدیر تفاوت معنی دار وجـود ندارد اما بیـن گروه های کارمند و مدیر تفاوت معنی دار وجود دارد. بر اساس آمار به دست آمده بین گروه های استخدامی رسمی و پیمانی تفاوت چندانی در رضایت شغلی مشاهده نمی شود. ارتباط معنا داری بین مدرک تحصیلی و رضایت شغلی وجود ندارد. این پژوهش هم چنین نشان داد که گروه های با سابقه بیشتر رضایت شغلی بالاتری دارند. میان نارضایتی از همکاران و نارضایتی شغلی ارتباط معنی داری وجود دارد .
حسین مدنی و محمد جواد زاهدی در تحقیقی که در سال ۱۳۸۴ در تحقیقی با عنوان ” تعیین اولویت عوامل موثر بر تعهد سازمانی کارکنان مطالعه موردی در شرکت های پالایش گاز فجر و بید بلند” به این نتایج دست یافتند: احساس عدالت اجتماعی ،‌ مشارکت سازمانی و فرصت های ارتقای شغلی بعد از درک حمایت سازمانی بیشترین اثر غیر مستقیم و مثبت را بر تعهد عاطفی و هنجاری داشته است. متغیر نگرش نسبت به کار در شرکت “بید بلند” اثر مستقیم مثبت و قوی بر تعهد مستمر و عاطفی داشته و احساس امنیت شغلی اثر غیر مستقیم مثبت و ضعیفی بر تعهد عاطفی و هنجاری در هر دو شرکت داشته است. متغیر تحصیلات اثر غیرمستقیم و منفی بر تعهد مستمر در هر دو شرکت و بر تعهد هنجاری در شرکت فجر داشته است. در شرکت فجر، کارکنانی که به روش اقـماری کارمی کرده اند تعهـد سازمانی کــمتری از خود نشان داده اند و افزایش سابقه در شـغل فعـلی بر تعهد هنجاری کارکنان شرکت بیدبلند افزوده است. داده ها از الگوی تحلیلی پژوهش بر مبنای نظریه ی سیستم ها و نظریه ی ساخت یابی در حد بسیار بالایی پشتیبــانی کرده است. بر مــبنای داده های پژوهش، حمایت بیشتر و مؤثرتر از کارکنان، مشارکت دادن آنها در تصمیم گیری ها، رعایت عدالت سازمانی و رسیدگی به مشکلات کارکنان, به مدیران این شرکت ها پیشنهاد شده است.
تحقیقی با عنوان “تأثیر تنش شغلی بر رضایت شغلی کارکنان شرکت بهره ‌برداری نفت و گاز کارون اهواز” که توسط ملک زاده ،امیرچقماقی، مصاحب و همکاران در سال ۱۳۸۴ انجام گرفت . نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که بین میزان تنش شغلی و رضایت شغلی کارکنان (p<0.001) و همچنین بین سن کارکنان وتنش شغلی ارتباط معنی‌دار و معکوس وجود دارد (p=0.001). همچنین بین سن و تعداد فرزندان با رضایت شغلی کارکنان رابطه مستقیم و معنی‌دار وجود دارد (p<0.001) ، اما بین میزان تحصیلات و رضایت شغلی کارکنان رابطه معکوس و معنی‌دار وجود داشت .(p<0.001)
در پژوهش دیگری که در سال ۱۳۸۴ توسط محمد باقر کجباف و طاهره پور کاظم انجام گرفت به ” بررسی دیدگاه های کارکنان و سرپرستان شرکت ملی نفت در مناطق نفت خیز جنوب : تعیین عوامل انگیزشی و رابطه آن با رضایت شغلی ” پرداخته است . آمار بین جنسیت ، تأهل و رضایت شغلی رابطه معنی داری نشان نمی دهد. اما بین سن و رضایت شغلی رابطه معنا دار دیده می شود. یافته های وی تفاوت معناداری بین عوامل انگیزشی از دیدگاه کارکنان و سرپرستان نشان می دهد . بر عکس آنچه سرپرستان می پنداشتند، مهمترین نیاز کارکنان رشد بوده، بیشترین رضایت شغلی به نوع کار و همکاران و کمترین رضایت به حقوق و دستمزد و ارتقاء مربوط بوده است . این پژوهش نشان می دهد اگرچه برای کارکنان نیازهای زیستی و اقتصادی مطرح است، اما نیازهای معنوی مانند احترام، اعتبار، حیثیت اجتماعی و کمالجویی در اولویت قراردارند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

رضا گل پرور و حسین نادی در سال ۱۳۸۴ تحقیقی با عنوان ” ارزش های فرهنگی و انصاف :عدالت سازمانی، رضایت شغلی و ترک خدمت"در اصفهان انجام داده اند. این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین ارزش های فرهنگی و انصاف با عدالت سازمانی، رضایت شغلی و ترک خدمت در بین کارکنان ادارات آموزش و پرورش شهر اصفهان به مرحله اجرا درآمده است. جامعه آماری پژوهش را کارکنان ادارات نواحی آموزش و پرورش شهر اصفهان تشکیل داده اند که از بین آنها ۳۰۹ نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه انصاف کلی با ۳ سوال، پرسشنامه ارزش های فرهنگی (در دو حوزه مادی گرایی و فاصله قدرت) با ۸ سوال، پرسشنامه های عدالت توزیعی، رویه ای و تعاملی هریک با ۳ سوال، پرسشنامه رضایت شغلی با ۳ سوال و پرسشنامه ترک خدمت با ۳ سوال بود. داده های حاصل از پرسشنامه های پژوهش با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون، مدل سازی معادله ساختاری و تحلیل رگرسیون واسطه ای و تعدیلی مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها حاکی از آن بود که انصاف کلی با عدالت توزیعی، رویه ای، تعاملی، ترک خدمت، رضایت شغلی و مادی گرایی رابطه معناداری (p<0.01) دارد اما با فاصله قدرت، دارای رابطه معنادار (p<0.05) نیست. نتایج حاصل از مدل سازی معادله ساختاری و تحلیل رگرسیون واسطه ای نشـان داد انصـاف کلی به طـور نسبی واسـطه رابطه و عدالـت رویـه ای با ترک خدمت است، اما برای عدالت تعاملی و توزیعی چنین نقشی را ایفاء نمی کند. تحلیل رگرسیون سلسله مراتبی تعدیلی حاکی از آن بود که با احتمال زیاد، فاصله قدرت نقش تعدیل کننده را در رابطه بین انصاف کلی و ترک خدمت و رضایت شغلی ایفاء می کند.
رضا عابدی و همکاران در سال ۱۳۸۴ تحقیقی با عنوان ” استرس های شغلی و نارضایتی از کار و ارتباط آن با فاکتورهای فردی و حوادث در یکی از صنایع کشور” انجام داده اند. این تحقیق با توجه به اینکه استرس شغلی و نارضایتی از کار تأثیر مستقیم بر میزان وقوع حوادث کاری و رفتارهای ناایمن افراد دارد، صورت پذیرفته است. هدف این مطالعه، بررسی عوامل ایجاد کننده استرس و سنجش شدت آن ها و هم چنین سنجش میزان رضایت از کار در بین کارگران یکی از صنایع بزرگ و ارتباط آن با بروز حوادث کاری و فاکتورهای فردی ذکر شده است. این مطالعه از نوع مقطعی بوده که به صورت مورد- شاهدی انجام گرفته است. جمعیت مورد مطالعه را ۴۰۰ نفر از کارگران یکی از صنایع تشکیل می دادند. هر کدام از افراد جامعه مورد پژوهش ۴ پرسشنامه مرتبط با مشخصات دموگرافیک، تعیین منابع استرس زا، واکنش در برابر استرس شغلی و رضایت شغلی را تکمیل کردند. برای تحلیل نتایج آزمون های آنالیز واریانس و خی زوجی استفاده گردید ه است. میانگین امتیازات منابع استرس زا و واکنش در برابر استرس در افراد جوان بیش تر از افراد مسن بوده است اما در میزان رضایت شغلی گروه های مختلف سنی، اختلاف معنی داری مشاهده نشده است. بین رضایت شغلی دو گروه مورد و شاهد اختلاف معنی داری دیده نشد. هم چنین مشخص شد که افراد مجرد استرس بیش تری در مقایسه با افراد متأهل داشتند و اثر ورزش بر استرس مفید و مثبت ارزیابی شد. بر اساس نتایج این تحقیق بین استرس و رضایت شغلی همبستگی وجود داشته و نبود رضایت شغلی می تواند سبب افزایش میزان استرس شود. هم چنین وجود ارتباط بین استرش و رضایت شغلی با حوادث کاری و فاکتورهای فردی مشاهده شده است.
حمید رضا ظهوری ،حسین رضایی وجواد جرفی در سال ۱۳۸۴ تحقیقی با عنوان ” بررسی ‌اثرات تصمیم گیری مشارکتی بر رضایت شغلی کارکنان (مطالعه موردی: بانک کشاورزی ‌استان خوزستان) ” انجام داده اند. از مقدمه این تحقیق بر می آید که محققین بر اساس نوشته ها و مشاهدات شخصی موارد عدیده ای از رابطه بین تصمیم گیری مشارکتی و رضایت شغلی در سازمان های ایران از جمله بانک کشاورزی استان خوزستان (محل خدمت محقق) یافتند، علاقه مند شدند درباره چگونگی و عوامل موثر در آن تحقیقی علمی انجام دهد. در این پژوهش جامعه مورد نظر، ۶۸۲ نفر کـارکنان بانک کشـاورزی استان خوزسـتان و جامـعه نمـونه ۹۰ نـفر بوده است که به روش طبقه ای نسبی از جـامـعه مورد نظر گزینش شده اند، روش گردآوری داده، کتـابـخانه ای و میــدانی و ابزار اندازه گیری پرسشنامه بوده است. روایی آن با روش محتوایی، سازه و صوری در حد قابل قبول تایید گردید و پایایی اندازه گیری، از طریق فرمول آلفای کرونباخ (به اندازه ۰.۹۰) تأیید شد. فرضیات این پژوهش با بهره گرفتن از فرمول های ضریب هماهنگی کندال،میانگین و تحلیل واریانس تحلیل شده اند. نتایج بررسی آن ها در فاصله اطمینان بالاتر از ۰.۹۰، توان رد فرضیات صفر را دارند که نشان دهنده میزان بالای رابطه مستقیم معنادار بین مشارکت کارکنان بانک کشاورزی استان خوزستان و رضایت شغلی آنان در فاصله اطمینان ۰.۹۹ است.
بختیارنصرآبادی و همکاران در سال ۱۳۸۵تحقیقی با عنوان ” بررسی رابطه بین ماهیت شغل و رضایت شغلی"انجام داده اند. هدف کلی از این پژوهش تعیین رابطه ماهیت شغل و رضایت شغلی چهار گروه کاری (سرپرستان، مهندسین، کارگران و مدیران میانی) شرکت ذوب آهن اصفهان است. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. برای ارزیابی ماهیت شغل از پرسشنامه بیکر و از پرسشنامه هنجاریابی شده مینه سوتا^[۳۴] برای ارزیابی و اندازه گیری رضایت شغلی استفاده شد. ضریب پایایی پرسشنامه بیکر ۰.۸۷ و مینه سوتا ۰.۹۲ برآورد شد. نمونه آماری مشتمل بر ۳۱۲ نفر کارکنان ذوب آهن اصفهان در سال ۱۳۸۴ بود که از طریق نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شدند. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که بین ارزش کار، خود استقلالی، فرصت های شغلی، امکانات شغلی و چالش شغلی با رضایت شغلی چهار گروه کاری رابطه معنادار و مثبت (در سطح ۰.۰۵) وجود داشته است.
۲-۳:نتیجه گیری از تحقیقات پیشین
مطالعات مختلف در زمینه رضایت شغلی نشان می دهد که متغیرهای زیادی با رضایت شغلی مرتبط است که این متغیرها عبارتند از:
(۲-۳-۱)عوامل سازمانی:
بعضی از عوامل سازمانی که منبع رضایت شغلی هستند عبارتند از:
الف) حقوق و دستمزد : مطالعات “لاک” نشان می دهد که حقوق و دستمزد یک عامل تعیین کننده رضایت شغلی است. بویژه زمانیکه از دیدگاه کارمند این پرداخت منصفانه و عادلانه باشد.
ب) ترفیعات : ترفیعات شامل تغییر مثبت در حقوق (حقوق بالاتر)، کمتر مورد سرپرستی قرار گرفتن، چالش کاری بیشتر، مسئولیت بیشتر و آزادی در تصمیم گیری است. به علت اینکه ارتقاء میزان ارزش فرد را برای سازمان نشان می دهد (بویژه در سطوح عالی تر)، ترفیع فرد منجر به افزایش روحیه وی میگردد.
ج) خط مشی های سازمانی : ساختار دیوانسالارانه برای فردی که دارای سبک رهبری دموکراسی است، مناسب نیست. علاوه بر آن خط مشی های سازمانی نیز در رضایت شغلی تأثیر می گذارد. خط مشیء های غیرمنعطف باعث برانگیختن احساسات منفی شغلی می شود و خط مشی منعطف باعث رضایت شغلی می شود.
(۲-۳-۲)عوامل محیطی:
عوامل محیطی کار شامل موارد زیر است:
الف) سبک سرپرستی: هر جا که سرپرستان با کارکنان رفتاری حمایتی و دوستانه داشته اند، رضایت شغلی نیز زیاد بوده است.
ب) گروه کاری:اندازه گروه و کیفیـت ارتباطات متقابل شخـصی در گروه، نقش مهمی در خشنـودی کارکـنان دارد. هر چه گروه کاری بزرگـتر باشد رضـایت شغلی نیز کاهش می یابد. زیـرا ارتباطـات متقابل شخصی ضعیف تر شده و احساس همبستــگی کم رنگ تر و در نهایت شناخت تمامی افراد مشکل می شود. همچنین گروه کاری بعنوان یک اجتماع، سیــستم حمایتی- احساسی و روحــیه ای برای کارکــنان محســوب می شود. اگـر افـراد در گــروه دارای ویژگیــ های اجتـــماعی مشــابهی(نگرش ها و باورهای مشابه) باشند، جوی را بوجود می آورند که در سایه آن رضایت شغلی فراهم می گردد.
ج)هر چه شرایط کاری مطلوب تر باشد باعث رضایت شغلی می شود، چراکه در شرایط کاری مطلوب، آرامش فیزیکی و روانی بهتری برای فرد فراهم می شود.
(۲-۳-۳) ماهیت کار :
کار به خودی خود نقش مهمی در تعیین سطح رضایت شغلی دارد. محتوای شغل دارای دو جنبه است: یکی محدوده شغل است که شامل میزان مسئولیت، اقدامات کاری و بازخور است. هر چه این عوامل وسیعتر باشد باعث افزایش حیطه شغلی می شود که آن نیز به نوبه خود رضایت شغلی را فراهم می آورد. دومین جنبه عبارتست از تنوع کاری. تحقیقات نشان می دهد که تنوع کاری متوسط مؤثرتر است. تنوع وسیع باعث ابهام و استرس می شود و از طرف دیگر تنوع کم نیز باعث یکنواختی و خستگی می شود که در نهایت منجر به عدم رضایت شغلی می گردد. ابهام در نقش و تضاد در نقش همواره از سوی کارکنان مورد اجتناب قرار گرفته است. زیرا اگر کارکنان کاری که انجام می دهند و انتظاری که از آنها می رود را نشناسند، موجبات ناخشنودی آن ها فراهم می گردد.
(۲-۳-۴)عوامل فردی:
صفات و ویژگی های فرد نیز نقش مهمی در رضایت شغلی دارد. افرادی که به طور کلی دارای نـگرش منفی هستند، همیشه از هر چیــزی که مربوط به شغـل است شکـایت دارند. مـهم این نیست که شغـل چگـونه است، آنها همواره به دنبال بهــانه ای می گردند تا به گله و شکایت بپردازند. سن، ارشدیت و سابقه، تأثیر قابل ملاحظه ای بر رضایــت شغلی دارند. کارکنانی که دارای سن بالا و سابقه زیاد در سازمان هستند، انتظار دارند که رضایت بیشتری از شغل خود داشته باشند. هم چنین بعضی صفات مشخصه شخصیتی طوری است که باعث افزایش رضایت شغلی می شود. بعلاوه می توان اینطور نتیجه گرفت افرادی که درسلسله مراتب نیازهای مازلو در سطح بالاتری قرار دارند، رضایـت شغلی بیشتری خواهــند داشت. آن اســت که کارمند راضــی ضرورتا عملــکرد بالایی نــدارد. البته نـتایــج تحقیـقات نشـان می دهـد، دیــدگاه دوم تا حدودی مورد تأیید قرار گرفته و عملکرد بالاتر، رضایت بالاتری را نیز بدنبال دارد. اما در این میان دیدگاه سوم که عامل پاداش را بعنوان متغیر مداخله گر در ارتباط بین عملکرد و رضایت شغلی معرفی می کند بیشتر مورد تأیید قرارگرفته است. این بدان مفهوم است که عملکرد، پیامد رضایت شغلی نیست و همچنین رضایت شغلی نیز پیامد عملکرد نیست. در سال ۱۹۵۵ “برایفیلد و کروکت^[۳۵]” ادبیات ارتباط رضایت شغلی و عملکرد را مورد بازنگری قراردادند و نتیجه گرفتند که بین این دو پدیده ارتباط مستقیم کمی وجود دارد. در حقیقت بعضی اوقات رضایت شغلی و عملکرد بطور معکوس با یکدیگر ارتباط دارند. تئوری انتظار تا حدودی این معما را حل نمود. این دو پژوهشگر ثابت کردند که رضایت شغلی نتیجه فرایند انگیزش جامع است. از این دیدگاه انگیزش عبارت است از فعالیت و هدایت انرژی و رفتار، در حالی که رضایت شغلی استگاه یا پاداش رفتار است. وقتی اعضاء سازمانی از کار رضایت پیدا می کنند میزان غیبت و تأخیر در کار و حتی ترک خدمتگاهش می یابد. درحقیقت رضایت شغلی می تواند برای سازمان تعیین کننده باشد
(۲-۳-۵)عوامل اجتماعی:
ناشی از جامعه و محیطی که فرد در آن زندگی می کند و نشانگر سطح فرهنگ و دیدگاه های مورد قبول جامعه اواست مانند میزان ارزش و مقام اجتماعی کارگر و کارمند،عدالت اجتماعی، مشارکت همکاران ، بیگانگی از کار، تقسیم کار اجتماعی، توزیع اقتدار در سازمان، شبکه های اجتماعی در سازمان، منزلت اجتماعی، تحرک اجتماعی ،عدالت توزیعی ، ،انتظارات شغلی و….
سخن پایانی اینکه بررسی تحقیق های انجام شده در داخل کشور بیانگر آن است که موضوع رضایت شغلی عموماً از حوزه مدیریت و روان شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. حتی زمانی که ذهن دانشجویان حوزه علوم اجتماعی را به خود مشغول نموده نیز بررسی آن بیشتر متمایل به حوزه روان شناسی کار و شغل بوده است و کمتر به جنبه های اجتماعی آن توجه شده است. در مجموع، بررسی های انجام شده در حوزه رضایت شغلی را می توان به سه دسته تحقیقات دارای زمینه اجتماعی ( جامعه شناختی) ، تحقیقات بنیاد نهاده شده بر زمینه روانی ( روان شناسی) و پژوهش های صورت گرفته از منظر مدیریت سازمانی ( مدیریتی) تقسیم کرد. تحقیقات ذکر شده در این بخش به تناسب زاویه دید در یکی از این سه گروه جای می گیرند .بیان این نکته الزامی است که موضوع رضایت شغلی ، موضوعی میان رشته ای است به همین سبب برخی از تحقیقات بدون استفاده از مبانی نظری ترکیبی و متناسب، متغیرهای خود را استخراج کرده اند و به معجونی نا مفهوم از نظریات مختلف جامعه شناختی، روان شناختی و مدیریتی بدل گشته اند که تقسیـم بندی آنان در یکی از حوزه های بالا سخت به نظر می رسد. با عنایت به اینکه در تحقیق حاضر بررسی رضایت شغلی از منظر جامعه شناختی مد نظر است، نیاز است که تحقیقات این حوزه مورد بررسی قرار گیرند.
در بررسی تحقیقات حوزه اجتماعی ذکر این نکته الزامی است که جامعه شناسی ، علمی است جوان و جامعه شناسی کار و شغل از آنهم جوانتر . در واقع از عمر این حوزه از علم جامعه شناســی در کشور ما ، بیش از چهار دهه نمی گذرد و حدوداً ۴۰ سال پیش ، درس جامعه شناسی کار و شغل وارد دروس دانشگاهی شد . با توجه به سابقه اندک این گرایش علمی در کشور ما ، بدیهی است که تحقیقی اندکی در این زمینه در جامعه ما انجام شده باشد و خصوصاً در زمینه تحقیقات علمی و کاربردی جای خلأ ناشی ازکمبود اینگونه تحقیقات ، بشدت محسوس است . وانگهی ، بیشتر تحقیقاتی که در زمینه کار و شغل در کشور انجام شده است ، جنبه توصیفی داشته و در صدد اثبات یا تبیین علل و عوامل مؤثر بر تغییرات در میزان رضایت شغلی نیستند و لذا برای دست اندرکاران امور اجرایی نمی توانند راهنمای عمل خوبی باشند .
نهایتاً باید بگوییم که رضایت شغلی ، امری ثابت ولایتغیر نیست و بر حسب اوضاع و شرایط متفاوت ، تغیر پیدا می کند . لذا باید عنصر زمان را در بررسی های مربوط به رضایت شغلی در نظر بگیریم . اصولاً در مورد پدیده های انسانی ، نمی توان بسان پدیده های طبیعی ، قانون ثابت و ابدی صادر نمود و رابطه علی تام بین دو پدیده انسانی و اجتماعی برقرار کرد . از طرفی انسان ها ، بطور یکسان از پدیده های اطراف خود متأثر نمی شوند و این تأثیر برحسب اوضاع زمانی و مکانی و هم چنین طرز تلقی ها ، نگرش ها ، ارزش ها و پنداشت ها ، متفاوت است .خلاصه اینکه ما در تحقیقی که پیش رو دارید ، سه ضرورت عمده برای انجام آن تشخیص داده ایم:
۱- کمبود تحقیقات انجام شده در زمینه جامعه شناسی کار و شغل .
۲- اهمیت کار در حوزه فرهنگ در جامعه و بالطبع اهمیت تشخیص و شناسایی عوامل اجتماعی مؤثر بر رضایت یا نارضایتی کارکنان این حوزه.
۳- ایجاب زمانی و مکانی برای این تحقیق .
۲-۴: مبانی نظری پژوهش
امروزه اندیشمندان وصاحبنظران حوزه علوم اجتماعی بر جایگاه رضایت شغلی کارکنان اهمیت فراوانی داده وآنرا به عنوان یکی از معتبر ترین شاخه های تعالی جویی سازمانی معرفی نموده ونیز بر نقش آن به عنوان کلید حمایتی تحقق اهداف توسعه در ابـــعاد گروهی وســازمانی بســـیار تأکید می ورزند. رویکردهای نوین حاکم بردنیای جدید سازمان ومدیریت شامل : کارمند محوری، رقابت جویی، نتیجه گرایی و… نیز ضرورت توجه مضاعف به رضایت شغلی کارکنان را خاطر نشان می سازد. چنانچه کیفیت جویی مهمترین عامل بقاء، پویایی ،تحول وتعالی در حوزه مدیریت دانسته شده است. دراین پژوهش جنبه مدیریت سازمانی ورضایت شغلی کارکنان ، پایه واساس تحقیق را تشکیل می دهد. وتمرکز برسه اصل توسعه، سازمان (روزنامه همشهری ) ورضایت شغلی کارکنان است . مدیران ارشد ،تحلیل فلسفه وجودی ، دورنما ورسالت موئسسه و فرایندهای کلیدی را تعیین می کنند. درراستای تحقق رسالت سازمان وپاسخگویی به نیازها وانتظارات کارکنان ، همه افراد روزنامه یعنی صاحبان فرآیندهای کلیدی با مدیران ارشدسازمان همراه وهمگام می شوند. برآیند دوحرکت از بالا به پایین، وازپایین به بالا موجب دگرگونی وتحول اساسی سازمان خواهدبود. تداوم این حرکت وحمایت آن دوازیکدیگربه نهادینه شدن رضایت شغلی خواهدانجامید.
هرسازمانی به کارکنان خود وابسته است وباید نیازهای حال وآینده آنان را درک نماید. ونیازمندی های مدیران وکارکنان عالی رتبه خود را برآورده نماید. علاوه برایــن سازمان ها باید برای عبور از انتظارات ونیازهای کارکنان خود برنامه ریزی وتلاش نمایند. هدف کلیه تلاش های مدیران در سازمان در جهت بهبود وحفظ کیفیت عملکرد وجلب رضایت کارکنان از کار خویش با کمترین هزینه است.که این کارکنان به کارکنان درون وبرون سازمانی تقسیم می شوند و کارکنان در داخل سازمان به عنوان مشتری تعریف شده اند. کارکنان کلید موفقیت طرحهای سازمانی می باشند. اگر چه کارکنان سهم بسیار اندکی در مشکلات مربوط به کیفیت وعملکرد موئسسه دارند. ولی نقش بسزایی در ارتقای بازدهی وسودآوری توسعه روزنامه همشهری را دارند.کارکنان سرمایه اصلی سازمان مربوطه می باشند. آنها کارها را انجام می دهند، بنابراین مشارکت آنان درتحقق اهداف روزنامه همشهری امری است حیاتی .اگرنزدیکترین افراد به فرآیندها در تحلیل عملکرد و تصمیم گیری مربوط به ارتقای آن دخالت داشته باشند، ارتقای مستمر کیفیت عملی خواهدشد. بنابراین می توان ادعا نمود که مهم ترین سرمایه سازمان ها ،نیروی انسانی شاغل درآنهاست.
رضایت شغلی از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است و همین موضوع سبب پدیدار گشتن مجموعه ای از نظریات روان شناختی، روان شناسی اجتماعی، مدیــــریتی و جامعه شناختی در باب این موضوع گشته است. در این بخش به نظریاتی که این موضوع را تبیین می سازند اشاره شده است اما مسأله قابل ذکر در اینجاست که به واسطه گستردگی و هم پوشانی میان نظریات گوناگون دسته بندی و تمایز میان این نظریات به امری دشوار و فاقد مرزهایی ملموس بدل می گردد. بنابراین، نظریاتی در این بخش ذکر شده اند که از حداقل مبانی اجتماعی برخودار بوده اند و یا دارای هم پوشانی با نظریات اجتماعی می باشند. به عنوان مثال اگرچه نظریه نیازهای مازلو در حوزه روان شناسی جای می گیرد اما به گونه ای با نظریات اجتماعی پیوند خورده است که جدا سازی آنها از یکدیگر و ارائه تقسیم بندی مجزا امکان پذیر نمی باشد. بنابراین در این بخش تنها به ذکر نظریه ها اکتفا شده است و سعی شده است تا در جمع بندی نظریات ، دسته بندی جامع تری از این نظریات بر حسب عواملی چون نگرش به رضایت شغلی به عنوان متغیر مستقل یا وابسته و …. ارائه گردد.
۲-۴-۱-نظریه های روانشناسی اجتماعی
(۲-۴-۱-۱) نظریه گروه مرجع^[۳۶]
“نظریه گروه مرجع دیدگاه و عقاید گروهی را مورد نظر قرار می دهد که فرد آنها را به عنوان «الگو» می شناسد چنین گروه هائی ، به گروه مرجع معروفند . این گروه ها دید و نگرش شخص را از دنیا و نیز چگونگی ارزشیابی وی را از پدیده های گوناگون در محیط تعیین می کنند. بنابر این نظریه می توان پیش بینی کرد که اگر شغلی علایق ، خواست ها و شرایط گروه مرجع شخص را برآورد ، شخص آن را دوست خواهد داشت ( خشنودی شغلی ) و اگر چنین نکند به آن علاقه نخواهد داشت ( ناخشنودی شغلی )"(توسلی ،پیشین :۲۳۴). مشکل این نظریه این است که این نظریه، از جنس نظریات پس از وقوع است . یعنی به توضیح رفتار پس از وقوع آن یاری می کند . یک نظریه نیکو نظریه ای است که شما را قادر می سازد تا به پیش بینی رفتار بپردازید و نظریه گروه مرجع به هنگام کاربرد در دنیای واقعی ، از عهده این کار بر نمی آید . چون ما در این مورد که مردم چگونه به انتخاب گروه مرجع خود می پردازند ، آگاهی چندانی نداریم . مثلاً چه کسانی گروه مرجع یک دبیر دبیرستانی شهر نشین تهرانی را تشکیل می دهند ؛ نکته این است که پیش از کوشش در پیش بینی رفتار او باید به دانیم وی به چه کسانی به عنوان مرجع می نگرد . در غیر این صورت نظریه گروه مرجع ، از لحاظ نظری و عملی ، ناچیز و بی اهمیت شمرده می شود .
(۲-۴-۱-۲) نظریه نفوذ اجتماعی ^[۳۷]
“برخی از دانشمندان معتقدند که رضایــت شغـلی افراد متأثر از رضایت شغلی همکاران شغلی آن ها می باشد. این عده از صاحب نظران معتقدند که ، افراد از طریق مشاهدات خود در مورد سطوح خشنودی شغلی دیگر کارکنان همکار ، به نتیجه می رسند که خودشان نیز چــقدر رضـایت دارند . آن ها تصریح می کنندکه یک کارمند ، میزان خشنودی شغلی خویش را صرفاً براساس نگاه کردن به عملکرد سایر کارکنان و نیز براساس شنیدن گفته های آنان تعیین می کند .
دلیل این اثر گذاری آن است که هر فرد نسبت به همکاران و دوستان خود علاقمند است ؛ و همین عامل، خود موجب نوعی کنترل بر نگرشهای او می گردد . براساس این تئوری ، خشنودی شغلی را بجای اینکه خشنودی از شغل بدانند آن را عبارت از چگونگی عکس العمل هر یک از کارکنان نسبت به دیدگاه همکاران شغلی شان تلقی می نمایند. یعنی در تعیین میزان خشنودی یک فرد ، همکاران شغلی وی دارای تأثیر بسیار بزرگی است"(کوئن،۸۷:۱۳۷۰ ).
۲-۴-۲- نظریات جامعه شناسی
(۲-۴-۲-۱) نظریه بیگانگی نسبت به کار^[۳۸]

شکل موج ارسالی که فقط در بازه  غیر صفر است،  طول فریم است. هر  شامل دو شکل موج TR و شکل موج مدوله شده دیتا با  ثانیه تأخیر است.   که  علامت جزء صحیح است  سمبول­های ارسالی با تابع احتمال وقوع یکسان و مستقل که مقادیر ۰ و ۱ را اختیار می­ کنند.  نشان دهنده بیت ارسالی در i امین فریم است و در اینجا هر بیت در  فریم متوالی ارسال شده است. در این سیستم TR، برای جلوگیری از تداخل بین پالس TR و پالس دیتا باید  که  ماکزیمم تأخیر پخش­دگی کانال است. همچنین برای جلوگیری از تداخل بین فریمی باید  برقرار باشد. مدل کانال زیر در نظر گرفته شده است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل موج دریافتی برای کاهش اثر نویز از یک فیلتر میان گذر عبور می­ کند. سیگنال­ و نویز فیلترشده نتیجه­ را با   نشان می دهیم. گیرنده­­های TR معمولی به صورت زیر پیاده­سازی می­ شود:

چنانچه  و  خواهد بود. یک روش برای بهبود عملکرد گیرنده­های TR معمولی، روی  تا شکل موج TR به منظور کاهش اثر نویز متوسط گیری می­ شود و به عنوان شکل موج TR در گیرنده برای هم­بستگی استفاده می­ شود. بنابراین مسئله تصمیم ­گیری به صورت زیر خواهد بود:

چنانچه  و در غیر این صورت  خواهد بود. به منظور بهبود بیشتر عملکرد سیستم­های TR روش آشکارسازی دیگری در [۲۲] ارائه شده است. در [۲۲] یک ساختار خوشه­ای پالس TR پیشنهاد شده است، که یک مجموعه ­ای از پالس­های دیتا و TR که به طور یکنواخت در فاصله­های کوتاه قرار می­گیرند برای ارسال استفاده می­ شود. این ساختار ساده، مقاوم و یک آشکارساز همبستگی یاب عملی برای پیاده­سازی در گیرنده است. مجموع دو پالس دیتا و TR در چندین فریم برای یک بیت ارسال شده است. این گیرنده TR می ­تواند برای افزایش سیگنال به نویز خروجی توسط چندین فریم بهره ­برداری شود.

آشکارسازی بر اساس توابع ویژه[۲۳،۲۹]
گیرنده­های UWB معمولاً از یک پالس تمیز^[۴۱] به عنوان یک شکل موج معین برای همبستگی استفاده می­ کنند. پالس تمیز به عنوان پالسی که از طریق مسیر LON که به اندازه ns 10طول می­کشد در نظر می­گیرند. یک شکل موج معین نمی­تواند در تمامی زمان­ها همبستگی زیادی با سیگنال­های UWB تصادفی داشته باشد. به هر­حال این عدم تطابق می ­تواند به طور قابل توجهی عملکرد سیستم را کاهش دهد. ما در اینجا یک الگوی معین و بهینه برای به دست آوردن ماکزیمم انرژی در حالت متوسط­گیری آماری بیان خواهد شد.
در این مقاله از مدولاسیون PPM M تایی استفاده شده است. شکل موج باند پایه  با طول (۰,T_p) از یک کانال فیدینگ UWB عبور می­ کند.  به یک پالس  با یک طول خیلی بیشتر  تبدیل می­ شود. سیگنال دریافتی به صورت  خواهد شد. که  و  با میانگین صفر، n(t) نویز گوسی سفید با واریانس _n²σ خواهد بود و T_f طول فریم است. برای برقراری شرط متعامد بودن PPM، T_f = MT_g است. با داشتن  در گیرنده، مسئله آشکارسازی با مشخص کردن این­که کدامیک از فرضیه ­های زیر درست است می­باشد:

با فرض این­که سیگنال صفر ارسال شده باشد شکل موج بهینه برای فیلتر منطبق به صورت  خواهد بود. به دلیل تصادفی بودن سیگنال­ها فیلتر منطبق امکان پذیر نیست. یک راه حل برای به دست آوردن شکل موج برای همبستگی استفاده از پالس تمیز است. که معمولا در ناحیه میدان نزدیک از آنتن فرستنده اندازه ­گیری می­ شود. پالس تمیز را به صورت  در بازه زمانی  که  است مقدار دارد. برای به دست آوردن شکل موج بهینه معین به صورت زیر عمل می­کنیم. ابتدا شکل­موج­های تکه­ای با طول  در نظر می­گیریم و آن را با  نشان می دهیم. به همین ترتیب  را به صورت تکه­ای با طول  و به صورت  نشان می­دهیم، گیرنده همبستگی  را با  محاسبه می­ کند. بهترین شکل موج برای همبستگی یعنی  باید طوری انتخاب شود که متوسط سیگنال به نویز^[۴۲] زیر:

ماکزیمم شود. در این رابطه  ماتریس کواریانس  است. با فرض اینکه  که مقادیر ویژه عملگر انتگرالی فردهولم ^[۴۳]است.

۲-۳-۱-۵-­ از نظر فصل گردشگری
موسم گردشگری را بر اساس فصول مختلف سال طبقه ­بندی مـی­گردد. در این طبقه بندی دو فصل تابستان و زمستان از اهمیت بالاتری نسبت به فصول بهار و پاییز می­یابند (همان منبع، ص۱۹).
۲-۳-۱-۶-­ از نظر شکل و سازماندهی سفر
مانند سفرهای انفرادی، گروهی، خانوادگی و … که ترکیب گردشگری را تعیین می­ کند.
۲-۳-۱-۷-­ از نظر وسیله نقلیه مورد استفاده
بر اساس نوع وسیله نقلیه مورد استفاده برای انجام سفر طبقه ­بندی می­ شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۳-۱-۸-­ از لحاظ نوع و محل اقامت
گردشگران را بر اساس نوع و محل اقامت، هم از نظر کیفی و هم کمی طبقه بندی می­ کند. مانند گردشگران مقیم در هتل­ها، مهمان­پذیرها، خانه­های ویلایی و یا پانسونی­های خانگی، گمپینگ و …(همان منبع، ص۱۹).
۲-۳-۲-­ تأسیسات اقامتی
مجموعه واحدهایی که برای اقامت گردشگران، خدمات اقامتی و یا وابسته به آن را ارائه می­ دهند تأسیسات اقامتی نامیده می­شوند. انواع تأسیسات اقامتی توریستی عبارتند از: هتل، متل، مهمان­سرا، مسافرخانه یا مهمان­پذیر، پانسیون، هتل آپارتمان، اردوگاه جهانگردی، کمپینگ، مجتمع توریستی، ویلا یا آپارتمان شخصی (خانه دوم). (الوانی، ۱۳۸۳:۱۰۸)
۲-۳-۲-۱-­ هتل
اقامتگاهی است با کیفیت و درجه­بندی مختلف که متناسب با امکانات، وسعت، تجهیزات، تعداد اتاق و تخت از یک تا پنج ستاره طبقه ­بندی می­شوند.
۲-۳-۲-۲-­ متل
اقامتگاه­هایی هستند که به صورت مجموعه یا منفرد در مسیر راه­های ارتباطی اصلی عمدتاً برای مسافران عبوری احداث می­شوند.
۲-۳-۲-۳-­ مسافرخانه یا مهمان­پذیر
تأسیسات اقامتی ساده و ارزان قیمتی هستند که عموماً خدمات اقامتی ارائه می­ دهند و از نظر کیفیت پایئن­تر از هتل­ها قرار دارند.
۲-۳-۲-۴-­ مهمانسرا
به گروهی از تأسیسات اقامتی گفته می­ شود که در سال­های قبل از انقلاب در نقاط دور دست و شهرهای فاقد هتل و اقامتگاه مناسب توسط سازمان جلب سیاحان ساخته شدند.
همچنین به اقماتگاه­های اختصاصی گفته می­ شود که سازمان­ها و ادارات مختلف برای اسکان مهمانان خود احداث می­ کنند و معمولاً استفاده از آن­ها برای عموم مردم امکان پذیر نیست.
۲-۳-۲-۵-­ هتل آپارتمان
به اقامتگاه­هایی اتلاق می­ شود که واحد اقامتی در آن­ها نه به صورت اتاق، بلکه به صورت آپارتمان بوده و دارای اتاق خواب، پذیرایی، آشپزخانه و سرویس بهداشتی بوده و به صورت مبله تجهیز شده و در اختیار مهمانان قرار می­گیرد.
۲-۳-۲-۶-­ مجتمع توریستی
به مجموعه ­ای از تأسیسات اقامتی، پذیرایی، تفریحی، تفرجگاهی، ورزشی گفته می­ شود که دارای تأسیسات متنوع بوده و مهمانان ضمن اقامات در آن­ها می­توانند از خدمات جانبی دیگری که در آن­ها وجود دارد استفاده نمایند. تأسیسات اقامتی در مجتمع­های توریستی متنوع است و می ­تواند به صورت اتاق، ویلا، آپارتمان، کمپینگ، محل پارک کاروان یا اتاق­های سیار که با اتومبیل یدک کشیده می­شوند باشد (همان منبع، ص۱۰۹).
۲-۳-۲-۷-­ اردوگاه جهانگردی
به مجموعه ­ای از تأسیسات اقامتی منفرد گفته می­ شود که بصورت واحدهای مجزا از هم در محوطه­ای باز، ساخته می­شوند. عمدتاً این اردوگاه­ها دارای اتاقک­های کوچک و ساده­ای هستند که برای مشتریان کم درآمد در نظر گرفته می­شوند.
۲-۳-۲-۸-­ بنگالو
به مجموعه_­ای از اقامتگاه­های منفرد گفته می­ شود که دارای یک اتاق بزرگ با امکانات آشپزخانه، سرویس بهداشتی بوده و اغلب به صورت یک سوئیت یک اتاقه ساخته می­ شود.
۲-۳-۲-۹-­ شاله^[۸]
به خانه­های ییلاقی گفته می­ شود که در نواحی کوهستانی با مصالحی مانند چوب ساخته می­شوند. شاله­ها می­توانند ابعاد متفاوت داشته باشند.
۲-۳-۲-۱۰-­ پانسیون
به نوعی واحد اقامتی گفته می­ شود که ظاهری ساده داشته و ضمن اقامت از خدمات پذیرایی نیز برخوردار است.
۲-۳-۲-۱۱-­ پانسیون­های خانگی
به واحدهای اقامتی گفته می­ شود که در تعداد از اتاق­های ساختمان مسکونی صاحبان آن خدمات اقامتی ارائه می­ دهند. در اینگونه پانسیون­ها، خانواده صاحب پانسیون تعدادی از اتاق­های مازاد خود را به اقامت مسافران اختصاص داده و از آنان پذیرایی می­ کنند.
۲-۳-۲-۱۲-­ ویلاهای خصوصی
به این نوع اقامتگاه­ها در ادبیات گردشگری خانه دوّم یا Secound home نیز می­گویند. خانه­های دوم که عمدتاً در مناطق توریستی احداث می­شوند، به صورت اختصاصی توسط صاحبان و مهمانان آن­ها مورد استفاده قرار می­گیرند. مسافران اینگونه خانه­ها هر چند که عملکرد توریستی دارند، لیکن از نظر اقامت به تأسیسات اقامتی موجود در محل وابسته نیستند. لیکن نیازهای روزمره خود را از مـحـل تهیه کــرده و از خدمات موجود در مناطق توریستی استفاده می­ کنند (همان منبع، ص۱۰۹).
۲-۳-۲-۱۳-­ اقامتگاه­های آزاد
این نوع اقامتگاه­ها فضاهای باز و آزادی هستند که هیچگونه تأسیساتی ندارند و صرفاً به خاطر زیبایی محل برای بر افراشتن چادر یا اقامت در فضای باز مورد استفاده مسافران قرار می­گیرند. نمونه این نوع اقامت را می­توان تقریباً در تمای شهرهای توریستی مشاهده کرد که مسافران در کنار پیاده­روها یا چمن­های پارک­های شهری چادر برافراشته و بیتوته می­ کنند.
۲-۴-گردشگری در طبیعت (طبیعت گردی)
یکی دیگر از الگوهای فضایی گردشگری شکل گرفته در عصر پسامدرن گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی می­باشد. این الگوی فضایی در برگیرنده رویکرد گردشگران به محیط طبیعی با انگیزه­ های متفاوتی می­باشد که گردشگر از سفر به محیط طبیعی یا طبیعت مدنظر دارد. از این رو گستره فضایی این الگو، محیط طبیعی را در بر می­گیرد که می ­تواند به عنوان مثال ساحل، جنگل، کوه و نظیر این­ها باشد. این الگوی فضایی از گردشگری در برگیرنده گونه_­های متفاوتی از گردشگری می­باشد که در این فضا، تجربه گردشگری کسب می­ کنند. این گونه­ ها می ­تواند شامل طبیعت گردی، گردشگری دریایی، گردشگری ورزشی و نظیر این­ها باشد.
در این بین نکته مهم، تمایزی است که بین گردشگری در طبیعت به عنوان یک الگوی فضایی و اکوتوریسم به عنوان یک گونه از گردشگری وجود دارد. این در حالی است که در بیشتر مواقع این دو مترادف هم محسوب می­شوند و حتی گاهی یکی پنداشته می­شوند.گردشگری در طبیعت یک الگوی فضایی از گردشگری می­باشد و شکل دهنده متنی فضایی است که خوانش آن در پیرامون سفر به نقاط طبیعی با انگیزه­ های متفاوت از سوی گردشگران صورت می­گیرد این خود در رویکردی واسازانه بر بنیان ساختارهای متفاوتی از نگرش درون متنی یا برون متنی قرار دارد که در راستای گونه­ های متفاوتی از گردشگری پدیدار می­ شود. همچنین در بازار جهانی گردشگری، گردشگری در طبیعت یک بخش کلی محسوب می­ شود که اکوتوریسم جزیی از آن در کنار گردشگری ماجراجویی می­باشد (مجله موج سبز،۴،۱۳۸۰). در واقع اکوتوریسم بخشی در حال گسترش از بازار گردشگری در طبیعت است.به گونه ­ای که طبق برآورد «انجمن اکوتوریسم» در سال ۱۹۹۹، گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی ۲۰ درصد و اکوتوریسم ۷%۰ از بازار مسافرت جهانی را در اختیار دارد (شاهنده،۴۹،۱۳۸۰). از این رو نمی­ توان سفر به طبیعت را بدون در نظر گرفتن ویژگی­های آن، اکوتوریسم نامید در حالی که می­توان این گونه سفرها را در چارچوب گردشگری در طبیعت به حساب آورد.
علاوه بر آن از نظر تعاریف نیز هیچگاه گردشگری در طبیعت تنها معادل اکوتوریسم نیست. در اینجا تفاوتی را می­توان مشاهده کرد که مابین انگیزه­ های این دو وجود دارد. گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی، مسافرت به محیط­های طبیعی می ­تواند در چارچوب انگیزه های متفاوتی باشد که تنها فضای طبیعی را مدنظر داشته و انگیزه مربوطه هیچ گونه رابطه مستقیم با محیط طبیعی ندارد و حتی گردشگر نسبت به محیط دارای هیچ حساسیتی نیست. در حالی که اکوتوریسم بنا به تعریف آن توسط موسسه بین المللی اکوتوریسم در سال ۱۹۹۱ « یک مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی که محیط زیست را حفظ و زندگی راحت مردم محلی را تثبیت نماید» تعریف شده است (مجله موج سبز،۴،۱۳۸۰).
از این رو اکوتوریسم واجد چهار ویژگی مشخص و بارز می­باشد که عبارتند از:
سفر به یک منطقه طبیعی.
سفری که حامی حفاظت از تنوع زیستی باشد.
سفری که برای جوامع میزبان محلی سودمند باشد.
سفری که به درک و فهم عمیق از طبیعت و محیط زیست رهنمون باشد (شاهنده،۴۹،۱۳۸۰).
این خود نشان از گرایش اکوتوریسم به سمت حفاظت از طبیعت دارد به بیانی دیگر گونه ­ای از گردشگری طبیعت گرا را به ذهن متبادر می­سازد. از این رو تعداد سفرهای که بتوان به آن­ها برچسب اکوتوریستی زد بسیار محدود می­باشد و این با گردشگری در طبیعت که به عنوان یک الگوی فضایی گردشگری شکل می­گیرد و واجد تنها یک ویژگی از ویژگی­های اکوتوریسم که همان سفر به مناطق طبیعی است، بسیار متفاوت می­باشد. در این میان می­توان تفاوت بین گردشگری در طبیعت و اکوتوریسم را تفاوت بین شهرنشینی و شهرگرایی مقایسه کرد که اولی نشان از جمعیت شهری دارد و ساکنان شهر را مدنظر قرار می­دهد و شهرگرایی، در برگیرنده مفهوم فرهنگ شهری و برخاسته از مدنیت در فضای شهری می­باشد. بر این مبنا گردشگری در طبیعت، تعداد و فضای گردشگری در رابطه با مناطق طبیعی در بر می­گیرد و اکوتوریسم در برگیرنده مفهومی از فرهنگ گردشگری در حفاظت از محیط زیست را در بردارد.
با توجه به مشخص شدن تمایز مابین گردشگری در طبیعت و اکوتوریسم، می­توان گردشگری در طبیعت را این گونه تعریف کرد:
«گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی، سفر به مناطق طبیعی در رابطه با بهره‏بری گردشگری با انگیزه­ های متفاوت از مناطق طبیعی بوده که آثار مثبت و منفی را برای آن مناطق در بر دارد». بنابراین تعریف گردشگری در طبیعت یا طبیعت­گردی به عنوان یک الگوی فضایی در چند وجه باید مورد توجه قرار گیرد که در وهله اول سفر به مناطق طبیعی است و در وهله دوم بهره­بری از مناطق طبیعی مدنظر می­باشد و در آخر تاثیراتی که جریان گردشگری در این مناطق برجای می­نهد، دارای اهمیت است.