فصل اول: مقدمات و کلیات

۱-۱- مقدمه

طلاق یکی از معضلات زندگی زناشویی است افزایش روز افزون آمار طلاق در جهان، پژوهشگران حوزه­ خانواده و ازدواج را بر آن داشته، تا درمورد عوامل تأثیر­گذار بر آن به بررسی و تحقیق بپردازند. طلاق پدیده­ پیچیده­ای است و عوامل مختلف فردی و اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بر آن تأثیر­گذار است. در بین عوامل تأثیرگذار بر طلاق، عوامل فردی شامل عوامل ارثی و فیزیولوژیکی، ویژگی­های شخصیتی و روانی بیشتر مورد توجه متخصصان حوزه­ خانواده و روانشناسان قرار گرفته است (یوسفی، ۱۳۸۹). از سوی دیگر عوامل جمعیت شناسی مانند سن، جنسیت، تحصیلات، طبقه اقتصادی- اجتماعی، مدت ازدواج، تعداد فرزندان، وضعیت اشتغال و عواملی مانند آن تاثیری گسترده بر روابط زناشویی دارند و تاثیرات چند جانبه این عوامل به پیچیدگی بیشتر پدیده طلاق منجر می­ شود (فاتحی زاده، بهجتی اردکانی و نصراصفهانی، ۱۳۸۴).

همچنین در ایران هم میزان طلاق در حال افزایش است در سال ۹۲ میزان طلاق نسبت به ۵سال گذشته %۳۷ افزایش یافته است همچنین در سال ۹۲ ایران رتبه چهارم آمار طلاق در دنیا را داشت (به­نقل از پایگاه اطلاعات سلامت ایران، سازمان ثبت و احوال کشور، ۱۳۹۲). والر ^[۱] اولین محققی است که پیشنهاد داد طلاق ممکن است ریشه در سرخوردگی زوجین داشته باشد فرسودگی زناشویی کاهش عشق و علاقه و افزایش رفتارهای خصمانه را به دنبال دارد می ­تواند به نارضایتی زناشویی منجر شده و بنیان خانواده را متزلزل سازد (هاستون^[۲]، به نقل از گراوند، ۱۳۸۹). سرخوردگی^[۳] و فرسودگی زناشویی^[۴]، کاهش تدریجی دلبستگی عاطفی به همسر است که با احساس بیگانگی، بی­علاقگی و بی ­تفاوتی زوجین به یکدیگر و جایگزینی عواطف منفی به­جای عواطف مثبت همراه است. در یک ازدواج سرخورده یکی یا هر دو زوج ضمن تجربه­ احساس گسستگی از همسر وکاهش علایق و ارتباطات متقابل، نگرانی­های قابل توجهی در خصوص تخریب فزاینده رابطه و پیشروی به سمت جدایی و طلاق دارند(شریفی، کارسولی، بشلیده، ۱۳۹۰).

فصل اول: مقدمات و کلیات

با تحلیل ارتباط زناشویی یک زوج ‌می‌توان احتمال به بن بست رسیدن ازدواج و رسیدن به طلاق را پیش‌بینی کرد گاتمن ^[۵]و همکاران (۲۰۰۰). ‌بنابرین‏ با توجه ‌به این که رویکرد ارتباطی ستیر یک رویکرد آموزشی است که ضمن آموزش الگو­های ارتباطی همخوان بر هیجانات و عواطف، ادراکات، انتظارات، آرزوها و نیازها تأثیر گذاشته و خانواده­ی پایه را مورد توجه قرار می­دهد (بانمن^[۶]، ۲۰۱۳). سال های اول ازدواج از مقاطع مهم چرخه­ی زندگی است که در آن سطح اختلافات افزایش می­یابد. (چانگ^[۷]، ۲۰۰۸) طرفداران نظریه­ های رشدی و ساخت نگر معتقدند افزایش بروز اختلافات زناشویی در این مقطع از زندگی از آن روست که زوجین جوان مهارت تغییر الگوهای ارتباطی، رفتاری و قواعد و انتظارات بر گرفته از روابط قبلی خصوصاً خانواده­ی هسته­ای و تشکیل یک واحد زناشویی مستقل را ندارند(کار^[۸]،۲۰۰۰). به همین دلیل در پژوهش حاضر به دنبال آن بودیم تا اثربخشی مشاوره­ی گروهی رویکرد ارتباطی ستیر را بر فرسودگی زناشویی و میل به طلاق زوجین را بررسی کنیم.

۱-۲- بیان مسأله

ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﻼق در ﺟﻬﺎن دردﻫـﺔ اﺧﻴﺮ انجام ﮔﺮﻓﺖ. آمار طلاق در ایران در سال­های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱ به طور پیوسته در حال افزایش بوده و از ۹۴هزار طلاق در سال ۱۳۸۵به ۱۱۰ هزار در سال۸۷، ۱۳۷هزار در سال ۸۹ و۱۵۰هزار در سال ۹۱ رسیده است ﻃﺒﻖ آﻣﺎر رﺳﻤﻲ در اﻳـﺮان در سال۱۳۹۲ در مقابل هر ۵ ازدواج ثبت شده یک طلاق ثبت شده است و اﻳﺮان ﭼﻬـﺎرﻣﻴﻦﻛﺸـﻮرﺟﻬـﺎن از ﻧﻈـﺮ ﻣﻴﺰان ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻃﻼق ﺑﻪ ازدواج ﺷﺪه اﺳﺖ(پایگاه سلامت ایران، سازمان ثبت واحوال کشور، ۱۳۹۲). ﻃﺒـﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻃﻼق ﻓﺮاﻳﻨﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑه ﺑﺤﺮان ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻫﺮ دو زوج ﺷﺮوع ﻣﻲ­ﺷﻮد و ﺑـﺎ ﺗـﻼش ﺑـﺮای ﺣـﻞ ﺗﻌـﺎرض از ﻃﺮﻳﻖ ورود ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻘـﺶ­ﻫـﺎ و ﺳـﺒﻚ زﻧـﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲ­ﻳﺎﺑﺪ. ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻃﻼق^[۹] ﻣﻴـﺰان ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪی زوﺟﻴﻦ ﺑﻪ ﺟﺪاﺷﺪن و ﮔﺴﺴﺘﻦ رواﺑﻂ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ، اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم دارای ﺳﻪ ﺑﻌﺪ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ، ﻋــﺎﻃﻔﻲ و رﻓﺘــﺎری اﺳــﺖ، ﻛــﻪ در ﺑﻌــﺪ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺼﻮرات ﻓﺮد در ﻣﻮرد ﻃـﻼق را در ﺑـﺮ ﻣـﻲ­ﮔﻴـﺮد و در ﺑﻌـﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺷﺎﻣﻞ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﻼق اﺳﺖ، ﺳﺮاﻧﺠﺎم

فصل اول: مقدمات و کلیات

ﺑﻌﺪ رﻓﺘﺎری ﻣﻴﺰان آﻣﺎدﮔﻲ رﻓﺘـﺎری ﻓﺮد را ﺟﻬﺖ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻃﻼق در ﺑﺮ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد. در ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﻃﻼق ﻋـﻼوه ﺑـﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، اﻗﺘﺼﺎدی و ﺣﻘﻮﻗﻲ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﻓﺮدی و روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ، از اﻫﻤﻴﺖ وﻳـﮋه­ای ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ .همچنین یکی از مراحل طلاق سرخوردگی و فرسودگی زناشویی است(براون ^[۱۰] ۲۰۰۰، به نقل از داوودی). یکی از مشکلات زناشویی که از عدم تناسب انتظارات با وافعیات ناشی می شود، فرسودگی زناشویی است زوجینی که انتظار دارند ازدواج و رابطه­ عاشقانه­ی آن ها تمام انتظارات و ایده­آل­هاشان را برآورده کند و حل مشکلات کوچک و بزرگ زندگی آنان باشد و به­شخصیت و زندگی شان معنا بخشد بیش از دیگران دچار فرسودگی می‌شوند(گراوند، ۱۳۸۹). انباشته شدن سرخوردگی­ها وتنش­های زندگی روزمره، سبب فرسایش می­ شود و سرانجام به فرسودگی می­انجامد(عطاری و همکاران، ۱۳۸۸). فرسودگی زناشویی ^[۱۱]واژه­ای است که به تازگی به حوزه­ خانواده راه یافته و از خستگی جسمی، روانی و عاطفی بین روابط زوجین حکایت می­ کند. هنگامی که زوجین با انتظارات بالا وارد یک رابطه می­شوند نمی ­توانند این انتظارات را برآورده کنند و دچار نوعی خستگی می­شوند که اصطلاحاً فرسودگی نامیده می­ شود. فرسودگی زناشویی حالت دردناک فرسودگی جسمی، عاطفی و روانی است که از عدم تناسب بین انتظارات و واقعیات ناشی می­ شود(پاینز^[۱۲]، ۱۳۸۱).

متغیر میل به طلاق ممکن است ازطریق برآورده نشدن نیازها و اهداف، شیوه ­های ضعیف مقابله، ناتوانی در مدیریت حوادث زندگی وانتقال احساسات به همسرایجاد شود(یانگ ولانگ^[۱۳]، به نقل از یوسفی، ۱۳۸۹).

همچنان که یکی از عوامل متغیر فرسودگی زناشویی نگفتن احساسات زوجین به همدیگر ‌می‌باشد اگر همسران نیازهای خود را مطرح نکنند یا در رابطه با همدیگر پی به

نیازهای یکدیگر نبرند و به راه ­حل مثبتی برای برآورده کردن نیازهایشان نرسند، خطر فرسودگی دو چندان می­ شود(بوون، به نقل از خواصی، ۱۳۸۹).

فصل اول: مقدمات و کلیات

‌بنابرین‏ رویکرد درمانی ارتباطی ستیر با توجه به متن بالا حا‌ئز اهمیت است. در حال حا ضر، خانواده درمانی با طیف وسیعی از شیوه ­های درمان، در درمان مشکلات متنوع زیستی، روانی و اجتماعی مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد. یکی از آن روش­ها، خانواده درمانی تجربه­گرا^[۱۴]

است که مدل ویرجینیا ستیر^[۱۵]زیر شاخه­ای از آن است. این مدل بر تعاملات شخصی بلافصل تأکید دارد(گلادینگ، ۱۳۸۶). روش ستیر به گونه ­ای است که به اعضاء کمک می­ کند تا الگوهای ناکارآمد خود را کشف کرده و احساسات خودشان از طریق شیوه ­های باز و همتراز درک و بیان کنند. ستیر به اعضاء کمک می­ کند تا به جای تکرار ناراحتی گذشته و بازگویی آن ها، تعاملاتشان را در زمان حال مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند( تامپسون^[۱۶] ۲۰۰۱ ، به نقل از بای، ۱۳۸۴ ).

فرهنگ کلیت زندگی اجتماعی انسان تلقی گشت. سپس تحول عمده در محفل گفتمانی آلمان اتفاق افتاد و متفکران آلمانی معنای فرهنگ را از تمدن جدا کردند. از همین دوران بود که واژه culture به مفهوم علمی وارد حوزه مطالعات اجتماعی شد و به دنبال برداشت و معنایی که محققان علوم اجتماعی نمودند و فرهنگ را شامل دانستنی ها، نهادها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین و عادات انسان ها دانستند، به ناگاه موجی از برداشت ها، تفاسیر و معانی متعدد ‌در مورد فرهنگ به قلمرو علوم انسانی وارد شد. ‌بنابرین‏ تا حدود ۴۰۰ تعریف از فرهنگ ارائه گردید و حتی برخی معتقدند که فرهنگ مفهومی است گسترده که تمامی الگوهایی را که در جامعه آموخته می‌شوند، در آن غنا می‌یابند و از طریق نمادها منتقل می‌شوند، در بر می‌گیرد. پس فرهنگ به عنوان وجه ممیزه انسان از دیگر موجودات شامل تمام دستاوردهای جامعه یا گروه … و حتی ابزار مادی می شود (ساروخانی، ۱۳۷۵: ۷۵).

یکی از محققان دربارۀ فرهنگ، در تعریف و تبیین فرهنگ معتقد است که: فرهنگ از نظر عامه مردم به معنی موفقیت هنری و فکری متعالی است و توسعۀ علم و هنر و ادبیات و فلسفه، بیانگر نبوغ یک ملت است ولی از نظر جامعه شناسان و مردم شناسان، فرهنگ علاوه بر همه این ها، شامل تمامی چیزهایی است که فرد به عنوان یک عضو از جامعه کسب می‌کند، یعنی همه عادات و اعمالی که فرد از راه تجربه و سنت آموخته است به انظمام تمام اشیاء مادی که توسط گروه، تولید می شود و آنچه را که می‌تواند در آثار هنری و مطالعات علمی متجلی دید، به علاوه در آنچه که می خوریم و می آشامیم و می پوشیم؛ در انواع خانه هایی که بنا می‌کنیم، در روابطمان با اعضاء خانواده خود و با سایر افراد جامعه، در نظام ارزشی جامعه، در آنچه می آموزیم، در تصورمان از خوب و بد، در آرزوهایمان، در نظرمان نسبت به جوامع و در بسیاری چیزهای دیگر تجلیّات فرهنگ مشهود است (دانش پژوه، ۱۳۸۱: ۶۸-۶۹).

عوامل مختلفی موجب تیرگی و ابهام مفهوم فرهنگ شده است که در شناخت و ارائه تصویر و ایجاد درک روشن آن مؤثر است؛ این عوامل عبارت اند از:

۱- مشترک بودن مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی و کاربرد عامیانه آن در زندگی روزمره مردم، بسیاری از مفاهیم خاص علوم اجتماعی و علمی با این مشکل مواجه اند. مفاهیمی چون « جامعه »، طبقه اجتماعی یا فرهنگ با برداشت‌های افراد غیر متخصص یکسان نیست.

۲- رشته‌های علوم انسانی چون روان شناسی، روان شناسی اجتماعی، جامعه شناسی، مردم شناسی، باستان شناسی، علوم سیاسی، تاریخ ، اقتصاد، مدیریت ، حتی فلسفه و ادبیات و هنر، هر یک به نوعی با برداشت خاصی از فرهنگ سر و کار دارند، به همین دلیل مفاهیم و تعاریف مختلفی از آن ارائه شده و این امر موجب پیچیدگی و ابهام بیشتر در مفهوم فرهنگ گردیده است.

۳- گاهی جزء و عنصری از فرهنگ، کلیت آن می شود، به خصوص برنامه ریزان و سیاست گذاران فرهنگی بیشتر مرتکب چنین اشتباهی می‌شوند، مثلا تلقی هنر یا روابط اجتماعی به منزله کلیت فرهنگ از رایج ترین این نوع برداشت‌های خطاست.

۴- زمینه‌های فلسفی و یا انسان شناسی خاصی که هر یک از مکاتب علمی در علوم اجتماعی از آن متأثر گشته و اصول خود را بر پایه آن بنا نهاده اند، در تعاریفی که از مفهوم فرهنگ ارائه شود بسیار مؤثر است.

۵- آخرین عاملی که مفهوم فرهنگ را مبهم تر می‌سازد ودستیابی به تصویری آشکار و ملموس از آن را دشوار می کند، فقدان تناسب و انسجام درونی میان عناصر محتوایی فرهنگ است. فهرست پدیده ها و اموری که در دایره شمول فرهنگ قرار می گیرند بسیار طولانی است و عناصر متعدد مادی و غیر مادی را شامل می شود.

امروزه، فرهنگ الزاماًً معانی قدیمی را در بر ندارد، بلکه معنی عام تری را می رساند و آن عبارت است از اینکه ‌گروه‌های مختلف مردم به روش های متفاوتی زندگی می‌کنند و معمولاً زمانی که درباره فرهنگ صحبت می‌کنیم، نوعاً به الگویی از توسعه اشاره می‌کنیم که در نظام دانش، ایدئولوژی، ارزش‌ها قوانین و تشریفات و مراسم روزانه جامعه منعکس می شود (کاظمی و کاظمی، ۱۳۸۷: ۲).

عناصر اصلی فرهنگ ایرانی را در مجموع می توان به اختصار چنین برشمرد: ۱-زبان های ایرانی، به خصوص زبان پارسی که از شاخص ههای اصلی فرهنگ ایرانی است. ۲-آداب و رسوم و اعیاد ملی از جمله نوروز و شب یلدا و تقویم هجری شمسی ۳-ادبیات وشخصیت های اسطوره ای از جمله رستم و اساطیر تمثیلی همچون دیو، سیمرغ و… ۴-معماری و هنر ایرانی ۵-تنوع قومی ۶-دین اسلام و به خصوص مذهب تشیع و هم چنین دین ها و آیین های دیگر مانند،زرتشتی، مهرپرستی و غیره. در ادامه به هر کدام از آن ها به طور مختصر اشاره می شود (شمس و امینی، ۱۳۸۸: ۸۷).

۲-۱۲-۱ زبان های ایرانی

در ایران گویش وران خانواده های زبانی مختلفی زندگی می‌کنند که می توان آن ها را در غالب خانواده زبانی هند و اروپایی، آلتایی و سامی ها قرار داد. در گروه خانواده زبانهای هند و اروپایی زبان پارسی به عنوان مهمترین زبان شاخه ایرانی این خانواده نه تنها برای پارسی زبانان جهان، پژوهشگران کشورهای فارسی زبان ایران، افغانستان و تاجیکستان و شهرهای فارسی زبان ازبکستان دارای جذابیت بسیاری است. بلکه ادبیات غنی این زبان و جایگاه آن به عنوان زبان دوم جهان اسلام و نقشی که به عنوان زبان میانجی در طول تاریخ از بالکان تا چین بازی ‌کرده‌است جذابیت های بسیاری را برای پژوهشگران ادبی، تاریخ، اسطوره شناسی و مردم شناسی فراهم ‌کرده‌است. ‌بنابرین‏ زبان فارسی می‌تواند موجبات جذب پژوهشگران بسیاری را که در این زمینه کار می‌کنند به کشورمان فراهم کند.

هم چنین بسیاری از منابعی که ‌در مورد تاریخ اسلام نوشته شده‌اند به زبان فارسی به همراه دو زبان ترکی و عربی تولید شده اند. ‌بنابرین‏ اسلام شناسان دنیای اسلام برای پژوهش درباره اسلام ناچارند که از این زبان استفاده کنند و به ایران بیایند.

از دیگر زبانهای هند و اروپایی ایران کردی، بلوچی، گیلکی، مازندرانی، تالشی، تاتی، لری، لکی و صدها گویش و هزاران لهجه دیگر را میتوان نام برد که هنوز جنبه‌های مختلف فرهنگی، زبانی، تاریخی و غیره آن ها بررسی و مطالعه نشده است و ایران را تبدیل به گنجینه دست نخورده ای از سرمایه های زبانی ‌کرده‌است که معرفی و شناخت آن ها موجب جذب گردشگران و پژوهش گران در این زمینه را فراهم خواهد کرد.

در گروه خانواده زبانی آلتایی، ترکی آذری، قشقایی، ترکمنی با میلیون‌ها گویشور روبرو هستیم که این نیز خود می‌تواند باعث جذب گردشگران و ترک شناسان دنیا به ایران شود. کتابها و منابعی نیز در این زمینه تولید شده اند که فقط در ایران وجود دارند. در ایران گروه زبانهای سامی حامی را نیز داریم. زبان عربی دارای جایگاه برجستهای در جهان اسلام است.

وجود این همه زبان و گویش و لهجه از خانواده های زبانی مختلف در ایران و پیشینه تاریخی آن که همواره محل برخورد فرهنگ ها، تمدن ها، زبان ها و قوم های مختلف بوده است شرایط زبانی ایران را به لحاظ فرهنگی و اجتماعی بسیار پیچیده و در عین حال به لحاظ زبان شناختی جالب نموده است. این خود یکی از امتیازات فرهنگی و گردشگری برای کشورمان می‌باشد و می‌تواند علاقه مندان زیادی را از داخل و خارج کشور به منظور بررسی و آشنایی با این زبانها به سمت خود جلب کند (شمس و امینی، ۱۳۸۸: ۸۸).

دکتر میرمحمد صادقی معتقد است هرگاه حتی یک نفر از سلاح کشیدن فرد بهراسد، مرتکب مشمول تبصره (۱) نخواهد شد. به نظر می‌رسد که حتی اگر ترس آن یک نفر، بنابه قضاوت عرف، معقول نباشد (مثل اینکه وی کودک یا شخص فوق العاده ترسویی بوده باشد) نیز مرتکب نمی تواند از تبصره ی(۱) استفاده کرده و از شمول عنوان محاربه بگریزد^[۹۱].

گفتار دوم: اهمیت وسیله و موضوع جرم

الف: اهمیت وسیله در محاربه

همان‌ طور که قبلا بیان گردید برای تحقق محاربه استفاده از وسیله شرط است. آنچه که روایات استفاده از سلاح را شرط کرده‌اند منحصر به اسلحه سرد یا گرم نیست، بلکه هر نوع وسیله ای که در قتال و جنگ مورد استفاده قرار گیرد را شامل می شود.

شهید ثانی با توجه به آیات و روایات وارد در این زمینه تفاوتی را بین انواع سلاح قائل نیست و می فرماید: «فلو اقتصر علی الحجر و العصا و الاخذ بالقوه فهو محارب^[۹۲]».

یعنی در تجرید سلاح قناعت می شود به سنگ یا عصا و یا حتی اخذ مال با بهره گرفتن از قدرت بدنی، چنین شخصی با توجه به عموم آیه محارب است.

قانون‌گذار نیز به تبعیت از آیات و روایات وارد تفاوتی را بین سلاح گرم و سرد قائل نشده و در تبصره ۳ ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی ‌به این نکته اشاره ‌کرده‌است: «میان سلاح سرد و سلاح گرم فرقی نیست». ‌بنابرین‏ انواع سلاح های گرم نظیر تفنگ، نارنجک، کلت، هفت تیر و انواع سلاح های سرد نظیر سرنیزه، اسلحه شکاری، چاقو، قمه، شمشیر، ساطور و هر وسیله ای که به آن اطلاق اسلحه بشود شامل می شود^[۹۳].

سوالی که در اینجا مطرح است این است که اگر اسلحه به کار رفته تقلبی باشد، کما اینکه در بعضی ‌از پرونده های مطرح در دادگستری مشاهده می شود مرتکب از مشابه پلاستیکی اسلحه کمری استفاده نموده است، آیا به عمل ارتکابی این شخص محارب اطلاق می شود یا خیر؟

در پاسخ می توان گفت هرچند در ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی صرف ارعاب و سلب امنیت و آسایش مردم با دست بردن به اسلحه کافی است، هرچند اسلحه تقلبی باشد، ولی تفسیر مضیق اقتضاء می‌کند عمل ارتکابی را مستوجب محاربه ندانیم. به همین ترتیب اگر شخصی به روی مردم اسلحه بکشد بدون اینکه تیراندازی نماید یا تیراندازی بکند و به کسی اصابت نکند؛ اگر اسلحه کشیدن باعث ایجاد هراس و رعب و وحشت گردد، حکم محارب را خواهد داشت ولی اگر تیراندازی جنبه عمومی نداشته باشد و باعث وحشت عامه مردم نگردد مرتکب محارب محسوب نمی شود و اگر در اثر تهدید کسی کشته شود ماده ۳۲۵قانون مجازات اسلامی و اگر فقط قصد تهدید داشته باشد مقررات ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی درباره وی اعمال خواهد شد.

ب: اهمیت موضوع جرم

با توجه به اهمیت موضوع جرم محاربه باید بیان داشت که موضوع جرم محاربه عبارت است از ایجاد خوف برای مردم یا سلب امنیت عمومی^[۹۴].

درجه ارعاب و هراس و سلب امنیت و وسعت عملی سلب آزادی و امنیت تاثیری در ماهیت عمل انجام شده ندارد. ملاک مردم هم کمیت آن ها نیست بلکه مقصود آن است که به نحوی موجب اغتشاش و سلب امنیت عمومی شود ولو اینکه از طریق ترساندن یک نفر باشد.

تقریبا تمام روایات ‌به این معنا عنایت دارد که صرف شهر السلاح و تجربه آن در تحقق عنوان کفایت نمی کند بلکه علاوه بر آن ایجاد ترس و وحشت باید باشد اما اینکه آیا اخذ مال نیز شرط است یا خیر؟ بین کلمات فقهای عظام و مبانی اختلاف وجود دارد. کما اینکه شهید ثانی معتقد است عموم آیه دلالت می‌کند که اخذ مال شرط نیست^[۹۵].

آنچه مسلم است این است که اگر اخذ مال نکند و کسی را نترساند محارب به حساب نمی آید. مثلا اگر جاده را بسته است ولی نه کسی راترسانده، و نه جنایتی مرتکب شده است، در اینجا نفس فعل او مباح نیست و تعزیر می‌گردد ولی محارب نیست، حتی اگر به قصد اخذ مال رفته ولی علی سبیل المغالبه نبوده باشد در اینجا نیز محاربه صدق نمی کند، بلکه عنوان اختلاس بر وی صادق است.

‌بنابرین‏ در تحقق موضوع محاربه دو عمل شرط شده است، یک اسلحه کشیدن و دیگری ترسانیدن مردم. سوالی که وجود دارد این است که آیا قصد ترساندن هم شرط است یا خیر؟ شهید ثانی در شح لمعه می فرماید: اصح اقوال این است که شرط نیست، چرا؟ به جهت عموم آیه ۳۳ سوره ی مائده و نیز به دلیل عمومیت آیه، بین زن و مرد فرق نگذاشته است^[۹۶].

‌بنابرین‏ محارب کسی که با دست بردن به سلاح ایجاد رعب و هراس و سلب آزادی و امنیت مردم را بکند، بدین ترتیب دست بردن به سلاح در اماکن عمومی که مردم به آنجا رفت و آمدمی کنند مثل بانک ها و … مصداق محارب خواهد داشت، ولی اگر تهدید علیه یک یا چند نفر به خصوص باشد جرم محاربه تحقق نخواهد یافت به همین جهت است که مقنن در تبصره ۲ ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی مقرر نموده: «اگر کسی سلاح خود را با انگیزه عداوت شخصی به سوی یک یا چند نفر مخصوص بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد محارب و مفسد فی الارض محسوب نمی شود».

گفتار سوم: نتیجه مجرمانه و شروع به جرم در بزه محاربه

الف: تحلیل لزوم یا عدم لزوم تحقق نتیجه

در حقوق جزای عمومی جرائم را بر حسب عنصر مادی به جرائم مطلق و مقید تقسیم می‌کنند. جرم مطلق، جرمی است که تحقق آن منوط به حصول نتیجه نیست مثل جرم سم دادن در حقوق فرانسه که صرف نظر ازتاثیر آن خود جرم مستقلی است و جرم مقید یا مادی، جرمی است که نتیجه ای که از آن منظور مرتکب بوده حاصل شده باشد. مانند قتل که با سلب حیات از مجنی علیه تحقق می‌یابد^[۹۷]».

محاربه که از جرائم مطلق است و برای تحقق آن حصول نتیجه مجرمانه یعنی ایجاد رعب و وحشت و خوف در مردم لازم نیست. به عبارت دیگر موضوع جرم محاربه عملی است که قابلیت سلب آسایش و ایجاد رعب و وحشت برای مردم را داشته باشد^[۹۸]، و اینکه تبصره ۱ ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی مقرر داشته: «کسی که به روی مردم سلاح بکشد ولی در اثر ناتوانی موجب هراس هیچ فردی نشود محارب نیست». دلیل بر آن نیست که برای تحقق محاربه نتیجه مجرمانه شرط است. بلکه حاکی از آن است که چنین افرادی اصولا نمی توانند قصد اخافه داشته باشند، یعنی برای قصد اخافه داشتن لازم است در مرتکب بالقوه امکان انجام چنین قصدی وجود داشته باشد و به مجردی که با قصد مذکور حرکت کند محارب است ولو اینکه موجب خوف شود یا نه و نیز بردن مال مردم یا کشتن آن ها تاثیری در محارب بودن او ندارد.

ب: تحلیل شروع به جرم در محاربه

عبور از قصد مجرمانه و عملیات مقدماتی و ورود در مرحله اجرایی جرم را، به نحوی که اعمال انجام شده متصل به جرم باشد، شروع به آن جرم گویند مشروط بر آنکه بزه به طور کامل واقع نشود و زیر عنوان جرم تام قرار نگیرد^[۹۹].

شروع به جرم وقتی مستوجب کیفر است که برای مرتکب آن، ضمانت اجرای کیفری پیش‌بینی شده باشد^[۱۰۰].

طبق ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی «هرکس قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید لکن جرم منظور واقع نشود چنانچه اقدامات انجام گرفته جرم باشد محکوم به مجازات همان جرم می شود».

” قیل لامیر المومنین علیه السلام انک تزعم ان شرب الخمر اشد من الزنا و السرقه؟قال علیه السلام:نعم ان صاحب الزنا لعله لا یعدوه الی غیره و ان شارب الخمراذا شرب الخمر زنا و سرق و قتل النفس التی حرم الله وترک الصلاه”.از امام علی (ع) سوال شد به نظر شما شراب از دزدی و زنا بدتر است؟فرمود بله.زنا کننده شاید گناه دیگری نکند ولی شراب خوار چون شراب بنوشد زنا می‌کند،به دزدی دست می زند،آدم می کشدونمازرا ترک می‌کند. (فتاحی معصوم و زروندی،۱۳۸۴،۱۷۴)

در حدیثی که از امام صادق (ع) آمده ایشان ضربه ای که شراب به عقل وارد می‌کند را بزرگترین گناه شمرده و آن را موجب ترک نماز و تجاوز ناموسی به مادر،دختر و خواهر دانسته است. (مویدی،۱۳۸۳،۴۸)

پیامبر اکرم (ص) می فرمایند :خمر ریشه زشتی ها و جنایات و امور پلید است. (درتاج،۱۳۸۹،۱۳)

امام باقر(ع)می فرماید:دائم الخمرمانندبت پرستی است.شراب برایش رعشه بدن پدید می آورد.مردانگی وانصاف ومروتش رانابود می‌کند.شراب است که شراب خواررا وادار به جسارت بر نزدیکان و اقوام و خویشان و خون ریزی و زنا می کند،حتی در هنگام مستی نمی تواند اززنای با محارم ایمن باشد،او پس از مستی این کاررا بی توجه انجام می دهدوشراب وادارکننده به هرنوع اعمال ضدانسانی است. (درتاج،۱۳۸۹،۷۱)

” حرم الله الخمر لفعلها وفسادها،لأن مدمن الخمر تورثه الارتعاش،وتذهب بنوره،وتهدم مروته،وتحمله على أن یجترئ على ارتکاب المحارم،وسفک الدماء،ورکوب الزنا،ولا یؤمن إذا سکر أن یثب على حرمه ولا یعقل ذلک، ولا یزید شاربها إلا کل شر”.امام صادق در باب علت تحریم شراب توسط خداوند فرمودند:خداوند ‌به این خاطر مصرف شراب را تحریم نموده که دارای اثرهای سوء ومفسد می‌باشد.زیرا تداوم شراب خواری و میگساری موجب حالت رعشه در اندام و اعضای بدن و از بین رفتن حالت نورانیت و جوان مردی از شخصیت فرد می‌گردد.شخصیت وی به حدی می‌رسد که از ارتکاب بی حرمتی نسبت به محارم خود و هم چنین خون ریزی و ارتکاب زنا بیمی ندارد و هنگامی که مست شد ایمانی ندارد به اینکه بر محارمش تجاوز نکند واین در حالی است که عقل ندارد و جز بدی، نوشاننده اش را زیاد نمی کند. (فتاحی معصوم و زروندی،۱۳۸۴،۱۷۳)

” اِنّ شُرب الخَمرِ یُدخِل صاحِبِه فی الزّنا والسِّرقَه و قَتل النّفس التی حرّم اللهُ و فی الشِّرک بالله و اَفاعیلُ الخمرِ تَعلو عَلی کُلّ ذَنبٍ کَما تَعلو شَجَرُهاعَلی کلّ شَجَر”.از امام صادق سوال شد بزرگترین گناه کبیره چیست؟ایشان در پاسخ فرمودند:شراب خواری.به راستی شراب خواری باعث می شود نوشاننده اش داخل در زنا و دزدی و قتل نفس یا جنایت وشرک خداوند شود و مرتکبان این عمل جرات پیدا می‌کنند بر ارتکاب هر گناهی،همان طور که گیاه آن(مو)برتری وعلو برسایرگیاهان دارد. (فتاحی معصوم و زروندی،۱۳۸۴،۱۷۵)

از پیامبر اکرم نقل شده است که،یکی از پادشاهان بنی اسرائیل،مردی را ناگزیر کرد که به انتخاب و ‌اختیار خود یکی از سه عمل زشت شراب خواری،زنا یاقتل رامرتکب شود وگرنه اورا خواهد کشت.آن مرد شراب خوردن رابرگزید و چون مست شد بقیه زشتی هارا نیز مرتکب شد. (مویدی،۱۳۸۳،۴۳)

ابلیس شبی رفت با بالین جوانی آراسته با شکل مهیبی سَر و بَر را

گفتا که منم مرگ و اگر خواهی زنهار باید بگزینی تو یکی زین سه خطر را

یا آن پدر پیر خودت را بکشی زار یا بشکنی از خواهرخود سینه و سر را

یا خود ز می ناب کشی یک دو سه ساغر تا آنکه بپوشم ز هلاک تو نظر را

لرزید از این بیم، جوان بر خود و جا داشت کز مرگ فتد لرزه به تن ضیغم نَر را

گفتار پدر و خواهر من هر دو عزیزند هرگز نکنم ترک ادب این دو نفر را

لکن چو به می دفع شر از خویش توان کرد می‌نوشم و با وی بکنم چاره شر را

جامی دو بنوشید و، چو شد خیره ز مستی هم خواهر خود را زد و هم کشت پدر را

ای کاش شود خشک، بُن تاک و خداوند زین مایه شر حفظ کند نوع بشر را

ایرج میرزا

” حرمها لأنها أم الخبائث ورأس کل شر،یأتی على شاربها ساعه یسلب لبه فلا یعرف ربه ولا یترک معصیه إلا رکبها ولا یترک حرمه إلا انتهکها ولا رحماً ماسه إلا قطعها ولا فاحشه إلا أتاها،والسکران زمامه بید الشیطان إن أمره أن یسجد للأوثان سجد، وینقاد حیثما قاده”.امام صادق در علت تحریم شراب فرمودند:تحریم نموده خداوند آن را برای این که مادر تمام پلیدی ها و سرآمد تمام بدی هاست.ساعتی بر فرد شراب خواردر هنگام شراب خواری می گذرد که از وی مغزوخردش سلب می شودو پروردگارش رادیگر نمی شناسدو ازارتکاب معصیت باکی ندارد و آن را مرتکب می‌گردد و ازارتکاب هر هتک حرمت،قطع رحم و فاحشه ای ابا نمی ورزد و فردی که مست شود زمام وافسارش به دست شیطان خواهد بود.اگر او را به سجده بت هاامر کندسجده می کندوپیروی می‌کند،ازآنچه اورا بدان رهبری اش کند. (فتاحی معصوم و زروندی،۱۳۸۴،۱۷۵)

پیامبر اکرم فرمودند:اگرشراب خوار شهادت ‌و گواهی دهد مورد قبول نیست. (فتاحی معصوم و زروندی ،۱۳۸۴،۱۷۳)

رسول اکرم فرمودند:آگاه باشید ای مردم که من شما را از استفاده ی هر نوع مست کننده ای منع و نهی می کنم. (فتاحی معصوم و زروندی،۱۳۸۴،۱۷۱)

” وحرم الله الخمرقلیلها و کثیرها و بیعها وشراءها و الانتفاع بها”.امام صادق فرمودندخداوند استفاده کم وزیادازشراب، خریدوفروش وسودبری ازآن راتحریم نموده اند. (فتاحی معصوم و زروندی،۱۳۸۴،۱۷۱)

” ماعصی الله بشی‏ء اشدمن شرب المسکران احدهم یدع الصلاه الفریضه ویثب علی امه وابنته واخته وهو لایعقل”.امام باقر فرمودند:گناهی بدتر از شرب خمر نیست.شراب خواردر حال مستی نمازواجب را رها و بامادر،خواهرودخترش همبستر می شود،زیرا در آن حال اندیشه خودراازدست داده است.

(وسایل الشیعه،ج ۱۷،ص۲۵۰)

” لعن رسول الله فی الخمر عشره غارسها و حارسها و عاصرها و شاربها و ساقیها و حاملها و المحموله و بایعها و مشتریها و آکل ثمنها”.حضرت رسول در رابطه با شراب ده نفر را مورد لعن قرار دادند.کسی که درخت آن را می کارد به نیت تهیه شراب،کسی که از آن نگهداری می‌کند،کسی که از میوه آن عصاره می‌گیرد، کسی که آن را می نوشد،هم چنین ساقی،باربر آن،کسی که شراب به سوی او آورده می شود،خریدار و فروشنده آن وخورنده ی پول آن. (فتاحی معصوم و زروندی ،۱۳۸۴،۱۷۷)

گفتار سوم : دیدگاه علوم پزشـکی پیرامون شراب خواری

الکلیسم علت اصلی کمبود ویتامین ها و مواد معدنی در نزد مردم متمدن جهان که انواع اغذیه ویتامین دار را،به طور فراوان دراختیار دارند،می‌باشد.الکلی را که معتادان به آن می نوشند معمولا جای پروتئین مورد نیاز بدنشان را می‌گیرد و یا در بعضی موارد مانع جذب و یا ذخیره صحیح ویتامین های مصرف شده می شود. (میندل،۱۳۷۲،۲۷۵)

الکل بزرگترین تخریب کننده و ازبین برنده مواد تغذیه ای و ویتامین ها می‌باشد. الکل آب سلول های مغز را کشیده و باعث نابودی آن ها می شود.هم چنین الکل سبب پایین آمدن قند خون می شود.الکل یک محرک نیست بلکه در واقع یک مسکن کاهش دهنده فعالیت بدنی است.الکل بدن رااز ویتامین های ب،ویتامین ث،ویتامین کا،روی،منیزیم ‌و پتاسیم تهی می‌سازد. (میندل،۱۳۷۲،۳۲۳)

ـ شناسایی فرهنگ سازمانی موجود و تبیین فرهنگ سازناین مطلوب

ـ مقایسه وضعیت موجود با وضعیت مطلوب فرهنگ سازمانی

ـ تغییر و روش های تغییر و پرورش فرهنگ سازمانی

ـ ارزیابی برنامه های تغییر و پرورش فرهنگ سازمانی

ـ حفظ و حمایت از فرهنگ سازمانی.

اولین اقدام در مدیریت فرهنگ سازمانی، بررسی و شناخت فرهنگ سازمانی موجود است البته به منظور شناسایی فرهنگ سازمانی موجود باید توجه کرد چون اندازه گیری اعتقادات بسیار مشکل است لذا باید ارزش ها را که سطح دوم فرهنگ سازمانی را تشکیل می‌دهد مورد اندازه گیری قرار داد که می شود از مصاحبه و پرسشنامه استفاده کرد.

در مرحله دوم به منظور تغییر فرهنگ موجود و پرورش فرهنگ مطلوب باید الگوی فرهنگ سازمانی مطلوب تبیین شده باشد که این نقش چارچوب راهنما برای تغییر فرهنگ سازمانی می‌باشد (شناسایی فرهنگ سازمانی مطلوب).

در مرحله سوم پس از شناسایی فرهنگ موجود و مطلوب به مقایسه چارچوب این دو پرداخت اگر تفاوت موجود باشد باید اقداماتی صورت گیرد که این نقاط متمایز از بین رفته وفرهنگ موجود به فرهنگ مطلوب تغییر یابد. این مهم ترین بخش عملی مدیریت فرهنگ سازمان است.

در مرحله چهارم، پس از اینکه موجود سازمانی به فرهنگ مطلوب سازمانی تغییر کرد باید فرهنگ مطلوب در سازمان گسترش یابد و کلیه اعضای سازمان تحت تاثیر فرهنگ مطلوب قرار گیرند. پر واضح است که محیط بر روی فرایند مدیریت فرهنگ سازمانی مؤثر است، فرهنگ جامعه بر ارزش ها، اعتقادات و الگوهای رفتاری موجود در فرهنگ سازمانی مؤثر است، چرا که اهداف سازمان ها در هر جامعه ای در راستای اهداف حکومت به عنوان نماینده جامعه شکل می‌گیرد. ‌بنابرین‏ مدیریت و یا تغییر فرهنگ سازمانی بدون توجه به مقتضیات و شرایط محیط بیرونی امکان پذیر نمی باشد.

مبانی نظری جوسازمانی

تعاریف جو سازمانی

صاحب نظران زیادی درباره جوسازمانی ، مطالب فراوان نوشته اند و تحقیقات زیادی انجام داده‌اند . که نهایتاًً با دیدگاه های جفری تیموس وجورج لینون و استون تروپوف بر توسعه مفهوم جوسازمانی منجرگردید و به سه نتیجه زیر منتج گردید (درویش پورفراغه ،۱۳۸۸) .

1. 1. جو عبارت است از درک و دریافت مردم از اوضاع مکانی که باید درآن کار کنند و این مکان تاثیر قابل ملاحظه ای در بهره وری و عملکردشان دارد.

1. 1. .جو ، هم به وسیله انتظارات و توقعاتی که مردم به سازمان دارند و هم در عملکرد و طرزتلقی مدیران کلیدی در سازمان به وجود می‌آید.

1. مدیران می‌توانند طوری عمل کنند که سبب بازدهی زیاد در سازمان گردد ویا برعکس سبب رکود سازمان خود گردد ( شایان جهرمی، ۱۳۸۲).

از جمله مباحثی که در ادبیات مدیریت مورد بحث زیاد واقع گردید، مقوله جوسازمانی بود از این رو گرچه تحقیقات مرتبط با جوسازمانی و تلاش برای تدوین و تعریفی قابل قبول حداقل از چند دهه پیش آغاز شده ولی هنوز تعریف واحدی که مورد قبول همگان باشد ارائه نشده و یابه عبارت دیگر، تعاریف متعددی برای روشن شدن مفهوم جوسازمانی ارائه نشده است و حتی تعریفی که ارائه شده است هم متناقض بوده است (امیری، ۱۳۷۷).

یکی از تعاریف اولیه جو، که با توجه به تکرار استفاده مورد قبول واقع شده است و فعلاً دارای مقبولیت اساسی است تعریف فورهند و گیلن^[۲۱] (۱۹۶۴) است، آن ها جو، را مجموعه ای از ویژگی های سازمانی و موقعیتی تعریف می‌کنند که اعضاء سازمان درک کرده‌اند ( افسر دیر،۱۳۷۷)

کاپلمن و همکاران (۱۹۹۰ ) با تعریف مجموعه ای از ابعاد به عنوان برجسته ترین ابعاد سازمانی کمک به سزایی ‌به این بحث کرده‌اند ، کاپلمن و همکارانش (۱۹۹۰) جوسازمانی را متغیری در سطح شخصی قلمداد کردند و معتقدند که جوسازمانی نه محیط کار است ونه روشی که افراد نسبت به آن عکس العمل نشان می‌دهند، بلکه کانال یا وسیله ای است که از طریق آن تاثیرات محیط بر دیدگاه ها و رفتارهای شخص تاثیر می‌گذارد(لطفی ، ۱۳۸۰).

تعریف جامعی به وسیله مورال و کلوین^[۲۲] (۱۹۹۲) ارائه شده است، جوسازمانی مشخصه نسبتاً پایدار سازمان است که موجب تمایز آن از سایر سازمان ها می شود که متضمن ادراک جمعی ‌در مورد سازمان و شامل مواردی از قبیل استقلال، جامعیت، حمایت و عادلانه بودن است .

جوسازمانی به وسیله تعامل افراد و اعضاء به وجود می‌آید، جو سازمانی عنوانی برای تغییر و تفسیر موقعیت به کار گرفته می شود .

جوسازمانی بیانگر هنجارها، ویژگی های اساسی سازمان است. این تعریف جوسازمانی، مستلزم درک و برداشت فرد از محیط کار است (شیرکوند، ۱۳۸۰).

سوینی جو سازمانی را اصطلاحی می‌داند که به منظور توصیف احساس درباره خود به کار می رود و معتقدند که در این زمینه باید دو عامل را مد نظر قرار داد :

-۱ محیط انگیزشی ۲- دانش آموز محوری، انتظارات، بازخوردها، اعتماد، احساس خانوادگی نزدیکی نسبت به اولیاء و جامعه و پیشرفت.

وی اظهار می‌دارد که برای بهبود جوسازمانی مدرسه این گام های اساسی باید برداشته شود:

• • آگاهی دادن و درگیرکردن افراد در سازمان

• • ارزیابی جوسازمانی

• • تعیین اهداف جو سازمانی

• طراحی برنامه ها و اجرا و نظارت و ارزیابی آن (حیدرزادگان، ۱۳۷۵).

بدون داشتن احساس درست از دیگران و محیط جوسازمانی مناسب میسر نمی شود، که آن هم منوط به گوش دادن و شنیدن صحبت دیگران است .

از نظر تاگی یوری (۱۹۶۸) جو، ترکیب خاصی از ویژگی های با ثبات محیط فیزیکی، محیط اجتماعی داخلی، سیستم اجتماعی و فرهنگ می‌تواند باشد (به نقل از مک گرگور، ۲۰۰۳) .

از نظر هوی ومیکسل، جو ، عبارت است از کیفیت نسبتاً پایدار محیط مدرسه که معلمان آن را تجربه کرده بر رفتار آنان تاثیر گذاشته مبتنی بر ادراک جمعی رفتار در مدرسه می‌باشد (هوی و میکسل ،۱۳۸۳، ص ۱۸).

جوسازمانی به یک سری ویژگی های قابل اندازه گیری محیط کار اطلاق می شود که به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط کارکنان دریافت و ادراک می شود و می‌تواند انگیزه و رفتار آن ها را تحت تاثیر بگذارد (به نقل از کیوتر و دیگران ، ۲۰۰۰) .

‌بر اساس نظر بلوم جوسازمانی عبارت است از شرایط نیروها و محرک های خارجی را در عوامل فیزیکی ،اجتماعی و فکری خلاصه ‌کرده‌است و دامنه تغییر جو را از درونی ترین فعل و انفعال اجتماعی تا نیروهای خیلی بیرونی فرهنگی و سازمانی گزارش ‌کرده‌است (صالحی حسینی، ۱۳۷۰، ص ۱۸).

جوسازمانی برداشت های جمعی و قابل اندازه گیری اعضای سازمان درباره جنبه هایی از زندگی کاریشان است که انگیزش و رفتار آنان به خصوص فرهنگ سازمان شیوه رهبری رایج، نوع ساختار و سیاست ها و عملیات پرسنلی را تحت تاثیر قرار می‌دهد (جزنی، ۱۳۷۸، ص ۱۶۰).

شیرازی معتقد است جوسازمانی خصوصیات شخصی مدارس است که باعث تفاوت یک مدرسه از مدرسه دیگر می شود. در حقیقت، جو شخصیت سازمانی است که بیشتر از طریق مشاهده رفتار افراد احساس می شود و انطباق خواسته های سازمانی و نیازهای شخصی، مهمترین عامل در همسازی جو سازمانی است (شیرازی،۱۳۷۳، ص ۱۶۴) .

مطالعات انجام شده جوسازمانی، به چهار گروه زیر تقسیم می شود: