گفتار ششم – حق انتفاع از مباحات

و بالاخره قانون مدنی در ماده ۹۲ از «حق انتفاع از مباحات» نام می‌برد:

«هر کس می‌تواند با رعایت قوانین و نظامات راجعه به هر یک از مباحات از آن ها استفاده نماید.»

طبق ماده ۲۷ ق.م مباحات، اموالی است که ملک اشخاص نباشد مانند اراضی موات و آبها. البته در نظام کنونی با توجه به قوانین مختلف از جمله قانون زمین شهری و قانون ابطال اسناد فروش رقبات، آب و اراضی موقوفه و غیره نحوه استفاده از مباحات در اختیار و نظارت کامل دولت می‌باشد و به نوعی موضوعیت این ماده از بین رفته است. مگر آنکه اموالی وجود داشته باشد که هنوز هم مطابق مقررات اشخاص بتوانند از منافع آن ها به رایگان استفاده نمایند بدون اینکه حق مالکیتی برای ایشان ایجاد شود.

مبحث سوم – موضوع حق انتفاع

طبق مواد ۴۶ و ۵۸ قانون مدنی، مورد حق انتفاع باید مالی باشد که استفاده آن با بقاء عین ممکن باشد و آن ممکن است منقول باشد یا غیر منقول و مفروز باشد یا مشاع.

فلسفه حق انتفاع این است که منتفع فقط از منافع آن مال استیفاء نماید. بدون آنکه مالکیتی برای وی ایجاد شود.

منظور از باقی ماندن عین با استیفاء منافع، آن نیست که مال مستهلک نشود بلکه منظور آن است که با نخستین استفاده از بین نرود و استفاده از آن منوط به مصرف کردن آن مال نباشد مانند خوراکی ها و آشامیدنیها.^[۱۸]

این مبحث را در دو عنوان بررسی و مورد بحث قرار می‌دهیم:

الف- اموال مادی ب- اموال غیرمادی

گفتار نخست – اموال مادی

«مال» به تمام اشیاء و حقوقی که دارای ارزش اقتصادی است گفته می شود و دو شرط برای آن در نظر می گیرند اینکه مفید باشد و دیگر اینکه قابل اختصاص یافتن به شخص باشد.

«مال» در حالت کلی تقسیم می شود به منقول و غیر منقول. مال منقول عبارت از اشیایی است که نقل آن از محلی به محل دیگر بدون خرابی امکان داشته باشد مانند اتومبیل. و مال غیرمنقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود مانند زمین و خانه.

طبق صریح مواد ۴۶ و ۵۸ ق.م اموال منقول و غیرمنقول می‌توانند موضوع حق انتفاع قرار گیرند. ماده ۱۸ق.م نیز حق انتفاع از اموال غیرمنقول مثل عمری و سکنی را پذیرفته است.

بحثی که در این قسمت به ذهن خطور می‌کند این است که آیا پول و اوراق بهادار و سهام شرکت‌های سهامی نیز می‌توانند موضوع حق انتفاع قرار گیرند یا خیر؟

محقق حلی در شرایع می‌گوید: «آیا صحیح است وقف دینارها و درهم ها، بعضی گفته اند: نه، و این اظهر است، به جهت آنکه نفعی از آن ها برده نمی شود، مگر به تصرف کردن در عین آن ها. و بعضی گفته اند: صحیح است به جهت آنکه گاهی فرض می شود از برای آن ها نفعی با باقی ماندن آن ها یعنی از قبیل زیور کردن آن ها.»^[۱۹]

اشکال وارده بر وقف پول چنان که اشاره شد آن است که، ما وقتی از پول منتفع می‌شویم که آن را خرج کنیم و چون خرج کردیم پول از بین می رود و دیگر چیزی از آن باقی نمی ماند. اما باید اظهار کرد که باقی بودن هر چیز به فراخور خود آن چیز است و پول در گردش نیز به طور کلی در جریان است، ‌بنابرین‏ چه اشکالی دارد چنانچه فردی با نیت خیرخواهانه مبالغ قابل توجهی را برای نیازمندان وقف نموده و در بانکی نگهداری شود تا نیازمندان با مراجعه به آن برای رفع حاجت خود از آن استفاده کنند و در سررسید، مثل آن را به بانک پرداخت نمایند و یا اینکه از سود سرمایه ای که در بانک گذاشته شده برای انتفاع بردن اشخاص معین یا منافع عامه حقوقی برقرار شود و این اقدام مفید و ارزنده بوده و خلافی با قوانین مشاهده نمیشود.^[۲۰]

البته فرض استفاده از سود سرمایه صرفا در قالب عقود اسلامی و بانکداری اسلامی قابل تصور می‌باشد تا عملی خلاف شرع واقع نگردد.

‌در مورد سهام شرکت‌های سهامی نیز می توان آن ها را در ردیف اعیان به شمار آورد و از طرفی اگر اجاره سهام را صحیح بدانیم از آنجا که قانون گذار مورد اجاره را «عین مستاجره» می نامد پس برقراری حق انتفاع ‌در مورد سهام نیز قابل تصور می‌باشد. ^[۲۱]

از طرفی قابلیت تملک از شرایط موضوع حق انتفاع است، و ‌در مورد سهام شرکت‌ها نیز این وصف وجود دارد. همچنین قابلیت بقاء در مقام انتفاع نیز از شرایط موضوع حق انتفاع است که این وصف نیز ‌در مورد سهام صادق می‌باشد، به عنوان مثال می توان با در اختیار داشتن و حفظ سهام یک شرکت موفق از سود سهام انتفاع برد، بدون اینکه در اصل مال (سهام) دخل و تصرفی صورت گرفته باشد.

ممکن است ایراد شود که سهام شرکت با انحلال یا ورشکستگی شرکت تلف می شود، لذا این مال قابلیت بقاء در مقام انتفاع ندارد. در پاسخ باید گفت، هر مالی تاریخ انقضایی دارد و اموال، بسته به ماهیت و اجزای تشکیل دهنده آن دیر یا زود غیرقابل انتفاع می‌شوند.

همچنین قابلیت قبض نیز که از شرایط موضوع حق انتفاع می‌باشد در سهام شرکت‌های سهامی نیز قابل تصور می‌باشد زیرا قبض هر مالی برحسب طبیعت و ماهیت آن مال، از دید عرف متفاوت است و طبق ماده ۳۶۹ ق.م قبض و استیلای عرفی ملاک می‌باشد.^[۲۲]

‌بنابرین‏ با توجه به شرایط زمان فعلی، برقراری حق انتفاع برای سهام شرکت‌های سهامی و پول و اوراق بهادار صحیح و درست به نظر می‌رسد لذا باید ساز و کار اجرایی آن فراهم گردیده و اساتید فن نسبت به شرح و بسط آن اقدام نمایند.

گفتار دوم – اموال غیرمادی

معمولاً هنگامی که سخن از مال و انتقال آن به میان می‌آید حق عینی به ذهن خطور می‌کند که به اشیاء مادی تعلق دارد و در اثر عقد و قرارداد واگذار می‌گردد. ولی در حقوق کنونی مال مفهومی گسترده تر از آن چیزی که به ذهن می‌آید دارد یعنی امکان دارد موضوع حق، شیء مادی نباشد. در عصر حاضر مال چهره ها و مصادیق تازه ای پیدا کرده که قبلاً جزء اموال تلقی نمی‌شد، امروزه حقوق معنوی به اعتبار تحقق موضوع شامل حق سرقفلی ونیز حقوقی می شود که ناشی از آفرینش های فکریست که به آن حقوق مالکیت فکری اطلاق می شود و شامل دو زیر گروه است ؛۱-حقوق مالکیت صنعتی که شامل حق اختراع،علائم تجاری و طرح های صنعتی می شود ۲-حق مؤلف یا کپی رایت که شامل آثار نوشته ،آثار سمعی و بصری،رادیویی ،‌سینمایی و موسیقی و مانند آن می شود.

اعتبار قانونی مالکیت فکری(بخش حق مؤلف)متضمن حمایت از حقوق اخلاقی و مادی پدیدآورندگان است حق اخلاقی که یک حق دائمی و غیرقابل انتقال بوده ایجاب می‌کند که همیشه اثر به پدیدآورنده آن منتسب گردد و دیگران نتوانند آن اثر را به خود منسوب کنند .

حق مادی پدیدآورنده ‌به این معنا است که او به طور انحصاری حق بهره برداری مادی از اثر خودرا دارد ویژگی حقوق مادی^[۲۳] ،قابلیت انتقال اختیاری به غیر و محدودیت مدت آن ها‌ است؛

اقسام حقوق مادی عبارتنداز :

– حق نشروتکثیر،به موجب این حق ،پدیدآورنده به طور انحصاری حق نشروتکثیراثرخودرادارد.درحقوق انگلستان ‌و آمریکا ،تکیه اصلی حقوق مالکیت معنوی برهمین حق مادی است ،ریشه این تفکر ناشی از این نگرش است که اساساً حق مؤلف از انتشار اثراست نه از خلق اثر.

۶ـ مهار کردن خطرهای قریش علیه قبایلی که تا کنون از ترس قریش فرصت نزدیک شدن به پیامبر را نداشتند;

۷ـ اجازه‌ ورود به مکه برای انجام دادن مراسم حج.

اوج موفقیت دیپلماسی پیامبر در ارتباط با قبایل را در سال نهم هجری می‏توان دید که نمایندگان طوایف مختلف عرب از هر سو برای بیعت و انعقاد پیمان‌های سیاسی به حضور وی در مدینه آمدند. در این سال، بیش از سی هیات از طوایف مختلف عرب که بیش‌ترشان از اعراب جنوب و مسیحی و یهودی و زرتشتی بودند، نزد پیامبر آمدند. روش پیامبر در جذب قبایل بر اصل آسانگیری و حفظ موقعیت اجتماعی سران قبایل مبتنی بود.

دولت پیامبر دارای تمامی عناصر موجده‌ی دولت بود. پیامبر جمعیت مدینه را خوب می‌شناخت. دو قبیله‌ی عرب اوس و خزرج، پایه های اساسی جمعیت شهر را تشکیل می‌دادند و در کنار این دو قبیله، سه طایفه‌ی یهودی زندگی می‌کردند: بنی قینقاع، بنی نضیر و بنی قریظه که اقتصاد شهر در دست آن ها بود. یهودیان نسبت به اعراب از تمدن، فرهنگ و مذهب پیشرفته‌تری برخوردار بودند.

یهودیان مردمی آگاه، هوشیار، و فریبکار بودند که می‌توانستند سودمندترین یاران و یا خطرناک‌ترین دشمنان پیامبر باشند؛ لذا پیامبر برای جلب همکاری آنان بسیار کوشید و توانست یک جمعیت متشکل را در مدینه پدید آورد.

‌بر اساس حاکمیت، پیامبر می‌بایست مدینه را به شکل یک پایگاه اجتماعی، اقتصادی و مذهبی استوار در آورد و در آن یک رژیم سیاسی نیرومند را ‌بر اساس مکتب اسلام برقرار سازد؛ لذا پیامبر یک منشور اساسی برای اجتماع یثرب ‌بر اساس اسلام مدون ساخت تا حدود اجتماعی و حقوق افراد، گروه‌ها، طبقات جامعه و اقلیت‌ها و سیاست داخلی و خارجی مشخص گردد.

روابط با مسیحیان نجران

دیپلماسی پیامبر در برخورد با مسیحیان نیز در راستای دعوت به آیین جدید بوده است. برای این منظور، پیامبر نامه‌ای با این مضمون به اسقف نجران نوشت:

به نام خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب. از محمد، پیامبر خدا به اسقف نجران. خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب را ستایش می‌کنم و شماها را از پرستش بندگان، به پرستش خدا دعوت می‌نمایم. شما را دعوت می‌کنم که از ولایت بندگان خدا خارج شوید و در ولایت خدا وارد آیید؛ و اگر دعوت مرا نپذیرید، باید به حکومت اسلامی مالیات بپردازید. در غیر این صورت، به شما اعلان خطر می‌شود.^[۱۲]

اسقف نجران پس از خواندن نامه، موضوع را در شورای کلیسا مطرح کرد و تصمیم گرفته شد یک هیئت نمایندگی به مدینه بفرستد تا با پیامبر گفتگو کنند. شرح گفتگوهای آنان با پیامبر چنین است:

ــ پیامبر: «من شما را به وحدانیت خداوند و نیایش به پرستش او و تسلیم در پیشگاهش و اطاعت از دستورهای او فرا می‌خوانم.»

ــ نمایندگان نجران: «چنان که مقصود از اسلام، ایمتن به پرستش خدای یگانه‌ی هستی باشد، قبل از این، ما ایمان آورده و به فرمان‌های یگانه آفریدگار جهان عمل می‌نماییم.»

ــ پیامبر: «مکتب اسلام، نشانه هایی دارد که برخی از اعمال شما، آن علایم را نشان نمی‌دهند؛ و بیانگر آن است که هنوز به حقیقت اسلام روی نیاورده‌اید؛ از جمله معتقدات شما، پرستش صلیب، خوردن گوشت خوک و قائل شدن فرزند برای خداوند یکتاست که با روح حاکم بر اسلام سنخیت ندارد.»

ــ نمایندگان نجران: «او در نگاه ما خدا است؛ و چون مردگان را زندگی می‌بخشید و بیماران را شفا می‌داد و از گل پرنده‌ای ساخت و به پرواز درآورد که همگی حاکی از آن است که او خالق یکتاست.»

ــ پیامبر: «چنین نیست؛ زیرا که خالق شما، بنده‌ی خدا و مخلوق اوست که به فرمان خدای یگانه در رحم مریم قرار داده شد.»

ــ یکی از نمایندگان: «درست است که او فرزند خدا است؛ چون که مادرش مریم، بدون آنکه به زوجیت کسی درآید، او را زایید؛ ‌بنابرین‏، پدرش همان خدای عالمیان است.»^[۱۳]

پس از آنکه نمایندگان نجران از نتیجه‌ مذاکرات با پیامبر متقاعد نشدند، راه مباهله را به وی پیشنها نمودند و متذکر شدند که دروغگو را لعن کنند و هلاک وی را از خداوند، درخواست نمایند. در این زمان، پیک وحی، آیه مباهله را به پیامبر نازل کرد و او را مأمور ساخت تا با آنهایی که در روند گفتگوی همراه با مجادله پیرامون خدا و آیین توحید، با وی زیر بار حق نمی‌روند، مباهله کند.

در مباهله، وقتی آن ها احساس خطر کردند، عقب نشینی نموده و تعهد کردند که نسبت به حکومت اسلامی وفادار باشند و با دشمنان همکاری ننمایند و هر ساله، مالیات بپردازند.^[۱۴] این برخورد، نشان می‌دهد که پیامبر، تا جایی که امکان داشت، از دیپلماسی برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کرد.

روابط با دولت‏های همجوار

الف‌ـ دولت‌های منطقه

۱ـ دولت یمن

کشور یمن در ناحیه جنوب شرق عربستان و اقیانوس هند در جنوب آن و دریای سرخ در مغرب آن قرار دارد. بارش منظم باران در این منطقه، باعث تمدن و آبادانی آن شده بود. بازرگانان یمن تجارت شرق دور را به عهده داشتند. و اروپای قدیم را به آسیا مرتبط می‌کردند. مسیحیت در این منطقه توسط حبشه ترویج می‌شد؛ اما پادشاهی «ذونواس» در قرن ششم و گرایش وی به یهودیت باعث شد که مسیحیان در تنگنا قرار بگیرند. و عده زیادی از آن ها به دستور ذونواس در خندق‌های آتش کشته شوند.^[۱۵]

۲ـ دولت حیره

حیره در حدود صحرای شام و در سه مایلی کوفه بود. اهالی آن مهاجرانی بودند که پس از خرابی سد مأرب به آن جا مهاجرت کرده بودند. حیره یک دولت عربی و تابع حکومت ایران بود. پادشاهان آن از جانب امپراتور ایران انتخاب می‌شدند و به وی خراج می‌پرداختند، و از او اطاعت می‌کردند. دولت حیره با غسانی‌ها که متحد روم بودند، می‌جنگیدند. در این کشور، نظام سیاسی صورت بدوی داشت، و بر روابط عشایری و قبیله‌ای استوار بود.^[۱۶]

۳ـ دولت غسان

غسان که امروز به شرق اردن معروف است، منطقه‌ای بود که به دلیل خرابی سد مارب عده‌ای از مردم، از جمله طایفه «ازد» به آن مهاجرت کردند و چون سرزمین حاصلخیزی بود، طایفه‌ی «ازد» در آن ناحیه مسلط شدند و بعدها بنام غسان معروف شدند. غسانی‌ها از سوی امپراتوری روم به رسمیت شناخته شدند و آن ها نیز در جنگ‌های ایران و روم، طرفدار روم بودند. غسانی‌ها تا ماجرای جنگ یرموک باقی بودند و پس از شکست روم در این جنگ، گروهی مسلمان شدند و گروهی دیگر به آسیای صغیر رفتند.^[۱۷]

۴ـ دولت حبشه

حبشه در غرب دریای سرخ واقع شده و مروج مسیحیت بود. شاهان حبشه بیشتر تابع امپراتوری روم شرقی بودند. حبشی‌ها چند بار به یمن حمله کرده و آن را در تصرف داشتند. در سال ۵۷۰ م. به مکه حمله بردند و شکست خوردند. در سرزمین حبشه اقوام مختلف به صورت پراکنده زندگی می‌کردند و حکومت‌های محلی مختلفی را به ‌وجود آورده بودند؛ ولی حکومت مرکزی که نجاشی‌ها بودند، تقریباً بر دیگران سلطه داشته و حکومت‌های محلی کوچک، مطیع آن ها بوده و به حکومت‌های نجاشی مالیات می‌پرداختند.

برقراری ارتباط با حکومت حبشه، نخستین ارتباط پیامبر با خارج از شبه جزیره عربستان بود که پیامبر سعی داشت با بهره گرفتن از امکانات و امنیت خارج از شبه جزیره، راه را برای رسیدن به اهداف بلند مدت خویش هموار نماید.^[۱۸]

۵ـ دولت مصر

البته طبقه بندی ویژگی‌های خدمات در سه گروه بیان شده همیشگی و ثابت نیستند. بلکه انتظارات و نیاز ها به مرور زمان تغییر می‌کنند . به عبارتی در ابتدا ممکن است که یک ویژگی در گروه خدمات کیفیت هیجان انگیز قرار گیرد . یعنی محصول ابداعی و استثنایی موجود را، هر مشتری که درخواست کرد، بتواند دریافت کندو این ضرورت تغییر استاندارد ها و ایجاد استاندارد های جدید را ضروری می‌کند باید همواره در پی تولید محصول یا خدمات جدید و ایجاد محیط رقابتی مساعد باشیم(حسینی،۱۳۸۹) .

رضایت مشتری از یک خدمت را می‌توان از طریق مقایسه انتظارات او از خدمات با برداشت او از خدمات ارائه شده، تعریف نمود.اگر خدمات ارائه شده از حد انتظارات مشتری فراتر باشد، آن خدمات با کیفیت و فوق العاده قلمداد می‌شود. وقتی انتظارات مشتری از خدمات با برداشت‌های او از خدمات ارائه شده منطبق شود، کیفیت خدمات ارائه شده رضایت بخش است. همان‌ طور که در شکل سه نشان داده شده است، این انتظارات ‌بر اساس منابع متعدد و مختلفی شکل می‌گیرند، مثل گفته های دیگران، نیازهای فردی و تجربه قبلی(عطافر و شفیعی، ۱۳۸۵).

شکل ۲-۱-رضایت مشتری از خدمت ارائه شده(قاسم زاده میرکلائی و امیرنژاد،۱۳۹۱)

۲-۱۳- تعریف آموزش ضمن خدمت

آموزش ضمن خدمت از لحاظ سازمانی به آن آموزشی گفته می‌شود که پس از استخدام فرد در سازمان صورت می‌گیرد و هدف از آن آماده‌سازی افراد برای اجرای بهتر مسئولیت‌ هایشان و بهبود توانایی‌ها و مهارت‌های آنان است.

جان اِف.می در تعریف آموزش ضمن خدمت گفته است: آموزش ضمن خدمت عبارت است از بهبود نظامدار و پیوسته استخدام‌شدگان از نظر دانش، مهارت‌ها و رفتارهایی که به رفاه آنان و سازمان محل خدمتشان کمک می‌کند. ‌به این ترتیب هدف از آموزش ضمن خدمت، ایجاد توانایی بیشتر تولید، افزایش کارایی در شغل کنونی و کسب شرایط بهتر برای دست یافتن به مقامات بالاتر می‌تواند باشد (ابطحی، ۱۳۸۵)

تعاریف بسیار دیگری نیز از آموزش ضمن خدمت ارائه شده است. از این تعاریف می‌توان نتیجه گرفت که آموزش ضمن خدمت به آن نوع آموزش اطلاق می‌شود که:

۱. پس از استخدام فرد در مؤسسه یا سازمان صورت می‌پذیرد.

۲. هدف و منظور از این آموزش، آماده‌سازی افراد برای اجرای بهینه وظایف و مسئولیت‌های کاری است.

۳. این نوع آموزش‌ها عمدتاًً در سه محور اساسی «توسعه دانش، بهبود مهارت‌ها و ایجاد یا تغییر نگرش‌ها» ارائه می‌شود.

جهت گیری اصلی این آموزش‌ها، کارها یا وظایف مورد تصدی است(الوانی،۱۳۷۸).

۲-۱۴- اهمیت آموزش ضمن خدمت

آن گونه که از تاریخچه آموزش کارکنان بر می‌آید آموزش نیروی انسانی در سازمان‌ها تا قبل از ظهور مکتب مدیریت علمی (نیلور) در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن بیستم به نحو منظم و علمی مورد توجه نبوده است. با رشد سریع شهرها، تکنولوژی، اندازه و چرخه حیات سازمان‌ها،پیچیدگی محیط، در اوایل قرن بیستم توجه به آموزش در سازمان‌ها و شرکت‌ها مورد توجه قرار گرفت.

با خاتمه جنگ جهانی دوم در کشورهایی مانند انگلیس و بعد از آن در فرانسه برنامه های آموزشی جامع و مناسبی برای نیروی انسانی سازمان های دولتی وجود نداشت، لیکن پس از خاتمه جنگ جهانی دوم برنامه های آموزشی در این کشورها برای حل مسائل مربوط به توسعه ملی آغاز گردید.

تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در کشورمان نیز موجب گردیده که توجه دولت و سازمان ها به امر آموزش نیروی انسانی در بخش دولتی بیشتر معطوف گردد. که از آن جمله وجود فصل جداگانه ای با موضوع آموزش در قانون استخدام کشوری و تأسیس مرکز آموزش مدیریت دولتی جهت برپایی دوره های کوتاه مدت، جهت کارایی بهتر نیروی انسانی در سازمان ها می‌باشد.

با توجه به توضیحات ذکر شده فوق عواملی که وجود آموزش نیروی انسانی در سازما نها ضروری ساخته را می توان شامل موارد ذیل دانست:

1. 1. رشد سریع تکنولوژی و شتاب فزاینده علوم بشری در تمامی زمینه ها؛

1. 1. پیچیدگی و ناپایداری محیط شامل تعداد زیاد عوامل خارجی و غیر قابل پیش‌بینی؛

1. 1. تغییرات شغلی یا جابجایی شغلی؛

1. 1. ارتقاء و ترفیع کارکنان؛

1. 1. بهبود عملکرد شغلی؛

1. 1. نیازهای تخصصی و حرفه ای نیروی انسانی؛

1. 1. کارکنان جدید الاستخدام؛

1. 1. بهبود بینش نیروی انسانی؛

1. ساخت آینده ای بهتر برای نیروی انسانی و سازمان.

۲-۱۵- شرایط موردنیاز آموزش کارکنان

برای آن که در رفتار کارکنان از جنبه‌های دانشی، نگرشی و مهارتی تغییری پدید آید، فراهم شدن شرایط زیر ضروری است(خوشنویسزاده، ۱۳۸۷):

1. 1. کارکنان خود را ناگزیر از تغییر بدانند: به دیگر سخن، کارکنان انگیزه تغییر در خود و رفتارشان را داشته باشند. با توجه به سرعت رشد علم در جهان همه انسان‌ها باید خود را با شرایط جدید و امروزی وفق دهند. در جهان کنونی هر چیزی تاریخ مصرفی دارد حتی مدرک تحصیلی و اگر آن نیز به روز نشود از درجه اعتبار ساقط می‌گردد. پس لازم است کارکنان برای هر وظیفه ای که بر عهده می گیرند تخصص به روز آن وظیفه را داشته باشند.

1. 1. کارکنان از وظایف محوله و کاری که باید انجام دهند آگاه باشند: فقدان یا کمبود آگاهی نسبت به وظیفه و شیوه انجام دادن آن، مانعی برای گرایش به تغییر در رفتارهای موجود است. در واقع کلیه کارکنان باید دارای شرح وظیفه مکتوب و شفاف باشند. این وظیفه مدیریت منابع انسانی هر سازمانی است که به عنوان کارفرما برای هر شغل و پست شرح وظیفه شفاف و مکتوبی ارائه نماید.

1. کارکنان باید در جایگاه شغلی متناسب با قابلیت های شخصی و توانمندی های عملیاتی قرار گرفته باشند:

اغلب نیروهایی که ارتباط معنی داری بین علایق و تحصیلات و همچنین آینده شغلی خود با دوره های آموزشی طراحی شده سازمان نم ییابند در دوره آموزشی شرکت نکرده و اگر شرکت نمایند انگیزه ای برای یادگیری از خود نشان نم یدهند. ‌بنابرین‏ می بایست سعی شود در استخدام و به کارگیری نیروی انسانی به نحوی عمل نمود. که افراد در جایگاه تخصصی خود به کار گرفته شوند و از طریق آموزش های کوتاه مدت این توانایی ها را افزایش داده و اهداف سازمان به نحو مطلوب تر محقق گردد.

۳-۳-۱) خود تنظیمی رفتار:

نظریه های خودتنظیمی رفتار ریشه در نظریه های اجتماعی- شناختی رفتار دارند. خودتنظیمی رفتار شامل سه فرایند است(بندورا، ۱۹۹۱):

۱-‌خودنگری ‌یا خود بازنگری

۲-‌خودسنجی یا خود داوری

۳-‌خود واکنشی یا خود مشوقی

خودنگری(خودبازنگری): قبل از این که بتوانیم رفتاری را تغییر دهیم باید نسبت به آن آگاهی داشته باشیم. هر چه بتوان رفتار خود را منظم‌تر بازنگری کرده، سریع‌تر می توان خودآگاهی به دست آورد. اگر در عملکرد خود دقیق شدیم، اهدافی را انتخاب می‌کنیم که منجر به پیشرفت تدریجی می‌شوند.

خودسنجی(خودداوری): در این مرحله تصمیم می‌گیریم که آیا بیـن آنچه هستیم یا آنچه می‌خواهیم باشیم و ملاک‌های شخصی همخوانی وجود دارد یا نه؟ منشأ ملاک‌های شخصی را می توان در اطلاعاتی جستجو کرد که ‌در مورد افراد دیگر کسب می‌کنیم. بر اساس نظریه شناختی- اجتماعی، بیشتر افراد دانش قابل ملاحظه‌ای درباره بهترین شیوه کار برای به دست آوردن نتیجه‌ای خاص دارند؛ اما، درباره نتیجه کاری که مشغول آن هستند،آگاهی ندارند و افراد وقتی از نتـایج کار خود آگاه می‌شوند، می‌توانند درباره تغییر رفتار خود تصمیم بگیرند.

۲-۳-۲) خود واکنشی (خود مشوقی):

خودواکنشی معمولا با واکنش‌های عاطفی همراه است. وقتی کاری خوب پیش می‌رود یا هدفی در دسترس قرار می‌گیرد، معمولا انسان احساس شادمانی و رضایمندی می‌کند. اماوقتی شکست می‌خورد یا عملکرد ضعیفی نشان می‌دهد، معمولا خلق منفی یا نارضایتی را تجربه می‌کند. کسانی که موفق به خودنظم بخشی رفتاری شوند، با سلسله اعمال از پیش تعیین، مانند آنچه برای هدفشان مورد نیاز است، به صورت مؤثری از خود مشوقی استـفاده می‌کنند.

یادگیری خودتنظیمی:

خودتنظیمی،”تولید و هدایت اندیشه، هیجان‌ها و رفتارها توسط خود فرد به منظور رسیدن به هدف است”(سانتروک^[۴۹]، ۲۰۰۴، ترجمه سیف، ۱۳۸۹). گرین و آزودو^[۵۰](۲۰۰۷، ترجمه سیـف، ۱۳۸۹) می‌گویند: ” اگرچه بر سر تعریف خودتنظیمی در میان صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد، اما همه آن ها بر این باورند که یادگیرندگان خودتنظیم جو فعال هستنند و به کمک نظارت و راهبرد، یادگیری خود را به طور مؤثر تنظیم می‌کنند.”

یادگیری خودتنظیمی، عبارت است از خود ارزیابی و خود ‌وارسی افکار، احساسات و رفتارها به منظور رسیدن به هدف. که این اهداف می‌توانند تحصیلی باشند، مانند: تصحیح و بهبود میزان درک و فهم خواندن، سازمان یافته‌تر کردن نوشته ها، یادگیری چگونگی انجام عمل ضرب و پرسیدن سؤالات مرتبط(به نقل از بیابانگرد، ۱۳۸۴).منظور از یادگیری خودتنظیمی این است که دانش‌آموزان مهارتهایی را برای طراحی، کنترل و هدایت یادگیری خود دارند و تمایل دارند تا کل فرایند یادگیری را ارزیابی نمایند و به آن بیاندیشند(کجباف، مولوی و شیرازی، ۱۳۸۲).

پینتریچ,(۲۰۰۴). تعریف نسبتا جامعی از یادگیری خودتنظیمی دارد.او این نوع یادگیری را فرایند فعال و سازمان یافته‌ای می‌داند که طی آن فراگیران اهدافی را برای یادگیری خود اتنخاب و سپس سعی می‌کنند تا شناخت، انگیزش و رفتار خود را تنظیم، کنترل و بر آن نظارت نمایند. فرایند خودتنظیمی یادگیری، شامل شناخت و عملی است که از سوی یادگیرنده اعمال می‌شود.

به طور کلی، خودتنظیمی سه ویژگی اساسی دارد:

۱- آگاهی ازتفکر

۲- کاربرد راهبردها

۳- انگیزش ‌مداوم

– ‌آگاهی از تفکر، بخشی از خودتنظیمی است که شامل اندیشیدن و تحلیل مؤثر یک فرد از عادت تفکر خود است. استفاده از راهبردها، نیز شامل خزانه رو به رشد راهبردهای فرد برای یادگیری، مطالعه، کنترل هیجانات و پیگیری اهداف این راهبردها است. انگیزش مداوم، سومین مؤلفه یادگیری خودتنظیم است؛ زیرا یادگیری نیازمند انتخاب و تلاش مداوم است.

زیمرمن(۱۹۹۰) معتفد است که فراگیران خودتنظیمی از نظر شناختی، انگیزشی و رفتاری، فرایندهای یادگیری خود را آغاز و هدایت می‌کنند.

از نظر وی همه تعاریف مربوط به یادگیری خودتنظیمی در برگیرنده دو مؤلفه عمده می‌باشد:

۱- فراگیران خودتنظیم از تأثیر راهبردهای خاص برنتایج یادگیری آگاهند.

۲- برای کاربست این راهبردها در اکتساب اهداف آموزشی، تمایل و انگیزه دارند.

جدای از الگوها و تعاریف متعدد از خودتنظیمی، عوامل دخیل اصلی چون هدف‌گذاری، خودپایی، فعالسازی اهداف و استفاده از آن ها، شناسایی تضادها، خودارزیابی، گرفتن پسخوراند از عملکرد خود،خودکارآمدی، مهارت‌های شناختی و تعیین حدود فرایند خودتنـظیمی را توصیف می‌کند(کارولی^[۵۱]، ۱۹۹۳، به نقل از مصطفایی، ۱۳۸۷).

در نهایت، با توجه به آنچه ذکر شد، هر تعریف صرف نظر از چشم اندازهای مختلف، ویژگی‌های مشترکی را مطرح می‌کند. به طور کلی، در همه تعاریف و دیدگاه‌ها، خودتنظیمی به فرایندی که به موجب آن دانش‌آموزان به طور فعال و مستمر شناخت‌ها، رفتارها و تلاش هایشان را به نحو منظمی در جهت دستیابی به اهداف هدایت می‌کنند، اشاره دارد.

ویژگی یادگیرندگان خودنظم جو:

زیمرمن,(۲۰۰۲)در توصیف جنبه‌های مهم خودتنظیمی و نحوه تغییر آن ها در نظریه های مختلف یادگیری بر این جنبه اشاره دارد که دانش‌آموزانی که از راهبردهای خودتنظیمی نفع می‌برند، کسانی هستند که از وجود چنین راهبردهایی آگاه هستند و تواناییهایشان را برای رسیدن به اهداف مطلوب یا بخشی از اهداف مشخص شده در فعالیت یادگیری افزایش می‌دهند. دانش‌آموزان به‌ هنگام درگیری در یک تکلیف بر یادگیری خودشان نظارت می‌کنند، سطح فعلی پیشرفتشان را تفـسیر می‌کنند و راهبـردهایی را که به آنان برای گرفتن نتیجه موفق از تکلیـف کمک می‌کند، انتـخاب می‌نمایند(والکایری^[۵۲]، ۲۰۰۶).

توانایی خود سازماندهی وخودتنظیمی به فرد امکان می‌دهد تا بر رفتارهایش کنترل و نظارت داشته باشد؛ یعنی، رفتارهایش را ارزیابی کند، آن ها را با معیارهای خود بسنجد و ‌در مورد شخص خود، تقویت و تنبیه اعمال کند. شخصی که نتیجه ارزیابی از خودش مثبت است، خود را کارآمد تشخیص می‌دهد و با علاقه و پشتکار به انجام کارها می‌پردازد. زیرا، معتقد است که می‌تواند پیشرفت بیشتری کسب کند. همچنین، کسی که از نتایج خودسنجی‌اش خیلی راضی نیست،الزاماً سطح خودکارآمدی و انگیزه‌اش را برای کوشش‌های بیشتر کاهش نمی‌دهد، به شرط آنکه، بر این باور باشد که توانایی موفق شدن را دارد، اما روشی که تاکنون به کار بسته نادرست بوده است(بندورا، ۱۹۸۶، ترجمه سیف، ۱۳۸۹).

شانک^[۵۳](۲۰۰۵) معتقد است،اینگونه دانش‌آموزان می‌توانند فرایندهای خودسازماندهی یا خودتنظیمی را از راه سخت کوشی، استقامت و انتخاب راهبردهای یادگیری دیگر و نیز کمک گرفتن از معلمان و دوستان تغییر دهند.

پژوهش‌های که در این زمینه انجام گرفته است به تعامل راهبردهای شناختی، فراشناختی و انگیزشی در یک ساختار منطقی تأکید کرده‌اند؛ بدین معنا که، مشارکت‌کنندگان در یادگیری به طور فراشناختی، انگیزشی و رفتاری در فرایند یادگیری فعال هستند. یادگیرندگان خودنظم جو،در طی مراحل مختلف یادگیری، به طور فراشناختی به برنامه‌ریزی، سازماندهی، خودآموزی و خودنظارتی می‌پردازند. به طور انگیزشی آن ها خودشان را به عنوان شایسته، خودکارآمد و خودمختار تلقی می‌کنند. آن ها به صورت رفتاری، برای یادگیری بهینه به انتخاب، ساختن و ایجاد محیط می‌پردازند(مارتینزپونز^[۵۴]، ۱۹۹۰).

فصل دوم-تاریخچه

مبحث اول:تعریف هواپیماربایی در حقوق بین الملل و حقوق داخلی

مبحث دوم:تاریخچه هواپیماربایی و بررسی آماری

مقدمه

اصولا هر پدیده جدیدی در کنار فایده ها و تسهیلات خاص خود، مشکلات بخصوصی را نیز به دنبال دارد و می‌تواند وسیله ای جهت نیل به برخی مقاصد و اهداف شوم و رذیلانه باشد. هواپیماربایی جرمی است که سابقه ای دیرینه دارد. از این رو ما در این فصل به بیان تاریخچه جرم هواپیماربایی، بررسی آماری آن و همچنین تعریف هواپیماربایی در حقوق بین الملل و حقوق ایران، مهم ترین هواپیماربایی های ارتکاب یافته، انهدام و حملات هوایی به هواپیماها، هواپیماربایی در ایران، خواهیم پرداخت. حال برای اینکه بتوانیم توضیح روشن و شفاف از این عنوان داشته باشیم اول از همه به تعریف جرم هواپیماربایی می پردازیم و نظرات و تعاریف مختلفی که از این جرم شده است را می آوریم.

۲-۱- تعریف هواپیماربایی در حقوق بین الملل و حقوق داخلی

جرم هواپیماربایی از جمله جرایم نوظهوری است که در چند دهه اخیر، توجه اذهان را به خود معطوف داشته و مورد بحث مجامع ملی و بین‌المللی قرار گرفته است. پس از جنگ جهانی دوم کنفرانس های بین‌المللی متعددی ‌در مورد حقوق هوایی، تشکیل و مقرراتی در این کنفرانس ها خصوصاً در توکیو، لاهه و مونترال وضع گردید. واژه هواپیماربایی به ویژه پس از جنگ جهانی دوم وارد فرهنگ واژگان زبان ها شد و علی‌رغم تکرار در طول سالیان، هنوز هم هر بار که اتفاق می افتد بسیار مهم و با اهمیت تلقی می شود.

جرم هواپیماربایی علاوه بر خطرات جانی و مالی که مستقیما متوجه مسافران و سرنشینان هواپیماست از جهات دیگر از جمله، اقتصادی و اجتماعی نیز متضمن نتایج و آثار زیانباری است که سلب اعتماد مردم از مسافرت با این وسیله سریع السیر و مشکلات حقوقی و سیاسی ناشی از آن را می توان از جمله ی این آثار زیانبار دانست. به عبارتی دیگر اثر این جرم بر مسافران سبب دشواری مسافرت با هواپیما و عدم تامین حمل و نقل هوایی و در نتیجه، کاهش کارایی این وسیله می‌گردد و شرکت های هواپیمایی را مواجه با زیان های فوق العاده می کند.

هواپیماربایی در زبان فارسی دارای عناوین مترادفی چون: هواپیمادزدی و راهزنی هوایی است لیکن در زبان انگلیسی آنچه که در این خصوص متداول است واژه Hi jacking است. که البته در مواردی کلمات jacking Sky و piracy نیز به کار می رود. منتها واژه ی اخیر به معنی دزدی دریایی است و نمی تواندمفهوم دزدی هوایی یا هواپیماربایی داشته باشد. کنوانسیون ۱۹۵۸ ژنو راجع به حقوق دریاها به دلیل همین عدم مشابهت راهزنی دریایی با راهزنی هوایی، پیشنهاد به کار بردن واژه ی واحدی برای هر دو نوع راهزنی را رد کرد، زیرا در راهزنی دریایی برخلاف هواپیماربایی، صرفا اموال و کالاها مورد تهدید قرار می گیرند. ‌بنابرین‏ رساترین واژه برای رساندن مفهوم هواپیماربایی واژه ی Hi jacking است و Hi jacker نیز به معنای هواپیماربا است. علی‌رغم اطلاق این واژه بر عمل هواپیماربایی لیکن از آن جا که این احتمال وجود دارد که هر نوع عملیاتی را بتوان از مصادیق واژه ی Hi jacking دانست لذا دولت ها در انعقاد پیمان های مربوط به جلوگیری از این جرم، سعی در به کار بردن واژه ی مرکب و کاملأ رسا برای آن دارند. از این رو از واژه ی Hi jacking استفاده نکرده، بلکه به جای آن واژه مرکب: Unlawfull seizure of aircraft به معنای: تصرف غیر قانونی هواپیما را به کار می‌برند. (نوری فر، ۵۲-۱۳۵۱ص ۳۵) در زبان فارسی از هواپیما ربایی با واژه ها و عبارات متفاوتی نظیر«راهزنی هوایی» و «هواپیماربایی» و «سرقت هوایی» و «هواپیما دزدی» یاد شده است(رسولی توانا ۱۳۷۶ص ۷۱ )در زبان انگلیسی برای عمل ربودن هواپیما به صورت متداول آن اصطلاح معروف (های جکینگ) به کار رفته است(شاملو احمدی، ۱۳۸۰ ص ۴۶)

در پیمان لاهه علی رغم گفتگوهای زیادی که راجع به اصطلاح « های جکینگ » ونظایر آن در گرفت سرانجام عبارت « تصرف غیر قانونی هواپیما » را پذیرفتند که دارای معنا و مفهوم روشن تری است.‌از طرف‌ علمای حقوق تعاریفی از هواپیما ربایی به عمل آمده است از جمله “والادو” راهزنی هوایی ( هواپیما ربایی) را چنین تعریف ‌کرده‌است«راهزنی هوایی عبارت است از هر عملی که یک هواپیمای نظامی( کشوری) را به طریق غیر قانونی تهدید ، اجبار و نقض مقررات به منظور مقاصد شخصی از اختیار و کنترل مسئولین قانونی آن خارج سازد »

‌به این تعریف اشکالاتی وارد است ؛ اولا منظور از مقاصد شخصی روشن نیست ثانیاً اعمال ارتکابی از حدود افراد داخل هواپیمای در حال پرواز خارج شده وبه اعمال و اقداماتی که در زمین نیز ممکن است صورت گیرد ، سرایت می‌کند. که در این صورت اصطلاح راهزنی هوایی درست نیست. تعریف دیگر از ” ناوارو”^۱ است که به موجب آن «راهزنی هوایی» هر عمل تعدی آمیزی است که به طور غیر قانونی در داخل هواپیمای در حال پرواز ارتکاب یابد و هدف آن تصرف غیرقانونی هواپیما باشد.

بالاخره در تعریف مذکور آمده است:

«اجبار یا ارعاب ‌در مورد یک هواپیمای بازرگانی که بر اثر آن هواپیمای مذکور عملا حمایت مقاماتی را که در زمین قرار دارند،از دست می‌دهد و هدف ارتکاب اعمال مذکور این است که هواپیما را بر خلاف مقررات از مسیر خود که بر حسب نقشه پرواز تنظیم شده منحرف سازد و این عمل سوای انجام امر حمل و نقل که هواپیما به آن اختصاص یافته است،انجام پذیرد. لازم است که اجبار و ارعاب(عنف) از طرف اشخاص داخل هواپیما(مسافران و کارکنان) علیه هواپیما،اشخاص یا اموال اعمال گردد.»

‌به این تعریف اشکالاتی وارد است: اولا: جرم راهزنی هوایی ‌در مورد هواپیماهای غیربازرگانی(مانند:هواپیماهای شخصی-مؤسسات غیر انتفاعی) نیز ممکن است. ثانیاً: هواپیمای ربوده شده به هیچ وجه حمایت مقامات صالح زمینی را از دست نمی دهد. ثالثا: مواردی مشاهده شده که هواپیما ربا ، هواپیما را از مسیر خود منحرف نمی کند بلکه با در اختیار گرفتن کنترل هواپیما بدون آنکه مسیر را تغییر دهد در مقصد اصلی فرود می آورد. (سلمان پور، ۱۳۷۲ ص ۴۱ )

۱٫Nawaro