قانون ثبت و تابعیت هواپیما

در کانادا برای شیوه ثبت و درج نشان­ها روی هواپیماهای متعلق به کارخانه‌ها کانادایی سازنده هواپیما، که قبل از فروش به دلایلی همچون آزمایش هواپیما، مجبورند هواپیما را به پرواز درآورند وظایفی مشخص ‌کرده‌است که از جمله آن­ها این است که سازندگان هواپیما باید علامت­های ویژه­ای روی هواپیما درج نمایند.^[۲۶۱] در خصوص درج علامت بر بدنه هواپیما در حقوق انگلستان موارد مشابهی با حقوق کانادا دیده می شود. مراجعه به قانون انگلستان نشان می­دهد که بعضی از اشیاء پرنده همچون بالون­ها، گلایدر و کایت در شرایطی می ­توانند ازاین امر مستثنی شوند.^[۲۶۲]

ثبت موقت هواپیما

سازمان هواپیمایی کشوری ایران مجاز است، در موارد خاص به هواپیماهای خارجی اجازه دهد تا بدون دارا بودن گواهینامه ثبت و تابعیت و علائم ثبت تابعیت ایرانی، در داخل ایران پرواز نمایند. در این قبیل موارد سازمان هواپیمایی کشوری اقدامات ثبت را انجام خواهد داد.^[۲۶۳] آیین­ نامه ثبت هواپیما، ‌از بیان توضیحات بیشتر درباره «موارد خاص» فوق­الذکر خوداری نموده، و تشخیص این که در چه مواردی به هواپیماهایی که گواهینامه ثبت و تابعیت و علائم ثبت تابعیت ایرانی را ندارند، می ­تواند اجازه ثبت موقت بدهد، به عهده سازمان هواپیمایی کشوری بوده تا در این مورد راساً اقدام نماید، که این مورد ممکن است مشکلاتی در تابعیت هواپیمایی که در ایران به پرواز در می­آیند، به وجود آورد.^[۲۶۴]آیین­ نامه ثبت هواپیما که در سال ۱۳۷۳ اصلاح شده است، دو تغییر اساسی در این آیین­ نامه به وجود آورده است. نخست اینکه مدت زمان اعطای اجازه موقت را از سه ماه به یکسال تغییر داده و آن را قابل تمدید اعلام نموده است، و دوم، موارد خاصی را که هواپیما با داشتن مجوز مخصوص بدون دارا بودن گواهینامه ثبت تابعیت و علایم ثبت و تابعیت ایران می ­تواند در داخل کشور پرواز نماید را که در قانون قبلی، از اختیارات شورای عالی هواپیمایی کشوری بود، در اصلاحات جدید، در اختیار سازمان هواپیمایی کشوری گذاشته شده است^[۲۶۵] و به وزیر راه و شهرسازی اختیار داده شده است، تا مدت مذکور را ‌در مورد هواپیماهای استجاری و اجاره به شرط تملیک نیز تمدید نماید.^[۲۶۶] با توجه به تحریم­های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران در سال­های پس از انقلاب اسلامی، سیستم بهره ­برداری به صورت اجاره در صنعت هوائی کشور توسعه یافته و موجب شده است تا سازمان هواپیمایی کشوری از اختیار خود، در صدور مجوز موقت ثبت و تابعیت هواپیما در سطحی گسترده استفاده نماید. اختیار اجازه اعطای مجوز ثبت و تابعیت موقت به وزیر راه و شهرسازی خود جای سؤال دارد.

به نظر می‌رسد که هیچکدام از اصلاحات انجام شده به نفع کشور نباشد. اضافه نمودن مدت اجازه موقت پرواز برای هواپیماهای خارجی موجب خواهد شد، تا آنان بیشتر بتوانند از مزایایی که دولت برای هواپیماهای ایرانی قائل شده است، بهره­مند شوند. همچنین اختیار تصمیم ­گیری در این خصوص به یک نفر (رئیس سازمان هواپیمایی کشوری و یا وزیر راه و ترابری) موجب خواهد شد، تا تصمیمات با درایت کمتری اتخاذ شوند، و مسائل، نیازهای مقطعی و توجیهات اجرائی بیشتر مد نظر قرار گیرند.

در کانادا، در موارد مختلف، ممکن است گواهینامه موقت ثبت به هواپیما اعطاء شود. در صورتی که مدارک مربوط به ثبت یا سوابق ثبتی شرکت متقاضی ثبت هواپیما ناقص بوده و یا بدلایلی مراحل اداری ثبت نیافته باشد، به هواپیمای مذبور گواهی ثبت موقت اعطاء می­ شود.قانون مذبور، در خصوص گواهی ثبت موقت، بین موارد متعدد، تفاوت قائل شده است. به عبارت دیگر دلیل اعطای گواهی موقت (مانند عدم تأمین شرایط ثبتی یا نقض در تکمیل مدارک …) در اعطای نوع گواهی موقت مؤثر است.^[۲۶۷] تاریخ انقضای گواهی موقت نیز، بستگی به علت صدور این نوع گواهی دارد و بسته به مورد، اعتبار آن منقضی خواهد شد.^[۲۶۸]

ثبت مشروط هواپیما

ثبت مشروط هواپیما در قانون کانادا پیش‌بینی شده است. مطابق آن اگر هواپیمایی در کانادا و یا کشور دیگری به ثبت نرسیده باشد، حق پرواز به کانادا و یا در داخل کانادا از فرودگاهی به فرودگاه دیگر را نخواهد داشت مگر اینکه مالک آن تقاضای ثبت مشروط را نموده و با آن موافقت شده باشد. در گواهینامه ثبت مشروط، شرایطی که پرواز امن را تضمین می­ نماید، و مقصد پرواز و نیز تاریخ پرواز ذکر می­گردد. گواهینامه مشروط، برای پروازی معتبر است که ویژه آن پرواز صادر شده، و پس از آن از اعتبار ساقط خواهد شد. در صورتی که دارنده گواهینامه مشروط برخلاف شرائط مذکور در گواهینامه عمل نماید، گواهینامه مشروط لغو خواهد شد.^[۲۶۹]

تغییر مالک هواپیما و خروج هواپیما از تابعیت

مطابق قانون ایران، در صورت تغییر مالک هواپیما، مالک اول یا قائم مقام قانونی او، و در صورت فوت مالک، وارث یا قائم مقام قانونی او باید مراتب را کتباً به اداره کل هواپیمایی کشوری اعلام کنند. اداره مذبور، شرائط مالک جدید را بررسی و در صورت وجود شرایط ثبت، هواپیما را به نام مالک جدید ثبت، و تابعیت جدیدی بنام وی صادر خواهد نمود.^[۲۷۰] بدیهی است در صورت عدم احراز شرایط ثبت، ثبت هواپیما و همچنین گواهینامه ثبت و تابعیت آن باطل می­ شود.