انگیزه پیشرفت یکی از انگیزه­ های مهم اجتماعی و یکی از ویژگی های شخصیتی هر فرد است که بین افراد از این لحاظ تفاوت وجود دارد و بر اساس آن می توان رفتارهای خاصی را پیش‌بینی نمود (زارع و محمدزاده، ۱۳۹۱).

وقتی که افراد با معیارهای برتری مواجه می‌شوند، واکنش‌های هیجانی آن ها فرق می‌کند. افراد دارای نیاز پیشرفت زیاد، عموماً با هیجانهای گرایشی مثل امید، غرور و خشنودی پیش بینانه پاسخ می‌دهند. افراد دارای نیاز پیشرفت کم عموماً با هیجانهای اجتنابی مثل اضطراب، حالت تدافعی و ترس از شکست پاسخ می‌دهند. پاسخ های رفتاری افراد به معیارهای برتری هم فرق می‌کند. وقتی که افراد با فرصت پرداختن به کاری مواجه می‌شوند که معیارهای برتری نقش مهمی در آن دارد، در انتخاب، نهفتگی، تلاش، پایداری و میل به پذیرفتن مسئولیت شخصی برای پیامدهای بعدی آن، تفاوت هایی را نشان می‌دهند. افراد داری نیاز پیشرفت زاید، در مقایسه با افراد دارای نیاز پیشرفت کم به جای تکالیف ساده، تکالیف نسبتا دشوار تا دشوار را انتخاب می‌کنند. به جای این که از انجام تکالیف پیشرفتی طفره روند یا کلاً از آن اجتناب کنند، سریعاً به آن می پردازند. در تکالیف نسبتا دشوار تلاش بیشتر و عملکرد بهتری نشان می‌دهند، زیرا غرور، افراد دارای نیاز پیشرفت زاید را نیرومند می‌سازد، درحالی که ترس افراد دارای نیاز پیشرفت کم را ناتوان می‌کند. آن ها در تکالیف نسبتاً دشوار در صورت مواجه شدن با دشواری و شکست، استقامت بیشتری به خرج می‌دهند و برای موفقیت ها و شکست ها، به جای این که به دنبال کمک یا توصیه دیگران باشند، مسئولیت شخصی می‌پذیرند (زارع و محمدزاده، ۱۳۹۱).

انگیزه پیشرفت گرایشی است برای ارزیابی همه جانبه عملکرد خود با توجه به عالیترین معیارها، تلاش برای موفقیت در عملکرد و برخورداری از لذتی که با موفقیت در عملکرد همراه است (زارع و محمدزاده، ۱۳۹۱).

انواع انگیزه پیشرفت

تقسیم بندی هدف گرا^[۲۹]

انگیزه های پیشرفت به دو دسته اصلی، انگیزه های عملکردی^[۳۰] و انگیزه های تبحری^[۳۱]، تقسیم شده اند. در ارتباط با انگیزه های عملکردی شخص می‌خواهد شایستگی خود را به دیگران نشان دهد یا آن را بهبود بخشد. افراد در انگیزه های عملکردی معمولا شایستگی خود را بر اساس یک معیار ارزیابی ‌می‌کنند. افراد دارای انگیزه های عملکردی روی این موضوع تمرکز دارند که توانایی­ ها و مهارت­ های خود را در مقایسه با دیگران نشان دهند. پیشرفت بر اساس انگیزه عملکردی به معنی بهتر عمل کردن نسبت به دیگران است. افراد دارای انگیزه های تبحری معمولا شایستگی خود را بر اساس توانایی شخصی ارزیابی می‌کنند و توجه خود را بر پرورش دادن شایستگی و تسلط یافتن بر تکلیف متمرکز می‌کنند. پیشرفت بر اساس انگیزه های تبحری به معنی ترقی کردن است (رسولی، ۱۳۹۱).

پژوهشگران معتقدند تفاوت قائل شدن بین انگیزه های تبحری و عملکردی بسیار مهم است. انگیزه های تبحری، در موقعیت های پیشرفت (به عنوان مثال: در مدرسه، کار و ورزش)، با شیوه های تفکر^[۳۲]، احساس و رفتار مثبت و سازنده در ارتباط است، در حالی که انگیزه های عملکردی، در موقعیت­های پیشرفت، با شیوه ­های تفکر، احساس و رفتار نسبتاً منفی و بی­حاصل ارتباط دارد و فرد ممکن است برای ارتقای مرتبطه خود به فکر پایین آوردن دیگران باشد. از طرف دیگر، انگیزه های تبحری بر اساس رقابت نیست اما مشکل این است که امکان دارد فرد را از معیارهای جامعه جدا کند. به طور مثال فرد آنقدر در امور هنری پیش رود که به سایر جنبه­ های زندگی توجهی نداشته باشد و در ساده ترین کار های خود درمانده باشد (رسولی، ۱۳۹۱).

تقسیم بندی انگیزه پیشرفت بر اساس منبع انگیزش

انگیزه به دو دسته تقسیم می شود. انگیزش درونی شامل گرایش فطری برای پرداختن به تمایلات، استعدادها و تسلط یافتن بر چالش ها است. انگیزش درونی به طور خودجوش از نیاز های روانی فرد، کنجکاوی شخصی و تلاش فطری برای رشد ناشی می شود. از آنجا که افراد دارای نیازهای روانی هستند، ‌بنابرین‏ برای ارضای این نیازها باید از ابزار خاصی نیز استفاده کنند، احساس شایستگی و احساس مختاری دو نمونه از ابزارهایی هستند که فرد از طریق آن نیازهای روانی خود را ارضا کرده و به دنبال آن انگیزه درونی را نیز تجربه می‌کند. انگیزش درونی یک نیروی طبیعی است که رفتار را در غیاب پاداش ها و فشارهای بیرونی نیرومند می‌کند. به عنوان مثال، علاقه بدون کمک پاداش­ها و فشارها می ­تواند میل به خواندن کتاب را در فرد برانگیزد و شایستگی نیز می‌تواند فرد را ساعتها در یک تکلیف درگیر کند (رسولی، ۱۳۹۱).

انگیزش بیرونی از مشوق ها و پیامدهای محیطی ناشی می شود. هنگامی که ما برای کسب نمره بالا، دریافت جایزه یا انجام یک تکلیف در مدت تعیین شده تلاش می‌کنیم، در واقع، رفتار ما به صورت بیرونی برانگیخته شده است. منشاء این نوع انگیزه، رویدادهای محیطی است، ‌بنابرین‏ نوعی دلیل محیطی برای شروع یا ادامه یک فعالیت باید موجود باشد. این نوع انگیزه وسیله ای برای رسیدن به هدف است. به عبارت دیگر، رفتار وسیله و پیامد، هدف است. به عنوان مثال، کودکی که به طور جدی درس می‌خواند احتمالاً این کار را بخاطر کسب نمره بالا، پاداش یا خوشحال کردن معلم و والدین انجام می‌دهد. در این مورد، هدف کودک کسب نمره، پاداش یا تأیید است. درس خواندن جدی در حکم وسیله ای برای رسیدن ‌به این هدفها می‌باشد (رسولی، ۱۳۹۱).

طبقه بندی انگیزه پیشرفت بر اساس نظرالیزر

الیزر^[۳۳] طبقه بندی از پیشرفت را به شرح زیر ارائه داده است:

۱- روش رفتار (شناختی، عاطفی، ابزاری)

۲- نوع برخوردو چالش (برخورد با خود و برخورد بامشکل)

۳- چشم انداز زمان (قبل از…، بواسطه، پس از رسیدن به تکلیف)

بی شک انگیزه پیشرفت، یکی از موضوعات مهم روانشناسی انگیزشی است زیرا نیاز به انگیزه پیشرفت یکی از معیارهایی است که به پیشرفت جامعه مرتبط است.

همان طور که متوجه شده اید مهمترین جنبه‌های موفقیت انگیزه به شرح زیر است:

۱- تمایل به دستیابی به موفقیت و اجتناب از شکست.

۲- داشتن مسئولیت برای حل مشکلات خصوصی و عمومی.

۳- تمایل به قرار دادن اهداف خاص و دستیابی به آن ها در بهترین روش

۴- تمایل به تداوم و چالش­های رفتاری

۵- نگاه به آینده با خوش بینی و بدون اتلاف وقت

۶- تمایل به برنامه ریزی قبل از کار و با بهره گرفتن از مهارت‌های خود به طور دقیق.

۷- ترجیح نقشی که منجر به تمایز و پیشی گرفتن شود.

۸- متخصصانه انتخاب کردن نه به اشتراک برای دوستان (محمود^[۳۴]، ۲۰۱۱)

تاریخچه انگیزه پیشرفت