۳/۱/۳- امامزاده ۷۲ تن ساروق
آستان امامزادگان هفتاد و دو تن (علیه‌السلام) در شهرستان اراک (جاده اراک به فرمهین ـ سه راهی روستای آهنگران، روستای ساروق مرکز دهستان ساروق در بخش مرکزی اراک در میان گورستان وسیع واقع شده است.
سه بقعه در یک صحن درکنار هم قرارگرفته است:
۱-بقعه غربی مدفن امامزاده حسین (علیه‌السلام) و عده ای از شهدا
۲-بقعه شرقی مدفن امامزاده عبدالله ثانی (علیه‌السلام) بن علی الصالح (علیه‌السلام) و عده ای از شهدا
۳-بقعه میانی یا بقعه چهل اختران مدفن سیده سکینه (علیها السلام) و بانوان فاطمی
برخی معتقدند: امامزادگان ۷۲ تن ساروق از نوادگان و وابستگان به امام زین العابدین (علیه‌السلام) و امام باقر (علیه‌السلام) و امام کاظم (علیه‌السلام) هستندکه به‌صورت دسته جمعی ازکربلا به مقصد توس جهت زیارت علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) عازم بودند که از این سفر مزدوران مأمون مطلع شدند و این گروه را به شهادت رساندند و امامزاده علی الصالح بن عبدالله اعرج بن شاهزاده حسین اصغر بن امام زین العابدین (علیه‌السلام) و عبدالله ثانی بن علی الصالح و عبیدالله ثانی (علیه‌السلام) روشن ترین چهره ها در بین امامزادگان مدفون در بقعه ۷۲ تن ساروق می باشند.
این امامزاده بنایی اجری مشتمل بر دو بنای متصل به یکدیگر است که هردو بنا دارای پوشش گنبدی شکل است و محوطه بقعه را گورستان وسیعی تشکیل می دهد. بر دیوار هردو قسمت بنا کتیبه هایی به خط ثلث نوشته شده است. قسمتی از سوره ی صف نیز در زیر یکی از گنبدها نوشته شده که مربوط به قرن ۷ و ۸ ه.ق است. در کتیبه موجود بر روی دیوار غربی بقعه نوشته شده «هذا قبر علی صالح بن عبدالله علی عرج بن الحسین الاصغربن علی زین العابدین بم الحسین بن علی ابن ابی طالب «که ادامه آن پاک شده است. این امام زادگان از نوادگان امام زین الابدین (ع) و امام باقر (ع) و امام موسی کاظم (ع) هستند که در راه سفر خود به شهر توس جهت زیارت علی بن موسی الرضا (ع)، توسط لشگریان مأمون به شهادت رسیده‌اند. (پور بخشنده،۱۳۷۶ : ۴۲)
از مطالعه متن کتیبه بنای بزرگ‌تر معلوم می‌شود که تاریخ اصلی این قسمت به قرن ۶ ه.ق تعلق دارد و بانی آن علی بن الحسین بن علی النائب بوده که در تاریخ ذیقعده سال ۵۸۷ ه.ق دستور ساخت بنا را داده است. در بنای کوچکتر نیز کتیبه ای است که ساختمان بنا را به امر قوام الدین ملقب به تاج الاسلام در سال ۶۲۰ ه.ق بیان می‌کند. (پور بخشنده،۱۳۷۶ : ۴۲)
در داخل هر دو بنا تعدادی صندوق چوبی موجود است که بر روی یکی از آنها سال ۷۰۰ ه.ق حک شده است و نشان از این دارد که در این حدود مردم منطقه به تشیع گرایش داشته و به آن عمل می‌کرده اند. (پور بخشنده،۱۳۷۶ : ۴۲)
یک صندوق منبت کاری شده متعلق به بقعه ۷۲ تن ساروق در موزه ملی ایران در تهران به شماره ۳۲۹۱ نگهداری می‌شود که برآن نام (الخاتونه المرحوم السعیده نصره خاتون بنت الامیرالمرحوم ملک الساده والنقبا شمس الدین محمدبن زید علی الحسینیه) و تاریخ (۷۱۹ هجری) نوشته شده است.
۳/۱/۴ امامزاده یحیى (ع) آقازیارت
در  ۳۴  کیلومترى شهر فرمهین شهرستان فراهان، روستاى اقازیارت قرارگرفته که در فاصله  ۴٠٠  مترى روستا، مزار امامزاده یحیى قرار دارد و موردتوجه اهالى است. (بحر العلوم،۱۳۸۵ : ۴۳۶) در کتاب قیام یحیی بن زید درباره تمام ارامگاه هایی که به نام یحیی در ایران موجود است تحقیق شده و بحر العلوم این ارامگاه را نیز جزء ارامگاه هایی معرفی می‌کند که شاید مدفن یحیی بن زید باشد.
بنایى ساده از خشت و گل با سردرى زیبا به قطر  ٣  متر و ارتفاع  ۵  متر است که در سال  ١٢٧۵  ه‍. ش توسط مرحوم شیخ حسن روشنایى تعمیر و بازسازى شده و حدود یک هزار متر مربع زمین نیز در پیرامون بقعه به‌عنوان صحن از آن استفاده مى‌شود. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)
امامزادگان اسماعیل و طاهر (علیهما السلام) ـ وروان
آستان امامزادگان اسماعیل و طاهر (علیهما السلام) در ۱۵ کیلومتری شمال غربی شهر فرمهین، بخش مرکزی و در میان روستای وروان قرار دارد.
بنابه گفته اهالی نسب امامزاده اسماعیل (علیه‌السلام) به امام سجاد (علیه‌السلام) می رسد. برخی نیز این امامزاده را فرزند امامزاده حسن افطس (علیه‌السلام) مدفون در روستای اسفین و منسوب به امام سجاد (علیه‌السلام) می دانند. نسب شریف امامزاده سیداسماعیل (علیه‌السلام) با هشت واسطه به امام زین العابدین (علیه‌السلام) منتهی می‌شودکه از قرار ذیل است:
سیداسماعیل بن حسن بن محمدبن یحیی بن حسن ابی عبدالله الرازی بن علی ابی الحسن الشجاع الدینوری بن حسین بن حسن الافطس بن علی علی الاصغربن امام زین العابدین (علیه‌السلام) است.
برخی امامزاده اسماعیل (علیه‌السلام) را فرزند امامزاده سیدحسین (علیه‌السلام) دانسته و نسب شریف وی را با هشت واسطه به امام سجاد (علیه‌السلام) منتهی می داند و به‌احتمال قوی وفات امامزاده سیداسماعیل (علیه‌السلام) در نیمه قرن پنجم اتفاق افتاده است. امامزاده سیدیحیی (علیه‌السلام) مشهور به آقازیارت مدفون در روستای وروان جد دوم وی می‌باشد. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)
بنای ساختمان بقعه خشتی و با پایه سنگی است و شامل دو شبستان مستطیل شکل و حرم چهار ضلعی بوده که در بالا با هشت طاقنما به‌صورت هشت ضلعی درآمده و هشت نورگیر در زیرگنبد دارد گنبد آن خشتی مخروطی مطبق است. داخل حرم تصاویر خورشید، طاووس و نقوش ترنجی و گیاهی دارد. در زیر گنبد کتیبه صلوات بر ۱۴ معصوم (علیه‌السلام) و نام هنرمندان و بانیان: استاد یعقوب بانی آشتیانی به انجام رسید، کتیبه آقاابراهیم بیک وروانی اعلی الله مقامه)، (کتیبه … الحسینی ۱۲۰۰) (بانی این بقعه متبرکه محمد رحیم بن مرحوم ابراهیم بیک وروانی اعلی الله مقامه) نوشته شده است. در فضای شبستان دوم مرقدی است که به گفته اهالی، مدفن خادم شخص امامزاده می‌باشد. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)
همچنین در روستاى وروان اراک مزار دیگرى به امامزاده یحیى قرار دارد که خفته در آن به ظن قوى سید یحیى بن حسن بن عبد اللّه بن على الشجاع الدینورى بن حسین بن حسن الافطس بن على الاصغر بن امام سجاد علیه السّلام است. او نواده‌اى دارد به نام سید اسماعیل بن حسن بن محمد بن یحیى مذکور، که جد سادات فراهان است و در همین روستا داراى گنبد و بارگاه مى‌باشد. (بحرالعلوم،۱۳۸۵ : ۴۳۴)
۳/۱/۵- امامزاده ذوالفقار (علیه‌السلام) ـ خنجین
ستان امامزاده ذوالفقار (علیه‌السلام) در شهرستان فراهان، جاده اراک ـ فرمهین، کیلومتر ۹ جاده کمیجان روستای خنجین واقع شده است. بنا به گفته اهالی روستا این امامزاده از نوادگان امام کاظم (علیه‌السلام) می‌باشد. به امامزاده ذوالفقار (علیه‌السلام) معروف می‌باشد.
بنای ساختمان بقعه نوساز بوده و شامل حرم، گنبد و سه شبستان می‌باشد. حرم و شبستانها سنگ کاری شده است. گنبد دارای پوشش فلزی استیل پولکی (فلس مانند) می‌باشد. بر روی مرقد ضریح مطلای قلم کاری کتیبه دار در سال ۱۳۸۲ شمسی نصب شده و سوره انسان به خط ثلث و اشعار محتشم کاشانی به خط نستعلیق بر روی آن نوشته شده است. این بقعه درگذشته دارای ضریح چوبی قدیمی ساده بوده و هم اکنون در انبار بقعه نگهداری می‌شود. نمای بقعه با آجر سه سانتی متری پوشیده شده و در کنار بقعه مزار شهدا قرار دارد.
مختصری از زندگینامه به همراه شجره نامه امامزاده جلیل القدر سید ذوالفقار (ع) مدفون در شهر خنجین
جد اعلایش سید البراهیم المرتضی همان فرزند بزرگوار امام هفتم (ع) است که در سال ۱۹۹ ه.ق در یمن قیام نمود و پس از تصرف این شهر از سوی محمد بن محمد بن زین الشهید (ع) استاندار یمن گشت. پس از شکست قیام مذکور، مأمون عباسی به او امان داد و او در خراسان نزد برادرش امام رضا (ع) شتافت و درسال ۲۱۰ ه.ق به دست مأمون عباسی مظلومانه مسموم و سپس به شهادت نائل آمد. علمای انساب تداوم نسل سید ابراهیم المرتضی را از سه فرزند او به اسامی موسی، جعفر و اسماعیل می دانند و می نویسند که سید اسماعیل فرزندی داشته به نام سید محمد که ملقب به شریف بوده است. (رجایی،۱۳۸۵: ۲ /۱۷۸)
ابن طباطبا می نویسد: «فرزندان سید محمد بن اسماعیل در دینور سکونت داشته اند که از آن جمله سید ابواقاسم حمزه بن علی است که بسیار سیدی جلیل القدر و با عظمت بود.» ابن طقطقی،۱۳۷۶ :۱۶۲) بنا به گفته ی برخی از علمای انساب سید محمد بن اسماعیل بن ابراهیم المرتضی، از محدثین شیعه و زیاده با حشمت و بزرگواری بوده است.
او یک فرزند به نام سید یوسف داشت که در کرمانشاه سکونت داشته است. نوادگان او به منطقه جبل و عراق عجم مهاجرت نموده اند و برخی از آنان در اراک، ساوه، تفرش و خمین صاحب گنبد و بارگاه می باشند. امامزاده سید اسماعیل، جد امامزاده سید ذوالفقار است که در روستای یوجان شهرستان خمین مدفون است. (رجایی،۱۳۸۵: ۲ /۱۷۸)
او یک فرزند به نام سید احمد داشته که از او تیره های زیادی از سادات به وجود آمده اند که اسامی آنان زینت بخش کتب انساب است. ازجمله آنان امامزاده سید ذوالفقار است. او فرزندی به نام احمد داشته که از او علی و درنتیجه عبدالله یوسف به دنیا آمده است. از تاریخ وفات و نام همسر او در منابع موجود ذکری به میان نیامده اما از واسطه نسبت شریف او می‌توان گمان زد که وی در ثلث اول قرن ششم هجری وفات یافته باشد. (رجایی،۱۳۸۵: ۲ /۱۷۸)
۳/۱/۶- آستان امامزاده امیر عبدالله - خنجین
آستان امامزاده امیر عبدالله (علیه‌السلام) در شهرستان فراهان، روستای فردقان، جاده فرمهین به کمیجان ـ بعد از روستای خنجین ـ کیلومتر ۹ جاده روستای خنجین به فردقان ـ دو کیلومتر مانده به روستای فردقان واقع است.
امامزاده عبدالله بن موسی الکاظم (ع) احتمالاً، فرزند بلافصل امام موسی کاظم (علیه‌السلام) و برادر امام رضا (علیه‌السلام) و حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (ع) است.
بنای ساختمان بقعه شامل یک ایوان ورودی شمالی و حرم مربع شکل به ابعاد ۳×۳ متر با چهار طاقنما وگچبری با نقوش گیاهی است. روی گنبد با ورقه های استیل پولکی شکل پوشیده شده در زیرگنبد نقوش طاووس و پرندگان دیگر وجود دارد. بنای اصلی ساختمان بقعه قدیمی و با سنگ و گل ساخته شده و در سال ۱۳۸۰ شمسی بازسازی گردیده است. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)
ضریح آهنی با طرح مشبک مربع بر روی مرقد است. روی مرقد نام امامزاده (امیر عبدالله) نوشته شده است. در جلوی بقعه صحن کوچکی قرار دارد.
۳/۱/۷- امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) ـ ونک
آستان امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) در شهرستان فراهان روستای ونک، جاده فرمهین ـ جاده کمیجان ـ در روستای شیرین آباد به سمت جاده روستای امیراباد و در ۳ کیلومتری شمال شرقی روستای ونک واقع شده است. بنابه گفته اهالی امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) فرزند امامزاده قاسم (علیه‌السلام) و از نوادگان امام موسی کاظم (علیه‌السلام) است؛ و سن این امامزاده حدود پانزده ساله بوده است.
جناب حجت الاسلام بحرالعلوم در تحقیقات خویش بیان داشته امامزاده ابوعبدالله محمد (علیه‌السلام) معروف به امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) فرزند امامزاده شرفشاه عزیزالدین (علیه‌السلام) بوده و نسب شریف وی با هجده واسطه به حضرت جعفرطیار (علیه‌السلام) منتهی می‌شود امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) ملقب به مختص الدین بوده و سرانجام در حدود سال ۷۵۰ هجری قمری وفات یافته و در این روستا مدفون گردیده است. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)
بنای ساختمان بقعه شامل ایوان جنوبی، حرم و گنبدآجری با پوشش سیمانی است. در جوار حرم شبستانی قرارگرفته و دو گلدسته برای بقعه ساخته شده است. بر روی سنگ جدید مرقد نام و نسب امامزاده نوشته شده: امامزاده عبدالله فرزند شاهزاده قاسم اولاد موسی الکاظم (علیه‌السلام)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳/۱/۸- امامزادگان عبدالله و محمد (علیهما السلام) ـ آهنگران
آستان امامزادگان عبدالله و محمد (علیه‌السلام) در شهرستان فراهان، جاده اراک فرمهین ـ سه راهی ساروق، روستای آهنگران در ۱۲ کیلومتری از شهر فرمهین، واقع شده است. بنابه گفته اهالی این دو امامزاده حدود ده ساله بوده و از نوادگان حضرت ابوالفضل (علیه‌السلام) هستند.
حجت الاسلام بحرالعلوم در تحقیقات خویش چنین اظهار نموده است که: امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) فرزند امامزاده ابوالعباس فضل (علیه‌السلام) بوده و امامزاده محمد (علیه‌السلام) فرزند امامزاده فضل (علیه‌السلام) بوده و نسب شریف امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) و امامزاده محمد (علیه‌السلام) به ترتیب با پنج و هفت واسطه به حضرت ابوالفضل العباس (علیه‌السلام) می رسد. امامزاده محمد (علیه‌السلام) نوه امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) است. ظاهراً امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) به ایران مهاجرت کرده و در روستای آهنگران سکونت اختیارنموده است. وفات امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) در ابتدای قرن چهارم و وفات نوه گرامیش در انتهای همین قرن صورت گرفته است. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)
بنای بقعه شامل یک شبستان به به ابعاد ۵×۹ متر بوده و در بالای این شبستان گنبد با سازه فلزی درحال احداث است. در دیوار حرم تصاویر حضرت علی (علیه‌السلام) و امام حسن (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) توسط استاد محمدآهنگرانی فراهانی نقاشی شده است. استاد فراهانی، استاد معاصر سبک نقاشی قهوه خانه ای متولد این روستا بوده و آثار او در موزه های داخل و خارج از کشور به نمایش درآمده است. یک ضریح چوبی روی مرقد قرار دارد.
۳/۱/۹- امامزاده زینب خاتون (علیها السلام) ـ آهنگران
بنا بر گفته ساکنان روستا امامزاده زینب خاتون (علیها السلام) از نوادگان امام کاظم (علیه‌السلام) است. حجت الاسلام همایون فراهانی محقق ارجمند نیز وی را از فرزندان امام کاظم (علیه‌السلام) معرفی نموده است. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)
بنای ساختمان بقعه شامل شبستان ورودی و حرم مربع به ابعاد ۵×۵ متر می‌باشد. بر روی حرم گنبدی دوپوش مخروطی و ساقدار وجود دارد. در ساق گنبد تزیینات آجری با ترصیع کاشی فیروزه ای و سفید و در روی گنبد قطعاتی از کاشی فیروزه ای به چشم می خورد. نمای خارجی گنبد با سیمان پوشیده شده است. ضریح چوبی قدیمی طرح گره چینی دارد. این بقعه به شماره ۲۵۸۴ و به تاریخ ۲۷/۱۱/۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و قدمت بنا متعلق به دوره های صفوی و قاجاری می‌باشد.
پس از بازدید حضرت آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری مدطله العالی از بقاع متبرکه این روستا و ارائه رهنمودهای ایشان مقرر شد مجموعه این بقعه و بقعه امامزاده زینت خاتون (علیها السلام) در روستای آهنگران دارای یک صحن مشترک شوند و در یک مجموعه معماری قرار گیرند. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱) امامزادگان یعقوب و حلیمه (علیهما السلام) ـ برزآباد
آستان امامزادگان شاهزاده یعقوب و بی بی حلیمه خاتون (علیهما السلام) در بخش مرکزی شهرستان فراهان، ۴٫۵ کیلومتری جاده فرمهین به کمیجان، روستای برزآباد واقع شده است.
بعضی از محققین این دو بزرگوار را جزو گروه امامزادگان ۷۲ تن ساروق می دانند که از ساروق عزیمت کرده و در حالی که مجروح بوده اند به روستای برزآباد پناه آورده‌اند. امامزاده یعقوب را با دو واسطه به امام سجاد (علیه‌السلام) منسوب نموده اند: یعقوب بن مسلم بن هادی بن امام زین العابدین (علیه‌السلام) و بنابه اقوال گذشتگان و روایات سینه به سینه بی بی حلیمه خاتون (علیها السلام) و امامزاده یعقوب از احفاد سیدالساجدین حضرت زین العابدین (علیه‌السلام) بوده و اهالی روستا نیز این دو امامزاده را سجادی تبار می دانند.
بنای ساختمان بقعه آجری از نمای بیرونی مدور و از داخل هشت ضلعی با چهارطاقنمای بزرگ و چهار طاقنمای حایل است. بدنه خارجی بنا با آجرنما، نماسازی شده و ۴ پنجره به سمت بیرون بنا تعبیه شده است. تمام نورگیرها به‌صورت هم اندازه به عرض نیم متر و طول شصت سانتی متر طراحی و ساخته شده پایه های گنبد همگی دارای نورگیر بوده که تنها نورگیر ضلع جنوبی بالای درب ورودی باقی مانده است. بنای بقعه از خشت وگل ساخته شده و درب ورودی آن درسمت جنوب قرار دارد و بقعه دارای دیوارهای عریض و حیاطی بزرگ می باشد. مرقد مطهر شاهزادگان در کنار یکدیگر بوده و مزار سمت راست از آن حلیمه خاتون و مزار سمت چپ از آن شاهزاده یعقوب (علیه‌السلام) است. متاسفانه گنبد پیشین بنا که شکل هرمی با حالت قوسی داشته در طول زمان از بین رفته است و سقفی بر فراز دو قبر دیده نمی شود. از هر دو مرقد نیز جز خشت وگلهای فرسوده و درحال ریزش چیزی باقی نمانده است و بنا از هرگونه کتیبه و آرایه خالی است. (بحر العلوم،۱۳۹۳ :۱)