۱- مشکلات عاطفی و روانی

چنان که گفته شد دوران بلوغ در زندگی نوجوانان و جوانان با مشکلات عاطفی و روانی همراه است، زیرا آن زیر فشار عوامل درونی و بیرونی از خود واکنش های مختلفی نشان می‌دهند. عده ای از آنان به انزوا و گوشه نشینی کشیده می‌شوند. یعنی مشکل بر قراری تماس با دیگران در آن ها رشد می‌کند. این دسته، افرادی کم رو، حساس و فاقد اتکا به نفس هستند. نوجوانان در برابر فشارهای دوران بلوغ واکنش نشان می‌دهند. ‌به این واکنش ها در اصطلاح روانشناسی مکانیزم های دفاعی می‌گویند و نتیجه ی آن ها کاهش تنش ها و فشارهای روحی است که البته جریانی تسکین دهنده ولی موقتی است^[۴۴]. از مکانیسم های دفاعی نوجوانان در هنگام تنش های آن ها بایستی موارد زیر را یادآور شد:

۱-۱ عقب نشینی: نوجوان هنگامی که خود را در انجام کاری ضعیف می بیند، به قهقرا بر می‌گردد و رفتار کودکانه ای از خود نشان می‌دهد و خود را متکی به بزرگترها وانمود می‌کند.

۱-۲- همانندسازی: در این حالت نوجوان رفتار دیگران را به خود نسبت می‌دهد و ‌به این ترتیب می‌خواهد خود را موجه نشان دهد.

۱-۳- برون فکنی: در این حالت نوجوان آنچه از صفات ناپسند در خود دارد به دیگران نسبت می‌دهد و از دیگران عیب می‌گیرد؛ عیوبی که در خود او وجود دارد.

۱-۴- جبران: حالت مثبتی از رفتار نوجوان است که او سعی می‌کند به جبران ناتوانایی هایی که در مواردی دیگر از خود نشان داده بپردازد و با رفتاری تازه آن ها را جبران کند. عدم توفیق در تحصیل، ولی کسب افتخار در ورزش یا رفتارهای دیگر.

۱-۵- توجیه برای کارهای ناپسند: نوجوان سعی می‌کند برای خطاهای خود توجیه قایل شود. دلیل تلاشی برای رفتارهای ناپسند از آن جمله است. مثل عدم توفیق در کاری به علت اشتغال به کارهای دیگر.

۱-۶- تمایلات سرکوفته: وقتی نوجوان در کاری توفیق پیدا نمی کند، میل به انجام آن کار در نهاد او به صورت سرکوفته باقی می ماند.

وقتی مکانیسم های نوجوان از حد مکانیزم های دفاعی تجاوز کند، به صورت حالات هیجانی نگرانی، احساس حقارت، احساس گناه، پرخاشگری و غیره ظاهر می شود^[۴۵].

۲- نمونه ای از مشکلات عاطفی و روانی در نوجوانان

نیازهای عاطفی کودکان با مراحل رشد، تغییر می‌یابند و این تغییر و تحول در انتقال کودک از مرحله ی کودکی به مرحله ی نوجوانی و بلوغ محسوس تر از سایر مراحل زندگی است، زیرا فرد در این دوره بیشتر به آینده توجه دارد و بر خلاف مرحله کودکی که در زمان حال زندگی می کرد و گذشته و آینده برایش معنا و مفهوم نداشت. از جمله عوامل مؤثر در حفظ یا اختلال تعادل عاطفی و ارضای مطلوب نیازهای عاطفی در اواخر دوره ی نوجوانی، انتخاب شغل است. بدین معنا که اگر شغل هر فرد با سلیقه و استعدادهای او متناسب باشد تعادل عواطف او خود به خود تأمین خواهد شد. در غیر این صورت باعث بهم خوردن و اختلال آن می شود. والدین و معلمان در این امر بسیار موثرند و وظیفه آنان است که نوجوان را به شغل مناسب استعدادش تشویق و رهبری کند. چه بسا جوانانی که در محیط ما به علت عدم راهنمایی و رهبری از پیدا کردن شغل مناسب، محروم شده اند و همیشه در تشویش و ناراحتی روان بسر می‌برند. عامل مهمتر و موثرتر دیگر در تامین تعادل عاطفی، انتخاب همسر است که متاسفانه با پیشرفت تمدن، ‌مشکل‌تر می شود. سعادت هر فرد در زندگی زناشویی وقتی تامین می شود که در انتخاب همسر دقت کرده فردی را انتخاب کند که میان آن ها توافق روانی، عقلی، بیولوژیک و اقتصادی موجود باشد و در این صورت است که هر دو طرف از تعادل عاطفی برخوردار بوده می‌توانند نیازهای عاطفی مربوط را بهتر ارضا کنند. در این مشکل نیز والدین و معلمان می‌توانند رهبر خوبی باشند و پسر و دختر را در انتخاب همسر مناسب کمک کنند^[۴۶].

ب) نقش والدین در دوران بلوغ

دوران بلوغ «دوران حکومت سرنوشت انسان است^[۴۷]» و این که کودک چگونه از آن سربر آورد به تمامی به نوع برخورد او با مراحل بلوغ بستگی ندارد بلکه نوع روابط والدین با او و تاثیری که بر ساختار زندگی او می گذاریم، دارای اهمیت زیاد است. اگر به او اطمینان خاطر بدهیم و امنیت و خوشحالی حضور ما را در زندگی خود احساس کند، به خوبی قادر خواهد بود بر اضطراب‌ها و نگرانی های بیشمارش فائق آید. شجاعت یا عدم اعتماد به نفس، اعتقاد به شانس و اقبال، شک و تردید نسبت به دیگران، کفایت و کارایی و هنردوست داشتن و عشق ورزیدن و همه عواطف و احساسات نوجوان مولود تجربیاتی هستند که در طول سال‌های بلوغ در کانون خانواده اندوخته است. برای مثال «مریم» نزد مادرش می‌آید و از معلمش شکایت می‌کند. چنانچه مادر قبل از قضاوت عجولانه به حقایق توجه نماید در پرورش حس مسئولیت در دخترش کاملا مؤثر خواهد بود.