در بخش طب کهن با درنظر داشتن نوع گیاهانی که در منطقه تحقیق مورد استفاده مردم بود، کتب معتبر اعم از قدیم و جدید مطالعه شد تا کاربردهای گیاهان ذکرشده در آنها بررسی شود و سپس، در بخش قیاس این کاربردها با هم مقایسه شدند و در مواردی­که استفاده­های درمانی یکسانی دیده می­شد به­منزله مهر تاییدی بر صحت مطالب گردآوری شده در تحقیق محسوب می­گشت. در حال حاضر بسیاری از جوانان به یادگیری روش درمان سنتی علاقمند شده ­اند، دلیل این امر می ­تواند در نتیجه بازدهی خوب درمان سنتی و به­ ویژه برای درمان بیماری­های جزئی و یا عدم درمان قطعی برخی بیماری­های حاد با بهره گرفتن از روش­های درمانی نوین باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نکاتی که در این تحقیق به آن برخورد شد عبارتند از:

• • دانش بومی گیاهان دارویی تنها در مورد خواص و کاربرد گیاهان دارویی نیست بلکه در مورد ویژگی­های اکولوژیکی گیاهان نیز اطلاعات گران­بهایی دارد که حتی بدون نیاز به عملیات اکولوژیکی و صرف زمان زیاد می­توان پراکنش تقریبی آنها را برآورد نمود. با توجه به اطلاعات دریافت شده از مردم بومی و ارائه آنها، پراکنش تقریبی و نیازهای اکولوژیکی گونه­ های دارویی مورد استفاده مردم مشخص می­ شود. به­گونه ­ای که حضور برخی از گونه­ ها را باید در دامنه­های سنگلاخی و شیب­دار و برخی گونه­ ها را در خاک­های دارای رطوبت بیشتر جستجو کرد. همچنین با بهره گرفتن از دانش بومی می­توان اطلاعات ارزشمندی پیرامون خواص دارویی، اندام دارویی، زمان رویش، تعیین بهترین زمان جمع­آوری، و نیز یافتن مناطقی که پتانسیل رویشی برای پرورش این گیاهان را دارند کسب کرد.

• • بر طبق نظر افراد بومی گیاهان دارویی در گذشته بیشتر از حال مورد استفاده قرار می­گرفتند و تغییر در محیط و شرایط زیست باعث شده تا از برخی گیاهان تنها نامی باقی مانده باشد و مردم اطلاعات زیادی در مورد آن گیاهان نداشته­باشند. این مطلب بسیار مهمی است چراکه نشان می­دهد تخریب دائمی زیستگاه گیاهان دارویی، کاهش آنها و دانش مربوط به آنها و نیز انتقال ناقص این دانش به نسل­های بعدی چه عوارضی را در پی خواهد داشت و پاسخی است به این­که امروزه تعداد درمان­گران محلی کم شده و این تعداد نیز بیشتر از افراد مسن تشکیل شده ­اند.

اما علی­رغم پیشرفت رفاه اقتصادی- اجتماعی، توسعه جاده­ها و امکانات درمانی، فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی برای درمان برخی بیماری­ها هنوز در این مناطق ادامه دارد. طی مصاحبه­ای که با تعدادی از مراجعه­کنندگان به این روش درمانی انجام شده، این نتیجه به­دست آمد که استفاده­کردن از روش­های طب سنتی با میزان اعتقاد افراد به اثر بخشی روش درمانی مرتبط بوده ­است. به­ طوری­که افرادی که جهت درمان بیماری خود به این مراکز مراجعه می­نمایند وقتی آثار بهبودی را در خود می­بینند اغلب به­ صورت خانوادگی به این درمانگران مراجعه کرده و بعضاً سایر خویشاوندان و اقوام خود را نیز تشویق به مراجعه می­نمایند. و نیز این­که نسبت به درمان­گران محلی و روش­های درمانی سنتی نوعی قداست و جایگاه معنوی قائلند و بسیاری از آنان به­این نوع درمان امیدوارتر هستند. حتی در جوانان تمایل به یادگیری توانایی استفاده از داروهای گیاهی برای درمان بیماری­های گوناگون مشاهده می­ شود. از نکات قابل توجه دیگر تغییر زیادی است که در ظاهر مغازه­های عطاری دیده می­ شود، بدین شکل که به جای عنوان عطاری معمولا از عنوان داروهای گیاهی یا گیاه­درمانی استفاده می­گردد و ویترین مغازه نیز متناسب با نامش تغییر کرده است. فروشتدگان معمولا جوان هستند و در پاسخ به پرسش­هایی که مردم در مورد بیماریشان دارند درباره ترکیبات داروی گیاهی و نمونه شیمیایی آن توضیح داده و به بی­ضرر بودن داروی گیاهی اشاره می­ کند.
در گسترش استفاده از روش­های درمان گیاهی این نکات قابل اهمیتند؛

• • خطر مصرف بی­رویه داروهای شیمیایی.

• • برخی بیماری­ها با داروهای جدید قابل علاج نیستند.

• • داروهای جدید علاوه بر فواید مضراتی هم دارند.

• • برخی داروهای جدید پس از مدتی مضر اعلام شده ­اند.

• • با مصرف داروهای جدید بیماری­های جدیدی ایجاد شده­است.

• • استفاده از داروهای گیاهی سنتی را هر کسی می ­تواند یاد بگیرد و استفاده کند.

• • آنچه مشخص است این­که داروهای گیاهی پس از آزمایش و خطاهای متعدد در گذشته­ های دور مهر تأیید فرهنگ انسانی خورده است، ضمن این­که ایمنی آن به­ دلیل هماهنگ بودن محیط بوم­زاد با انسان­های آن تا حدود زیادی تضمین شده­است.

علی­رغم نکات مثبت ذکر شده امر بسیار مهمی که در ارتباط با استفاده­های نوین از داروهای گیاهی قابل بحث است مضرات جانبی آن است. انسان جامعه سنتی دانشی گسترده در باب شناخت گیاهان، بخش­های مورد استفاده و نحوه استفاده از آن، طرز تهیه داروی گیاهی به­ صورت­های مختلف جوشانده، بخور، خوراکی، ضماد و … جایگزین­های آنها دارد ولی در حال حاضر مصرف داروهای گیاهی به­سبک صنعتی که به­ صورت بسته­بندی ارائه می­ شود، عیبی عمده دارد و آن این­که فرهنگ طب­سنتی را از دسترس عامه مردم خارج می­سازد. دیگر نسل­های جدید گیاهان طبی را نمی­شناسند و از شیوه ­های طب­سنتی اطلاع زیادی ندارند. برخی پزشکان جدید نیز عمدتا بر علیه طبیبان سنتی داد سخن می­ دهند و کار آنها را بی­اهمیت جلوه می­ دهند ولی به این نکته توجه ندارند که با جمع­آوری و انسجام بخشیدن به دانش پزشکی توده مردم و آزمایش­های لازم روی مواد مورد استفاده می­توان شیوه ­های پزشکی نوین را امنیت بیشتری بخشید، ضمن این­که فرهنگ مردم نیز حفظ شده­است.
علاوه­بر گیاهان دارویی مواد حیوانی و معدنی نیز کاربردهای عمده­ای در درمان یا پیشگری بیماری­ها دارند. بخش­های مختلف بدن حیوانات همچون اسبل(برای حبس بول) کله­پاچه( برای شکستگی­ها)، پشم گوسفند (برای سینه­درد)، و … و همچنین محصولات دامی همچون لبنیات و مواد معدنی همچون نمک(برای سردرد و ترس و …) و آب­های معدنی(برای پادرد و …) و بسیاری دیگر در زندگی روزمره انسان­های نقاط مختلف جهان سهمی عمده دارند.
در کنار این­ها از شیوه­ هایی همچون طب سوزنی که با شناخت کامل بدن و نقاط درد، سعی در بهبود بیماری دارد و حجامت که متکی به تصفیه خون و فعال ساختن نظام بدن است و همچنین شیوه­ هایی همچون رگ­زنی، هیپنوتیزم، زالواندازی و … نیز در طب­سنتی استفاده می­گردد. این شیوه ­ها غالبا همدیگر را کامل نموده و گاهی جایگزین می­گردند.
عقاید و باورداشت­های ‌هر قومی در زمینه ­های گوناگون با توجه به شیوه زندگی ‌در عمق فکر و ذهن آن قوم ریشه دارد و هنگامی­که با دید باز و تفکری ژرف به این مفاهیم توجه داشته باشیم، درخواهیم یافت که حتی‌ در افراطی‌ترین این دستورات راز و رمزی پنهان است که، جلوه‌هایی از اندیشه‌ها و گرایش­های نیاکان ماست. ریشه­یابی و تحلیل این باورها که در زمان‌های‌ دراز، دگرگونی‌هایی به­خود گرفته، در اثر پیشرفت روزافزون بشر به دست فراموشی سپرده شده‌‌است. بسیاری از این باورها نشان­دهنده عدم شناخت کامل بشر اولیه ‌‌از محیط و طبیعت اطرافش بوده‌‌است که ‌‌امروزه به­سبب بالارفتن علم و آگاهی او به­ صورت پندار و خرافه درآمده، ولی بررسی شیوه ­های درمانی و باورهای مرتبط با آن به­عنوان گنجینه‌های مسیر تکاملی و پیشرفت اندیشه‌های بشری، نمونه‌هایی از میراث معنوی ما هستند که باید به­ثبت رسانده شود. نمونه‌‌ای از این باورها، برخی از کاربردهای درمانی است که گاها برای ما عجیب می­نماید و در علم پزشکی کهن و جدید نیز تایید نمی­ شود.
اما این باورها به­سبب ریشه داشتن در فرهنگ مردم دارای عمیق‌ترین بن­‌مایه‌های عقیدتی، انسانی و اجتماعی است. در شکل­ گیری آن‌ها اراده مستقیم و رویکرد عامرانه‌‌ای در کار نبوده و حاصل تبیین ذهنی و عاطفی مردم و نوع ارتباط و نگرش آنان به‌هستی و محیط زندگی‌شان است. این باورها متناسب با قوم‌ها و ملیت‌های گوناگون علت‌ها و شاکله‌های متفاوتی دارند. برخی از آن‌ها زمینه‌های مذهبی دارند و بعضی هم با نوع زندگی، شرایط اقلیمی و فرهنگ خاص مردم یک منطقه‌‌ ارتباط مستقیم دارد. در حوزه‌های متفاوت جغرافیایی و فرهنگی روش­های ‌گوناگونی برای درمان به­کار برده می‌شود. این روش­ها که درتمام مناطق ایران وجود دارد، راه­کاری بوده‌‌است برای مبارزه با بیماری و با بهره گرفتن از منابع طبیعی و در دسترس. این اعمال، در بیشتر مواقع، علاوه­بر کارکرد روانی و جسمی غلبه بر بیماری که داشت، کارکرد و تاثیرات اجتماعی‌ دیگری نیز همچون وحدت، همدلی، سرگرمی، شادی و… نیز دارا بوده ­است.
گیاهان دارویی به­طرق مختلف در منطقه مورد استفاده قرار می­گیرند؛

• • دم­کرده: این روش مانند تهیه چای است. قسمت مورد استفاده برای دم­کرده گل­برگ و گل­ها است. در صورتی­که بخواهند از قسمت­ های دیگر مانند ساقه، ریشه یا دانه‌ها، دم­کرده تهیه کنند، آنها را له، خرد و یا پودر می­ کنند. آب در­حال جوش را بر روی گیاه ریخته و در آن­را به­مدت نیم­ساعت با پارچه یا در دیگری می­بندند تا محلول سرد نشود. در این­مدت مقداری از مواد موثر گیاه در آب جوش حل شده و پس­از این مدت آن­را صاف می­ کنند. تفاله را دور ریخته و محلول را می نوشند.

• • جوشانده: در این روش اجزای فعال گیاه، در مقایسه با دم­کرده به­میزان بیشتری استخراج می­ شود. اکثرا جوشانده را برای ریشه، پوست، ساقه و برخی میوه­ ها به­کار می­برند. آب سرد را روی گیاه ریخته و به جوش می­آورند. سپس آن­را به­مدت مناسب با حرارت کم می­جوشانند. حجم محلول در اثر جوشاندن به­علت بخارشدن کم شده و به­حدود دوسوم می­رسد. جوشانده را به­ صورت تازه مصرف می­ کنند.

• • خیسانده: برخی فرآورده ­های گیاهی را برای مدتی در آب با حرارت معمولی می­خیسانند و سپس صاف می­ کنند. مدت زمان خیساندن از یک تا چندروز است. در این­مدت هر چندساعت ظرف را تکان داده و یا آن­را به­هم می­زنند تا مواد آن بهتر خارج شود.

• • شربت: در صورتی­که به جوشانده یا دم­کرده گیاهان عسل یا شکر بیفزایند، به آن شربت می­گویند. شربت­ها اکثرا برای سرفه موثرند و به­علت شیرینی برای کودکان مناسب­ترند.

• • تنتور: گاهی گیاه خشک­شده یا تازه را در محلول الکل و آب می­خیسانند. از تمامی بخش­های گیاه به­این منظور استفاده می­ کنند. الکل ضمن استخراج ترکیبات فعال گیاه، نقش محافظ و ضد میکروب نیز دارد.

• • عصاره­های روغنی: بسیاری­از گیاهان دارویی را در روغن­های آفتاب­گردان، بادام یا زیتون ریخته و عصاره­گیری می­ کنند و به­ صورت سرد یا گرم برای ماساژ، به­عنوان کرم و پماد استفاده می­ کنند.

• • مرهم(ضماد)

• • مرهم عملی مشابه کمپرس دارد؛ اما در این روش از کل گیاه استفاده می­ کنند که دارای اثرات بهتری نسبت به عصاره گیاه است. مرهم­ها اکثرا به­ صورت گرم مورد استفاده قرار می­گیرند. گاهی از برگ­های تازه گیاهان به­ صورت مرهم سرد استفاده می­ شود. گیاه تازه را در ظرفی خرد کرده و برای چند ثانیه له نموده و یا به­مدت چنددقیقه در مقداری آب می­جوشانند. گیاهان خشک را کم­تر می­جوشانند. پودرها را با آب به­ صورت خمیر در می­آورند.

به­­طور کلی پژوهش حاضر در راستای اهداف در نظر گرفته­شده به پایان رسید و برای پرسش­های مطرح­شده در پژوهش پاسخ دریافت شد و نتایج ذکرشده در این بخش حاصل آمد.­
.

منابع و مآخذ

منابع و مآخذ:
- ارزانی، محمداکبر،۱۳۸۰. میزان­الطب، تهران: موسسه احیاءطب سنتی
- افشارسیستانی، ایرج،۱۳۷۷. پزشکی سنتی مردم ایران، چاپ دوم، تهران: روزنه
- الگود، سیریل،۱۳۵۲. تاریخ پزشکی ایران و سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه دکتر باهرفرقانی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر
- امین، غلامرضا،۱۳۸۴. متداول­ترین گیاهان دارویی سنتی ایران، چاپ اول، تهران: دانشگاه علوم پزشکی تهران، مرکز تحقیقات اخلاق و تاریخ پزشکی
- انصاری­شیرازی، حسین،۱۳۷۱. اختیارات بدیعی، تهران: شرکت دارویی پخش رازی
- اولمان، مانفرد،۱۳۸۳. طب اسلامی، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: توس
- آقارفیعی،احمدعلی،۱۳۸۲. طب اسلامی و علوم پزشکی نوین، تهران: ساجدین
- آیت­الهی، محمدباقر و تاج­بخش، حسن،۱۳۷۱. تاریخ طب، تهران: کیهان فرهنگی
- آینه­چی، یعقوب،۱۳۷۰. مفردات پزشکی و گیاهان دارویی ایران، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران
- براون، ادوارد،۱۳۶۴. تاریخ طب اسلامی، ترجمه مسعود رجب­نیا، چاپ چهارم، تهران: علمی
- بیتس،دانیل، پلاک،فرد،۱۳۸۶. انسان­شناسی فرهنگی، مترجم محسن ثلاثی، تهران: نی
- بیرونی، ابوریحان،۱۳۸۳. الصیدنه فی­الطب، مترجم باقر مظفرزاده، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی
- پاکدامن، ابوالقاسم،۱۳۸۹. مقایسه طب قدیم ایران با پزشکی نوین، تهران: دانشگاه تهران
- پانوف، میشل و پرن، میشل،۱۳۸۲. فرهنگ مردم‌شناسی، ترجمه دکتر اصغر عسگری‌خانقاه، تهران: سمت
- پولاک، یاکوب­ادوارد،۱۳۶۱. سفرنامه پولاک، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی
- توسلی، غلام­عباس،۱۳۸۵. نظریه­ های جامعه شناسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم­انسانی
- توکلی­صابری، محمدرضا،۱۳۶۳. جایگزین­های طب نوین-راه ­ها و روش­ها، تهران: دارو و درمان
- جرجانی، اسماعیل،۱۳۸۲. ذخیره خوارزمشاهی، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران
- جهان­آرا، فهیمه،۱۳۸۰. اطلاعات و کاربرد داروهای گیاهی رسمی ایران، تهران: داروگستر رازی
- حاجی­آخوندی، عباس،۱۳۸۱. راهنمای کاربردی گیاهان دارویی، تهران: مرکز دانشگاه آزاد اسلامی