اهمیت پرداختن به تعارضات زناشویی ریشه در بهداشت روانی و جسمانی و سلامت خانواده دارد. اگرچه عموما افراد متاهل از اشخاص مجرد سالم‌ترند، اما تعارض زوجین، شاید به دلیل رفتارهای خصمانه‌ در طول تعارض که منجر به تغییر در سیستم ایمنی بدن، غدد درون‌ریز و کارکرد قلبی عروقی می‌شود، با سلامت کمتر و ابتلا به بیماری‌های خاصی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی و درد مزمن هم‌بستگی دارد (فینچام، ۲۰۰۳).

تعارض میان زوجین می‌تواند منجر به سوء استفاده جسمی و روانشناختی از یکی از آن ها یا هر دوی آن ها شود (اولری و همکاران، ۱۹۹۴). تنش در روابط زوجین و همچنین تاثیر نیرومندی بر کودکان دارند؛ تعارض میان زوجین تاثیر منفی بر رشد کودکان دارد (آلمیدا^[۹۵] و همکاران، ۱۹۹۹؛ به نقل از یتز و همکاران، ۲۰۱۰).

در ایالات متحده آمریکا، تعارض زناشویی در ۳۰ درصد زوجین با خشونت فیزیکی همراه است که در ۱۰% موارد به جراحت جسمانی قابل ملاحظه‌ای منجر می‌شود. تعارضات زناشویی در موارد متعددی به قتل یکی از زوجین منجر می‌شود و قاتل اغلب زنان به قتل رسیده شریک زندگی‌شان است، نه شخص دیگری (فینچام، ۲۰۰۳).

تعارض زوجین همچنین پیامدهای منفی بی‌شماری در خانواده بر جای می‌گذارد. تعارضات زناشویی منبع استرس محیطی برای فرزندان هستند (هینانت و همکاران، ۲۰۱۳). تعارض زوجین تاثیری منفی بر رابطه والدینی دارند (شمیر و همکاران، ۲۰۰۱) و با والدگری ناکارآمد، ناتوانی در تنظیم کودکان، افزایش احتمال تعارض والد – فرزندی و تعارض میان فرزندان (فینچام، ۲۰۰۳)، انزوای اجتماعی و خشم فرزندان (هریست و اینسلی، ۱۹۹۸)، و رفتار ناسازگارانه و ناسازگاری‌هایی از جمله خشم، اختلال سلوک و اضطراب در فرزندان (امری۱۹۸۲) ارتباط معناداری دارند. تعارض میان زوجین در صورتی که معمول، شدید، همراه با ضرب و جرح، حل نشده، و مرتبط با فرزندان باشد، مشخصا با تاثیر منفی بر روی فرزندان همراه است (گریچ و فینچام، ۲۰۰۱).

از این رو تمهید و کاربست راهکارهایی برای کاهش تعارض زوجین ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به آن چه که در خصوص اهمیت نقش استرس، ذهن‌آگاهی و طرحواره‌های هیجانی در تعارض زوجین ذکر شد، در این پژوهش بر آن هستیم تا اثربخشی استرس‌زدایی مبتنی بر ذهن‌آگاهی و نظم‌جویی شناختی هیجان را بر این عوامل در زوجین متعارض مورد بررسی قرار دهیم.

سؤالات پژوهش

• • سوال اول : آیا استرس‌زدایی مبتنی بر ذهن‌آگاهی در تعارضات زناشویی، استرس، ذهن‌آگاهی و طرحواره‌های هیجانی زوجین متعارض مؤثر است؟

• • سوال دوم : آیا نظم‌جویی شناختی هیجان در تعارضات زناشویی، استرس، ذهن‌آگاهی و طرحواره‌های هیجانی زوجین متعارض مؤثر است؟

• سوال سوم : آیا استرس‌زدایی مبتنی بر ذهن‌آگاهی همراه با نظم‌جویی شناختی هیجان در تعارضات زناشویی، استرس، ذهن‌آگاهی و طرحواره‌های هیجانی زوجین متعارض مؤثر است؟

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش

تعارض زوجین

تعریف مفهومی : تعارض زناشویی به مخالفت‌های آشکار میان زوجین اطلاق می‌شود که توسط زوجین به عنوان عدم توافق و اختلاف نظر یا منشاء مشکلات در روابط شناخته می‌شود (ون اوردن و همکاران، ۲۰۱۲). تعارض زناشویی نوعی عدم توافق مداوم و معنادار بین دو همسر است که حداقل یکی از آن ها آن را گزارش دهد (هالفورد و همکاران، ۲۰۰۱) و می‌تواند دامنه گسترده‌ای از آزارهای کلامی و جسمانی تا رفتارها و ویژگی‌های شخصیتی داشته باشد (فینچام و بیچ، ۲۰۱۰).

استرس

تعریف عملیاتی : نمره‌ای که آزمودنی از پرسشنامه تعارضات زناشویی براتی و ثنایی کسب می‌کند.

تعریف مفهومی : استرس رابطه‌ای میان فرد و محیط است که فرد آن را افزون از حد توانایی و امکاناتش برآورد کرده و برای بهزیستی‌اش مخاطره آمیز قلمداد می‌کند (لازاروس و فولکمن، ۱۹۸۴). سلیه استرس را وضعیتی پویا برای موجود زنده توصیف می‌کند که از تعامل ارگانیسم با محرک یا شرایطی مضر و آسیب‌رسان ناشی می‌شود (به نقل از هینکل، ۱۹۷۳).

تعریف عملیاتی : مجموع نمراتی که آزمودنی از استرس کوهن(PSS) دریافت می‌کند.

ذهن‌آگاهی

تعریف مفهومی : ذهن­آگاهی به معنی توجه کردن به زمان حال به شیوه‌ای خاص، هدفمند و عاری از قضاوت است (کابات- زین، ۱۹۹۰). از نظر کابات- زین (۱۹۹۴) ذهن‏آگاهی حالتی ذهنی است که در زمان حال بدون قضاوت و تعصب بر روی تجربیات متمرکز می­ شود. ذهن‌آگاهی به توجه انگیخته شده و آگاهی از لحظه اکنون اطلاق می‌شود (والش و همکاران، ۲۰۰۹). ذهن‌آگاهی، آگاهی لحظه به لحظه و بدون قضاوت و تعصب از احساسات، هیجانات و افکار است (مرکند، ۲۰۱۴). گرمر و همکارانش (۲۰۰۵)، ذهن­آگاهی را آگاهی از تجربیات موجود همراه با پذیرش آن ها می‌دانند. ذهن‏آگاهی یعنی بودن در لحظه با هر آن چه اکنون هست، بدون قضاوت و اظهار نظر درباره­ آن چه که اتفاق می‌افتد؛ یعنی تجربه­ واقعیت محض بدون توضیح (سگال و همکاران، ۲۰۰۲).

تعریف عملیاتی : نمره‌ای است که فرد از پرسشنامه ذهن‌آگاهی بائر و همکاران (FFMQ) دریافت می‌کند.

طرحواره‌های هیجانی

تعریف مفهومی : استراتژی‌هایی که افراد برای تجربه های خاص هیجانی به کار می‌برند، این تفسیر و استراتژی‌ها همه در غالب باورهای فراشناختی و هیجانات و تشکیل طرحواره‌های هیجانی است (لیهی، a2002).

تعریف عملیاتی : نمره‌‌ای که آزمودنی در مقیاس طرحواره هیجانی لیهی (LESS) کسب می‌کند.

فصل دوم

مبانی نظری

و پیشینه پژوهش

تعارض زناشویی

تعریف تعارض زناشویی

تعارض زناشویی نوعی عدم توافق مداوم و معنادار بین دو همسر است که حداقل یکی از آن ها آن را گزارش دهد (هالفورد^[۹۶] و همکاران، ۲۰۰۱). تعارض زناشویی می‌تواند شامل اختلاف نظرها، عدم توافق‌ها، بیزاری‌ها، تنش‌ها باشد (ون اوردن و همکاران، ۲۰۱۲؛ هورن مالرز، ۲۰۱۰) و می‌تواند دامنه گسترده‌ای از آزارهای کلامی و جسمانی تا رفتارها و ویژگی‌های شخصیتی داشته باشد (فینچام و بیچ، ۲۰۱۰). تعارضات زناشویی در شدت، نرخ تکرار، محتوا و نیت با هم متفاوتند و ممکن است آشکار یا پنهان باشند (گریچ^[۹۷] و فینچام، ۱۹۹۰).

حتی یک درخواست ساده می‌تواند در نظر یکی از زوجین نادیده انگاشته شدن هویت، ارزش یا جایگاه او قلمداد گردد (نادسون-مارتین و هونرگارت، ۲۰۱۵). درمانگران سیستمی تعارض زناشویی را تنازع بر سر تصاحب پایگاه‏ها و منابع قدرت و حذف امتیازات دیگری می‏ دانند (بارکر^[۹۸] و چانگ^[۹۹]، ۲۰۱۳).

تقریبا سه‏ چهارم زوج‏هایی که برای درمان مراجعه می‏ کنند، خشونت یک همسر نسبت به دیگری را در یک سال اخیر گزارش می‏ کنند، این خشونت غالب اوقات به صورت پرتاب اشیاء، هل دادن، سیلی زدن یا پرتاب کردن می‏ باشد (اولری و اسمیت، ۱۹۹۱). میزان خشونت در اوایل رابطه، یکی از پیش ‏بینی کننده‏های مهم شکست در ازدواج است (هالفورد و مور^[۱۰۰]، ۲۰۰۲).