۲-۳ ابعاد و مؤلفه های تشکیل دهنده مسئولیت اجتماعی:

مسئولیت اجتماعی شامل سه بعد اقتصادی ،اجتماعی و محیط زیستی به شرح زیر است :

۱- بعد اقتصادی : صداقت ،کنترل و نظارت سازمان،توسعه اقتصادی جامعه،شفافیت،جلوگیری از رشوه خواری و فساد،انجام پرداخت های لازم به مقامات محلی و ملی ، استفاده از تأمین کنندگان محلی ،استخدام نیروی کار محلی وغیره.

۲- بعد اجتماعی :حقوق بشر ،حقوق کارگر ،آموزش و توسعه محلی ، کمک به تخصص های مربوط به برنامه های جامعه و غیره .

۳- بعد زیست محیطی : رویکرد های احتیاط آمیز برای جلوگیری یا به حداقل رساندن عوارض نامطلوب،حمایت از اقدامات و ابتکاراتی که مسئولیت بیشتر زیست محیطی را ترویج می‌دهند، توسعه و انتشار فن آوری های مطلوب و مساعد زیست محیطی و غیره (گروه کارشناسان ایران ،۱۳۸۶، ۵)

۲-۴ ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکت ها و جایگاه مسئولیت اجتماعی :

۱- مسئولیت اقتصادی:

نخستین بعد مسئولیت سازمان ها،بعد اقتصادی است که در آن فعالیت ها و اقدامات اقتصادی مد نظر قرار می‌گیرد . به عبارت دیگر مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی کسب سود است. در حقیقت اهداف اولیه سازمانی در این بعد مورد توجه قرار می‌گیرد.

۲- مسئولیت قانونی:

دومین بعد مسئولیت سازمان ها بعد قانونی (حقوقی )است و سازمان ها ملزم می‌شوند که در چارچوب قانون و مقررات عمومی عمل کنند.جامعه این قوانین را تعیین می‌کند و کلیه شهروندان و سازمان ها موظفند ‌به این مقررات به عنوان یک ارزش اجتماعی احترام بگذارند. بعد قانونی مسئولیت اجتماعی را “التزام اجتماعی ” نیز می‌گویند.

۳- مسئولیت اجتماعی:

سومین بعد مسئولیت سازمان ها بعد اجتماعی است که مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان‌ها باید در جهت حفظ و کمک به جامعه با نگرش همه جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور انجام دهند.

۴- مسئولیت اخلاقی:

چهارمین بعد مسئولیت سازمان ها ، بعد اخلاقی است .از سازمان ها انتظار می رود که همچون سایر اعضای جامعه به ارزش ها ، هنجارها ، اعتقادات و باورهای مردم احترام گذاشته و شئونات اخلاقی را در کارها و فعالیت های خود مورد توجه قرار دهند .بعد اخلاقی مسئولیت اجتماعی را ” پاسخ گویی اجتماعی” می‌گویند.

۲-۵ سیر تکامل تدریجی مسئولیت اجتماعی

۲-۵-۱ مسئولیت اجتماعی چگونه رشد و تغییر کرد؟

در طول دهه های گذشته مسئولیت اجتماعی به عنوان یک مفهوم پیچیده بین صاحب نظران دانشگاهی و سایر افراد توسعه یافته است . از بین اولین صاحب‌نظران این مفهوم می توان به پرفسور آدلف و برل (استادان دانشگاه هاروارد )اشاره کرد که آن ها معتقد بودند مدیران تنها مسئول سهامدارن شرکت خود هستند ، در حالی که پروفسور داد معتقد بود مدیران نه تنها مسئول سهام‌داران هستند بلکه مسئول کل جامعه هستند.او همچنین معتقد بود مدیران علاوه بر مسئولیت اقتصادی ، مسئولیت اجتماعی نیز در قبال جامعه دارند چون قانون به شرکت ها اجازه می‌دهد و آن ها را ترغیب می‌کند تا به جامعه خدمت ارائه دهند.( Dodd ,1932,1145)

در طول دهه های ۱۹۵۰و ۱۹۶۰ آمریکا شاهد جنبش های فعال و مدرن بود که این جنبش ها شامل جنبش مصرف کنندگان ، جنبش محیط زیست وجنبش های اجتماعی بود.همچنین سازمان‌های غیر انتفاعی که تأکیدشان روی اعمال اخلاقی کسب و کا‌رها است ، به وجود آمد و با همکاری این سازمان‌ها با رسانه های عمومی ، آگاهی های مردمی از فعالیت ها و اقدامات شرکت‌ها افزایش یافت . توجه رسانه ها به اقدامات شرکت ها می‌تواند موجب لکه دار شدن اعتبار شرکت‌ها شود که این به نوبه خود منجر به کاهش فروش و کاهش رضایت کارمندان و مصرف کنندگان می شود و منجر به وضع قوانین و مقرراتی می شود که به ضرر شرکت ها است.از دهه ۱۹۷۰” مسئولیت اجتماعی شرکت ها ” به” پاسخ گویی اجتماعی شرکت ها ” تغییر یافته است .

عملکرد اجتماعی شرکت اولین بار توسط ستی در سال ۱۹۷۵ وضع شد و توسط کارول در سال ۱۹۷۹ تغییر کرد و توسط وارتیک و کچران در سال ۱۹۸۵ دوباره تعریف شد. ایده عملکرد اجتماعی شرکت شناخت این مسأله است که شرکت ها تعهدات اخلاقی دارند و باید پاسخ گوی اقدامات خود و فشار های اجتماعی باشند.

۲-۵-۲ از نوع دوستی تا نوع دوستی استراتژیک

یکی از مفاهیم مسئولیت اجتماعی شرکت ها نوع دوستی شرکتی است که شامل کمک های خیریه شرکت ها به دانشگاه ها و امور اجتماعی به منظور بهبود سلامت جامعه به صورت انفرادی می‌باشد که منجر به افزایش سود شرکت ها می شود. در مقاله ای از پورتر و کرامر آمده است که اهداف اجتماعی و اقتصادی به صورت یکپارچه به نوع دوستی شرکتی مربوط می شود و بسیاری ازسرمایه اقتصادی ، بازگشت اجتماعی دارد و بسیاری از سرمایه های اجتماعی ، بازگشت اقتصادی دارد.شرکت ها باید به بازگشت اجتماعی وبازگشت مالی خود توجه کنند.آن ها همچنین معتقدند اگر شرکت ها هیچ مزیت رقابتی در زمینه نوع دوستی نداشته باشند ، سرمایه ای که به دست می آورند بلندمدت نخواهد بود و سازمان ها باید استراتژی شرکتی داشته باشند تا سود اجتماعی و سود شرکتی به دست آورند.

۲-۵-۳ از سرمایه گذاری به سرمایه گذاری موقعیت اجتماعی

این مفهوم با افزایش تعداد تحریم شرکت ها در دهه ۱۹۶۰ به وجود آمد. ایده اصلی سرمایه گذاری اجتماعی این است که شرکت ها به صورت انفرادی با اقدامات و سیاست گذاری هایشان در بازار اثر بگذارند. سرمایه گذاری موقعیت اجتماعی به شرکت ها کمک می‌کند تا از تولید کالا و خدماتی که به محیط زیست ضرر می رساند و به حقوق انسان ها تجاوز می شود ، دوری کنند.

۲-۵-۴ از کارآفرینی تا کارآفرینی اجتماعی

کارآفرینی اجتماعی یک اصل در فرایند کاربردی کسب و کا‌رها است تا بدین وسیله مشکلات اجتماعی را حل کند و اثرات اجتماعی مثبت بگذارد و سازمان ها را به سرمایه گذاری در امور اجتماعی دعوت کند.

۲-۵-۵ از مسئولیت اجتماعی شرکت تا سودآوری

تحقیقات بسیاری در زمینه رابطه بین مسئولیت اجتماعی ‌و سود آوری نشان داده که شرکت ها از اقدامات مسئولیت اجتماعی سود به دست می آورند و هزینه هایشان هم کاهش می‌یابد.در حقیقت سازمان ها با داشتن مسئولیت اجتماعی می‌توانند رابطه بهتری با کارمندان داشته باشند و نرخ جابجایی آن ها کمتر شده ،خدمات بهتری به مشتریان داده ،دولت ها نیز قوانین و مقرراتی که برضد سازمان هاست را کاهش می‌دهند. (Cochran,1984,42)

۲-۶ ابعاد سه گانه مسئولیت اجتماعی در سطح کلان :

۱- مسئولیت های اقتصادی :

صداقت ،کنترل و نظارت سازمان ، توسعه اقتصادی جامعه، شفافیت ، جلوگیری ازرشوه خواری و فساد ، انجام پرداخت های لازم به مقامات محلی و ملی ،استفاده از تأمین کنندگان محلی ، استخدام نیروی کار محلی وغیره.

۲- مسئولیت اجتماعی :

حقوق بشر ، حقوق کارگر ، آموزش و توسعه محلی ، کمک به تخصص های مربوط به برنامه های جامعه و غیره