۲-۷-۴ وضعیت صادرات ایران

با توجه به مطالب عنوان شده درباره وضعیت تولید میگو و از طرفی وضعیت مصرف آن در کشور می‌توان نتیجه گیری نمود که ضمن وجود توانایی و امکانات بالفعل و بالقوه بالای تولید در کشور، میزان مصرف بازار داخلی میگوی در شرایط فعلی کمتر از ده هزار تن بوده و در صورت افزایش مناسب تولید به ‌عنوان رقیب برای صادرات آن محسوب نمی‌گردد . لذا آنچه مسلم است صادراتی بودن این صنعت می‌باشد. []

بر اساس برآوردهای صورت گرفته، در سال‌های ابتدایی از آغاز پرورش میگو بالغ بر۹۰ درصد از محصول پرورش یافته به کشورهای دیگر صادر می‌شد هر چند که این مقدار به تدریج و با افزایش تولید کاهش یافت ولی می توان ادعا نمود که همچنان نیز بخش زیادی از تولید این محصول به کشورهای دیگر صادر می‌گردد . اما آنچه که آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد در دهه ۸۰ وضعیت، صادرات این محصول روند رو به رشدی را از خود نشان نمی‌دهد، مخصوصا در سال‌های اخیر با رکود بازار جهانی و کاهش قیمت جهانی میگو، صادرات میگو کاهش یافته است . پس از گذشت شش سال و در سال۱۳۸۰ نیز همچنان روند افزایشی در تولید تداوم داشته است که متاسفانه در سال ۱۳۸۱ شرایط به وجود آمده در سطح بین‌المللی موجب کاهش در تولید میگو گردید . از جمله این عوامل ، کاهش ناگهانی قیمت جهانی میگو ناشی از حادثه ۱۱ سپتامبر، بروز سرمای غیر مترقبه و همچنین بیماری ویروسی لکه سفید می‌باشد که در نتیجه آن‌ ها خسارات ‌فراوانی به تولید‌کنندگان میگو در کشور وارد گردید. از آن به بعد وضعیت تولید میگوی کشور هیچ‌گاه نتوانست شرایط ایده آل خود را در تولید باز یابد و بسیاری از سرمایه گذاران با مشکل کمبود نقدینگی و در نتیجه با عدم پرداخت تعداتشان مواجه گشتند. [۱۹]

بررسی روند تولید میگو درکشور نشان می‌دهد که پس از سال ۱۳۸۱ اگرچه صنعتگران این بخش توانستند خیلی زود میزان تولید خود را به شرایط قبلی بازگردانند ولی این بار نیز به دلیل عدم توجه به هشدار سازمان استاندارد غذایی اتحادیه اروپا مبنی بر احداث آزمایشگاهی زیر نظر این سازمان در ایران برای تأیید کیفیت میگوی صادراتی که مهلت آن تا پایان سال ۱۳۸۳ اعلام شده بود، باعث گردید صادرکنندگان ایرانی در سال‌های بعد نتوانند از ظرفیت‌های خود استفاده نمایند، بدین ترتیب بازار صادراتی این محصول در اروپا نیز از بین رفت و تا چندین سال پس از آن هرگز این صنعت نتوانست جایگاه خود را در بازارهای اروپایی باز یابد.

با بررسی اطلاعات ارائه شده می‌توان دریافت که با توجه به گسترش صنعت پرورش میگو در کشور سهم میگو در تجارت آبزیان تغییر زیادی نداشته و صادرات این محصول طی سال های اخیر افزایش نیافته است . تغییرات سالیانه از لحاظ مقداری و ارزشی صادرات میگو نشان می‌دهد در این سال ها درصد افزایش ارزشی صادرات بیش از درصد افزایش مقداری آن می‌باشد و این بدین معنا است که میگوی صادراتی کشور با قیمت بالاتری به بازارها عرضه شده است. [۱۸]

نمودار ۲-۴ میزان صادرات میگو ایران[۱۸]

در طول دهه ۱۳۴۰ میگوی ایران به ۵ کشور صادر شده است . در طول دهه ۱۳۵۰ که مصادف با وقوع انقلاب و برخی ناآرامی‌ها در کشور بود حداکثر صادرات میگو به ۱۰۰۰ تن بالغ شده که به ۷ کشور صادر گردیده است.

در واقع در طول سال‌های ۳۸-۵۸ تعداد بازارهای صادراتی میگو حداکثر ۸ کشور بوده است . در طول دهه ۱۳۶۰ بخصوص از سال‌های ۱۳۶۷ میزان صادرات میگو به یکباره از لحاظ وزنی افزایش یافته است . به طوری که صادرات میگو از ۷۵ تن در سال ۱۳۵۹به ۱۰۶۶ تن در سال ۱۳۶۹ افزایش یافته است. [۱۹]

در سال ۱۳۷۲ به بعد تعداد بازارهای صادراتی به دلیل حجم بالای تولید و صادرات و فعالیت شرکت‌های صادراتی حدود بیش از ۲ برابر افزایش یافته است . بر اساس اطلاعات ارائه شده، در سال ۷۷ -۷۹ تعداد بازارهای هدف ۱۲ کشور بوده است. در سال ۸۰ تعداد بازارهای هدف به ۱۰ کشور کاهش یافت . در حالی که در سال‌های ۸۱ و ۸۲تعداد کشورهای واردکننده میگوی ایران به ترتیب به ۱۸ و ۱۷ کشور رسید. [۱۹]

برای ارزیابی بازارهای صادراتی و ورود به آن ها ابتدا باید بازارها را اولویت بندی نمود. برای اینکار لازم است شاخص‌هایی به عنوان ملاک و معیار مورد نظر قرار گیرند. درطی مطالعات انجام گرفته توسط محققین در بخش شیلات کشور ، اولویت‌بندی بازارهای هدف میگوی پرورشی ایران بر اساس سه شاخص عمده شامل جاذبه‌های بازار ، اندازه بازار و عوامل محیطی انجام گرفته است. برای محاسبه شاخص بازار عواملی چون سهم واردات میگو از کل واردات جهانی، نرخ رشد وزنی، واردات میگو، میزان ثبات روند، متوسط واردات سرانه، نرخ تعرفه و فاصله بازار موثرند و ‌در مورد شاخص اندازه بازار، متوسط نرخ رشد وزنی جمعیت ، متوسط جمعیت، سهم واردات مواد غذایی از کل واردات، تولید ناخالص ملی و نرخ رشد وزنی آن و عواملی از این قبیل تعیین کننده می‌باشند. نتایج نهایی و کلی اولویت بندی نشان می‌دهد کشورهای ژاپن ، امریکا، فرانسه، کانادا، استرالیا، هنگ کنگ، آلمان، انگلستان، اسپانیا، ایتالیا، سنگاپور و سوئیس عمده‌ترین بازارهای هدف برای میگوی صادراتی ایران محسوب می‌شوند . ‌بنابرین‏ استراتژی‌های بازاریابی شرکت‌های صادراتی میگوی پرورشی ترجیحاً باید در این کشورها اجرا گردد. [۱۹]

۲-۸ مروری بر مطالعات انجام شده

مهرابی بشرآبادی و پور مقدم ، (۱۳۹۰) در مقاله ای با عنوان” عوامل مؤثر بر مزیت نسبی صادرات کشمش ایران” به دنبال بررسی مزیت نسبی ایران در صادرات کشمش و عوامل مؤثر بر آن می‌باشند. برای دست‌یابی ‌به این امر از داده های سری زمانی سال های ۱۳۸۸-۱۳۴۰ استفاده شده است. همچنین در این تحقیق مزیت نسبی صادراتی کشورهای عمده تولیدکننده و ‌صادر کننده‌ی کشمش نیز محاسبه شده و با هم مقایسه گردیدند. برای محاسبه مزیت نسبی ایران از شاخص‌های مزیت نسبی آشکار شده ی و مزیت نسبی آشکار شده‌ متقارن و همچنین شاخص ^۲ استفاده گردید.[۱۰]

نتایج مطالعه نشان داد که بر اساس شاخص مزیت نسبی آشکار شده در طی دوره‌ مورد بررسی، مزیت نسبی ایران در صادرات کشمش نوسانات زیادی داشته و پس از یک سیر صعودی، وارد یک سیر نزولی شده است. همچنین از مقایسه شاخص مزیت نسبی صادراتی محاسبه شده برای کشورهای صادرکننده و کشورهای عمده تولیدکننده، این مطلب روشن شد که حجم تولید و صادرات بالای این محصول لزوماًً بیانگر داشتن مزیت نسبی صادراتی نمی‌باشد. سپس به بررسی عوامل مؤثر بر مزیت نسبی صادرات کشمش از طریق برآورد مدل خودتوضیح برداری^[۲۸] برای دوره ی ۲۰۰۸-۱۹۶۱پرداخته شد. نتایج حاصل از برآورد مدل عوامل مؤثر، حاکی از آن بود که متغیرهای نرخ ارز، میزان تولید داخلی، میزان تولید رقبا و قیمت جهانی صادراتی، تاثیر مثبت و قیمت صادراتی ایران و همین طور نوسانات تولید تاثیر منفی بر مزیت نسبی صادراتی کشمش ایران دارند. این نتایج لزوم حمایت از تولید داخلی جهت کاهش نوسانات تولید، افزایش میزان تولید و هموار کردن مسیر صادرات این محصول را نشان می‌دهد. [۱۰]