۱- در اجتماع انسان‌ها، در برابر هر تعهد حقی وجود دارد. برطبق اصول، هرشخص می‌تواند برای خود تعهد ایجاد کند، ولی چون این تعهد با ایجاد حق برای دیگری ملازمه دارد که بدون رضای صاحب آن امکان ندارد، این مانع باعث می شود که شخص نتواند با یک اراده برای خود ایجاد تعهد کند.^[۱۲۴]

۲- الزام ناشی از عقود ‌به این دلیل قابل توجیه است که دو اراده بهم برخورد کرده و به ایجاد تعهداتی منجر شده که هیچ یک از آن دو نمی توانند این بنای مشترک را برهم زنند. اما در ایقاعات که نتیجه یک اراده هستند، لزوم تعهد از کجا نشأت می‌گیرد؟ چرا اراده مؤجد تعهد نتواند آن را منتفی سازد؟^[۱۲۵] در پاسخ این انتقاد برخی گفته اند که در عقد غائبین مصلحت اقتضا می‌کند که ایجاب کننده نتواند از ایجابش عدول کند، زیرا در غیر این صورت استقرار و ثبات معاملات از بین می رود ملاک لزوم و جواز در عقد و ایقاع، مصالح متعاقدین است و با توجه ‌به این ملاک و نظر به قدرت خلاق نفس، مانعی نیست که ایجاب کننده به صرف قصد خود بتواند تعهد ‌یک طرفی لازم را به وجود آورد.^[۱۲۶] آنچه در ماده ۵۱۵ قانون مدنی افغانستان آمده است به روشنی معلوم است که ایجاب ملزم ‌بر اساس نظریه تعهد ‌یک طرفی توجیه شده است. در این ماده آمده است که :« هرگاه شخصی که از وی ایجاب یا قبول صادر گردیده وفات نماید یا قبل از آنکه بر ایجاب یا قبول وی اثری مرتب شده باشد، فاقد اهلیت گردد، حینی که طرف مقابل از همچو ایجاب یا قبول علم حاصل نماید، عقد صحیح پنداشته شده و اثر مطلوب بر آن مرتب می‌گردد. مشروط بر اینکه اظهار اراده یا طبیعت معامله بخلاف این امر دلالت ننماید.»

ب- نظریه پیش قرارداد: بعضی ها نظریه پیش قرارداد را مطرح کردند و گفتند موجب بخاطری نمی تواند از ایجاب عدول کند که در واقع یک قرارداد بین طرفین وجود دارد. البته این یک قرارداد اصلی است مبنی بر عدم عدول موجب از ایجاب. البته پیشنهاد اصلی که مورد قبول قرار گیرد برای طرفین تعهد آور است. اما پیشنهاد دیگری مربوط به حفظ نخستین ایجاب تا زمان معین است که بموجب آن گوینده ایجاب باید پای بند و ملتزم بماند، هیچ تعهدی برای طرف مخاطب ایجاد نمی کند و تنها به سود او است. پس، همین که بطرف قبول عرضه شود و او در برابر هیچ پاسخی ندهد، ظاهر این است که می‌خواهد از آن مدت برای اندیشیدن و تهیه مقدمات استفاده کند. سکوت او در این اوضاع و احوال، نشانه قبول این پیشنهاد مقدماتی و مفید است. بدین ترتیب پیش از وقوع عقد اصلی، قرارداد ضمنی دیگری بسته می شود که گوینده ایجاب را ملتزم به نگاهداری آن می‌کند. این قرارداد ضمنی را در اصطلاح پیش قرارداد می‌نامند.^[۱۲۷] طرف مقابل عدم عدول را به طور ضمنی می پذیرد. ولو موعد داشته یا نداشته باشد اگر موعد نداشت تا مدت متعارف موجب نمی تواند از ایجاب خود عدول کند. بنظر می‌رسد در قانون مدنی افغانستان از این نظریه هم پیروی شده باشد. در ماده ۵۱۶ قانون مدنی آمده است « (۱) هرگاه برای قبول، معیار تعیین شده باشد ایجاب کننده نمی تواند تا ختم میعاد معینه از ایجاب خود منصرف گردد. (۲) در صورت عدم تصریح میعاد، قبول احیاناً از قرائن ظاهری و یا طبیعت معامله شده می‌تواند.» بنظر می‌رسد در قانون مدنی افغانستان پذیرفتن نظریه ایجاب ملزم را بر این اساس نیز می توان توجیه کرد اما این نظر را نمی توان پذیرفت زیرا آنچه در ماده ۵۱۵ آمد توجیه صریح نظریه تعهد ‌یک طرفی بود. زیرا ‌بر اساس این نظریه اگر موجب قبل از اینکه ایجاب به آگاهی طرف برسد فوت کند ایجاب از بین می رود. حال آنکه در قانون مدنی افغانستان این طور نیست و ایجاب با مرگ موجب از بین نمی رود. نظر مذکور این امتیاز را دارد که طرفین را از نظریه اراده ‌یک طرفی بی نیاز می‌کند و از همان نظریه سنتی که می گفت عمل حقوقی منشأ التزام نمی شود مگر اینکه در قالب عقد باشد و از آنجا که ‌بر اساس تیوری ایجاب ملزم، ایجاب وقتی الزام آور است که بطرف مقابل برسد، نظریه عقد فرضی با شرط وصول ایجاب به طرف مقابل برای الزام آور شدن، متحد است و ‌وقتی که طرف مقابل به ایجاب علم پیدا کرد، فرض می‌کنیم که بین طرفین در خصوص این مهلت معین عقدی منعقد شده است.^[۱۲۸] براین نظریه نیز انتقادهای کرده‌اند.

۱- اینکه سکوت در صورتی می‌تواند نشانه رضا باشد که نتوان در وجود اراده باطنی ساکت تردید کرد. ولی در این فرض معلوم نیست که مخاطب قصد استفاده از مهلت را داشته باشد.^[۱۲۹] و از نظر اصولی اصل عدم وقوع قبل و عدم حصول توافق ضمنی است.^[۱۳۰]

۲- این چنین فرضی را نمی توان در ایجاب عام پذیرفت.

اما درباره اثر پیش قرارداد نظریات متفاوتی وجود دارد. ۱- تخلف از پیش قرارداد که درباره حفظ ایجاب بسته شده ، برای گوینده آن مسئولیت مدنی به وجود می آورد. این مسئولیت ناشی از نقض عهد است جنبه قراردادی دارد. و طرف خطاب از اثبات تقصیر ایجاب کننده معاف است. بنظر این ها عقد از توافق دو اراده به وجود می‌آید. پس در هنگام قبول نیز گوینده ایجاب باید به انعقاد آن راضی باشد و عدول از ایجاب توافق اراده ها را ناممکن می‌سازد، هرچند که مسئولیت نیز به وجود آورد. ۲- قرارداد ضمنی مربوط به حفظ ایجاب، اختیار گوینده آن را از بین می‌برد. رجوع از ایجاب در این وضع بی اثر است و قبول طرف خطاب عقد را اتمام و محقق می‌کند بدین ترتیب، وقوع عقد نتیجه تراضی است نه حکم محکمه و نباید آن را وسیله جبران خسارت شمرد.

ج- نظریه مسئولیت مدنی (شبه جرمی): ‌بر اساس این نظریه ‌وقتی که موجب تعهد می‌کند که از ایجابش عدول نکند در واقع در طرف مقابل این اعتماد را ایجاد می‌کند که او هزینه های را متحمل شود و وقت صرف کند. بناءً اگر موجب از ایجابش عدول کند بطرف مقابل خسارت وارد کرده و از باب مسئولیت مدنی مسئول دانسته می شود.

مبنای نظریه مسئولیت مدنی این قاعده عادلانه است که «هیچ کس نباید از اقدام دیگری زیان ببیند» (مفاد قاعده لاضرر^[۱۳۱]). می‌گویند، عدول از ایجاب تقصیر است و زیان های ناشی از آن باید جبران شود. ‌بر اساس قاعده لاضرر ، هیچ کس نباید سبب ورود زیان به دیگری گردد، در حالی که ایجاب کننده با عدول خود از ایجاب، در اعمال حق خود سوء استفاده کرده و سبب ورود زیان بطرف دیگر می شود که این ضرر باید جبران شود.^[۱۳۲] طرف قبول حق ندارند ادعا کند که با وجود عدول از ایجاب قبل از قبول، قرارداد واقع می شود، ولی این حق را دارد که خسارت ناشی از این اقدام را از دادگاه مطالبه نماید. زیرا، نظم در معاملات ایجاب می‌کند که هیچ یکی از دو طرف قرارداد نتواند اعتماد مشروعی را که در دیگری به وجود آورده است ندیده بگیرد. از سوی دیگر، چون عادلانه ترین راه جبران خسارت این است که قبول کننده به نتیجه مورد انتظار خود که عبارت از انعقاد عقد است برسد، محکمه می‌تواند در مقام رفع ضرر ، عقد را واقع اعلام کند.

‌بنابرین‏ اگر محارب قبل از دستگیری توبه کند، باید آنچه از حقوق الناس را که در طِی محاربه تضییع گردیده، استیفاء شود؛ یعنی چنانچه محارب شخصی را به قتل رسانده، اگر ولی دم او را عفو ننماید از باب قصاص کشته می شود. اما چنانچه او را عفو کند، نمی توان او را از باب حد مجازات کرد، چون حدّ محاربه، به واسطه توبه ساقط شده است. همچنین اگر مالی را دزدیده باشد، چنانچه توبه کند و مال را به صاحبش برگرداند، دیگر به عنوان حدّ محاربه مجازات نخواهد شد. اما در صورتی که بعد از دستگیری توبه کند، چنانچه شخصی را به قتل رسانده باشد، مجازات قتل به عنوان حدّ محاربه بر او اجرا می‌گردد.

در این صورت قصاص منتفی است و چنانچه ولی دم، محارب را عفو کند قتل از او ساقط نخواهد شد؛ چرا که اجرای حدّ محاربه بر او حتمی است.^[۲۴۲]

مرحوم آیت الله خویی عدم سقوط حد، در صورت توبه بعد از دستگیری را به جهت عدم وجود دلیل بر این مسأله می‌داند. برخی دیگر نیز به حکم استصحاب و عمل به مفهوم شرط در آیه، وجوب حد را ثابت می دانند. اما اگر محارب کافر باشد و بعد از دستگیری اسلام آورد، ممکن است به مقتضای قاعده« الاسلام یجب ما قبله » حدِّ محاربه از او ساقط گردد.^[۲۴۳]

فقهای عامه نیز در صورتی که توبه قبل از دستگیری صورت گرفته باشد، قائل به سقوط مجازات می‌باشد. ابن قدامه ادعای اِجماع مُرکب مبنی بر حتمیت سقوط مجازات محارب در فرض مذکور می‌کند و می‌گوید: « لا نَعلم فی هذا خَلافاً بین اهل العلم و به قال المالک و الشافعی و اصحاب الرأی و الثور.»^[۲۴۴]

قانون‌گذار در مواد ۲۷۹ تا ۲۸۵ قانون مجازات اسلامی، حدّ محاربه و کیفیت اجرای کیفرهای چهارگانه مذکور را صریحاً بیان ‌کرده‌است.اما در این مواد قانونی ذکری از توبه محارب به میان نیامده است. طبق ماده ۱۱۴ در مبحث پنجم که یک مبحث مجزا و مربوط به توبه است، بیان شده که در جرائم موجب حد به استثنای قذف و محاربه هرگاه متهم قبل از اثبات جرم توبه کند، حد ساقط می‌گردد. همچنین در تبصره یک همین ماده، قانون‌گذار توبه محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او را موجب سقوط حد می‌داند.^[۲۴۵]

۳ـ۲ـ۲ـ۴ـ بغی

۳ـ۲ـ۲ـ۴ـ۱ـ تعریف بغی و مختصات آن

در برخی از کتب لغت « بغی » به معنای فاسد کردن آمده است و اصل آن در حسد ورزیدن آمده است. به همین جهت است که ستمگر را باغی گفته اند، زیرا هرکسی که حسادت ورزد به ستمگری نیز اقدام می‌کند.^[۲۴۶] در برخی دیگر از کتب لغت مفهوم بغی به معنای تجاوز از حدّ اعتدال ذکر شده است.^[۲۴۷]

منشأ بغی آیه نهم سوره حجرات می‌باشد که در این آیه خداوند می فرماید: « وَ اِن طائفَتانِ مِنَ المؤمنینَ اِقتتلوا فَاَصلِحوا بینهما فَاِن بغَت اِحدیهُما عَلَی الاُخری فَقاتِلوُ الَّتی تَبغی حتی تَفیءَ اِلی اَمرِ الله فاِن فاءَت فَاَصلِحوا بینهما باالعَدل و اقسِطُوا اِنَّ اللهَ یُحِبُ المُقسِطینَ؛ اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر مقاتله کردند و جنگیدند، پس میان ایشان آشتی دهید. پس اگر یکی از آن دو گروه بر گروه دیگر سرکشی نماید با آن گروهی که سرکشی و تعدّی می‌کند، پیکار نمایید تا به سوی امر و فرمان خدا بازگردند، پس اگر بازگردند میان ایشان به عدل و داد آشتی دهید و به عدل و داد رفتار کنید که به تحقیق خداوند کسانی را که به عدل و داد رفتار نمایند، دوست دارد.» از نظر تاریخی نیز پیامبر اکرم (ص) اصطلاح بغی را ‌در مورد قاتلان عمار به کار برده است، آنجا که پیامبر (ص) به کمک یاران خود مسجد النبی را می ساخت، گروهی از سادگی عمار سوء استفاده کرده بیش از تحمل عادی او بر وی سنگ حمل کردند که عمار به پیامبر (ص) گفت که مرا با حمل این بار سنگین کشتند که پیامبر فرمود: « آنان قاتل تو نمی باشند، زیرا تو را گروه متجاوز و باغی می کشند» و بالاخره هم او توسط گروه باغی شام کشته شد.^[۲۴۸]

فقهای امامیه بر خلاف سایر جرایم که آن ها را در کتاب‌های حدود، قصاص و دیات ذکر نموده اند، بحث بغی و شرایط آن را در کتاب جهاد مطرح کرده‌اند.^[۲۴۹]

لیکن اکثریت فقهای امامیه، باغی را کسی دانسته اند که بر امام واجب الاطاعه ویا نائب او خروج می کند، اعم از این که به وسیله سلاح صورت گیرد و یا بدون آن انجام شود و اعم از اینکه موجبات سلب آسایش جامعه اسلامی را فراهم نماید یا ننماید. از این رو است که مرحوم کاشف الغطاءدر این زمینه بیان ‌کرده‌است: « هرکس علیه امام معصوم (ع) و یا نائب او خروج کند و از فرمان او سرپیچی نماید، امر او را اطاعت نکند و نهی او را ترک ننماید و یا با او از راه ترک خمس و زکات مخالفت ورزد و یا حقوق شرعی او را ندهد، باید با او جنگید.»^[۲۵۰]

برخی دیگر از نویسندگان با استناد به اقوال فقها، شرایط مبارزه با بغات را به وجود پنج شرط اصلی دانسته اند. «نخست آن است که از امام جدا گردیده و از پیروی او خودداری ورزند و خود را از رعایای او ندانسته باشند، خواه در شهر یا روستایی اقامت نموده باشند. شرط دوم آن است که دارای قدرت و شوکتی باشند به نحوی که حاکم نتوانسته باشد بدون تهیه نیروهای کافی آنان را سرکوب نماید. شرط سوم آن است که در تشخیص خود نسبت به حقانیت حکومت حاکم دچار اشتباهی باشند که از آن معذور نباشند. شرط چهارم آن است که ارشاد آنان از راه بحث و اقامه حجت و دلیل، ممکن نباشد. شرط پنجم آن است که از راه ایجاد فتنه و اختلاف بین آن ها نیز دفع آن ها امکان نداشته باشد.»^[۲۵۱] وجود این شروط ‌پنج‌گانه ‌به این دلیل است که فقهای امامیه، بغات را بر خلاف محاربین به دو دسته تقسیم کرده‌اند: دسته نخست کسانی هستند که اقدام به قیام مسلحانه نکرده اند که در مقابله با این گروه، حاکم وظیفه دارد، ابتدا آن ها را ارشاد و هدایت نماید و اگر قابل ارشاد و هدایت نباشند و خطری برای نظام نداشته باشند، نباید متعرض آن ها شد. دسته دوم کسانی هستند که قیام مسلحانه کرده‌اند که این گروه خود بر دو قسم می‌باشند: اول کسانی هستند که دارای حکومت مستقل، تشکیلات و نیز خطرناک می‌باشند که باید در مقابله با این گروه سخت گیری نمود و فراری های آن ها را هم مورد تعقیب قرار داد.

دسته دوم کسانی هستند که فاقد تشکیلات می‌باشند مانند اصحاب عایشه در جنگ جمل و خوارج نهروان که در مقابله با این گروه، جنگ تا زمان متفرق شدن آن ها ادامه دارد و فراریان آن ها نباید مورد تعقیب قرار گیرند بلکه مجروحان آن ها نیز مداوا می‌شوند و آن ها را در ابتدا به توبه و بازگشت به راه صحیح رهنمون می‌سازند، اگر توبه نمودند و خطرناک هم نبودند، آزاد می‌شوند و اگر توبه نکردند و خطرناک باشند باید در حبس باقی بمانند تا توبه نمایند.^[۲۵۲] مستند فقهای امامیه در تقسیم بندی فوق، وجود روایات متعددی است که در این زمینه توسط کتب روایی نقل گردیده اند.^[۲۵۳]

امّا در روانشناسی ، شخصیت به مفهومی متفاوت از آنچه ذکر شد ، تعریف می شود. مثلاً، در روانشناسی همه کس دارای شخصیت است و بنابرین ، اصطلاحی به نام بی شخصیت در روانشناسی وجود ندارد (کریمی،۱۳۷۶،ص ۶)

همان‌ طور که عامه مردم از کلمه شخصیت برداشتها و تعابیر متفاوتی دارند در بین علمای روانشناسی نیز برای آن تعریفی واحد که قابل پذیرش قاطبه آنان باشد نیست و مفهوم آن بستگی به دیدگاه روانشناسان ‌در مورد انسان داشته و با توجه به دیدگاه های روانشناسان نسبت به انسان و رفتار او تغییر کرده و به شکلی خاص بیان شده است با ‌وجودی که تاکنون تعاریف متعدد و مختلفی از شخصیت بیان شده است ولکن هیچ کدام از آن ها به ‌عنوان تعاریفی واحد و مورد اتفاق همه روانشناسان پذیرفته نشده است و چنانچه در پی خواهد آمد، می توان تفاوت بین تعاریف آنان از شخصیت را به عنوان دو قطب یک طیف از نگرش ها و بینش های روانشناسان ‌در مورد انسان و رفتارهای تلقی نمود به نحوی که در در یک قطب این طیف بینشی قرار دارد که جهان درون انسان را اصیل دانسته و رفتارهای او را پرتوی از آن جهان (جهان درون) می‌دانند و تفسیر آن ها از انسان نیز در سایه این بینش شکل می‌گیرد و در قطب دیگر این طیف گروهی قرار دارند که عالم درون انسان را نیز قابل مطالعه می دانند ومعتقدند برای مطالعه شخصیت انسان باید به واکنش های ارگانیزم در مقابل با محیط توجه نموده و یا بررسی و مطالعه رفتار وواکنش های انسان به شخصیت وی پی برد (احمدی،۱۳۶۸،ص ۹)

دکتر شاملو نیز معتقد است که با وجود تعاریف مختلفی که از شخصیت وجود دارد یک نکته مورد اتفاق همگان است وآن اینکه شخصیت به روندی اساسی و مداوم درباره فرد انسان اطلاق می شود ، وی غیر از توافق اساسی، وجوه تشابه دیگری نیز بر می شمرد که عبارتند از :

اغلب نظریه ها، شخصیت را نوعی سازمان یا ساخت فرضی می دانند . در شخصیت رفتارها تا حدی وحدت و سازمان دارد و به عبارت دیگر شخصیت نوعی پدیده انتزاعی است که آن را ‌بر اساس تفسیر بیرونی فرد می توان شناخت.

اکثر تعاریف بر وجود تفاوت های شخصیتی بین افراد تأکید می نمایند. در لغت شخصیت این معنا مستتر است که هر فردی واحد منحصر به فرد و به اصطلاح عوام ، تک است وهیچ شخص دیگری را نمی توان یافت که کاملاً شبیه او باشد. با مطالعه شخصیت افراد خصوصیاتی که ‌بر اساس آن فردی از فرد دیگر متمایز می شود روشن می‌گردد.(شاملو،۱۳۷۲،ص ۱۳)

نظری اجمالی، به تعاریف شخصیت نشان می‌دهد که تمام ابعاد شخصیت را نمی توان در یک نظریه یافت در حقیقت تعریف شخصیت بستگی به نوع تئوری یا نظریه هر دانشمند دارد.

ارائه تعریف دقیق از شخصیت بسیار دشوار می‌باشد و تاکنون تعاریف زیادی از آن ارائه شده که تفاوت های زیادی با هم دارند. این تفاوت ها بیشتر به خاطر مفهومی است که از آن ساخته اند و همچنین ناشی از نظریه های مختلفی است که ارائه دهندگان این نطریه ها درباره رفتار آدمی دارند.

به عنوان مثال : آلپورت شخصیت را جنین تعریف می‌کند: شخصیت عبارت است از سازمان پویایی درون فرد که این سازمان مشتمل است بر آن دسته از سیستم های روان تنی که رفتارها و افکار ویژه انسان را معین می‌سازد. چنانچه ملاحظه می شود در این تعریف “شخصیت” سازمان درونی بیان شده است، که رفتار و افکار انسان را تعیین می کند.

آلپورت در این تعریف سعی دارد نشان دهد که رفتارهای پراکنده انسان در مجموعه ای واحد قرار می گیرند که این مجموعه مفسر تمامی آن رفتارهاست. هرچند تعریف فوق از سوی علمای رفتارگرا شدیداًً مورد اعتراض واقع شده و آن را خارج از حیطه علم روانشناسی دانسته و آن را قابل مطالعه علمی نمی دانند و از آن جمله می توان به دیدگاه والترمیشل اشاره کرد که در تعریف خود از شخصیت می‌گوید: شخصیت عبارت است از الگوهای مشخص رفتار (اعم از افکار و هیجانات) که سازگاری هر فرد را در مقابل محیطش مشخص می‌سازد.(احمدی،۱۳۶۸،صص ۱۰-۹)

چنانچه می بینید در این تعریف سعی شده است از پرداختن به مفاهیم ذهنی که قابلیت مشاهده و تجربه را ندارند پرهیز شود و به الگوهای رفتاری که نوع سازگاری هر فرد را در مقابل محیطش مشخص می‌سازد تأکید دارند.

شخصیت فرد مجموعه ای نسبتاً باثبات از مشخصات تمایلات ، خلق و خوی که به طور قابل توجهی به وسیله وراثت و عوامل محیطی فرهنگی و اجتماعی شکل می‌یابد. این مجموعه عوامل تعیین کننده تشابهات و تفاوت های رفتاری است (Salvator,1989,pp243-245) شخصیت مجموعه تفکیک ناپذیر آن خصایص بدنی و نفسانی است که شناخت دوستان نزدیک شخص یا به عبارت دیگر ، آن نقاب یا ماسکی است که فرد برای سازش با محیط ، که در حقیقت نوعی بازیگری در صحنه زندگی است به چهره خود نهاده است.

شخصیت عبارت است از الگوهای رفتار و شیوه های تفکر که سازگاری فرد با محیط را تعیین می‌کنند. (کریمی،۱۳۷۶،ص ۶) شخصیت مجموعه ای پایدار از ویژگی ها و گرایشهاست که مشابهت و تفاوت های رفتار و روانشناختی افراد (افکار، احساساتو اعمال) را که دارای تداوم زمانی بوده و ممکن است بواسطه فشارهای اجتماعی و زیست شناخحتی موقعیت های بلاواسطه شناخته شوند یا به آسانی درک نشوند مشخص می‌کند شخصیت الگویی از رفتار اجتماعی و روابط اجتماعی متقابل است. بنابرین شخصیت یک فرد مجموعه راه هایی است که او نوعاً نسبت به دیگران واکنش و یا با آن ها تعامل می‌کند.(سیاسی،۱۳۷۴،ص ۲۵۱)

شخصیت مجموعه کامل احساس فردی از خود است . شخصیت عبارت است از نیروی سازمان داده شده ای برای بیان الگوی مشخصات و رفتارهای فردی است و بنابرین شخصیت تحت تأثیر مجموعه ای از تجارب و عوامل ژنتیکی قرار دارد و بدین دلیل شخصیت برساخته ای پویا است که تحت تاثیر عوامل زندگی فردی و سازمانی قرار می‌گیرد (Lawerences,1997) . موضوع شخصیت به بیانی بسیار ساده ، همان انسان واقعی است با همان وضعی که در خیابان یا در کار یا بهنگام فراغت دارد. پس از نظر ما شخصیت یک کلیت روانشناختی است که انسان خاصی را مشخص می‌سازد ؛ در نتیجه (شخصیت) یک مفهوم انتزاعی نیستبلکه تجلی همیم موجود زنده ای است که ما از برون می نگریم و از درون او را حس می‌کنیم ، نگرش و حس کردنی که ‌در مورد افراد متفاوت است(مای لی، ۱۳۷۳،ص ۱) آلبرت روانشناس معاصر، شخصیت را سازمانی با تحرک روان و تن آدمی که موجب سازگاری با محیط اوست می‌داند از نظر مای لی شخصیت را مجموعه فعالیت های روانی که متشکل از دو ارگان وحدت و هویت می‌داند(پروا،۱۳۷۰،صص ۱۴۵-۱۴۳).

‌بنابرین‏ از مجموعه تعاریف فوق می تواننتیجه گرفت که اصول اساسی زیر در تعیین شخصیت میان روانشناسان مورد قبول است.

۱-شخصیت یک کل سازمان داده شده است و فرد هیچ معنی خاصی ندارد.

۲-شخصیت به صورت الگوی قابل مشاهده و اندازه گیری سازمان داده شده است.

۳-علاوه بر آنکه شخصیت دارای اساس بیولوژیکی است همچنین شخصیت محصول محیط های فرهنگی و اجتماعی است.

۱٫۲٫۶٫۲ مفهوم ارزش افزوده اقتصادی

یکی از معیارهای عملکرد حسابداری، سود باقی‌مانده می‌باشد که به عنوان سود عملیاتی پس از کسر مخارج سرمایه تعریف شده و EVA در واقع نسخه تغییر یافته‌ای از سود باقی‌مانده به همراه تعدیلاتی است که بر سود و سرمایه انجام می‌شود. طرفداران مفهوم EVA ادعا می‌کنند که این شاخص برترین معیار عملکرد محسوب می‌شود. زیرا به عنوان یک معیار ارزیابی، هزینه فرصت صاحبان و سهام و ارزش زمانی پول را در نظر گرفته و تحریف ناشی از به‌کارگیری اصول حسابداری را برطرف می‌سازد .ارزش افزوده اقتصادی معتقد است ارزش، زمانی ایجاد می‌شود که یک واحد تجاری بتواند تمامی هزینه های عملیاتی و همچنین هزینه های سرمایه خود را پوشش دهد و مبالغی نیز مازاد باقی بماند. EVA به عنوان یک راه حل بدیل برای نگاه به عملکرد واحد تجاری است و مقیاسی است که می‌توان بر مبنای آن به ارزیابی عملکرد پرداخت. EVA مقیاسی در جهت منافع سهام داران است و مدیران نیز با همان هدف مشمول ارزیابی و اعطا پاداش قرار می‌گیرند (ابراهیمی و همکاران،۱۳۸۸).

۲٫۲٫۶٫۲ اهمیت ارزش افزوده اقتصادی

از میان گروه‌های ذینفع سهام‌داران بیشترین ریسک را تحمل می‌کنند و به همین دلیل سهام‌داران همواره سعی در سرمایه گذاری در شرکت‌های متعدد را دارند تا بدین ترتیب ریسک مربوط به سرمایه گذاری (که به آن ریسک سیستماتیک می‌گویند) را کاهش دهند. آن‌ ها همواره به دنبال کسب اطلاعات بیشتر ‌در مورد عملکرد واحدهایی که در آن‌ ها سرمایه گذاری کرده‌اند می‌باشند و به دنبال معیاری هستند که بیشتر ین و مفیدترین اطلاعات را در خصوص ارزیابی عملکرد مدیران واحدهای تجاری به آن‌ ها بدهد، که در این میان یکی از مفیدترین معیارها، ارزش افزوده اقتصادی می‌باشد. مدیریت شرکت‌ها بر اساس EVA ثروت سهام‌داران را حداکثر خواهند کرد که برای رسیدن ‌به این هدف (حداکثر کردن ثروت سهام‌داران ) سهام‌داران باید بر اساس افزایشی که در EVA ایجاد شده است به مدیران پاداش بدهند. EVA نه تنها مدیران را نسبت به نتایج حاصله از فعالیت‌ها بلکه نسبت به منابعی که برای رسیدن به آن نتایج به کار گرفته شده است؛ پاسخگو می‌کند . بسیاری از شرکت‌ها سود نهایی محصولاتشان را بدون در نظر گرفتن هزینه فرصت سرمایه برآورد می‌کنند . تجزیه و تحلیل مبتنی بر ارزش افزوده اقتصادی همیشه جوابی ارائه می‌دهد که با حداکثر کردن سود سهام‌داران همسو و سازگار است . پرداخت پاداش به مدیران بر اساس سود هر سهم ، افزایش سهم بازار یا افزایش بازده دارایی‌ها یا حقوق صاحبان سهام یا سایر معیارهای تجاری می‌تواند انگیزه هایی را ایجاد نماید که با حداکثر کردن ثروت سهام‌داران ناسازگار باشد ولی در مقابل حداکثر کردن ارزش افزوده اقتصادی همواره انگیزه هایی در جهت حداکثر کردن ثروت سهام‌داران ایجاد می‌کند (تهرانی و سراجی، ۱۳۸۳).

۳٫۲٫۶٫۲ مزایای ارزش افزوده اقتصادی

ارزش افزوده اقتصادی دارای مزایای زیادی است که می‌توان مهم‌ترین آن‌ ها را به شرح زیر خلاصه کرد :

1. 1. ارزش افزوده اقتصادی رابطه نزدیکی با خالص ارزش باز یافتنی دارد، به عبارتی ارزش افزوده اقتصادی با تئوری تأمین مالی که بیان می‌دارد ارزش یک شرکت افزایش خواهد یافت اگر پروژه هایی با خالص ارزش باز یافتنی مثبت انتخاب شوند، همسو و سازگار می‌باشد .

1. 1. ارزش افزوده اقتصادی مدیران ارشد شرکت را نسبت به معیاری که بیشتر تحت کنترل آن‌هاست پاسخگو می‌کند (نرخ بازده و نرخ هزینه سرمایه به وسیله تصمیمات آن‌ ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد ) نه نسبت به معیارهایی که مدیران احساس کنند نمی‌توانند آن‌ ها را به خوبی کنترل نمایند (ارزش بازار سهام).

1. 1. ارزش افزوده اقتصادی از طریق همه تصمیماتی که مدیران شرکت اتخاذ می‌کنند تحت تأثیر واقع می‌شود . (تصمیمات مربوط به سرمایه گذاری و تقسیم سود ، نرخ بازده سرمایه و تصمیمات مربوط به تأمین مالی ، نرخ هزینه سرمایه را تحت تأثیر قرار می‌دهد ).

1. 1. ارزش افزوده اقتصادی معیار مناسبی جهت تعیین پاداش مدیران می‌باشد(می‌توان پاداش را به عنوان درصدی از ارزش افزوده اقتصادی که مدیران ایجاد کرده‌اند در نظر گرفت ).

1. 1. ارزش افزوده اقتصادی به عنوان معیار داخلی سنجش عملکرد، موفقیت شرکت در افزودن ارزش به سرمایه گذاری سهامدارانش را به بهترین نحو نشان می‌دهد .

1. 1. ارزش افزوده اقتصادی معیاری است که نشان می‌دهد عملکرد واقعی شرکت نسبت به عملکرد پیش‌بینی شده کاهش یا افزایش داشته است . مثبت بودن این معیار ‌به این معنی است که ارزش شرکت با در نظر گرفتن هزینه برای سرمایه به کار گرفته شده افزایش یافته است .

1. ارزش افزوده اقتصادی به عنوان معیار اندازه گیری عملکرد کمتر در معرض تحریف‌های حسابداری قرار دارد. به عبارتی از طریق انجام برخی تعدیلات انحرافات ناشی از تغییر در روش‌ها و برآوردهای حسابداری به حداقل می‌رسد (تهرانی و سراجی، ١٣٨۳)

۴٫۲٫۶٫۲ معایب ارزش افزوده اقتصادی

ارزش افزوده اقتصادی معمولاً بر اساس ارزش‌های تاریخی محاسبه می‌شود ‌بنابرین‏ می‌تواند تا حدودی گمراه کننده باشد. به عبارتی بدون ارزیابی تصمیمات سرمایه گذاری بلند مدت، تجزیه و تحلیل ارزش افزوده اقتصادی می‌تواند نتایج نادرستی را ارائه دهد .

1. 1. گاهی اوقات انجام تجزیه و تحلیل ارزش افزوده اقتصادی غیرعملی است. به عنوان یک قاعده کلی تجزیه و تحلیل ارزش افزوده اقتصادی برای شرکتهائی که تازه تأسيس شده‌اند و شرکت‌های سرمایه گذاری مناسب نیست .

1. 1. برای تجزیه و تحلیل ارزش افزوده اقتصادی شناسایی همه منابعی که در یک شرکت مورد استفاده قرار گرفته‌اند ضروری نیست. بسیاری از دارایی‌هایی که در فعالیت‌های یک شرکت به کار گرفته می‌شوند دارایی‌های نامشهود هستند که شناسایی، تعیین ارزش و تعیین هزینه سرمایه برای آن‌ ها مشکل می‌باشد (تهرانی و سراجی، ١٣٨۴).

1. تورم می‌تواند باعث تحریف EVA شود، استفاده از ارزش‌های اسمی حسابداری و هزینه سرمایه بر اساس بهای تمام شده تاریخی، به طور بالقوه می‌تواند بر EVA اثرگذار باشد . این اثر می‌تواند هم باعث افزایش غیرواقعی EVA و هم باعث کاهش غیر واقعی آن شود . انحرافات ایجاد شده بر اثر تورم به اثرات متقابل مشخصات داخلی شرکت‌ها و سطح فعلی و قبلی تورم بستگی دارد ( ٢٠٠۵ .(Warr ,

۵٫۲٫۶٫۲ کاربردهای EVA

برخی از کاربردهای اصلی ارزش افزوده اقتصادی عبارتند از (رهنمای و جلیلی، ۱۳۸۷) :

1. 1. به کار گیری EVA برای اندازه گیری عملکرد عملیاتی

گرچه در مطالعات گفته می‌شود که برخی عوامل کلی (مانند استفاده‌ رایج از روش‌های تخفیف برای پروژه های سرمایه‌گذاری) و عوامل بازار (از جمله این که سرمایه‌گذار بر سود کوتاه‌مدت و توازن مجدد پورتفولیوها متمرکز می‌شوند) وجود دارد که گرایش مدیران به کوتاه‌مدت را تشدید می‌کند( دالاس ، ۲۰۱۲ ، بروچت و همکاران ، ۲۰۱۲). اما این امر نیز پذیرفته شده است که مشکلات عدم‌تقارن اطلاعات (هم انتخاب معکوس و هم آشفتگی اخلاقی) نیز انگیزه‌ هایی برای ریسک‌پذیری کوتاه‌‌ مدت یا بلندمدت ایجاد می‌کند. مدیران ممکن است پروژه هایی را انتخاب کنند که در کوتاه‌مدت سود خوبی داشته باشند، و نه پروژه هایی را که در بلند‌مدت حقوق و مزایای آن‌ ها را افزایش می‌دهد. به علاوه آن‌ ها برای جلوگیری از تهدید تصاحب و ارتقا ارزش شرکت، به سهام‌داران جاری یا افراد خارج از شرکت ‌در مورد کیفیت اطلاع رسانی نمی‌کنند. افزایش سطح تجهیز مدیریت در بازار نیروی کار و جابجایی مدیرعامل در سال‌های اخیر می‌تواند مشکل را برجسته‌تر کند. ورای مدل‌های تئوریک شواهد پیمایشی و داده های تجربی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد مدیران سود کوتاه‌مدت را به جریان‌های طولانی‌مدت ترجیح می‌دهند ( گراهام و همکاران ، ۲۰۰۵ . ستاین ، ۱۹۸۹ ، بوگراگ ولیبی ، ۲۰۰۵).

در این تحقیق پاسخ بورس اوراق بهادار تهران به بررسی رابطه بین کارایی هیئت مدیره بر ریسک کوتاه مدت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام شده است. در این تحقیق از تحلیل توصیفی و رگرسیونی ترکیبی، همبستگی داده ها استفاده شده است ، برای تحلیل داده ها در تحلیل توصیفی از نرم افزار E-views استفاده شده است.

۵-۳-نتایج تحقیق

هدف اصلی از مطالعه حاضر بررسی رابطه بین کارایی هیئت مدیره بر ریسک کوتاه مدت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد . داده های موجود با بهره گرفتن از نرم افزار اکسل پردازش شده و برای آزمون فرضیه از رگرسیون ترکیبی استفاده شده است. تحقیقاتی که در زمینه کارایی هیئت مدیره در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران وجود دارد عموماً ‌بر اساس نمونه هایی از صورت های مالی شرکت انجام گرفته است. با توجه به تحقیقات متعددی که در زمینه کارایی هیئت مدیره در شرکت های مختلف در سایر کشورها انجام شده است و هم چنین اهمیت بیشتر به متغیرهای در شرکت و تعداد محدود تحقیقات انجام شده در داخل کشور در این زمینه، محقق را بر آن داشت تا در تحقیق حاضر به بررسی رابطه بین کارایی هیئت مدیره بر ریسک کوتاه مدت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته و به سوالات فوق پاسخ دهد.

نتایج حاصل از آزمون این فرضیه و فرضیات فرعی در شرکت های موجود در شرکت به شرح ذیل است:

فرضیات
نوع رابطه
سطح معناداری

رابطه بین اندازه هیئت مدیره و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

منفی

۹۰%

رابطه بین تعداد مدیران مستقل و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

مثبت

معناداری است

رابطه بین سهامداری مدیران و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

منفی

۹۹%

رابطه بین نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

مثبت

—–

رابطه بین ارزش بازار و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

منفی

۹۵%

رابطه بین Q توبین و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

مثبت

۹۹%

رابطه بین بازده دارائیها و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

منفی

۹۰%

رابطه بین نسبت جمع بدهی ها به حقوق صاحبان سهام و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

منفی

۹۵%

رابطه بین نسبت سود قبل از بهره و مالیات و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

منفی

معناداری است

۵-۳-۱ تحلیل فرضیات :

رابطه بین اندازه هیئت مدیره و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

بین اندازه هیئت مدیره و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد. به عبارت دیگر ، هرچه تعداد اعضای ( اندازه ) هیئت مدیره بیشتر می شود ، ریسک کوتاه مدت سهام کاهش می‌یابد .

رابطه بین تعداد مدیران مستقل و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

بین تعداد مدیران مستقل و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. به عبارت دیگر ، هرچه تعداد مدیران مستقل در هیئت مدیره بیشتر می شود ، ریسک کوتاه مدت سهام افزایش می‌یابد .

رابطه بین سهامداری مدیران و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

بین سهامداری مدیران و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد. به عبارت دیگر ، هرچه سهامداری مدیران افزایش می‌یابد ، ریسک کوتاه مدت سهام کاهش می‌یابد .

رابطه بین نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

بین نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد. به عبارت دیگر ، هرچه نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار افزایش می‌یابد ، ریسک کوتاه مدت سهام کاهش می‌یابد .

رابطه بین ارزش بازار و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

بین نسبت ارزش بازار و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی داری وجود ندارد. (رابطه مثبت ولی در سطح معناداری نیست ) به عبارت دیگر ، هرچه نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار افزایش می‌یابد ، ریسک کوتاه مدت سهام افزایش می‌یابد. اما این رابطه در سطح معناداری نیست .

رابطه بین Q توبین و ریسک کوتاه ‌مدت سهام

بین Q توبین و ریسک کوتاه ‌مدت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. . به عبارت دیگر ، هرچه Q توبین افزایش می‌یابد ، ریسک کوتاه مدت سهام افزایش می‌یابد .

رابطه بین بازده دارائیها و ریسک کوتاه ‌مدت سهام