۳-۲-۱- اراده

اراده در لغت به معنای خواستن، خواست، میل، قصد و آهنگ است (معین،۱۳۸۵: ۵۲) و در اصطلاح حقوقی آن را به جمع قصد و رضا و نیز حرکت نفس برای انجام کاری خاص پس از سنجش منافع و مضار آن معنا کرده‌اند. البته قرار گرفتن قصد در شمول اراده بسیار بعید است (جعفری لنگرودی،۱۳۷۷: ۲۴).

انجام حرکت و کنش، در هر حال و بویژه در فرضی که منجر به بروز جنایت گردد؛ به تنهایی و به خودی خود نمی تواند بمعنای ارادی بودن آن در درجۀ نخست و عمدی بودن جنایت در نهایت باشد (پی فلچر،۱۳۸۴: ۹۱).

در نتیجه لازمۀ ارادی بودن حرکت و عمدی بودن جنایت این است که بر خواسته از خواست و ارادۀ مرتکب باشد (همان،۹۲).

منشأ و خواستگاه اراده، وضعیت خاص ذهنی و روانی مرتکب در زمان ارتکاب جرم است که باید مشتمل بر ادراک و اختیار باشد (میرسعیدی،۱۳۹۰: ۷۷).

نباید تصور نمود که شرط ارادی بودن منحصر به جرائم عمد است؛ بلکه بر عکس جرائم غیر عمد هم نیازمند اراده می‌باشند و تنها در این صورت است که فعل را می توان به مرتکب آن منتسب کرد (پی فلچر،۱۳۸۴: ۹۲).

در انجام هر کار فرض بر این است که مرتکب با علم، اراده و اختیار به آن دست می زند؛ مگر خلافش ثابت گردد (همان:۱۰۱).

‌بر اساس نظریه ولزل، معیار انجام عمل عالمانه، ارادی و با اختیار، خواست و اراده هدف آن می‌باشد (همان،۱۰۶).

در واقع باید گفت که اراده اولین شاخص عنصر معنوی می‌باشد. در بی ارادگی، عنصر مادی ارتکابی قابل انتساب به مرتکب نبوده و در نتیجه جرم و جنایت نیز قابل انتساب به او نخواهد بود. از جمله مصادیق بی ارادگی می توان به خواب، بیهوشی، هیپنوتیزم و اجبار اشاره کرد. در حالی که در اکراه، اراده موجود ولی آزاد نیست و در حقیقت رضا مخدوش است. در عین حال فعل و انفعالات ذهنی-روانی ناشی از اراده را حتی در خصوص مجانین محقق می دانند (وهابی،۱۳۹۰: ۲۲).

ارادۀ فعل یا ترک فعل، حالتی روانی می‌باشد که از اعصاب نشأت گرفته و فرماندهی آن را مغز عهده دار می‌باشد (پاد،۱۳۸۵: ۱۴۵) این امر بر پایۀ تصمیم، خواست و تمایل به رفتار متبلور می شود (وهابی،۱۳۹۰: ۲۱).

در نتیجه باید گفت که اراده پلی است بین ذهن مرتکب و ارتکاب عمل که با فقد آن، عمل ارتکابی که همان عنصر مادی جرم می‌باشد قابل انتساب به مرتکب نخواهد بود چرا که مسئولیت منوط به ارتکاب جرم به طور ارادی است (همان،۲۳).

همان‌ طور که گفته شد اراده در تمامی جرائم اعم از عمد و غیر عمد وجود داشته که در خصوص جرائم عمد لازم است که با قصد مجرمانه همزمانی و هماهنگی نیز داشته باشد (اردبیلی،۱۳۸۴: ۲۳۷).

ارادۀ رفتاری خاص همراه با ارادۀ نتیجه آن در نهایت منتج به احراز سوءنیت و عمد بودن می‌گردد. در حالی که با فقد اراده نتیجه، رفتار در ردیف شبه عمد قرار خواهد گرفت. فرض سوم فقد هر دو اراده (رفتار و نتیجه) است که در اینصورت رفتار، خطایی محسوب می‌گردد (شامبیاتی،۱۳۷۷: ۴۰۴).

در نتیجه نخستین عنصر رکن معنوی، ارادی بودن رفتار ارتکابی می‌باشد و در صورت غیر ارادی بودن رفتار ارتکابی منجر به جنایت، عنصر معنوی منتفی است. البته این اراده باید از یکسو اراده ای آزاد و مختار و از دیگر سوی ناشی از ذهن و روانی معقول و متعارف باشد (وهابی،۱۳۹۰: ۲۲).

۳-۲-۲- علم و آگاهی

علم در لغت به معنای دانش، معرفت، یقین و دانستن آمده و نقطه مقابل جهل و ظن است (معین،۱۳۸۵: ۷۵۶)

آگاهی نیز در لغت در معنای اطلاع، خبر، استحضار، وقوف و … استعمال می شود (همان،۲۱)

در این بخش ما قصد نداریم به تفصیل در خصوص نقاط مقابل علم و آگاهی و مواردی نظیر جهل و اشتباه صحبت کنیم. بلکه بحث تفصیلی این مطالب را به بخش عوامل رافع مسئولیت و اشتباه موکول می نمائیم. در اینجا ما برآنیم که صرفاً و به اجمال در خصوص نقش علم و آگاهی در جنایت نکاتی را متذکر گردیم.

علم و آگهی در ارتکاب رفتار عمدی مجرمانه عبارت است از: اطلاع فاعل به چگونگی، کیفیت و ماهیت عمل مجرمانه ارتکابی (اردبیلی،۱۳۸۴: ۲۳۴).

در نتیجه منظور از آن به هیچ وجه نمی تواند عدم جهل موضوعی و حکمی لااقل به طور مستقیم باشد. در واقع نمی توان علم و آگاهی از غیرقانونی و نامشروع بودن عمل را از عناصر لازم برای احراز رکن معنوی تلقی نمود.(جهل حکمی) اگرچه در خصوص جهل موضوعی نمی توان با این اطلاق سخن راند (همان،۲۳۴).

تمایز علم و آگاهی با قصد مجرمانه در خصوص موضوع آن دو است. علم و آگاهی در ارتباط با شرایط و اوضاع و احوال رفتار ارتکابی نظیر انسان بودن و زنده بودن مجنی علیه، کشنده بودن فعل ارتکابی و … مصداق می‌یابد. در حالی که قصد مجرمانه مربوط به نتیجۀ عمل نظیر قتل و ضرب یا جرح و … می‌باشد (وهابی،۱۳۹۰: ۲۶).اما شباهت آندو در این است که هم علم و آگاهی و هم قصد مجرمانه را باید برای تحقق و اثبات جنایات عمدی، احراز نمود. حال آنکه علم و آگاهی در جنایات غیر عمد فاقد اثر بوده و قصد مجرمانه نباید وجود داشته باشد.در نتیجه نقش علم و آگاهی در عنصر معنوی جنایت، علم و آگاهی به انسان بودن و زنده بودن مجنی علیه است. بدیگر سخن موضوع جنایت انسان زنده است که در قتل، حیات و در جنایت مادون قتل، جسم و روان وی مورد تعرض واقع می شود (پوربافرانی،۱۳۸۸: ۵۴)

علم به موضوع در جرائم عمد، در کتاب کلیات قانون مجازات فعلی، تحت عنوان شرایط مسئولیت کیفری و در مادۀ ۱۴۴ آن تصریح گردیده است.

۳-۲-۳- قصد و عمد

قصد را در لغت به آهنگ، نیت و مقصود (معین،۱۳۸۵: ۸۶۴) و نیز خواستن، در نظر داشتن، منظور کردن و در اندیشه کاری بودن معنا کرده‌اند (آذرنوش،۱۳۹۱: ۸۵۳). همچنین قصد را مصمم شدن به انجام عمل و نیز حصول نتیجۀ مجرمانه عمل تعریف کرده‌اند (جعفری لنگرودی،۱۳۷۷: ۵۴۷).

بی شک مهمترین عامل در عنصر معنوی قصد می‌باشد که مقسم جرائم و از جمله جنایات به عمد و غیر عمد است. این امر را می توان از تعاریف عمد نیز استنتاج نمود.

عمد در لغت به انجام کاری به قصد و اختیار (معین،۱۳۸۵: ۷۵۸) و در اصطلاح به قصد نتیجۀ عمل مجرمانه متضمن علم و اختیار معنا گردیده است (جعفری لنگرودی،۱۳۷۷: ۷۵۶). اصولاً فعل نمی تواند جدای از قصد بررسی گردد. با تدقیق در رابطۀ بین فعل و قصد می توان بین دو حالت قصد جنایت در جنایات عمد و حادثه و خطا در جنایات غیر عمد تفکیک قائل گردید (پی فلچر،۱۳۸۴:۱۰۸).

قصد به عنوان مقدمۀ جنایت عمد، هماره قابلیت تأثیرگذاری، انجام و عدم انجام و نیز تغییر را دارد؛ چرا که در ذهن مجرم و جانی وجود داشته و از طریق و با انجام رفتار جنایت بار، به منصۀ ظهور و بروز می‌رسد. حال آنکه تقصیر در خارج وجود داشته و به ناگاه رخ می کند (همان،۲۰۹).

در بسیاری از موارد، حقوق ‌دانان مفاهیم عمد و قصد را مرادف یکدیگر آورده اند. حال آنکه تدقیق در معانی آندو، جدایی آن ها را از یکدیگر نشان می‌دهد. این امر از مطالب فوق بخوبی قابل برداشت است.در واقع این قصد در نتیجه می‌باشد که جرم را در ردیف عمد قرار می‌دهد. در صورت فقد چنین قصدی، قصد فعل که مشترک جرائم عمد و غیر عمد است؛ به تنهایی کاری از پیش نبرده و در نتیجه جرم در شمول غیر عمد قرار خواهد گرفت.برخی عمد را منوط به برنامه ریزی قبلی، برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده، وسیله ارتکاب جرم می دانند (همان،۱۹۱).

و در نهایت اینکه مصاحبه در هر حال برای خوانندگان، شنوندگان و بینندگان مفید و مؤثر است؛ خواه این گفت و گو برای مطلع کردن مردم از یک واقعه و یا دادن اطلاعات تکمیلی درباره آن واقعه صورت گرفته باشد، یا خواه برای آشنا کردن آن ها با یک شخص و خواه برای سرگرم کردن آن ها. تکنیک مصاحبه به دو قسمت آماده کردن مصاحبه و اداره کردن آن تقسیم می شود که هر کدام به زیر گروه­هایی دیگر تقسیم بندی می‌شوند.

انواع مصاحبه: مصاحبه شفاهی و مصاحبه کتبی، مصاحبه گسترده و مصاحبه عمقی، مصاحبه هدایت شده و مصاحبه آزاد، مصاحبه خبری و مصاحبه تفسیری، مصاحبه های مطبوعاتی و رادیویی و تلویزیونی انواع متفاوت مصاحبه هستند.(محسنیان راد، ۱۳۷۱: ۲۰)

البته انواع مصاحبه در مصاحبه تلویزیونی در جدول زیر ارائه شده است:

مصاحبه
نوع
از نظر شکل

1. 1. اختصاصی

1. غیر اختصاصی(مطبوعاتی)

از نظر موضوع

1. 1. تک موضوعی

1. چند موضوعی

از نظر هدف

1. 1. بسته (هدایت شده)

از نظر شیوه پخش

1. 1. ضبط شده

1. زنده: استریویی یا از محل رویداد

از نظر آمادگی مقدماتی

1. 1. با تعیین وقت قبلی

1. بدون تعیین وقت

از نظر چگونگی طرح پرسش ها

1. 1. طرح پرسش قبل از مصاحبه

1. طرح پرسش به هنگام مصاحبه

از نظر ارتباطی

1. 1. رو در رو و مستقیم

1. با واسطه(تلفنی، ضبط صدا، تصویر و یا مکتوب)

از نظر منبع درخواست کننده

1. 1. به درخواست خبرنگار

1. به درخواست مصاحبه شونده

از نظر تصویربرداری تلویزیونی

1. 1. تک شات

1. 1. دو شات

1. 1. عمومی

1. 1. نشسته

1. 1. ایستاده

1. فعال

۲-۵-۲-۲- گزارش:

“محمدرضا محمدی فر” در کتاب “فرهنگ روزنامه نگاری” خود با توجه به اینکه گزارش یا رپرتاژ تلفیقی از خبر و تحققیق به اضافه­ی تشریح هنرمندانه واقعیات یک رویداد است، گزارش را این­گونه تعریف می­ کند:

« گزارش متن یا سخنی­است که یک کشمکش را از نگاه گزارش­گر ناظر برآن بیان می­ کند و نوعی خبر است که با روایت مستقیم خبرنگار شاهد رویداد، تهیه و ارائه می­ شود. گزارش به عبارتی می ­تواند بیان مشاهدات خبرنگار برای مخاطبان باشد، به نحوی که مخاطب احساس کند در محل رویداد حاضر است. به همین دلیل گزارش نیازمند عکس، فیلم و غیره است. گزارش اصولاً مانند خبر است و باید بدون گرایش و نقد و تفسیر بیان شود و فقط می ­تواند حاوی تحلیل باشد. یک گزارش خوب باید دارای ویژگی­هایی همچون مشاهده دقیق و یافتن زوایای پنهان باشد».

براین اساس اگر خبر را نوعی ماهی­گیری در رودخانه اطلاعات بدانیم، گزارش نیز نوعی غواصی در اعماق اقیانوس است که عملی به مراتب سخت تر و عمیق تر محسوب می­ شود.(محمدی فر،

گزارش تلویزیونی و انواع آن در زمینه خبر:

امروزه خبرنگاران در جریان فعالیت های روزانه خود به گردآوری، گزینش و تدوین رویدادهای متنوع اقدام ‌می‌کنند تا با همکاری عواملی چون تصویربردار، صدابردارو تدوین­گر حاصل تلاش خود را در بسته های دیداری یا شنیداری و دیداری و شنیداری از طریق فرستنده های رادیو تلویزیونی در اختیار مخاطبان قرار دهند.

معمولاً در شبکه های تلویزیونی گزارش­ها به دو نوع گزارش­های خبری و گزارش­های ویژه خبری تقسیم می­ شود و بر اساس تعریفی که از هر کدام صورت ‌می‌گیرد، ابعاد خاصی از رویداد در آن ها بررسی می­ شود.

گزارش خبری:گزارش خبری نوع خبر است که گزارش­گر، آن را با شرح و بسط بیشتر در رسانه تهیه می­ کند و مخاطب را به دریافت اطلاعات بیشتر درباره اصل رویداد هدایت می­ نماید.

کمپانی خبرپراکنی بریتانیا (B.B.C) نخستین شبکه خبری بود که عنوان گزارش خبری را برای گزارش­های ارسالی نمایندگان خود از سراسر جهان برگزید.

در گزارش خبری باید از شعار دادن، روایت تاریخ و سرگذشت دیگران، بیان بدیهیات و نقل مناسبت­ها و قصه گویی خودداری کردو بیش از هر چیز با بهره گرفتن از واقعیت­ها به بیان رویداد، البته با ابعادی وسیع­تر از خبر کوتاه پرداخت.

گزارش ویژه خبری: گزارش ویژه خبری نسبت به گزارش خبری محدوده گسترده­تری دارد. گزارش ویژه به لحاظ آنکه محدودیت زمانی کمتری نسبت به اصل خبر و گزارش خبری دارد می‌تواند با فراغ بال و تعمیق بیشتر به بررسی رویداد بپردازد.

معمولاً گزارش­های ویژه خبری به بیان نرم گونه خبر اقدام ‌می‌کنند که این گونه خبرها به رویدادهای غیررسمی مانند رویدادهای اجتماعی، تاریخی، مناسبت­ها، کشفیات و اختراعات، سرگذشت دیگران و در یک جمله روایت داستانی حوادث تقریباً غیر جدی می ­پردازد. براین اساس گزارش­گر می ­تواند گزارش خود را ‌با حالت نرم و تقریباً داستانی و روایی آغاز کند اما باید مراقب باشد که خود به قصه گویی صرف در طول گزارش تبدیل نشود. (معتمدنژاد، ۱۳۶۸، ۱۸۹ الی ۲۱۹)

۳-۵-۲-۲-تفسیر

جنبه ارزیابی ذهنی و قضاوت شخصی ‌در مورد رویدادهای خبری، تفسیر و اظهار نظر نام ‌می‌گیرد. مفسر یا نویسنده درمورد رویدادی که احتمالاً خبر آن جداگانه انتشار یافته است اظهارنظر می­ کند و در نوشته­هایش، استنباط، اندیشه و قضاوت شخصی و استدلال خاص خود را بیان می­ کند.(بدیعی و قندی، ۱۳۸۲: ۱۰۴)

۴-۵-۲-۲- خبر

درباره مفاهیم، تعاریف، ویژگی و دیگر مشخصه‌ های خبر قبلاً به تفصیل بحث شد.

۵-۵-۲-۲- عناصر خبری:

خبر هنگامی کامل است که از این عناصر بهره­مند باشد و آن ها را در متن خود به نمایش بگذارد. عناصر خبر غالباً به شکل پرسش­هایی هستند که متن خبر به آن ها می ­پردازد، آن ها را تشریح می­ کند و درباره آن ها به مخاطب اطلاعات می­دهد. خبر همانند قاب عکسی است که از پایه ها و ارکانی بهره­مند است که در علوم ارتباطات و فن خبرنویسی از آن با عنوان عناصر خبر یاد ‌می‌کنند. عناصر خبر تشکیل دهنده چارچوب اصلی خبر هستند که در واقع عوامل لازم را برای به وجود آمدن آن در اختیار می­گذراند و ‌به این شرح است:

• • چه کسی (که)؟ (Who)

• • کجا؟ (Where)

• • چه­وقت (کی)؟ (When)

• • چطور (چگونه)؟ (How)

• • چرا؟ (Why)

• چه چیزی (چه)؟ (What)

خبرنگار آزموده و رسانه ارتباطی قوی هرگاه می­خواهد رویدادی را به خبر تبدیل کند، تلاش می­ کند تا هر شش عنصر خبری را در بیان خود لحاظ کند. در نظر گرفتن این عناصر به غنای خبر می ­افزاید و تصویر جامعی از رویداد به مخاطب منتقل می­ کند.

در واقع رسانه هنگامی توانسته است خبر کاملی به آگاهی مخاطبان خود برساند که از بیشترین عناصر خبر استفاده کند و به بیشترین پرسش­های خبر (چه کسی، کجا، کی، چگونه، چرا و چه چیزی) پاسخ داده باشد اما این عناصر چه ویژگی­هایی دارند؟

گواینکه در بسیاری از مواقع ، فعالیت های ضد اجتماعی نوجوانان دلیل بر افسردگی های شدید می‌باشد ولی باید متوجه بود که شروع شخصیت پسیکوپاتی قبل از سن ۱۵ سالگی است . ‌بنابرین‏ در یک مصاحبه روانی کامل باید دریابیم که آیا در اوائل دوران نوجوانی او دست به دزدی زده است ؟از خانه و مدرسه فرار کرده ؟ اینگونه سوالات کمک می‌کند که شخصیت متهم در دوران نوجوانی بهتر درک شود.

ج- دوران بزرگسالی: برخی پایان دوره دبیرستان را دوره بزرگسالی و بعضی زمانی را که شخص از پدر و مادرش جدا می شود و برای خویش زندگی مستقلی ترتیب می‌دهند آغاز بزرگسالی فرض نموده اند. در هر حال در یک مصاحبه روانی باید کشف نمود که بزرگسالی چگونه آغاز شده به عبارت دیگر موقعی که شخص درک نموده که بیش از این نمی تواند وابستگی به پدر و مادر داشته باشد چگونه حس ‌کرده‌است . آیا احساساتی از قبیل خصومت، اضطراب ، افسردگی ، نا امیدی و بیچارگی نموده ؟ آیا از اینکه پدر و مادر خویش را ترک کرده ، احساس گناه و تقصیر نموده؟ مطالبی را که محقق باید به خوبی مطلع باشد ، شرح دقیق زندگی متهم در دوران بزرگسالی و طرز برخورد او با مسایل و مشکلات اجتماعی می‌باشد. تجربیات جنسی، عشق ها و شرح ازدواج متهم و زندگی زناشویی او باید به دقت پرسیده شود . دیده می شود که بدین وسیله علاوه بر آشنایی با شخصیت متهم تا حدودی از زندگی خانوادگی و زناشویی او که خود حاکی از روحیه متهم می‌باشد نیز آگاهی حاصل می شود.

۲-۱-۴-۴- چگونگی شخصیت مجرم قبل از وقوع جرم

این مرحله شامل بررس روابط فرد از نظر محبت به افراد فامیل و دوستان و آشنایان و همکاران و همکلاسان ، نوع تفریحات و سرگرمی ها ، وضع تحصیلی و میزان موارد و موفقیت و شکست در امر تحصیل یا کار ، نحوه سلوک همکاران فرد و بالعکس ، طرز رشد و نحوه شخصیتی متهم، محیطی که در آن پرورش یافته، شخصیت هایی که در دوران زندگیش با آن ها سرو کار داشته، طرقی که خودش را با محیط انطباق داده و بالاخره انواع مکانیسم های دفاعی که اختیار کرده، طرز تفکر و شخصیت افرادی که در محیط او زندگی کرده درجه نفوذ آن ها در متهم به خصوص سیستم فکری و عقاید او ‌در مورد مذهب و امور اجتماعی است که این اطلاعات لازم توسط مددکار اجتماعی جمع‌ آوری می شود . البته قسمتهای تخصصی را کارشناسان روانی بررسی و گزارش می نمایند.

۲-۱-۴-۵- وضعیت روانی

ارزیابی وضعیت روانی مجرم توسط روان شناسی کلینیکی ، روان سنج دورا پزشک انجام می شود.

الف- روان سنج با انجام تست های مختلف هوش و تست های شخصیتی و در صورت لزوم، تست های تکمیلی دیگری که بتواند شناخت بهتری از مجرم به دست دهد نظریه خود را اعلام می‌کند.

ب- روان شناسی کلینیکی و مصاحبه روانی: با انجام مصاحبه و درک حالات روانی و تغییر محتویات ناخود آگاه و بررسی فعالیت‌های عالیه روانی مثل حافظه، دقت تمرکز، اطلاعات عمومی، قضاوت، آگاهی و تعیین وضع خلقی متهم نظر می‌دهد. (طریقتی،پیشین، ۱۳۶و ۱۳۷)

۲-۱-۵- مراحل تشکیل پرونده شخصیت

۲-۱-۵-۱- ابسرواسیون ^[۶] قبل از دادرسی (مرحله تحقیق )

موسسین مکتب تحققی، ابسرواسیون در مرحله تحقیق را به منظور شناسایی حالت خطرناک و متناسب نمودن کیفر با شخصیت بزهکار ضروری دانسته و معتقدند که در تعیین کیفر، نباید به جنبه موضوعی و مناسب بودن مجازات با نوع جرم ارتکابی توجه شود.

بلکه باید متهم را در مرحله تحقیق، تحت ابسرواسیون قرار داد و پس از کسب اطلاعات لازم راجع به وضع خانوادگی و محیط اجتماعی و وضع جسمی، روانی او تصمیمات لازم اتخاذ شود. تحقیقات از محیط خانواده و تحصیلی، همسایه و اجتماعی متهم شروع می شود تا بازپرس به اعمال و اخلاق و روحیه متهم و علل ارتکاب جرم پی برد.

برای تعیین میزان مسئولیت متهم، بازپرس می‌تواند از روانشناس و روان پزشک و پزشک قانونی، تقاضای اظهار نظر نماید. خلاصه تحقیقات در پرونده منعکس می‌گردد. در اکثر ممالک شرقی ، بازداشتگاه ها دارای بخش روانی مجهز هستند که به موجب قوانین کیفری و طبق دستور بازپرس و یا بنا به درخواست ذی نفع ، از متهم آزمایش روانی به عمل می آورند. متاسفانه ابسرواسیون در مرحله تحقیق در قانون آیین دادرسی کیفری ایران پیش‌بینی شده است و تنها در یک مورد ‌در مورد اطفال بزهکار که آن هم در ماده ۲۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری به اختیار دادگاه نهاده شده است. (دانش،۱۳۴۶،چ۲، ۲۲۶و ۲۲۷)

۲-۱-۵-۲- ابسرواسیون بعد از محکومیت

جهت تعیین روش مناسب اصلاحی ، تربیتی و درمانی ، محکوم علیه تحت ابسرواسیون قرار می‌گیرد. هرگاه محکوم علیه در مرحله بازپرسی و تحقیق تحت ابسرواسیون قرار گرفته باشد، ابسرواسیون بعدی مکمل ابسرواسیون قبلی خواهد بود(همان، ۲۲۹،۲۲۸)

خوش بین باید بود که این مسئله یعنی تشکیل پرونده شخصیت بعد از دادرسی و برای اجرای حکم، علی الخاصه در خصوص مجازات حبس در آیین نامه سازمان زندانها و اقدامات تامین و تربین در موارد ۴۲ و ۵۹ این قانون برای شناسایی شخصیت بزهکاران و برای طبقه بندی آنان در زندان در نظر گرفته شده است که اگر به طور علمی و دقیق صورت بگیرد نقش مؤثری در اصلاح و بازپروری مجرمین خواهد داشت.

۲-۲- لزوم شناسایی شخصیت بزهکار

۲-۲-۱- راه های شناخت شخصیت بزهکار

۲-۲-۱-۱- شناخت شخصیت در محیط آزاد

در این روش ، فردی که مورد شناسایی قرار می‌گیرد به زندگی عادی ، اجتماعی خود ادامه می‌دهد ، بازپرسی یا قاضی اطفال یا مقامات صلاحیت دار دیگر، به وسیله مددکاران اجتماعی و متخصصین اطلاعات لازم را راجع به وضع خانوادگی ، جسمی، روانی، تحصیلی ، کار و محیط تفریحی جمع‌ آوری نموده و تمام اعمال و رفتار و ‌معاشرت‌های او را ، مددکاران اجتماعی یا اعضاء حمایت زندانیان یا اعضاء و انجمن های خیریه تحت مراقبت قرار می‌دهند.

مددکاران اجتماعی با افراد خانواده کارفرما یا مربیان آموزش ، دوستان و همسایگان فرد مورد آزمون دائماً در تماس بوده ، برای رفع مشکلات و حل اختلافات و پیشگیری از انحراف مجدد ، اقدامات لازم را به عمل می آورند و در صورت لزوم ، آزمایش‌های پزشکی و روان پزشکی گرفته و مراتب را به مقامات دستور دهنده ( بازپرس، قاضی اطفال ، قاضی محکمه کیفری) اعلام می‌کنند. از اشکالات اساسی این روش شناسایی ، طولانی بودن مدت آن و عدم دقیق بودن اطلاعات به دست آورده می‌باشد. (همان، ۲۲۶ و ۲۳۰)

۲-۲-۱-۲- شناخت شخصیت در محیط بسته

جهت تحقیق و بررسی دقیق علل ارتکاب جرم و پیشنهاد روشی که بایستی ‌در مورد بزهکار اجرا گردد ، او را در یک مرکز علمی ، برای مدت معین نگهداری کرده و متخصصین مربوط از لحاظ روانی، جسمی ، وضع خانوادگی ، اجتماعی و غیره بزهکار را مورد آزمایش و تحقیق و پژوهش قرار می‌دهند. در مدت این روش ، رئیس مؤسسه‌ ، مربیان اخلاقی ، مددکاران اجتماعی، پزشک ، روان پزشک ، مراقبین و تمام کسانی که با آزمون شونده تماس دارند اعمال ، رفتار ، کردار او را گزارش می‌دهند . پس از اتمام دوره ابسرواسیون تمام افرادی که با آزمون شونده در تماس بوده اند با متخصصین مربوط (پزشک ، روان پزشک ، مددکاران اجتماعی، مربیان اخلاقی و غیره) تشکیل جلسه داده ، روشی را که باید ‌در مورد آزمون شونده اجرا گردد پیشنهاد می‌کنند. از مزایای این روش این است که آزمون شونده دائما در اختیار متخصصین است و تمام اعمال و رفتار او مراقبت می شود.

بهداشت صنعتی «عبارت از فراهم آوردن موجبات سلامتی، تندرستی و شادابی روح و جسم کارکنان در محیط کار (و همچنین مراجعان به سازمان) و رعایت اصولی که از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کارهای صنعتی جلوگیری می‌کند.^[۳۲] عمدتاً در سازمان‌ها به برنامه های ایمنی نسبت به برنامه های سلامت کارکنان توجه بیشتری می‌شود، البته این رویکرد نیز به تدریج دستخوش تغییر شده است. آمارها نشان می‌دهد که بیماری‌ها می‌توانند هم‌اندازه یا حتی بیشتر از حوادثی که برای کارکنان اتفاق می‌افتد، برای سازمان هزینه داشته باشد. از این رو بسیاری از سازمان‌ها تلاش می‌کنند تا مخاطرات بهداشتی محیط کار را برطرف نمایند.^[۳۳]

• سیاست ها و اقدامات شرکت:

خط مشی های غیرمنعطف باعث برانگیختن احساسات منفی درشغل می شود و خط مشی های منعطف باعث رضایت ازشغل می شود. بهترین سازمان‌ها آنهایی هستند که اهداف کارکنان شان با اهداف سازمانی در یک جهت است یا دست کم این اهداف با یکدیگر تطابق دارد.

ارتباط از بالا به پایین مدیران با زیردستان جهت روشن کردن مأموریت سازمان، شرح خط مشی ها و قوانین سازمان، آموزش کارکنان، شرح ارتباط مشاغل با یکدیگر، آگاه کردن کارکنان از موقعیت سازمان و شرایط بازار باعث افزایش مشارکت کارکنان در فرایند تصمیم گیری و رضایت شغلی آنان می‌گردد. مطالعات گوناگون نشان داده است که مشارکت چنانچه با انگیزه ارج نهادن به دانش واطلاعات، تجربه و توانایی‌های کارکنان و توجه به شرایط تصمیم گیری و میزان بلوغ و پذیرش کارکنان نسبت به تصمیم مورد نظر همراه باشد، بر کاهش مقاومت در برابر تغییرات، کاهش تعارضات، افزایش کیفیت تصمیمات، بهبود روابط، افزایش کارایی و اثر بخشی، ارتقاء سطح روحیه و رضایت شغلی کارکنان و در نتیجه بهره وری سازمان، مؤثر خواهد بود و رضایت از شغل نیز بر کاهش غیبت و کم کاری، انتقال و استعفاء و همچنین افزایش تفاهم و همکاری گروهی و علاقمندی به شغل و سازمان مؤثر است.^[۳۴]

مدیران با به‌کارگیری سیاست‌ها و خط‌مشی‌های صحیح و مناسب در جهت جذب نیروهای تخصصی، تقسیم منصفانه کار در بین کارکنان، تشویق آنان به مشارکت در امور و تصمیم‌گیری‌ها، و ارزیابی در فواصل زمانی مختلف، هر چه بیشتر و بهتر می‌توانند در جهت بهسازی سازمان و بهره‌وری از کارکنان گام بردارند.^[۳۵]

• سرپرستی و مدیریت:

تحقیقات نشان می‌دهد که اگر رئیس واحد از نظر کارکنان صمیمی باشد، افراد را درک نماید، به عملکرد خوب پاداش نیکو بدهد، به نظر ها و دیدگاه های کارکنان احترام بگذارد و در نهایت به افراد توجه کند، رضایت شغلی افزایش خواهد یافت.^[۳۶]

زمانی که کارمند می‌داند بدون هیچ دغدغه ای می‌تواند مشکلات و مسائل کاری اش را با سرپرست خود مطرح نماید، در ارتباطش با مافوق احساس راحتی می‌کند و در حضور وی بدون هیچ نگرانی فعالیت کاری خویش را انجام می‌دهد .

کارکنانی که همواره با طیف گسترده ای از افراد با خصوصیات فرهنگی،مذهبی و اجتماعی متفاوت در ارتباط هستند در شرایطی که با مافوق خود روابط بهتری داشته باشد و همچنین در انجام وظایف از آزادی عمل بالاتری برخوردار باشد بهتر می‌تواند شرایط حاکم بر محیط کارش را مدیریت نماید و نهایتاً رضایت شغلی بالایی خواهد داشت .

در این راستا پیشنهاد می‌گردد که سرپرست علاوه بر تلاش در جهت حل مشکلات کاری کارکنان در جهت حل مشکلات شخصی آن ها نیز گام برداشته ، در مجالس و میهمانی های آن ها شرکت نموده و در زمان هایی نیز نسبت به برگزاری جلسات خصوصی در ارتباط با موضوعات شخصی و همچنین کاری اقدام نماید و به طور کل شرایطی را در محیط کار فراهم نماید که کارمند با آسودگی خاطر بتواند با مافوق خود تعامل برقرار نماید.

• روابط شخصی:

دوستی و صمیمیت در روابط میان کارکنان یک محرک قوی انگیزشی بشمار می‌آید که منجر به رضایت می‌شود. این روابط شامل روابط افراد با مافوق وغیره می‌باشد. ایجاد روابط انسانی صحیح باعث شده که افراد از انزوا بیرون آمده و ضمن وابستگی به گروه کاری به استقلال برسند.

مردم علاقمندند با افرادی کار کنند که میان ایشان محبت متقابل حکم فرماست. هر کارگر یا کارمند علاقمند است که همکارانش دوستان مهربان او باشند و نیز مورد محبت مدیرش قرار بگیرد و همواره نظر او را درباره خودش بداند. همچنین، مدیر به پیشرفت کارمند یا کارگرش توجه کند و حتی این توجه خود را به او بگوید.

• حقوق و مزایا:

یکی از عمده ترین بحث ها پیرامون موضوع مدیریت منابع انسانی بحث حقوق و دستمزد است. هر چند که تاکنون یک قاعده کامل و خدشه ناپذیر ‌در مورد نحوه پرداخت حقوق و دستمزد تدوین نشده است، لیکن ویژگی های مختلفی مورد اتفاق صاحب نظران است. از جمله اصلی ترین این ویژگی ها، عدالت در پرداخت است. لایحه نظام هماهنگ نیز ادعای زمینه سازی برای تحقق چنین امری را داشته است. احساس عدم وجود عدالت در بین آنانی که دریافت کننده حقوق هستند، زمینه ساز دلسردی، ضعف انگیزه و یا حتی غلبه روحیه تخریب گری بر افراد می شود که تمامی این ها موجب افت شدید بهره وری نیروی کار می شود.

شمار فراوانی از اعتصاب های کارگری و حتی کارمندی، کم کاری ها، عدم انگیزش و نارضایتی های شغلی، موارد ترک خدمت و … که در همه جای جهان روی می‌دهد، زائیده بی توجهی به انگیزه های مادی و نابرابری های پرداخت یا کمبود مقررات و روش های منظم، منطقی و منصفانه حقوق و دستمزد است.^[۳۷]

مسئله حقوق و دستمزد از گذشته دور مد نظر اندیشمندان علوم رفتاری و اقتصادی بوده است. آدام اسمیت بنیان گذار علم اقتصاد درباره مزد و سود کارگر و سرمایه در خدمات مختلف چنین اظهار نظر می‌کند:

همه محاسن و معایب خدمات مختلف کارگر و سرمایه در مناطق همجوار، باید یا کاملاً برابر باشد و یا منجر به برابری آن ها گردد. اگر در یک منطقه، شغلی باشد که مزایای آن کمتر یا بیشتر از سایر مناطق همجوار باشد، ‌در مورد اول که مزایا زیاد است تعداد بیشماری از افراد به آن منطقه سرازیر می‌شوند و ‌در مورد دوم عده ای آن را ترک می‌گویند، به طوری که محسنات آن به زودی به سطح استخدام کارگر و سرمایه در بخش دیگر می‌رسد. این وضع حداقل درباره جوامعی صادق است که همه چیز به جریان طبیعی خود سیر می‌کند یعنی جایی که آزادی کامل هست، و جایی که مردم آزادند هر شغلی را که مناسب می بینند انتخاب کنند و هر وقت که فکر کردند مناسب نیست، آن را عوض کنند.^[۳۸]

به عبارت دیگراگر جنین قبل ازپایان دوره حمل ‌و کامل شدن به صورت مرده ازرحم خارج شود بدان سقط گویند مانند آن که جنین در۶ ماهگی به صورت زنده ازرحم خارج شود.

گفتار سوم: انواع سقط جنین

درمورد سقط جنین سه نوع تقسیم بندی وجود دارد:

۱-تقسیم بندی مبتنی برعنصر قانونی ومجازات های مترتب برآن که به سقط جنین مستوجب قصاص ودیه وتعزیرات تقسیم می شود.

۲-تقسیم بندی مبتنی برعنصر محتوی جرم که به سقط جنین عمدی وغیر عمدی ‌و خطای محض تقسیم می شود.

۳-سومین وشایع ترین تقسیم بندی مبتنی ‌بر نظر پزشکی قانونی می‌باشد وشامل دودسته سقط جنین ارادی وغیر ارادی می‌باشد که به توضیح درمورد آن می پردازیم.

بند اول: سقط جنین غیر ارادی

سقط جنین طبیعی یا غیر ارادی که درصد زیادی از سقط جنین ها را به خود اختصاص می‌دهد براثر عوامل ژنتیکی ومحیطی وتاثیر آن ها برارگان ها صورت می‌گیرد .در این صورتبین عمل زن وبروز سقط جنین هیچ رابطه ای وجود ندارد وعمل سقط بدون اراده وعمل مادی، اعم از عمدی وغیر عمدی صورتا می‌گیرد .بدیهی است که برای این نوع سقط جنین مجازاتی پیش‌بینی نشده است زیرا این عمل غیر ارادی وفاقد عناصر عمومی تشکیل دهنده ی جرم می‌باشد .


درپاره ای موارد وجود عوامل محیطی وتاثیر آن ها برارگانهایی که به نحوی دربدن زن پرورش ونگهداری جنین رابرعهده دارند، باعث سقط جنین ازنوع غیر ارادی می‌گردند. منشأ ایجاد چنین حالتی ازسقط معمولا زمینه‌های ضعف جسمانی یا عملکرد غیر صحیح اعضایی دربدن زن است .باید درنظر داشت که عواملی از قبیل بیماری‌های عفونی، آلبومینوری، وجود ضایعات رحمی ومسمومیتهای دارویی، مسمومیت های حاصله ازسرب، جیوه، فسفر، گازکربنیک، مرفین، مسهل ها ازطریق تاثیر ‌در مکان‌های مختلف چون محیط‌های کارگری ونامنظم کردن قاعدگی ودرنتیجه مختل کردن عملکرد دستگاه تولید مثل آنان، اهدافی ازقبیل سیفلیس ‌در زنان وناراحتی های عصبی وهیجانات روحی می‌توانند موجب بروز سقط جنین ازاین نوع شوند.^[۲۵]

درمواردی که تاثیر این عوامل به قدری نباشد که منجر به بروز سقط گردد، تاثیرات سویی درجنین خواهد داشت که گاه دراواخر عمر با او خواهد بود این عوامل طبعاً جامعه را نیز دستخوش پیامدهای آن خواهد ساخت. همچنین عوامل روانی ازجمله غم و شادی، هیجان واضطراب زن باردار وعوامل فیزیکی چون اشعه ایکس، کمبود کلسیم، فسفر، ویتامین ب، ث ود، تغذیه نامناسب دردوران حاملگی، اعتیاد مادر وسایر عوامل نیز درشکل گیری جنین وشخصیت وی مؤثر است .

تذکر این نکته نیز لازم است که: دربسیاری ‌از بانوان علل ارثی وتشریحی مرضی وعلل ناشناخته ودیگر زمینه خاصی برای سقط جنین دارند وبا پیشامد کوچکی درزندگی مانند هیجانات غم آور ویا شادی بخش ومشاهده یک صحنه تصادف یا نزاع، بدون آنکه ربطی به آنان داشته باشد، ویا درصورتی که مورد ایراد ضرب یا حمله مستقیم قرار گیرند، سقط جنین می کند، … اغلب این افراد هول وتکان ‌را موجب سقط جنین می دانند که از نظر پزشکی، مسموع وقابل طرح نیست، زیرا این افراد اگر زمینه آماده برای سقط نداشته باشند تا جنین آنان مورد صدمه قرار نگیرد، سقط صورت نمی گیرد .

آنچه این نوع ازسقط جنین را ازانواع دیگر متمایز می‌کند فقدان عنصر ارائه وفعل مادی، اعم از عمد یا غیر عمد ‌در بروز سقط است درحقیقت نمی توان مرتکبی برای آن فرض کرد. حتی درموردی که زنی علی‌رغم اطلاع ازلزوم رعایت احتیاطات لازم وبدون وجود قصدی صرفاً به منظور مسافرت سوار اتوبوس شود ودراثر ‌تکانه‌ای شدید اتوبوس جنین خودرا سقط کند، رابطه علیت بین عمل زن وبروز سقط وجود ندارد، پس چنین سقطی نیز غیر ارادی شناخته می شود.^[۲۶]

بند دوم: سقط جنین ارادی:

سقط جنین ارادی یکی ازپیامدهای روابط جنسی بدون برنامه ریزی است که معمولا زنان اولین قربانیان آن هستند.ارقام مرگ زنان دراثر سقط غیر بهداشتی بسیار بالا است. شیوع سقط جنین های ارادی میان زنان ایران حاکی ازآن است که می توان ‌به این پدیده به عنوان مسئله ای اجتماعی نگریست که علی رغم منع قانونی وعرفی زنان دربرابر حاملگی های ناخواسته وبدون برنامه ریزی بدان مبادرت می ورزند. پیامدهای آن نیز شامل حال زنان می شود.

سقط ارادی فرایند طبیعی است که دربارداری ناموفق پیش می‌آید. اماسقط القا شده ممکن است به علت استفاده ازدارو یا دیگر مواد یا عمل جراحی که باقی مانده محتویات رحمی را پاک سازی می‌کند اتفاق می افتد. برای دوسوم ‌از زنان جهان سقط جنین قانونی میسر است . بااین حال برخی کشورها همچنان ‌از قوانین محدود کننده سقط استفاده می‌کنند.

الف) سقط جنین درمانی

سقط جنین درمانی نوعی ازختم بارداری است که جنبه درمانی دارد ومعمولا با مشاوره ی پزشکی ونظر کارشناسی پزشکی قانونی واجازه رسمی مقامات قضایی انجام می‌گیرد. به عبارت دیگر، خاتم دادن عمدی به حاملگی بنابه لزوم پزشکی ، سقط طبیعی یا سقط درمانی نامیده می شود.،^[۲۷]

سقط درمانی معمولا درمواردی انجام می شود که ازنظر پزشکی ادامه ی بارداری برای مادر خطرناک باشد یا موجب تشدید عوارض بیماری یا وخامت حال اوگردد ونیز درمواردی که ‌بر اساس آزمایش وتشخیص پزشکان ،جنین ناهنجار وناقص الخلقه به وجود می‌آید. ‌بنابرین‏ سه علت برای سقط جنین درمانی قابل تصور است :

۱-حفظ حیات مادر، هنگامی که خارج نکردن جنین ازرحم وی یا وضع حمل، آن را به خطر بیندازد.

۲-حفظ سلامتی مادر، هنگامی که بقای جنین موجب آسیب ‌و صدمه به سلامت جسمی وروانی مادر شود؛

۳-وضعیت جنین وجلوگیری از تولد نوزاد ناقص الخلقه و معلول که دارای صدمات بدنی قابل تشخیص دررحم مادر می‌باشند.

‌بر اساس مبانی فقهی ، سقط جنین جز درموارد خاص، کارحرامی است .فقها دلایل خاص وعامی برای حرکت سقط جنین مطرح می‌کنند ‌و دلائل عام شامل آیه ۱۲ سوره ممتحنه ،آیه ۳۲ سوره مائده وآیات ۸و۹ سوره تکریم است .دلایل خاص را شامل اولویت (حرمت سقط نطفه) تأخیر رحم، اجماع و… می دانند .

بااین حال ،فقها سقط جنین را درصورت مرگ جنین دررحم مادر وبه خطر افتادن حیات مادر جایز می دانند .ازنظر پیش ترفقهای شیعه، چون ترجیحی بین جان مادر وجنین وجود ندارد، پایان دادن به حاملگی وبه خطر انداختن جان جنین جایز نیست؛ در این صورت باید منتظر ماند تا مادر یا جنین یکی بمیرد ودیگری زنده بماند.در این زمینه، دیدگاه های متفاوتی ازسوی فقها مطرح است، برهمین مبنا مقنن ‌در سال‌ ۱۳۸۴، راه حل مناسبی برای بخش عمده ای ‌از مشکلات سقط جنین با تصویب ماده واحده سقط درمانی برداشت.

بااین حال مواردی وجود دارد که مقنن باید با استناد برفقه پویا، برای آن راه حلی بیابد:موارد مثل جنین ناشی از زنای با محارم، جنین ناشی از تجاوز به عنف یا بیماری‌های تهدید کننده جان مادر بعدازچهارماهگی جنین وامثال این موارد.