یکی از مسائلی که در سال‌های اخیر از مهمترین حوزه های تحقیق در روانشناسی تربیتی بوده و هست، حوزه ی هوش هیجانی و نقش مهمی است که این نوع از هوش در چگونگی سازگاری و موفقیت افراد ایفا می‌کند. نظریه هوش هیجانی بر حسب نظر سالووی و مایر ۱۹۹۰، حوزه ی وسیعی از توانایی‌های مرتبط با شناخت و به کارگیری هیجانات را در بر می‌گیرد، اساساً در ارتباط با جوانب مختلف هوش و رفتار افراد مورد مطاعه قرار گرفته است. این سازه ی روانی، که بیش از همه توسط بار- آن،۱۹۹۷ و گلمن،۱۹۹۵ مطالعه شده است، از جهات انگیزشی،مناسبات درون فردی و مناسبات بین فرد مورد تحقیق قرار گرفته و برخی از روانشناسان از جمله بار- آن و پارکر (۲۰۰۰)، رابطه ی هوش هیجانی با پنج مؤلفه شخصیتی (روان نژندی^[۲۹]، برون گرایی^[۳۰]، گشادگی رویی^[۳۱]، سازگاری^[۳۲] و وظیفه شناسی^[۳۳]) را نیز بررسی کرده‌اند.

جدول ۲-۱) ظهور مفهوم هوش عاطفی (مایر، ۲۰۰۱)

۱- سال‌های ۱۹۶۹- ۱۹۰۰ هوش و عواطف به عنوان حوزه های جداگانه و محدود

مطالعه هوش: طی این دوره قلمرو روان آزمایی هوش توسعه یافت و فناوری پیچیده و پیشرفته آزمون های هوش به وجود آمد.

مطالعه عواطف: در حوزه ی عواطف، مباحث پیرامون مسئله مرغ و تخم مرغ بود که کدام ابتدا به وجود آمده است، اول واکنش های فیزیولوژیکی به وجود می‌آیند بعد هیجان یا بالعکس. در حیطه های دیگر داروین روی موضوع وراثت و تکامل و پاسخ های هیجانی بحث می کرد، اما طی این دوره، اغلب عاطفه به عنوان موضوعی که تحت تأثیر عوامل فرهنگی قرار می‌گیرد، مورد توجه بود. مطالعه های مربوط به هوش اجتماعی، در همان زمان که ارزیابی هوش مطرح شد و فعالیت های علمی ‌در مورد هوش کلامی و استدلالی در جریان بود، تعدادی از روانشناسان جهت شناسایی هوش اجتماعی تلاش می‌کردند. اما در کل می توان گفت تلاش ها در این مسیر تا حد زیادی دلسرد کننده و مفاهیم هوش محدود به شناخت بود.

۲- سال‌های ۱۹۸۹- ۱۹۷۰ مطالعات اولیه پیرامون هوش عاطفی

مطالعه های اولیه ‌در مورد هوش عاطفی طی این دو دهه صورت پذیرفت. در این دوره حوزه های شناخت و عاطفه مورد بررسی قرار گرفتند تا مشخص شود که عواطف و شناخت چگونه روی یکدیگر تأثیر متقابل دارند. اعتقاد بر این بود که افراد افسرده نسبت به سایرین ممکن است واقع بین تر و دقیق تر باشند و نوسان های خلقی ممکن است خلاقیت را افزایش دهند همچنین در این دوره حوزه ی ارتباطات غیر کلامی توسعه یافت و مقیاس هایی برای دریافت اطلاعات غیر کلامی (که گاهی عاطفی هستند) از چهره و قیافه ی افراد، اختصاص یافت. در حوزه ی هوش مصنوعی بررسی ها و آزمایش ها ‌در مورد این موضوع بود که رایانه ها چگونه می‌توانند حالت های عاطفی را درک نمایند.

نظریه جدید گاردنر ‌در مورد هوش چندگانه، از هوش درون فردی نام می‌برد که به توانایی دریافت و نمادپردازی عواطف اشاره داشت. کار آزمایش ‌در مورد هوش اجتماعی به درک این موضوع منجر شد که هوش اجتماعی شامل مهارت های اجتماعی، مهارت همدلی، نگش های جامعه پسند، اضطراب اجتماعی و عاطفی بودن می‌باشد.

۳- سال‌های ۱۹۹۳- ۱۹۹۰ ظهور هوش عاطفی

در این دوره ی چهار ساله که از ابتدای دهه ی ۱۹۹۰ شروع می شد مایر و سالووی چند مقاله در زمینه هوش عاطفی منتشر کردند. مقاله ها زمینه ی مناسبی را برای مطرح شدن مفهوم هوش عاطفی فراهم نمودند. در همین زمان نتیجه مطالعه ای که شامل معرفی اولین مقیاس ارزیابی توانایی هوش عاطفی بود با همین نام منتشر شد. همچنین در این دوره زیربناها و مفاهیم بنیادی هوش عاطفی به ویژه در زمینه علوم عصبی، توسعه پیدا کرد.

۴- سال‌های ۱۹۹۷- ۱۹۹۴ رواج و گسترش مفهوم هوش عاطفی

با انتشار کتاب هوش عاطفی توسط گلمن (روزنامه نگار) آثار و نوشته های علمی در این حوزه گسترش پیدا کرد. این کتاب پر فروش در سطح دنیا در تیراژ بالا انتشار یافت. مجله ی تایمز برای نامیدن مفهوم هوش عاطفی از EQ استفاده کرد. تعدادی از مقیاس های شخصیت تحت عنوان هوش عاطفی منتشر شدند.

۵- از سال ۱۹۹۸ تاکنون. تحقیق بر روی هوش عاطفی و نهادینه شدن آن در محافل علمی

به موازات ابداع آزمون های جدید برای سنجش هوش عاطفی و چاپ مقاله های پژوهشی در این زمینه، چندین تحقیق جهت شفاف ساختن مفهوم هوش عاطفی در حال انجام می‌باشند.

۲-۱-۴- تعاریف هوش هیجانی

هوش هیجانی به وسیله مایر و سالووی ‌به این صورت تعریف شده است: «هوش هیجانی عبارت است از توانایی ادراک عواطف، جهت دستیابی به عواطفی سازنده که به کمک آن ها بتوان به ارزیابی افکار، فهم عواطف و دانش عاطفی خود پرداخت و با بهره گرفتن از آن بتوان موجبات پرورش احساسات و رشد هوشی خود را فراهم ساخت(مایر و سالووی،۱۹۹۷). به نظر مارتینز(۱۹۹۷)، هوش هیجانی یک سری مهارت‌های غیر شناختی، توانایی ها و ظرفیت هایی است که توانایی فرد را در مقابل مطالبات و فشارهای بیرنی مقاوم می‌سازند. ویسینگر،هوش هیجانی را هوش به کارگیری عاطفه و احساس در جهت هدایت رفتار، افکار، ارتباط مؤثر با همکاران، سرپرستان، مشتریان و استفاده از زمان در چگونگی انجام دادن کار برای ارتقاء نتایج تعریف می‌کند (ویسینگر، ۱۹۹۸).

هوش هیجانی طبق نظر گاروی (۱۹۹۷) شامل چندین توانایی است که عبارتند از: توانایی پیگیری و با انگیزه بودن، توانایی کنترل تکانه ها، توانایی کنترل هیجانات و همدلی کردن. بار- آن نیز معتقد است که هوش هیجانی مجموعه ای از توانایی ها و قابلیت‌ها و مهارتهایی است که فرد را برای سازگاری با محیط و کسب موفقیت در زندگی تجهیز می‌کند و صفت هیجانی در این نوع هوش رکن اساسی است که آن را از هوش شناختی متمایز می‌کند (بار- آن، ۱۹۹۹).

۲-۱-۵- دیدگاه های موجود در باب هوش هیجانی

نگاهی به تعاریف متعدد هوش هیجانی دو خط نظری کلی را در این زمینه نشان می‌دهد: یکی دیدگاه اولیه از هوش هیجانی است که آن را به ‌عنوان نوعی از هوش تعریف می‌کند که هیجان و عاطفه را نیز در بر می‌گیرد. دوم دیدگاه ترکیبی که هوش هیجانی را با سایر توانایی ها و ویژگی‌های شخصیتی نظیر انگیزش ترکیب می‌کند.

۲-۱-۵-۱- دیدگاه توانایی (پردازش اطلاعات)

اصطلاح هوش هیجانی، اولین بار از سوی سالووی و مایر(۱۹۹۰)، به ‌عنوان شکلی از هوش اجتماعی مطرح شد. الگوی اولیه آن ها از هوش هیجانی سه حیطه از توانایی ها را شامل می شود:

1. 1. ارزیابی و ابراز هیجان: ارزیابی و ابراز هیجان در خود با دو مؤلفه کلامی و غیرکلامی،همچنین ارزیابی هیجان در دیگران با مؤلفه های فرعی ادراک غیر کلامی و همدلی مشخص می شود.

پرسشنامه پنج عاملی بزرگ شخصیت توسط گلدبرگ (۱۹۹۶)ساخته شده است ودارای ۵۰گویه است که هر یک از پنج بعد بزرگ شخصیت را توسط ۱۰گویه می سنجد. برای هر یک از گویه ها، آزمودنی های خودرا مقیاس لیکرت پنج درجه ای شامل گزینه:عمدتاً نادرست،تا حدودی نادرست، نه درست ونه نادرست، تا حدودی درست وعمدتادرست، از ۱تا۵درجه بندی می‌کنند .در پژوهشی که توسط مرادی (۱۳۸۴)انجام شد .ضریب قابلیت اطمینان برای این پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برابر با ۷۹%به دست آمده است .(جان وپروین ،۲۰۰۳)

۲-۱۴نتیجه گیری شخصیت:

با وجودی که اغلب روانشناسان قبول دارند که می توان مردم را بر حسب ویژگی های شخصیتی شان توصیف کرد اما نظریه پردازان هم چنان به بحث ‌در مورد تعداد ویژگی های اصلی سازنده شخصیت انسان ادامه می‌دهند.از آنجا که روانشناسی ادعا می‌کند که یک علم تجربی است .ممکن است گمان می رودکه همه گزاره های نظری شخصیت شناسی نتیجه تحقیقند،اما تحقیق یا اکتشافی است یا تاییدی. البته مهم است که تأکید کنیم بر اینکه نظریه های شخصیت، منحصراً یا حتی اولا و بالذات بر معرفت تجربی مبتنی نیستند، زیرا معرفت تجربی که در دسترس شخصیت شناس است. هنگامی که درکنارغنا و پیچیدگی انسان‌ها و زندگی هایشان گذاشته شود، کافی نیست وگاهی به قدری متعصبانه است .که باید به صورت جدی کلیتش محدود شود.شمول نظریه های شخصیت نسبت به گزاره هایی که مبنای محکمی در تحقیق ندارند.صرف نظر از اینکه زیانبارنیست، در مرحله ی اولیه رشد این حوزه تحقیقاتی رویه بالقوه سودمندی است.زیرا آزادی عملی که این رویه به آدمی می‌دهد،به نظریه پرداز اجازه می‌دهد،که پیچیدگی های کامل انسان را ملاحظه کند. به طور جدی تردیدی نیست، که شخصیت وجود دارد. در واقع ما به طور روزمره شخصیت خود ودیگران را در فعالیت ها وتصمیم های روزانه به حساب می آوریم و اما هنگامی که سعی می‌کنیم ماهیت شخصیت رابه صورتی دقیق مشخص کنیم، ظاهراً همین شخصیت از مقابل چشم ما محو می­ شود وماراناکام ومتزلزل وا می نهد، فی الواقع توضیح شخصیت هم مشکل است زیرا با اینکه شخصیت،ملموس ترین وانسانی ترین چیز در پیرامون ماست،اما نمی توانیم از طریق مطالعه موجودات زیستی دون پایه ترازانسان، فهم چندانی ‌در مورد شخصیت به دست آوریم وتوانایی مابرای مشاهده دقیق انسان‌های دیگر نیز محدود است از این جهت که تمام مشاهدات ما باید از صافی شخصیت‌های خودمان عبور کند. لذا بهتر است صعوبت کار را بپذیریم و برای فهم شخصیت می‌توانیم با مرور بر تعاریف موجود شخصیت شروع کنیم. اما به نظر می‌رسد از این روش مطلب کمی به دست می آوریم. زیرا تعاریف بی شماری در کار است،که هر یک از آن ها کاملا مفصل و پیچیده است. لذا از میان نظریه پردازانی که به توصیف و دسته بندی ابعاد شخصیت پرداخته‌اند، منجمله:آیزنک،گلدبرگ،یونگ،کرچر و…آنهایی را انتخاب کنیم که محققان قبلی نیز به آن ها اعتماد کرده و هم چنین پرسشنامه هایی که پایایی و اعتبار آن ها طبق تحقیقات به اثبات رسیده و در دسترس نیز می‌باشند( شولتز،وشولتز^[۴۳] ۱۹۹۸،ترجمه: سید محمدی ،۱۳۸۲).

۲-۱۵رابطه ویژگی های شخصیتی با فرسودگی شغلی:

در حالی که برخی محققان به دنبال بررسی رابطه ی نشانگان فرسودگی شغلی و فشار روانی هستند برخی دیگر در پی یافتن ویژگی های شخصیتی یا علائم مشخص این نشانگان هستند.

مطالعات نشان می‌دهد افرادی که از لحاظ عاطفی دچار فرسودگی شغلی می‌شوند اغلب کمال گرا و به طور افراطی در گیرکار و شغلشان هستند و از طرفی اهداف غیر واقعی برای خود مجسم می ـ کنند.پژوهشگران اشاره دارند بین الگوی رفتاری زیر و علائم فرسودگی شغلی ارتباط معنا داری وجود دارد.

-وقتی محدودیت زمانی وجود نداشته باشد بیشتر تلاش می‌کنند.

-امتیازات تحصیلی بیشتری به دست می آورند.

-اهداف تحصیلی بالاتری انتخاب می‌کنند.

-تا سر حد توان کار می‌کنند.

-کمتر اظهار خستگی می‌کنند.

-تکلیف مدار هستند.

-به فوریت های زمانی حساسیت دارند.

-رقابت جو و اهل پیشرفت هستند.

-تلاش می‌کنند به طور همزمان چند کار انجام دهند.

– همیشه در انجام کارها مختلف شتاب زده عمل می‌کنند.

– رفتارهای خشونت آمیز و پرخاشجویانه دارند.

– دائم در حال حرکت و تحرکت هستند.

به هر حال پرداختن افراطی و شدید به فعالیت‌های مربوط به شغل و اهداف غیر واقعی و دست نیافتنی را در رابطه با کار خویش دنبال کردن به گفته ی بسیاری از محققان اولین علائم و مراحل هشدار دهنده ـ ی فرسودگی شغلی است (ساعتچی، ۱۳۸۱).

۲-۱۶ تعریف فرسودگی شغلی:

تعریف فرسودگی شغلی از لحاظ لغوی:فرسودگی شغلی را می توان تحلیل قوای روانی که گاهی با افسردگی همراه است و از تلاش برای کمک به بیماران روانی یا افراد تحت فشار روانی ناشی می‌گردد تعریف کرد(بختیاری،۱۳۸۷).فرسودگی شغلی نشانگان خستگی مفرط عاطفی به دنبال سالها در گیری و تعهد نسبت به کار مردم است.به عبارت دیگر فرسودگی شغلی خستگی فیزیکی،هیجانی و روانی به دنبال قرار گرفتن طولانی مدت در موقعیت کار سخت است(ساعتچی ،۱۳۸۲).این نشانگان حالتی است که در آن قدرت و توانایی افراد کم و رغبت و تمایل آن ها به انجام کار و فعالیت کاهش می‌یابد (زارعیان جهرمی،۱۳۸۵).به طور کلی فرسودگی شغلی را می توان نوعی اختلال که به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت شخص در معرض فشار روانی در ارتباط با کار و مردم،در وی ایجاد می شود، دانست و با نشانگان فرو پاشی هیجانی، جسمی وذهنی همراه است .عزت نفس فرد مبتلا پایین است و احساس ناسودمندی را تجربه می‌کند.افراد در معرض خطر کسانی که فاقد تعادل بین کار و زندگی شخصی خود هستند و کسانی که کارهایشان یکنواخت است و کسانی که نسبت به کارشان راضی نبوده و آشکارا با مردم خصومت می ورزند .کسانی که درگیر تصمیم گیری درباره زندگی و مرگ افراد هستند مثل: پزشکان و مدیران،گروه رهبران ‌و کسانی که تحت شرایط دشوار وسخت کار می‌کنند،کسانی که کارشان تکراری است ‌و کسانی که سر و کارشان ‌با مردم است، بیشترازهمه درمعرض فرسودگی شغلی قراردارند بویژه اگر احساس کنند که تلاشهایشان به اهداف مطلوبی منجر نمی شود. کسی از فرسودگی شغلی ایمن نیست. افراددر هر حرفه ای و در هر سطحی می‌توانند در معرض فرسودگی شغلی قرار گیرند (فیلیان ،۱۳۷۱)

۲-۱۷ فرسودگی شغلی چیست؟

مراجع اختصاصی اداری نیز دارای چنین صلاحیتی هستند. ‌به این معنی که با بروز اختلاف بین طرفین و طرح دعوا و شکایت در نزد آن مراجع، مراجع مذبور مطابق آیین رسیدگی خاص خود، با توجه به دلایل و مستندات طرفین به قضیه رسیدگی و نهایتاًً اقدام به صدور رأی و حل و فصل اختلاف می کند. اهمیت این ویژگی بیشتر از جهت نقش آن در تمیز این مراجع از سایر مراجعی است که با وجود اشتراک لفظی در عناوین مانند کمیسیون، هیئت و غیره در قوانین مختلف، دارای صلاحیت ترافعی نبوده و فعالیت آن ها مستلزم وجود قبلی اختلاف و طرح دعوا از سوی شخصی در نزد آنان نیست. بلکه برای انجام وظائف اداری دیگری نظیر مشاوره، نظارت و اخذ تصمیمات اداری در چارچوب دستگاه های اجرایی تأسیس گردیده اند^[۸۲] و مرجعی غیر ترافعی محسوب می‌گردند. نتیجه این که تصمیمات این مراجع، تصمیم مقام اداری تلقی و در صورت شکایت از آن ها، در شعب دیوان عدالت اداری مورد رسیدگی ماهوی قرار می گیرند. حال آن که رسیدگی دیوان به تصمیمات مراجع اختصاصی اداری^[۸۳] که دارای صلاحیت ترافعی می‌باشند یک رسیدگی شکلی است.

بند ششم : صلاحیت خاص

بر خلاف محاکم عمومی که به موجب اصل ۱۵۹ قانون اساسی، دارای صلاحیت عام رسیدگی به عموم دعاوی می‌باشند، صلاحیت مراجع اختصاصی اداری خاص و محدود به موارد مصرح در قانون خاصی است که به موجب آن تأسیس گردیده اند و لذا صلاحیت آن ها در رسیدگی محتاج نصی صریح بوده و اگر مدعی وجود امری در صلاحیت خود باشند، مکلف به اثبات آن به استناد مواد مطرح قانونی می‌باشند.^[۸۴] به عبارت دیگر صلاحیت محاکم عمومی دادگستری اصل و صلاحیت مراجع اختصاصی و اداری استثنا بر آن بوده و در نتیجه در صورت تردید در میزان شمول مدلول آن، مورد تفسیر مضیق قرار می‌گیرد.^[۸۵] همچنین صلاحیت مراجع اختصاصی اداری در مقایسه با صلاحیت دیوان عدالت اداری نیز خاص بوده و هر کدام از مراجع فقط به نوع خاصی از اختلافات و دعاوی بین دولت و اشخاص خصوصی رسیدگی می نمایند. در حالی که صلاحیت دیوان عام بوده و دیوان صالح به رسیدگی تمام شکایات مردم از واحد های دولتی و مأموران آن ها می‌باشد.

بند هفتم : آیین رسیدگی خاص

مراجع اختصاصی اداری از آیین دادرسی و تشریفاتی که دادگاه های عمومی به موجب قوانین آیین دادرسی در رسیدگی ها رعایت می نمایند تبعیت نمی کنند. چرا که آیین رسیدگی دادگاه های عمومی دادگستری حاوی تشریفات پیچیده ای هستند که رعایت برخی از آن ها با اصولی همچون اصل سرعت در رسیدگی به دعاوی که از ضرورت ها و فلسفه های تأسیس مراجع اختصاصی اداری می‌باشند، مغایرت دارند. لذا، آیین رسیدگی دادگاه های عمومی با این مراجع سازگار نبوده و نیاز به وجود آیین رسیدگی خاصی است که با ماهیت فعالیت و فلسفه تأسیس این مراجع مطابقت داشته باشد.در برخی از کشور ها مانند انگلستان، در کنار قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری قانون آیین دادرسی اداری واحدی نیز وجود دارد که همه مراجع اختصاصی اداری در رسیدگی های خود از آن تبعیت می نمایند. ولی در کشور ما هر کدام از مراجع دارای آیین رسیدگی مخصوص خود می‌باشند. این موضوع در مباحث آتی مورد بحث قرار خواهد گرفت.

گفتار دوم : نظام دادرسی و نظارت حاکم بر مراجع اداری در ایران

بند اول : نظام دادرسی حاکم بر مراجع اختصاصی اداری در ایران

پیدایش اختلاف و تحقق دعوا بین دو یا چند نفر مستلزم رسیدگی و حل و فصل توسط مرجعی صالح می‌باشد. این رسیدگی تابع اصول و قواعد و تشریفاتی است که بر حسب نوع دعوا و مرجع صالح متفاوتند؛ به نحوی که رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری در مراجع قضایی کیفری و حقوقی مستلزم آیین دادرسی کیفری و مدنی و رسیدگی به دعاوی اداری نیز مستلزم آیین دادرسی اداری می‌باشد که هر کدام ممکن است در اصول و قواعد خود از نظام دادرسی خاصی تبعیت نمایند. دعاوی اداری که قبلاً در مراجع قضایی طبق آیین دادرسی خاص آن مراجع مورد رسیدگی قرار می گرفته اند، با تأسیس مراجع اختصاصی اداری برای رسیدگی به آن ها، دارای آیین رسیدگی خاص خود گردیده اند. برای مثال در ایالات متحده آمریکا، با تأسیس این مراجع به صورت کمیسیون های اداری، به حکم ضرورت وجود آیین رسیدگی خاص، قانون مستقل و واحدی تحت عنوان «قانون آیین دادرسی اداری فدرال» در سال ۱۹۴۶ به تصویب رسیده است که حاکم بر رسیدگی های تمام این مراجع می‌باشد. بدین ترتیب همان طوری که مراجع قضایی در این کشور از آیین رسیدگی خاص خود برخوردارند، مراجع اختصاصی اداری نیز تابع آیین دادرسی خاص خود می‌باشند. به نحوی که با بررسی و استخراج اصول و قواعد آن به راحتی می توان نوع نظام دادرسی متَّبَع یعنی اتهامی، تفتیشی و یا مختلط بودن آن را تشخیص داد.^[۸۶]در نظام حقوقی کشور ما نیز، با پیدایش مراجع اختصاصی اداری به موجب قوانین خاص برای رسیدگی به دعاوی بین دستگاه های اجرایی و سازمان های حرفه ای و اشخاص خصوصی، این نوع مراجع و دعاوی تابع آیین رسیدگی خاص و جداگانه ای گردیده اند. اما قانون واحدی که حاکم بر رسیدگی در تمام مراجع باشد وجود نداشته است. بلکه در ضمن همان قوانین تأسی مراجع و یا آیین نامه های اجرایی آن ها، آیین دادرسی عام مرجع نیز مشخص گردیده است. در نتیجه اولاً هر مرجعی دارای آیین دادرسی خاص خود می‌باشد و قانون واحدی در این زمینه وجود ندارد^[۸۷]. ثانیاًً در عین تعدد و پراکندگی آیین های رسیدگی مراجع اختصاصی اداری، این آیین ها بسیار مختصر و حتی در برخی موارد ناقص، مبهم و ساکتند. ثالثاً رسیدگی در هر کدام از این مراجع به موجب قانون حاکم، از اصول و قواعدی خاص و گاهی متفاوت تبعیت می نمایند که استخراج اصول و قواعد آیین دادرسی مراجع اختصاصی اداری و به تبع آن تشخیص نوع نظام دادرسی متبّع را مشکل می کند. اما با وجود این، با بررسی قوانین خاص تأسیس مراجع اختصاصی اداری و آیین های رسیدگی آن ها در همان قوانین می توان به ویژگی ها و اصول و قواعدی مشترکی دست یافت که حکایت از تبعیت آن ها از نظام دادرسی خاصی می‌باشد. این ویژگی ها و اصول به شرح زیر می‌باشند:

۱- رسیدگی سریع: اصل سرعت در رسیدگی این مراجع مورد توجه و تأکید قانون‌گذار قرار گرفته است، ‌به این نحو که گاهی قوانین خاص مربوطه با تعیین مهلتی، مراجع را مکلف به رسیدگی و صدور رأی در دوره زمانی بسیار کوتاه نموده است. برای مثال ماده ۱۰۰ قانون شهرداری هر کدام از کمیسیون های بدوی و تجدید نظر را مکلف به رسیدگی و صدور رأی در ظرف یک ماه نموده که در مقایسه با مدت رسیدگی های مراجع قضایی بسیار کوتاه می‌باشد. در نتیجه رسیدگی ها از سرعت بسیار زیادی برخوردار است. همچنین در برخی قوانین مربوطه، به صراحت به لزوم تسریع در رسیدگی تأکید ‌کرده‌است.^[۸۸]

اما آنچه در این خصوص از عمومیت برخوردار است، عدم الزام این مراجع به رعایت برخی تشریفات پیچیده شبیه تشریفات مقرر در قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری که باعث کندی جریان رسیدگی می‌گردند، می‌باشد و این مراجع فارغ از تشریفات پیچیده، با برخورداری از آیین رسیدگی ساده از اختیارات وسیعی در سرعت بخشیدن به رسیدگی برخوردار بوده و مواعد تعیین شده توسط قانون، در سایر موارد نیز غالباً از مهلت کمتری برخوردار می‌باشند که همگی موجب رسیدگی سریع در این مراجع گردیده اند.

تحریم‌های اقتصادی به عنوان یک ضرورت در تغییر رفتار کشور مورد تحریم به دلایل مربوط به روابط خارجی می‌باشند و این نوع تحریم‌ها معمولا به عنوان ابزاری در تعقیب سیاست خارجی به کار می‌روند، اگر چه آثار واقعی این تحریم‌ها به وسیله اقتصاددانان مورد تشکیک و تردید واقع شده است، آن چیزی که در صحنه بین‌المللی مورد توجه قرار می‌گیرد این است که بواسطه تحریم از ظرفیت‌های کشور هدف به ویژه توانایی‌های نظامی آن‌ ها کاسته شود، البته مقصود ایجاد بی‌ثباتی یا کاهش توان نظامی کشور هدف (تحریم شونده) نیست بلکه نیت اصلی ایجاد تحول عمده در آن کشور است. مانند پایان دادن به حکومت نظامی و یا ایجاد اصطلاحات داخلی و یا غیره… .

از آنجایی که تحریم‌های اقتصادی تاثیر مطلوبی بر انتقال کالا و خدمات، دارایی‌های کشور هدف و در نهایت تضعیف قدرت اقتصادی آن بر جای می‌گذارد لذا از نظر بین‌المللی هم این ضرورت وجود دارد که این مشکلات و مسایل بررسی و شناسایی شده و برای رفع آن تلاش کافی انجام پذیرد.

۲٫ در باب ضرورت عملی

اگر چه مقالات و تحقیقات فراوانی ‌در مورد اجرای تحریم‌های یک جانبه علیه ایران از دیدگاه حقوق بین‌الملل انجام گرفته، ولی به نظر پژوهشگر تحقیقات کافی و بسنده‌ای در این زمینه انجام نشده است و بی‌شک پژوهش حاضر چشم انداز‌های روشنی را در پیش روی مطالعات و پژوهش‌های آینده باز خواهد کرد و در دانشگاه ها به عنوان یک مرجع عملی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳٫ در باب ضرورت اجتماعی

بی‌تردید نمی‌توان آثار تحریم و مشکلات و مسایل ناشی از آن را بر پیکره‌ی اجتماع نادیده گرفت و خصمانه یا غیرخصمانه بودن آن را توجیه بر آسیب‌پذیر بودن یا نبودن آن دانست. از آنجایی که همه افراد یک جامعه با اثرات تحریم درگیر می‌شوند و بر زندگی تک تک آنان تاثیرگذار است پس می‌توان گفت از منظر اجتماعی هم انجام پژوهش حاضر ضرورت دارد.

روش پژوهش

روش تحقیق در این پژوهش، یک روش توصیفی ـ تحلیلی است که جمع‌ آوری اطلاعات و داده ها توسط روش کتابخانه‌ای ـ اسنادی است. پژوهش توصیفی شامل فنونی است که برای مشخص کردن، نمایش یا الگو یا توصیف پدیده‌هایی که به صورت طبیعی و بدون دستکاری آزمایشی رخ می‌دهند، به کار می‌رود. پس در این تحقیق هیچ گونه دستکاری و تغییری در دیده های محقق ایجاد نشده و می‌کوشد هر اطلاعات یا داده هایی را بدون کم و کاست و تغییری عیناً ارائه نماید تا در نتیجه‌گیری تحقیق خللی ایجاد نشود.

روش جمع‌ آوری اطلاعات

در این تحقیق از روش پیمایشی جهت جمع‌ آوری داده ها و بهره‌گیری از روش اسنادی (کتابخانه‌ای) جهت تدوین فرضیه و چهارچوب نظری و سوابق مربوط به پیشینه‌های پژوهش استفاده می‌شود. آن چیزی که مسلم است، پژوهشگر باید درباره نوع داده ها و روش جمع‌ آوری آن ها تصمیم‌گیری کند. روش جمع‌ آوری تحت تأثیر تصمیم‌هایی است که پژوهشگر درباره نوع داده هایی که قرار است جمع‌ آوری شوند، اتخاذ می‌کند. چون پژوهش حاضر یک پژوهش توصیفی است پس تحت تاثیر چهارچوب نظری و در نتیجه فرضیه استخراج شده است پس مطمئناً روش جمع‌ آوری اطلاعات هم تابع این موضوع است.

ابزار گردآوری اطلاعات

در پژوهش‌های توصیفی ـ تحلیلی ابزار گردآوری اطلاعات را می‌توان در فیش‌برداری و روش کتابخانه‌ای (اسنادی) دانست اما می‌توان گفت که نوع ابزار انتخابی توسط پژوهشگر به نوع داده هایی است که قرار می‌باشد جمع‌ آوری کند. در تحقیق مفروض محقق سعی دارد ‌در مورد اجرای دقیق ابزار و نیز افرادی که به جمع‌ آوری اطلاعات می‌پردازند دقت زیادی به خرج دهد تا داده ها تحریف نشوند.

پژوهشگر با توجه به مطالعات کتابخانه‌ای و فیش‌برداری و مطالعه پایان‌نامه‌های مرتبط سعی داشته است ابزار دقیق و درستی را برای پژوهش انتخاب نموده و با توجه به فرضیه تحقیق به رابطه بین مؤلفه‌های آن بپردازد.

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

در این پژوهش به دلیل توصیفی- تحلیلی بودن آن پس از جمع‌ آوری اطلاعات از طریق روش‌های صحیح از قبیل (کتابخانه‌ای و فیش‌برداری و بانک اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری و سایت‌های مرتبط و پایان‌نامه‌های مربوط و رساله‌ها و مقاله های انجام شده نسبت به تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده پرداخته و با تطبیق داده ها نسبت به جمع‌ آوری اطلاعات صحیح اقدام می‌کند.

آن چیزی که اعتبار بالایی برای پایان‌نامه و تحقیق حاضر ایجاد می‌کند این است که هنگامی که داده ها جمع‌ آوری شده‌اند لازم است اطلاعات را در واحد‌های قابل کنترل سازماندهی کنیم تا به راحتی بتوانیم آن ها را تجزیه و تحلیل نماییم و به مفهوم کلی‌تر اطلاعات درست را از اطلاعات شبه صحیح جدا کرده که در تجزیه و تحلیل داده ها اشتباهی رخ ندهد.

پیشینه پژوهش

برای پیشینه حاضر به استناد کتاب‌ها و مقالات و پایان‌نامه‌‌های ارائه شده تلاش نموده‌ام تا نسبت به دسترسی اطلاعات کافی اقدام نمایم. لذا به دو بخش پیشینه تحقیق در ایران و خارج از ایران تقسیم‌بندی شده است:

پیشینه تحقیق در ایران

۱٫ حدادی (۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان «تحریم‌های بین‌المللی، ابراز سیاست ملی یا ضمانت اجرایی بین‌المللی» ‌به این نتیجه رسیده است که منشور ملل متحد تنها توسل به زور نظامی ممنوع شده است و به عنوان قاعده آمره مطرح می‌شود و با توجه به پذیرش اقدام متقابل در حقوق بین الملل، کشور‌های زبان دیده از نقص مقررات حقوق بین‌الملل تحت شرایطی حق دارند به تحریم‌ها از جمله تحریم‌های اقتصادی متوسل شوند و این سلاحی است که صرفاً در اختیار شورای امنیت سازمان ملل قرار ندارد.

۲٫ نعمتی (۱۳۸۹) در پژوهشی با موضوع «مشروعیت تحریم از منظر حقوق بین‌الملل با تأکید بر تحریم‌های یک جانبه علیه ایران» بیان داشته است بسیاری از کشور‌های دنیا سیاست تحریم یک جانبه را محکوم می‌کنند و آن را ناکارآمد می‌دانند زیرا دولت‌ها به طور کلی در فعالیت‌های اقتصادی‌شان آزادند و استقلال اقتصادی یک قسمت اساسی از حاکمیت است و هر گونه تهدید استقلال اقتصادی در حکم تهدید حاکمیت می‌باشد.

۳٫ ضیایی (۱۳۹۰) در تحقیقی با عنوان «تحریم‌های اقتصادی یک‌جانبه ایالات متحده آمریکا علیه ایران از منظر حقوق بین‌الملل» ‌به این نتایج دست یافته است:

– با شخصی شدن اهداف گفته یا نگفته آمریکا پیدا‌ است که اعمال تحریم‌ها نمی‌تواند با حسن نیت حقوقی یا اقتصادی صرف همراه باشد.

– اصل آزادی تجارت نه تنها در رویه دولت‌ها تکرار و اثبات گردیده بلکه توسط قطعنامه‌های مختلف سازمان‌ها و کنفرانس‌ها به عنوان اصل کلی حقوق بین‌الملل تأکید شده است.

هِیلی و مدانِس برداشت یکسانی از خانواده درمانی راهبردنگر را ارائه می‌دهند. ویژگی رویکرد آن ها عبارت است از تمهیدات و شگردهای دقیقاً مدون و ارائه رهنمود برای حل مشکلات کنونی خانواده.

به طور ویژه، هِیلی از رهنمودها یا تکالیف و همچنین مداخلات تناقضی غیر مستقیم استفاده می‌کند؛ این مداخلات غیر مستقیم خانواده را وا می‌دارد تا از رهنمود درمانگر مبنی بر عدم تغییر سرپیچی کنند لذا اشتیاق برای رهاسازی رفتار بدکار در آن ها به وجود می‌آید.

مدانِس، اصول تناقضی را به صورت فنون «وانمودی» به کار می‌گیرد؛ این فنون، تدابیری غیر مواجهه ای هستند که برای دستیابی به تغییر بدون تحریک مقاومت ارائه می‌شوند. او به زنجیره رفتاری خانوادگی در سلسله مراتب خانواده علاقه خاصی دارد. مدانِس در کار خود در حیطه بهره کشی جنسی، یک الگوی ۱۶ مرحله ای درمان تدوین کرده که در طی آن، درمانگر می‌تواند به طور همزمان به مداوای متهم و قربانی بپردازد.

گروه میلان، خانواده، درمانی سیستمی را که فنی مبتنی بر معرفت شناسی حلقوی ‌بیستون است. به کار می‌برد. در طی سالها، این فن دستخوش تغییراتی شده است، چونکه چهار نفر از بنیان گذاران اولیه آن (سلوینی-پالاتزولی، بوسکولو، چچین، و پراتا) فنون مصاحبه ای ابتکاری فراوانی را به قصد مقابله با بازی‌های خانوادگی ریشه دار و مستحکم ارائه کرده‌اند. این چهار نفر که ابتدا بر اندازه های درمانی تناقضی تکیه داشتند، بعدها فنون دیگری نظیر استفاده از مراسم خانوادگی، فرضیه سازی، تلویح مثبت، پرسش‌های چرخشی، و بی طرفی را برای مقابله و ممانعت از این الگوهای تعاملی ویرانگر خانوادگی مطرح نمودند. در ۱۹۸۰، این چهار نفر به دو گروه تقسیم شدند: سلوینی-پالاتزولی و پراتا مثل سابق به پژوهش پرداختند و بوسکولو و چچین نیز به پرورش و گسترش آموزشی، و پیشبرد یک معرفت شناسی جدید روی آوردند. پرسش‌های چرخشی سنگ بنای اصلاحات بوسکولو و چچین برای چشم انداز سیستمی میلان در آغاز کار بوده است. سلوینی-پاتزولی هم برای تغییر الگوهای تعاملی در خانواده های شدیداًً مختل یک دستور العمل ثاب و لایتغیر تدوین ‌کرده‌است.

بوسکولو و چچین تأثیر نافذی بر ایجاد علاقه نسبت به آرای دانشِ فرمانشِ مرتبه دوم داشته اند. تام با بسط و تفصیل اندیشه‌های این دو نفر، مجموعه ای پرسش‌های چرخشی فراهم می آورد که هدفش تحریک خانواده به تعمق کردن راجع به معنای الگوهای زندگی خویش است تا از این رهگذر، خانواده بتواند فرصت‌ها و شِقهای شناختی و رفتاری جدید را در نظر بگیرد.

خانواده درمانی رفتاری آخرین مولود حوزه خانواده درمانی است و برای روشن ساختن فرایند درمان از روش علمی سود می جوید؛ برای این منظور، شیوه های مداخلاتی آن ‌بر اساس یافته های آزمایشی شکل می‌گیرد و دائماً وارسی می شود. رویکرد رفتاری، بر اصول جاافتده یادگیری آدمی مبتنی است و بر عوامل تغیین کننده محیطی، موقعیتی، و اجتماعی تأکید می‌کند. در سال‌های اخیر، بسیاری از رفتارگرایان به تأثیر عوامل شناختی، که برای تعاملهای خانوادگی در حکم رویداد یا متغیر میانجی هستند، اشاره دارند. درمانگر رفتاری می کوشد تا تعامل مثبت میان اعضای خانواده را افزایش دهد، شرایط محیطی ای را که مغایر با این ‌تعامل‌ها هستند دگرگون سازد، و به آدمیان یاد دهد که تغییرات رفتاری مطلوبِ نوآموخته خود را حفظ کنند.

در حال حاضر، این رویکرد تأثیر چشمگیری در چهار حوزه مجزا دارد: درمان زناشویی رفتاری، آموزش رفتاری به والدین، خانواده درمانی کارکردی، و درمان جمعی بدکاریهای جنسی. درمان زناشویی از رفتاری از اصول نظریه یادگیری اجتماعی و نظریه تبادل اجتماعی بهره می‌برد و به زوجین یاد می‌دهد که چگونه به دوسویگی مثبت دست یابند تا از این رهگذر رابطه آنان برای هر دو طرف پیامدهای لذت بخشتری به ارمغان بیاورد. در مداخلات شناختی، فرایندهای فکری و نظام اعتقادی زوجین وارسی می شود، و در همان حال قبول دارد که آن ها نیازمند تغییر رفتار هستند.

آموزش رفتاری به والدین هم که عمدتاًً مبتنی بر نظریه یادگیری اجتماعی است، کوششی است برای آموزش اصول رفتاری اداره کودک به والدین. از لحاظ توجه به زوج والد-فرزند، پَترسون بسیار پرنفوذ بوده است؛ او معتقد است که رفتار کودک احتمالاً در اثر دو سویگی، یا تحمیل در تعاملهای والد-فرزند به وجود آمده است و تداوم می‌یابد. معمولاً، به والدین کمک می شود تا مجموعه جدید از وابستگی های یادگیری اصول رفتار نقش مهمی در آموزش والدین ایفا می‌کنند.

در خانواده درمانی کارکردی سعی می شود برای برخورد با خانواده ها، نظریه های سیستمی، رفتاری، و شناختی با هم ادغام شوند. خانواده درمانگرهای کارکردی تمامی رفتارها را در خدمت نوعی کارکرد بین فردی برای ایجاد بازده خاصی در زنجیره های رفتاری می دانند، و لذا سعی نمی کنند این کارکردها را تغییر دهند، بلکه می کوشند رفتارهای مورد استفاده برای حفظ این کارکردها را عوض کنند.

درمان جمعی اختلال‌های جنسی در برگیرنده هر دو زوج است و می کوشد مشکلات مربوط به بدکاری جنسی را تخفیف دهد؛ درمان می‌تواند با اصلاح این جنبه ناهماهنگ (ولذا، ذاتاً مخرب) از روابط زناشویی، باعث استحکام زندگی زناشویی شود. درمان بدکاری جنسی اولین بار توسط مسترز و جانسون پرورش یافت و بعداً به دست کاپلان، شاخ و برگ پیدا کرد. درحال حاضر، این درمان گستره ای از فنون علناً رفتاری را به کار می‌برد؛ درمان جمعی اختلالات جنسی در شکل کنونی خویش را می توان نوعی درمان رفتاری-شناختی یا برنامه بازآموزی دانست که ‌در مورد زوجهای مبتلا به مشکلات جنسی به کار می رود.

۲-۴- خاستگاه خانواده

در تمام فرهنگ‌ها، الگوی خود را خانواده به اعضایش می‌دهد. احساس هویت^[۱۹] انسان دو رکن دارد، حس تعلق و حس مجزا بودن. آزمایشگاهی که در آن دو جزء با هم مخلوط و نسخه پیچی می شود. خانواده یعنی خاستگاه هویت است(مینوچین^[۲۰]، ۱۳۸۰).

در مراحل اولیه اجتماعی شدن، خانواده یا رفتار و حس هویت کودک را قالب ریزی و برنامه ریزی می‌کند. حس تعلق از برون ریزی کودک با گروه خانواده و مفروضات او ‌در مورد الگو مراوده ای در ساخت خانواده سرچشمه می‌گیرد. یک طی و تاریخ مختلف زندگی ثبات و استمرار دارد. خانواده نظام باز^[۲۱] در حال تحول است، یعنی دائماً داده هایی از «برون خانواده» می‌گیرد و به آن می‌دهد و خود را با تقاضاهای مختلف مراحل تکاملی خود تطبیق می‌دهد. چون خانواده بهنجار را نمی توان بنا به فقدان مشکلات از خانواده نابهنجار تفکیک کرد. لذا درمانگر باید یک طرح ادراکی از عملکرد خانواده را داشته باشد تا او را در کار تحلیل خانواده کمک کند. طرحی که خانواده را نظامی تلقی کند که در چارچوب شرایط اجتماعی باز و در حال دگرگونی است دوم، خانواده تکامل می‌یابد یعنی مراحلی را پشت سر می‌گذارد که مستلزم بازسازی است. سوم، خانواده با شرایط تغییر و تطابق پیدا می‌کند تا تداوم خود را حفظ کند و رشد و روان اجتماعی هر یک از اعضای خود را افزایش دهد (همان منبع).

۲-۵- ساخت خانواده