- در تحقیقی که کیهانی و همکاران در سال ۱۳۹۰ بر روی بررسی اثر روش های مختلف خشک کردن و اسانس گیری بر کمیت و کیفیت اسانس مرزه سهندی انجام دادند به این نتیجه رسیدند که ترکیب های اصلی اسانس مرزه سهندی پارا – سیمن، تیمول، گاما – ترپینن و کارواکرول بوده و این ترکیب ها در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی کاربرد دارند. روش خشک کردن و همچنین روش اسانس گیری می تواند بر میزان اسانس تولیدی و کیفیت آن موثر باشد. نتایج آنالیز آماری نشان داد که بازده اسانس بر حسب وزن خشک در روش اسانس گیری تقطیر با آب (۴۵/۱%) بالاتر از دو روش دیگر (تقطیر با آب و بخار آب و تقطیر با بخار مستقیم) بود در حالی که بالاترین مقدار تیمول و کارواکرول در روش تقطیر با بخار آب بدست آمد. نتایج این بررسی نشان داد که تیمول و پارا – سیمن بیشترین درصد ترکیب های تشکیل دهنده اسانس مرزه سهندی را تشکیل می دهند. عمده ترین ترکیب ها در اسانس مرزه سهندی تیمول، پارا – سیمن و گاما – ترپینن بودند. مقایسه نتایج نشان می دهد که مقدار تیمول و مجموع ترکیب های فنلی در روش تقطیر با بخار آب در بالاترین سطح قرار دارند. از طرفی بازده اسانس در این روش اختلاف قابل ملاحظه ای با روش تقطیر با آب ندارد. بنابراین بهترین روش اسانس گیری برای مرزه سهندی، روش تقطیر با بخار آب است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فصل سوم
فرایند پژوهش
۳-۱- معرفی مشخّصات جغرافیایی و اقلیمی منطقه مورد مطالعه
این منطقه دارای طول جغرافیایی ۵۲ درجه و ۲۶ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۲۷ دقیقه شمالی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است و در ارتفاع حدوداً ۲/۵۱ متری از سطح دریا قرار دارد. متوسط دمای سالیانه آن:۷/۱۶ درجه سانتیگراد و متوسط بارندگی سالیانه آن: ۹/۷۲۴ میلیمتر می باشد. آب و هوای شهر قائم‌شهر به دلیل قرار گرفتن میان کوه و دریا، آب و هوای معتدل و مرطوب دارد و میزان بارش زیاد باران و رطوبت بالا و قسمتهای جنوبی شهرستان به دلیل دارا بودن پوشش کوهپایه‌ای و ارتفاع زیاد آب و هوای سردتر و کوهستانی و زمستانهای بارانی و برفی دارد. براساس تقسیم بندی­های اقلیمی مازندران دارای اقلیم خیلی مرطوب با تابستان گرم و زمستان سرد می­باشد. میانگین بارندگی سالیانه در نوار ساحلی استان، برابر با ۹۷۷ میلی­متر است. توزیع مکانی آن از غرب به شرق، با کاهش بارندگی همراه است، در حالی­ که توزیع زمانی آن، وضعیتی کما­بیش منظم دارد (حداکثر بارندگی در پائیز و حداقل آن در بهار اتفاق می­افتد). در بررسی پارامتر درجه حرارت نیز مشاهده می­ شود که مازندران به دلیل رطوبت نسبی بالا و زیاد بودن تعداد روزهای پوشیده از ابر، دمای هوا معتدل و دامنه­ دمایی محدود می­باشد که این وضعیت منجر به تابستان­های گرم و مرطوب و زمستان­های معتدل با یخبندان­های اتفاقی می­گردد.
۳-۲- نوع طرح مورد استفاده در تیمارها
به منظور بررسی اثرات سطوح مختلف کودهای شیمیایی و آلی بر عملکرد و مقدار اسانس گیاه دارویی مرزه تابستانه، آزمایشی در سال زراعی ۱۳۹۲ به صورت آزمایش فاکتوریل و در قالب طرح پایه بلوک کاملاً تصادفی، در ایستگاه کشاورزی قائمشهر اجرا گردید. این تحقیق با چهار تکرار و ۷ تیمار اجرا شد. کشت گونه مرزه تابستانه به صورت گلدانی و برای هر تیمار از ۱۵ گلدان پلاستیکی استفاده شد. تیمارها شامل: نمونه شاهد (خاک بدون هر گونه اعمال کودی)، کود حیوانی از نوع گوسفندی پوسیده شده به میزان یک سوم حجم خاک داخل گلدان و ورمی کمپوست به میزان یک سوم حجم خاک داخل گلدان و چهار تیمار کود شیمیایی با ترکیب عناصر اصلی: ازت، فسفر و پتاسیم با مقادیر مختلف طبق میزان تعیین شده و به تعداد ۱۰۵ گلدان برای هر تکرار و جمعا به تعداد ۴۲۰ گلدان انجام شد. نکته قابل ذکر اینکه فقط کود ازت (اوره) در دو مرحله به میزان ۲ به ۱ به گلدان با فاصله دو هفته به گلدان ها داده شد و بقیه کودها یک دفعه به خاک گلدان ها اضافه گردید و سپس آبیاری شدند. تیمارهای چهارم، پنجم، ششم و هفتم با بهره گرفتن از مقادیر مشخص شده کودهای شیمیایی به ترتیب NPK (60،۵۰،۵۰)، NPK (80،۷۰،۵۰)، NPK (60،۵۰،۸۰)، NPK (80،۷۰،۸۰) بوده است. نشاها پس از جوانه زنی بذر و رسیدن به مرحله ۵ برگی تهیه و در گلدانهای از پیش آماده شده کاشته شد.
جدول(۳-۱) مبنای محاسبه‌ی مقدار کودی بر‌ اساس نیاز گیاه در سطح وسیع آن یعنی در هکتار (حداقل و حداکثر نیاز کودی)

مبنای محاسبه‌ی مقدار کودی بر‌اساس نیاز گیاه در سطح وسیع آن یعنی در هکتار می باشد است که طبق جدول بالا برای هر گلدان در مقیاس کم آن محاسبه و انجام شد.
۳-۳- عملیات کاشت مرزه تابستانه
ابتدا خاک مورد نظر برای گلدانها که ترکیبی از خاک رس، ماسه و خاک برگ سبک بود از یکی از گلخانه های معتبر منطقه که عاری هر گونه بیماری و آفت بود تهیه گردید. سپس کودهای آلی ورمی کمپوست و کود حیوانی گوسفندی کاملا پوسیده شده به همراه کودهای شیمیایی ازت (اوره)، فسفر و پتاسیم از بازار تهیه شد. گیاه مرزه تابستانه از مزارع محلی مازندران که با پرورش بذر آن در خزانه انجام شده بود تهیّه و نهال آن به ایستگاه کشاورزی قائمشهر منتقل شد. نهال ها در مورخه ۱۰ خرداد ۹۲ در گلدان های پلاستیکی کاشته شدند. سپس آبیاری گیاه با توجه به وضعیت آب و هوایی و نیاز گیاه و خاک انجام شد.
۳-۴- عملیات داشت مرزه تابستانه
در مورخه ۲۸/۳/۹۲ و برای بار اول طبق محاسبه از قبل انجام شده، میزان کودهای آلی و شیمیایی در نظر گرفته برای هر تیمار در گلدان­ها اعمال شد و در آنها ریخته شد. کود اوره در دو مرحله به میزان ۲ به ۱ به گلدان ها با فواصل دو هفته برای بار دوم در مورخه ۱۱/۴/۹۲ به نهال های گیاه مرزه در تیمارهای تعیین شده داده شد و سپس آبیاری انجام شد. کوددهی به نهال های مرزه در گلدان ها به صورت سرک انجام شد.( بنابر تعریف کودی را که بعد از کاشت به خاک می دهند کود سرک گویند و مصرف کود سرک بیشتر در مورد کود ازت مرسوم می باشد.) کود های شیمیایی بهتر است تا در اطراف ریشه مرزه ریخته شود چرا که قرار گرفتن کودهای شیمیایی در پای نهال و ریشه گیاه گاهی اوقات سبب تنش و خشکی نهال مرزه می شود. در طول دوره رشد مرزه باید علف های هرز را به صورت دستی وجین کرد تا آفات خاک کنترل شده و جلوی رشد گیاه گرفته نشود.
۳-۵- عملیات برداشت مرزه تابستانه
زمانی که گیاه به مرحله گلدهی رسید باید اقدام به برداشت و جمع آوری آن نمود، چرا که اندامهای مورد نظر در این زمان حاوی بیشترین مقدار ماده موثره با کیفیت می باشند. مواد موثره موجود در پیکر رویشی، در مرحله گلدهی، مناسب ترین کیفیت را دارند. گلهای حاوی مواد دارویی، زمانی که کاملا باز می شوند از بیشترین مقدار ماده موثره برخودارند. برداشت گیاه مرزه تابستانه در اوایل شهریور ۹۲ و از ۵ سانتی متری روی سطح خاک انجام شد. سپس اندامهای گیاه مرزه برداشت شده تمیز و آماده خشک شدن گردید.
۳-۶- طریقه خشک کردن گیاه مرزه تابستانه
خشک کردن اندام های هوایی گیاه، همان کاهش آب موجود در اندام و در نتیجه کاهش زیاد وزن آن است. نحوه جمع آوری و آماده کردن گیاه مرزه نه تنها سبب سریع تر خشک شدن آن می شود بلکه در حفظ کیفیت مواد موثره مثل: رنگ و اسانس آن نیز تاثیر دارد. اندام های هوایی گیاه مرزه تابستانه پس از برداشت و جمع آوری شدن، بلافاصله در زمان مناسب، در هوای آزاد و دور از نور مستقیم آفتاب خشک شدند. اندام های اصلی مرزه در این مرحله مثل: ساقه، برگ و گل ها به روش طبیعی، توسط جریان هوای گرم و در سایه (تابش غیر مستقیم آفتاب) با توجه به درجه حرارت مطلوب و تهویه مناسب برای حفظ محصول اسانس خشک گردید.
۳-۷- طریقه استخراج اسانس مرزه تابستانه
بعد از خشک کردن اندام های هوایی گیاه مرزه تابستانه که شامل: ساقه، برگ و گل ها می باشد آنها را با قیچی و خردکن سبزی آسیاب می کنیم تا نمونه­های انتخاب شده تیمارهای مختلف به ترتیب توسط دستگاه کلونجر و به روش سیستم تقطیر با آب اسانس­گیری شود.
- برای اسانس­گیری ابتدا ۷۰ گرم از برگ خشک شده گیاه که به خوبی آسیاب گردید، در بالون دستگاه کلونجر ریخته شد و بعد به میزان ۱۳۰۰ سی‌سی آب اضافه شد. سپس لوله مبرد کلونجر به بالون وصل گردید و روی گیره ثابت شد. شیر لوله مبرد را بسته و با بهره گرفتن از پیپت، آب تا جایی که از لوله اصلی مبرد سرازیر شود اضافه کردیم. نکته مهم این است که با بهره گرفتن از پنبه فشرده، دهانه مبرد محکم نمودیم تا اسانس از آن خارج نشود. سپس شیر آب سرد را که به قسمت زیرین لوله مبرد وصل بود باز نموده تا جریان آب در آن صورت گیرد و لوله دوم که خروجی دستگاه می‌باشد به قسمت فاضلاب راه پیدا می کند و یا در صورت دارا بودن موتور در ظرف اولیه گردش پیدا می کند. بعد از آن دستگاه هیتر (برای گرم کردن) را روشن نموده که در فاز اول باید روی حداکثر قرار بگیرد و پس از جوشش کامل دما روی عدد ۸ یا ۹ تنظیم می شود. از زمان جوشش کامل، زمان ثبت می شود و به مدت دو ساعت کار اسانس گیری انجام می گردد و پس از دو ساعت دستگاه را خاموش و بعد از چند دقیقه شیر آب بسته می شود. بعد از خاموش کردن دستگاه ۱۰ - ۵ دقیقه کار جمع­آوری اسانس انجام می گردد و برای این کار ابتدا پنبه را از دهانه خروجی دستگاه برداشته و سپس شیر خروجی دستگاه کلونجر باز می‌کنیم تا آب اضافی خارج شود. اسانس گرفته شده (زرد کم رنگ) در بالای همین آب خروجی وجود دارد که قبل از خروج آن شیر خروجی دستگاه بسته می شود و به آرامی و به همراه سرنگ، اسانس مربوطه گرفته می گردد و در ظرف ای خیلی کوچک جای می گیرد و قبل از انتقال به آزمایشگاه برای شناسایی ترکیب های اسانس توسط دستگاه جی سی مس در یخچال نگهداری می شود. در پایان اسانس­گیری از نمونه ها دستگاه کلونجر و بالون کاملاً شسته و تمیز می‌گردد و برای نمونه بعدی آماده خواهد شد.
برای شناسایی ترکیبهای اسانس از دستگاه گاز کروماتوگرافی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (دستگاه جی سی مس) استفاده شده است.
۳-۸- صفات مورد ارزیابی
صفات مورد ارزیابی در این تحقیق شامل: ارتفاع گیاه در مرحله گلدهی (میزان رشد طولی بر مبنای سانتی­متر) توسط خط کش اندازی گیری شد، مرزه تابستانه دارای یک شاخه اصلی بوده که تعداد شاخه های فرعی آن شمارش گردید، تعداد گل بر روی هر گیاه شمرده شد و فاکتورهای مثل: وزن تر شاخه و ساقه (گرم)، وزن تر گل و برگ (گرم)، کل وزن تر گیاه(گرم)، وزن خشک شاخه و ساقه (گرم)، وزن خشک گل و برگ (گرم)، کل وزن خشک گیاه (گرم)، مقدار و میزان ترکیبات اسانس (میلی لیتر) گیاه دارویی مرزه تابستانه تعیین گردید.
۳-۸-۱- ارتفاع گیاه در مرحله گلدهی
در زمانی که گیاه مرزه تابستانه به مرحله گلدهی رسید و برداشت گردید ارتفاع گیاه در مرحله گلدهی و میزان رشد طولی آن بر مبنای سانتی متر توسط خط کش اندازی گیری شد.
۳-۸-۲- تعداد شاخه های فرعی
مرزه تابستانه دارای یک شاخه اصلی می باشد که بعد از برداشت آن تعداد شاخه های فرعی هر گیاه شمارش گردید.
۳-۸-۳- تعداد گل بر روی هر گیاه
بعد از برداشت تعداد گل بر روی هر گیاه شمارش شد.
۳-۸-۴- وزن تر شاخه و ساقه