یکی دیگر از حقوق ‌دانان نیز در تعریف معاونت بیان می‌دارد : « معاونت در جرم آن است که شخص بدون آن که مستقیما و راسا در عملیات اجرای جرم شرکت نموده باشد ، بر اثر تحریک و تطمیع یا نیرنگ و فریب دیگری را وادار به ارتکاب جرم می کند ، و یا با علم و اطلاع وسیله ارتکاب جرم را برای مباشر اصلی تهیه و تسهیل می کند ، و یا آن که طریق ارتکاب جرم را به مجرم اصلی ارائه می‌دهد.^[۱۸]

با عنایت به تعریف های فوق می توان گفت شاخصه اصلی معاون جرم این است که بدون دخالت در عملیات مادی جرم و بدون آلوده کردن دست خود به بزه، به صورت غیر مستقیم شرایط ارتکاب بزه را فراهم می کند.در این حال مساعدت معاون جرم حتی اگر اقوی از عمل مباشر هم باشد، بدون ورود مستقیم (از طریق فعل یا ترک فعل)در عملیات اجرایی مباشرت تلقی نمی شود^[۱۹]

نظریه ۶۴۶۲/۷ – ۲۶ / ۹ / ۱۳۷۶ موید مطلب فوق است . طبق این نظریه « … اگر احد از سارقین صرفا اقدام به دیده بانی نماید و یا سارقین را تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع به ارتکاب جرم نماید لیکن خود اقدام عملی در سرقت مسلحانه ننماید عمل وی منطبق با ماده ۴۳ قانون مجازات اسلامی ( ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ ) است و معاون در جرم محسوب می شود.^[۲۰]

شعبه دوم دیوان عالی کشور نیز در یکی از آرای صادره خود معاون جرم را چنین تعریف می کند: «منظور از معاون جرم اشخاصی هستند که اقدامی در اصل عمل یا شروع آن نکرده باشند. ‌بنابرین‏ اگر چند نفر تبانی در ارتکاب جرمی کنند و آن جرم را مشخصاً انجام دهند یا شروع به اجرای آن نمایند مجرم اصلی هستند نه معاون»^[۲۱]

به نظر می‌رسد در مجموع عمل فرد معاون دارای ۳ ویژگی اساسی باشد:۱-عدم دخالت فرد معاون در عنصر مادی جرم.۲-یاری مباشر در ارتکاب عمل مجرمانه به طرق مشخص قانونی.۳-احراز رابطه علیت بین عمل معاون با رفتار مباشر.لذا شاید در یک تعریف جامع بتوان گفت معاون فردی است که بدون دخالت در عنصر مادی جرم،اقدام به یاری مباشر در ارتکاب عمل مجرمانه ،به صورت غیر مستقیم و از طرق مشخص و مندرج قانونی می کند به نحوی که در صورت دعدم انجام معاونت ،رفتار مباشر بوقوع نمی پیوست.^[۲۲]

۲-۱ تمایز معاونت با مشارکت و تسبیب

۱-۲-۱ تمایز معاونت با مشارکت

۱-۱-۲-۱ تعریف و تبیین مشارکت در جرم

ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲:(هر کس با شخص یا اشخاص دیگر در عملیات اجرائی جرمی مشارکت کند و جرم، مستند به رفتار همه آن ها باشد خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت، شریک در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است. ‌در مورد جرائم غیرعمدی نیز چنانچه جرم، مستند به تقصیر دو یا چند نفر باشد مقصران، شریک در جرم محسوب می‌شوند و مجازات هر یک از آنان، مجازات فاعل مستقل آن جرم است.
تبصره- اعمال مجازات حدود، قصاص و دیات ‌در مورد شرکت در جنایت با رعایت مواد کتاب‌های دوم، سوم و چهارم این قانون انجام می‌گیرد.) طبق این ماده شرکت در جرم به حالتی اطلاق می شود که دو فرد یا بیشتر به طور مستقیم در ارتکاب رفتار مجرمانه دخالت داشته باشند کلیه افرادی که در ارتکاب جرم به صورت مستقیم و بلا واسطه دخالت دارند شریک گفته می شود. این دخالت باید در وقوع جرم مؤثر باشد.

در شرکت در جرم باید هر یک از افراد جزیی از جرم واحد را انجام داده ،به طوری که مجموع رفتار آن ها جرم واحد را به وجود آورد. ^[۲۳]به عنوان مثال در بزه کلاهبرداری چنانچه الف نسبت به اخذ عنوان مجعول اقدام نماید واز این طریق افرادی را بفریبد و در اثر این فریب ،مردم وجوهی را پرداخت نمایند و شخص ب اقدام به تحصیل این وجوه نماید با عنایت به اینکه هر یک از الف و ب در جزیی (مانور متقلبانه و فریب مردم و تحصیل مال ) از جرم واحد (کلاهبرداری) دخالت داشته اند لذا هر یک به عنوان شرکای جرم کلاهبرداری خواهند بود.

در مشارکت جرم باید منتسب به فعل همه افراد باشد و چنانچه جرم مستند به رفتار تمامی شرکت کنندگان در جرم نباشد شرکت در جرم منتفی می‌باشد،مثل اینکه شخصی اقدام به ایراد سیلی به صورت الف نماید سپس شخص دیگر با چاقو اقدام به مجروح نمودن وی نماید و در نتیجه فرد بمیرد .در اینجانظر به اینکه فعل قتل مستند به عمل شخصی که سیلی زده نمی باشد ، عمل وی شرکت در قتل تلقی نمی شود. عبارت (رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی نباشد)در اواسط ماده بدان معنا است که از نظر قانون‌گذار در شرکت در جرم تفاوتی نمی کند که ذات جرم طوری باشد که بتواند با فعل یک نفر بوقوع بپیوندد ،یا با فعل چند نفر^[۲۴].بدیهی است ارتکاب جرایمی که جز با تعدد مرتکب نمی تواند صورت گیرد شرکت در جرم نمی باشد مانند زنا که لازمه تحقق آن وجود یک زن ومرد می‌باشد.

نکته ای که در اینجا باید به آن اشاره نمود این است که در شرکت در جرم بر خلاف معاونت اولا وحدت قصد بین شرکا لازم نیست ثانیاً نیاز به توافق قبلی یا مقرن با ارتکاب جرم بین شرکا نمی باشد. به عنوان مثال شخص الف به علت اختلافات مالی که با شخص ج دارد اقدام به ضرب و جرح وی می کند در همین حین شخص ب از راه می‌رسد و نامبرده نیز به علت اختلافات خانوادگی که با وی دارد (در حالی که شخص الف را نمی شناسد و هیچ توافقی با وی ننموده )اقدام به ضرب و جرح شخص ج می کند و در نهایت شخص ج به علت صدمات وارده از سوی الف و ب فوت می کند. در اینجا شخص الف و ب شرکای جرم قتل عمد می‌باشند و هر یک به مجازات مباشر قتل عمد محکوم خواهند شد.

۲-۱-۲-۱ تمایز معاونت با مشارکت در ارتکاب جرم

مشارکت از باب مفاعله می‌باشد و ‌به این معنی است که همه طرفین در عملیات مادی (عنصر مادی جرم) دخالت داشته باشند. یعنی همه شرکا در وقوع جرم مداخله مستقیم دارند به گونه ای که جرم هستند به فعل همه آن ها می‌باشد بر خلاف معاونت که جرم مستند به اقدامات معاون نمی باشد، هر چند معاون از طریق، تسهیل و تحریک و سایر مصادیق قانونی کمک به وقوع بزه می کند لیکن در عملیات مجرمانه دخالتی نمی نماید.

تفاوت شریک در جرم و معاون در این است که شریک بر عکس معاون در اعمال تشکیل دهنده جرم دخالت دارد^[۲۵] .

۳-۱-۲-۱ تمایز معاونت با مشارکت در ماهیت عمل مجرمانه

با عنایت به قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ (مبحث معاونت در جرم) نظر به اینکه قانون مجازات اسلامی سیستم مجرمیت استعاره ای نسبی (عاریه ای) را ‌در مورد معاونت پذیرفته (این سیستم در فصل های بعد توضیح داده خواهد شد) می توان گفت عمل معاون مجرمیت خود را از فعل اصلی مباشر عاریه گرفته به طوری که اگر فعل صورت گرفته از سوی مباشر دارای وصف کیفری باشد عمل معاون نیز دارای وصف کیفری بوده و در صورتی که فعل مباشر فاقد وصف جزایی باشد عمل معاون فاقد وصف جزایی می‌باشد به ‌عنوان مثال چنانچه پدری به اتفاق فرد دیگری اقدام به مشارکت در سرقت از فرزندش نماید با دارا بودن شرایط سرقت حدی، پدر از مجازات سرقت حدی معاف می‌باشد و به تبع آن معاون نیز از مجازات معاونت در سرقت حدی معاف می‌باشد لیکن شریک در سرقت در صورت دارا بودن شرایط ممکن است به مجازات معاونت در سرقت حدی محکوم شود.

۴-۱-۲-۱ تمایز در مجازات ها

ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی مجازات هر یک از شرکای در جرم را مجازات فاعل مستقل عنوان نموده.