امروزه شبکه های اجتماعی مجازی به یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی بین مردم تبدیل شده‌اند. این سایت‌ها ‌به این دلیل “اجتماعی” نام‌گذاری شده‌اند که به دوستان و همکاران امکان برقراری ارتباط داده و پیوند بین اعضا را در فضای اینترنت ‌محکم‌تر می‌کنند (زیدیه، ۲۰۱۲).

شبکه های اجتماعی مجازی را به عنوان خدمات مبتنی بر وبی^[۳۶] تعریف می‌کنند که به اشخاص اجازه می‌دهند یک پروفایل همگانی یا نیمه‌همگانی درون یک سیستم محدود بسازند؛ فهرستی از دیگر کاربرانی که با آن‌ ها وابستگی مشترک دارند ایجاد کنند و فهرست پیوندهای اعضا را همراه با مواردی که توسط سایرین در نظام ایجاد شده‌اند مشاهده و مرور کنند (بوید و الیسون، ۲۰۰۷). طبق تعریف لنهارت و مدن^[۳۷](۲۰۰۷) شبکه اجتماعی مجازی فضایی برخط است که کاربر می‌تواند با ساخت پروفایل و یک شبکه شخصی به دیگر کاربران متصل شود.

مینوچا و پتر^[۳۸](۲۰۱۲) نیز بیان می‌کنند شبکه های اجتماعی با ایجاد تعداد زیادی ارتباط به منظور به اشتراک‌گذاری اطلاعات با شبکه ها یا زیرمجموعه آن‌ ها تعریف می‌شوند. اگرچه ارتباطات یک به یک در شبکه های اجتماعی برخط امکان‌پذیر است، فعالیت اصلی درگیر شدن با اعضای شبکه در مقیاس بالاتر می‌باشد.

رحمانزاده (۱۳۸۹) در مقاله خود می‌نویسد شبکه های اجتماعی از گروه‌هایی عموماً فردی یا سازمانی تشکیل شده که از طریق یک یا چند نوع از وابستگی‌ها به هم متصل‌اند و در بستر یک جامعه اطلاعاتی پیچیده، کارکرد مؤثر شبکه همگرا را تصویر می‌کنند و موفقیت و محبوبیت روزافزون آن ها به دلیل داشتن رنگ و بوی اجتماعی است.

به گفته (بتولی ۱، ۱۳۹۲) شبکه های اجتماعی، ساختاری اجتماعی هستند که ممکن است شکل‌ها و شاخص‌های زیادی را بپذیرند. تحولات فناورانه و فنی سال‌های اخیر، تولید شبکه های اجتماعی انسانی – به شکل دیجیتالی- را ممکن ساخته است. در نتیجه این پشتیبانی، کاربران می‌توانند با افرادی ارتباط برقرار کنند که به علت موانع اجتماعی و منطقه‌ای، برقراری ارتباط با آن‌ ها مشکل است.

واقعیت آن است که بیشتر مردم از شبکه های اجتماعی برای برقراری ارتباط سریع و ارتباط با دوستانشان استفاده می‌کنند. علاوه بر آن، یک فضای اجتماعی برخط به آن‌ ها اجازه می‌دهد درکنار دیگران سرمایه اجتماعی ایجاد کنند (الیسون و همکاران،۲۰۰۷). سرمایه اجتماعی به منابعی اطلاق می‌شود که از ارتباطات بین انسان‌ها به دست می‌آید و به افراد اجازه می‌دهد به دیگر اعضای شبکه هایی که به آن‌ ها تعلق دارد نزدیک شود. این منابع می‌توانند شکل اطلاعات، رابطه یا ظرفیت برای سازماندهی را به طور سودمندی به خود بگیرند (کارول،۲۰۱۲).

در دهه ۱۹۸۰ رابرت متکالفه^[۳۹] در نظریه‌ای بیان‌کرد که ارزش یک خدمت برای کاربر بخشی از جذر تعداد کاربرانی است که از آن خدمت استفاده می‌کنند. هندلر و گلبک (۲۰۰۷) بحث می‌کنند که قانون متاکالفه برای توضیح رشد بسیاری از فناوری‌ها مانند تلفن همراه، فکس و نرم‌افزارهای اینترنتی و به‌ویژه شبکه های اجتماعی برخط استفاده شده‌است. ‌بنابرین‏ می‌توان گفت که شبکه های اجتماعی برخط نه تنها تعامل کاربران را آسان‌تر می‌کنند، بلکه در این کار ارزش نیز ایجاد می‌کنند و باعث مشارکت بیشتر کاربران فعلی و ترغیب دیگر افراد به استفاده از این سایت‌ها می‌شوند. با در نظر گرفتن تئوری فوق و تکامل فعلی شبکه ها‌ی‌اجتماعی، می‌توان نتیجه‌گرفت که کاربران از این شبکه های اجتماعی ارزش کسب می‌کنند، که این خود سرعت رشد این سایت‌ها را توضیح می‌دهد (فریرا، ۲۰۰۹).

شبکه های اجتماعی می‌توانند به منظور میزبانی وقایع، بحث‌ها، نقدها، جمع‌ آوری منابع، پشتیبانی دوره ها، فراهم آوردن فضایی برای بحث درباره‌ایده ها، یادگیری، مشاوره و ایجاد فرصت برای برقراری ارتباطات جدید و دسترسی به اطلاعات استفاده شوند (کونل، گلری و کلور، ۲۰۱۱).

امکانات کلی شبکه های اجتماعی شامل: ایجاد پروفایل شخصی، فرستادن درخواست دوستی و ارتباط با دیگر افراد، مدیریت لیست دوستان، جستجو و دعوت آن‌ ها از طریق پست الکترونیک، فرستادن انواع پیام، انتشار عکس و به اشتراک‌گذاری با دیگران می‌باشد (کلنریچ و سوری،۲۰۱۲). علاوه بر آن برخی شبکه های اجتماعی امکان به اشتراک‌گذاری ویدئو، گفت‌گوی برخط، ساخت وبلاگ و… را نیز دارند. همچنین برخی از این شبکه های اجتماعی مخصوص تلفن همراه هستند و برخی دیگر تلفن همراه را نیز پشتیبانی می‌کنند. بسیاری از این سایت‌ها افراد را از منطقه یا زبانی خاص مورد هدف قرار می‌دهند. بعضی دیگر نیز برای مذهب، جنسیت، حزب و دیگر دسته بندی‌های هویتی ساخته می‌شوند. برخی از شبکه های اجتماعی نیز برای علایق مشترک فضا ایجاد می‌کنند (ردموند،۲۰۱۰). به گفته (بتولی۱، ۱۳۹۲) شبکه های اجتماعی می‌توانند علاوه بر کارکرد سیاسی، کارکرد آموزشی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و خصوصاًً علمی-پژوهشی نیز داشته‌باشند.

بر طبق آماری که سایت استتیکزبرین^[۴۰] در جولای ۲۰۱۴ منتشر کرده‌است، ۵۸% کل افراد جهان از شبکه های اجتماعی استفاده می‌کنند. در این سایت آمار استفاده از شبکه های اجتماعی به تفکیک سن، دقیقه و ساعت استفاده و نیز ۱۰ کشور پر استفاده‌تر، مشخص شده‌است.

مزایای استفاده از شبکه های اجتماعی

مزایای‌ زیادی برای استفاده از شبکه های اجتماعی ذکر شده است که از این بین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– آموزش رسمی و غیررسمی مهارت‌ها