ب:اقدامات مغایر با مقررات عمومی گات که برای حفظ منافع اساسی و امنیتی آن کشور انجام شده. مثلا جلوگیری از حمل و نقل وسایل و ادوات نظامی کشور درگیر جنگ.

ج:اقدامات مغایر با مقررات عمومی گات که مانع از اجرای تعهدات آن کشور نسبت به سازمان ملل در جهت تحکیم صلح و امنیت بین ­المللی بوده باشد. به نظر می­رسد با توجه به تفسیرهای متفاوت و برداشت‌های گوناگون از امنیت ملی و صلح بین ­الملل چنانچه دولت یا دولی به استناد به مواد فوق اقداماتی را به اجرا در آورند دولت یا ‌دولت‌های‌ ذینفع می ­توانند موضوع را به هیات رسیدگی ارجاع و در نهایت نظر مرجع حل اختلاف را درخواست نمایند. ‌بنابرین‏ ‌می‌توان چنین نتیجه گرفت که علی رغم امکان عدم اجرای مقررات عمومی گات تحت عناوین فوق دولت یا دول مربوطه مصون از پیگیری امر توسط مراجع حل اختلاف نمی­باشند. شایان ذکر است که ماده ۲۱ گات، اجازه محدودی برای کاهش حجم تعهدات و ترتیبات تحت گات (تعرفه­های ترجیحی) ‌بر اساس ملاحظات امنیتی به اعضاء می­دهد. تا جائیکه اطلاع حاصل است، این تنها موردی است که گات اجازه کاهش تعهدات به طور یک‌طرفه را داده است. مقررات ماده ۲۱ واجد اهمیت است زیرا ویژگی جدی و قاطع بودن تعهدات کشورهای تحت گات را مورد تأکید قرار می­دهد زیرا عضو گات اصولاً اجازه ندارد به صورت گزینشی عمل کند و پاره­ای تعهدات را برگزیند و بپذیرد و بعضی را کاهش یا تغییر دهد(اصل عدم تبعیض در گات)، مگر تحت شرایط استثنایی که ملاحظات امنیتی آن شکور مطرح باشد.

معذلک علی‌رغم مفهوم مضیق ماده ۲۱ گات، وقتی اختلافی پیش می ­آید چندان نامرسوم نیست که عضوی این پرسش رامطرح کند آیا اساساً حادث از نوع اختلافات مربوط به گات هست یا نه؛ به عبارت دیگر آیا در حوزه مقررات گات قرار ‌می‌گیرد یا از جمله استثنائات امنیتی است که طبق ماده ۲۱ گات مجاز و معاف است.^[۴۸]

ه) مقایسه مزایا و معایب مکانیزم حل و فصل اختلاف در گات و سازمان تجارت جهانی

۱) مزایای گات

نظام حل و فصل اختلاف سابق با وجود ایراداتی که بر آن وارد بود به عنوان یک نظام منحصر به فرد بین ­المللی برای رسیدگی به اختلافات بین دول قلمداد شده است. از دلایل ارائه شده برای منحصر به فرد بودن نظام گات در مقایسه با سایر توافق نامه­ های بین ­المللی تکیه بر استفاده از تمام روش­های دیپلماتیک و حقوقی موجود و نیز تأکید بر استفاده و به کارگیری مقررات خود گات به جای استفاده از سایر مقررات بین ­المللی. از دیگر امتیازات گات تمایز بین (تخلف همراه با نقض) و (تخلف بدون نقض) به نحوی که دول عضو را ملزم می­ نماید نهایت تلاش خود را جهت اجرای مقررات گات به کار گیرند. از دیگر امتیازات معمولا به ویژه در نظام­ها و قراردادهای تجاری بین دول در سطوح بین ­المللی نقض مقررات یک توافق­نامه زمانی به مراجع حل اختلاف ارجاع می­ شود که متضمن ورود و زیانی به دولت و دول جامعه بین ­المللی باشد. به عبارت دیگر مادام که نقض تعهدات بین ­المللی منجر به خسارت نشده مسئولیتی به دنبال نمی­آورد لیکن بر اساس مقررات گات صرف عدم اجرای مقررات گات تخلف صرف عدم اجرای مقررات گات تخلف محسوب شده و عضو یا اعضای متخلف موظفند اقدامات جدی و عملی را در به کارگیری مقررات آن و اصلاح روش­های خود به عمل آورند. در نهایت دو امتیاز دیگر گات اولا هدف عمده و اساسی ماده ۲۳ آن است که به هر وسیله ممکن در اسرع وقت اقدامات خلاف مقررات گات متوقف شود که برای این منظور ‌می‌توان متوسل به هر گونه داوری قضاوت و یا رجوع به سایر مراجع اداری نمود.

ثانیاً: به کارگیری مراجعه و استفاده از مقررات حل و فصل اختلافات در گات بیشتر از سایر مقررات مشابه در زمینه ­های بین ­المللی بوده و این نشانگر کارایی بهتر این نظام ‌می‌باشد.^[۴۹]

۲) معایب گات

۱ـ پراکندگی مقررات مربوط به حل اختلافات در پیمان گات بود که یک تشکیلات ثابت منسجم را برای رسیدگی به اختلافات در نظر نگرفته بود.

۲ـ راه­های مناسبی وجود نداشت که نظام گات بتواند مؤثر عمل کرده و حاکمیت قانون را به نحو مستحکم­تری جامه عمل بپوشاند.

۳ـ رویه خاصی برای رسیدگی به اختلاف موجود بین کشورهای در حال توسعه عضو گات و کشورهای توسعه یافته نبود.

۴ـ این که در مواعد و زمان­بندی مراحل مختلف در مقررات راجع به حل و فصل اختلاف ابهام وجود داشت.

۵ـ نوعی حق وتو برای اعضای و بلوکه کردن تصمیمات هیات رسیدگی توسط دولت و عضو ذینفع بود بدین معنا که اگر دولتی تصمیمات و گزارش Panel را مخالف منافع خود می­دید با رأی‌ منفی از اجرای آن جلوگیری می­کرد به طور نمونه وتوی آمریکا در خصوص واردات موز ۱۹۹۳٫

۶ـ این که سیستم نظارت قوی بر اجرای تصمیمات هیات رسیدگی وجود نداشت و در صورت درخواست تجدیدنظر نسبت به تصمیم هیات رسیدگی مرجعی وجود نداشت که موضوع به آن ارجاع گردد.

۷ـ مهمترین مشکل نظام حل و فصل اختلافات گات وجود مراجع مختلف رسیدگی بود. مراجعی که در برخی مسایل تجاری دارای صلاحیت متداخل بودند و تصمیمات متعدد اتخاذ می­نمودند.

۸ـ یکی دیگر از ایرادات مهم گات این بود که بعد از آن که تقاضای مجوز برای تعلیق امتیازات به موجب بند دو ماده ۲۳ مورد مخالفت واقع می­ شود و رویه اجماع موجب سد شدن این تقاضاها می­ شود بسیاری از کشورهای شاکی به طور یک جانبه به اقدام متقابل متوسل می­گشتند در صورتی که هدف این نظام جلوگیری از عمل متقابل یک جانبه بود که به تجارت لطمه می­زد.^[۵۰]

۳) مزایای سازمان تجارت جهانی

۱ـ یکی از مهمترین مزایا این بود که توانسته اعضا را ترغیب نماید تا اختلافات خود را به آسانی بدون رجوع به هیئت حل اختلاف سازمان تجارت جهانی حل و فصل نمایند و در نتیجه تعداد زیادی اختلافات که توسط مصالحه دو جانبه و اجتناب از دعوای رسمی حل و فصل شدند.

۲ـ نظام یکپارچه حل اختلاف: تفاهم نامه حل و فصل اختلاف بر تمام موافقت­نامه­ های تحت پوشش موافقت نامه سازمان تجارت جهانی حاکم است و صلاحیت نظام جدید حل و فصل اختلاف سازمان تجارت جهانی به طور قابل توجهی گسترده است.

۳ـ گرایش به سمت قاعده­مندی و قضایی شدن: ماهیت اجباری رسیدگی ارگان رسیدگی در سازمان و نداشتن حق اقدام متقابل یک جانبه اجرای برخی از اصول حقوق بین ­الملل را در زمینه حل و فصل اختلافات محدود می­ کند. از جمله اصول باید به آزادی انتخاب شیوه حل و فصل اختلاف طبق ماده ۲۳ منشور ملل متحد و حق توسل به اقدام متقابل در پاسخ به نقض مستمر تعهدات بین ­الملل اشاره کرد.

۴ـ تصویب نظام حل و فصل اختلاف: نوآوری­هایی که به تقویت نظام حل و فصل اختلاف منجر ‌شده‌اند.

۵ـ نظارت بر اجرا نیز یکی از نکات مثبت نظام حل و فصل اختلاف سازمان تجارت جهانی و موجب تقویت اعتماد ‌به این نظام است که در چارچوب گات ۱۹۴۷ ‌به این صورت نبوده است.^[۵۱]

۴) معایب سازمان تجارت جهانی

عدم برخورداری نظام حمایت اعضا: در این زمینه بین آن می­رود که وضع مانند سابق ادامه نیابد و دولت­ها رغبت کمتری به مشارکت در رویه حل اختلاف داشته باشند.

ـ اقدامات موقتی: در بسیاری موارد ممکن است در طول رسیدگی صدور قرار تامین یا اقدامات موقتی ضروری باشد که تا زمان روشن شدن تکلیف اختلاف از ورود زیان بیشتر به سایر اعضا جلوگیری شود.^[۵۲]