کلیات تحقیق

۱ـ۱ـ مقدمه

در حال حاضر، بنگاه های اقتصادی در محیطی بسیار متغیر و رقابتی فعالیت می‌کنند. واکنش سریع و درست ‌در مقابل‌ شرایط بسیار متغیربازار، در موقعیت بنگاه ها نقش بسزایی دارد. با توسعه بازارهای پولی و مالی و متعاقب آن، حاکم شدن وضعیت رقابتی، بسیاری از شرکت ها ورشکسته از گردونه رقابت خارج می‌شوند. این امر موجبات نگرانی صاحبان سرمایه را فراهم نموده، برای اینکه از سوخت شدن اصل و فرع سرمایه خود جلوگیری کنند، به دنبال روش هایی هستند که بحران مالی شرکت ها را پیش‌بینی کنند(پورحیدری، کوپائی حاجی،۱۳۸۹). امروزه یکی از مهمترین خطراتی که بسیاری از واحدهای تجاری را تهدید می کند صرفنظر از اندازه و ماهیت فعالیت آن ها ناتوانی در پرداخت تعهدات می‌باشد. شواهد موجود نشان می‌دهد که در سه دهه گذشته، نرخ ورشکستگی شرکت‌ها در مقایسه با دهه های قبل رشد چشمگیری داشته است(وانگ و لی^[۱]، ۲۰۰۷ ). بررسی اجمالی وضعیت مالی شرکت‌های ایرانی نیز آشکار می‌سازد که در بین شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، شرکت هایی وجود دارند که از مشکلات مالی و عملیاتی متعددی رنج می‌برند و از نظر عملیاتی، تامین نقدینگی و سرمایه درگردش دچار بحران می‌باشند اما کماکان به فعالیت خود ادامه داده و منابع جامعه را مصرف می نمایند. مسئله اصلی این است که چرا منابعی که می‌توانست در فرصت‌های سودآور و ارزش آفرین سرمایه گذاری شود، توسط این شرکت‌ها به هدر رفته و منجر به کاهش منافع جامعه می‌گردد؟

تجزیه و تحلیل صورت های مالی اغلب با به کارگیری نسبت های مالی که بر پایه اطلاعات ترازنامه، صورت حساب سود و زیان، و صورت جریان وجوه نقد تهیه شده اند، آغاز می شود. نسبت های مالی نشان دهنده قدرت یا ضعف شرکت ها در مقایسه با سایر شرکت های همان صنعت، شرکت های پیشرو و عملکرد سال گذشته همان شرکت، هستند(مالهوترا^[۲]، ۲۰۰۸). مشکل اصلی که به تحلیل نسبتی صورت های مالی وارد می شود این موضوع است که هر یک از نسبت های مالی یک بعد از عملکرد مالی سازمان را ارزیابی می‌کند به گونه ای که دسته ای از آن ها توانایی نقدینگی، گروهی توانایی سودآوری، بخشی دیگر توانایی رشد و بالاخره گروه آخر شیوه عملیات سازمان را ارزیابی می‌کند(خواجوی و همکاران، ۱۳۸۹).

بحران مالی و بحران کسب و کار و نهایتاًً ورشکستگی واحدهای اقتصادی می‌تواند زیان های هنگفتی را در سطح خرد و کلان وارد نمایند. در سطح کلان، بحران مالی شرکت ها سبب کاهش تولید ناخالص داخلی، افزایش بیکاری، اتلاف منابع کشور و نظایر آن گردد. در سطح خرد نیز ذی نفعان و بنگاه های اقتصادی، نظیر سهام‌داران، سرمایه گذاران بالقوه، اعتباردهندگان، مدیران، کارکنان، عرضه کنندگان مواد اولیه و مشتریان متحمل زیان می‌شوند و خسارت قابل توجهی می‌تواند ‌به این گروه ها وارد شود. در نتیجه، به منظور اجتناب از زیان های هنگفتی که به واسطه بحران های مالی و بحران کسب و کار پدید می‌آید لازم است مطالعه ای در این زمینه صورت گیرد و بهترین نسبت های مالی را جهت پیش‌بینی بحران کسب و کار در شرکت ها انتخاب شود.

۱ـ۲ـ بیان مسئله

یکی از روش های متداول تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی، تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی با بهره گرفتن از نسبت های مالی می‌باشد. نسبت های مالی یکی از ابزارهای ارزیابی شرکت ها توسط سرمایه گذاران و نیز ابزاری برای مدیریت واحد تجاری به منظور ارزیابی وضعیت موجود و همچنین پیش‌بینی وضعیت آتی واحد تجاری است. این نسبت ها بر اساس ارقام مندرج در صورت های مالی که بر اساس روش حسابداری تعهدی تهیه شده اند، محاسبه و استخراج می‌شوند. نسبت های مالی در یک دسته بندی کلی به پنج دسته تقسیم می‌شوند: ۱ـ نسبت های نقدینگی ۲ـ نسبت های اهرمی ۳ـ نسبت های فعالیت ۴ـ نسبت های سودآوری ۵ـ نسبت های سرمایه گذاری یامالکیت (بهرامفر و همکاران، ۱۳۸۴).

در دنیای رقابتی امروز، شرکت ها و سازمان‌هایی قادر به بقا هستند که مدل کسب وکار مناسب تری را نسبت به رقبای خود انتخاب نمایند و قادر به بروز رسانی و تکمیل کسب وکار بر مبنای نیازهای بازار و ضرورت های فناوری باشند. در واقع بررسی نسبت های مالی که یکی از روش های تجزیه و تحلیل صورت های مالی می‌باشد خود بخشی از تحلیل کسب وکار به شمار می‌آید. تحلیل کسب وکار عبارت است از ارزیابی چشم انداز و ریسک های بنگاه به منظور اتخاذ تصمیم ‌در مورد کسب وکار آینده است. تصمیم گیری های کسب وکار شامل موارد متعددی، از جمله ارزش گذاری سهام و بدهی ها، ارزیابی ریسک اعتبار، پیش‌بینی سود، حسابرسی ها و مذاکرات جبران خسارت است. از نظر عملیاتی‌ نیز بحران را می‌توان‌ به ‌صورت‌ یک‌ سیستم، تجزیه‌ و تحلیل‌ کرد که‌ در آن‌ دو سری‌ عوامل‌ مختلف‌ یکی‌ محیط‌ و ساختار سیستم‌ و دیگری‌ عواملی‌ که‌ موجد بحران هستند، وجود دارد. تعیین‌ اینکه‌ کدام‌ یک‌ از عوامل‌ و عناصر تشکیل‌دهنده‌ سیستم‌ در مقابل‌ بحران آسیب‌پذیری‌ و تاثیرپذیری‌ بیشتری‌ دارد یکی‌ از وظایف‌ اولیه‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ مدیریت‌ بحران است. ‌بنابرین‏ مدیریت باید مستقیماً به موضوع بحران رسیدگی کند و شرایطی را که باعث وقوع بحران شدند را به دقت مورد مطالعه قرار دهد تا دوباره تکرار نشود. همه بحران ها مثل هم نیستند ولی با این وجود دارای عناصرمشترکی هستند.

فضا و شرایط کسب وکار طی دو دهه اخیر دچار تغییر و تحولات قابل ملاحظه‌ای شده ، که این خود باعث ایجاد بحران در کسب وکار می شود. بحران ها نیازمند تحلیل و شناسایی عوامل ایجاد کننده هستند. تحلیل کسب وکار عبارت از ارزیابی چشم انداز و ریسک های بنگاه یا سازمان به منظور اتخاذ تصمیم ‌در مورد کسب وکار آینده است. تصمیم گیری های کسب وکار شامل موارد متعددی، از جمله ارزش گذاری سهام و بدهی ها، ارزیابی ریسک اعتبار، پیش‌بینی سود، حسابرسی ها و مذاکرات جبران خسارت است. تحلیل کسب و کار، با ارزیابی محیط کسب و کار، استراتژی ها و عملکرد بنگاه به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات به جا و آگاهانه ای اتخاذ کنند،تا محیط کسب وکار دچار بحران نشود. یکی از مراحل اولیه تحلیل کسب وکار عبارت است از: ارزیابی محیط کسب وکار و استراتژی های بنگاه، که خود شامل: محصولات و فعالیت های کنونی و آتی، بازارها، رقیبان، قیمت سهام بنگاه مزیت های بنگاه (از جمله مزیت هزینه ها) و بسیاری موارد دیگر است. در این خصوص نیزصورت های مالی، منبعی مطمئن جهت کسب اطلاعات مالی لازم برای تحلیل کسب وکار به شمار می‌آیند. صورت های مالی مشخص می‌کنند که یک بنگاه منابع خود را چگونه به دست می آورد (تامین مالی)، کجا و چگونه این منابع را مصرف می‌کنند (سرمایه گذاری) و از این منابع تا چه حد کارآمد استفاده می‌کنند (سوددهی عملیاتی). براین اساس ، تحقیق حاضر به دنبال انتخاب و شناسایی نسبت های مالی برای پیش‌بینی بحران کسب وکار در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار است.