گفتار پنچم : جرایم رایانه ای و جرایم مالتی مدیا^[۴۷] ( چند رسانه ای )

ایجاد شبکه جهانی اینترنت و قابلیت انتقال سریع داده ها با بهره گیری از امکانات مخابراتی، سبب گردیده است که بتوان از طریق این شبکه متن ( اعم از کتاب، مقاله، داستان، روزنامه و مجله) صوت ( اعم از قطعه سرود، موسیقی یا ترانه ساخته شده قبلی و ذخیره شده در یک فایل یا صدای زنده رادیویی، تلویزیونی یا مکالمه زنده از راه دور) یا تصویر ( اعم از فایل های تصویری و فیلم یا تصاویر زنده از اماکن یا افراد حین مکالمه همراه یا پخش تصویر) قابل دسترسی باشد و شخص درحقیقت با دراختیار داشتن قابلیت اتصال به اینترنت، گو اینکه از تلویزیون، رادیو، نشریات، مجلات ، تلفنی صوتی و تصویری ، سینما، کتابخانه ها و مانند آن در آن واحد می‌تواند استفاده کنند و به اصطلاح از یک فضای چند رسانه ای یا مالتی مدیا برخوردار گردد.

این پدیده از ابتدای دهه ۹۰ پا به عرصه وجود گذاشت و یک تحول اساسی ایجاد کرد و به پدیده ای فوق رایانه تعبیر شد زیرا از تلفیق رایانه و مخابرات و ماهواره و امکانات ضبط صدا و تصویر ایجاد شده بود و لذا هر چند رایانه نقش مهمی در این بین ایفا می کرد اما دیگر به عنوان تنها عامل مؤثر در این فضا محسوب نمی شد. در این فضای چند رسانه ای بالطبع جرایمی نیز به وقوع پیوستند که اصول آن با اصول جرایم رایانه ای قبل از آن متفاوت می نمود لذا جرم مالتی مدیا یا چند رسانه ای یا فوق رایانه ای پا به عرصه وجود نهاد. جرم مالتی مدیا دارای مفهومی مشابه جرایم مطبوعاتی است که عبارت است از هر گونه سوء استفاده از فناوری اطلاعات همچون هرزه نگاری ، اقدامات علیه نظم عمومی، فعالیت غیر مجاز سیاسی فعالیت تروریستی یا نشر اکاذیب که در واقع نوعی جرایم سایبری یا جرایم اینترنتی نیز محسوب می‌شوند. این مفهوم معادل مفهوم جرایم مرتبط با محتوا می‌باشد که در کنوانسیون جرایم سایبر آمده است. ^[۴۸]

گفتار ششم: جرمهای رایانه ای کدامند؟

در همه کشورها، اقداماتی که امنیت حاکمیت را برهم بزند جرم دانسته شده و عناوین این جرایم با یکدیگر متفاوتند اما به هر حال، حفظ امنیت کشور یکی از اهداف مهم همه نظام‌های سیاسی است. یکی از اهداف حقوق، تامین امنیت است، قوانین وضع می‌شوند تا امنیت جامعه را حفظ کنند اما در این میان، امنیت کشور بسیار اهمیت دارد و در همه کشورها، اقداماتی که امنیت حاکمیت را برهم بزند جرم دانسته شده است. عناوین این جرایم با یکدیگر متفاوتند اما به هر حال، حفظ امنیت کشور یکی از هدف‌های نظام‌های سیاسی است. در کشور ما نیز جرایم مختلفی در قوانین جزایی بخصوص قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است که هدف آن مقابله با جرایم علیه امنیت کشور است.‌ این مواد متعدد در بخش حدود و تعزیرات قانون مجازات اسلامی، قانون جرایم رایانه‌ای و برخی دیگر از قوانین پیش‌بینی شده است.

طبق قوانین موجود در کشور مواردی چون تحقیر و توهین به جنس زن، انتشار غیرمجاز اسناد و دستورها و مسایل محرمانه، افترا به مقامات ، نهادها و سازمان های حکومتی، انتشار فیلترشکن ها، طرح مسائل نژادی و قومی، عرضه تجاری آثار سمعی و بصری بدون مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد، تبلیغ و ترویج مصرف سیگار، ترویج اسراف و تبذیر، شنود غیرمجاز جاسوسی رایانه‌ایی و غیره از مصادیق جرایم رایانه‌ای است.

بند اول : محتوا علیه عفت و اخلاق :

اولین مورد از این گروه‌بندی هشت گانه به محتواهای علیه عفت و اخلاق عمومی مربوط می‌شود و مواردی چون اشاعه فحشاء و منکرات، تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید یا دعوت به فساد و فحشاء و ارتکاب جرایم منافی عفت یا انحرافات جنسی، انتشار، توزیع و معامله محتوای خلاف عفت عمومی ( مبتذل و مستهجن )، تحریک ، تشویق، ترغیب، تهدید یا تطمیع افراد به دستیابی به محتویات مستهجن و مبتذل و استفاده ابزاری از افراد در تصاویر و محتوا و تحقیر و توهین به جنس زن، تبلیغ تشریفات و تجملات نامشروع و غیرقانونی به عنوان مصادیقی از جرایم رایانه‌ای معرفی شده‌اند و تمامی افرادی که نسبت به انتشار چنین مواردی اقدام کرده باشند طبق قوانین مورد مجازات و پیگرد قرار خواهند گرفت.

بند دوم : محتوا علیه مقدسات اسلامی

در گروه دوم جرایم رایانه ای که به محتوا علیه مقدسات اسلامی مربوط می‌شود، ارائه محتوای الحادی و مخالف موازین اسلامی، اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن، اهانت به هر یک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین (ع)، تبلیغ به نفع حزب گروه یا فرقه منحرف و مخالف اسلام، نقل مطالب از نشریات و رسانه ها و احزاب و گروه‌های داخلی و خارجی منحرف و مخالف اسلام به نحوی که تبلیغ از آن‌ ها باشد، اهانت به امام خمینی ( ره ) و تحریف آثار ایشان، اهانت به مقام معظم رهبری و سایر مراجع تقلید در زمره جرم‌های رایانه‌ای به شمار می‌روند.

بند سوم : محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی

اما دسته سوم جرایم رایانه‌ای به محتواهای علیه امنیت و آسایش عمومی بر می‌گردد و مواردی چون تشکیل جمعیت، دسته، گروه در فضای مجازی ( سایبر) با هدف برهم زدن امنیت کشور، هر گونه تهدید به بمب گذاری، انتشار محتوایی که به اساس جمهوری اسلامی ایران لطمه وارد کند، انتشار محتوا علیه اصول قانون اسلامی، تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، اخلال در وحدت ملی و ایجاد اختلاف مابین اقشار جامعه به ویژه از طریق طرح مسائل نژادی و قومی، تحریک یا اغوای مردم به جنگ و کشتار یکدیگر، تحریک نیروهای رزمنده یا اشخاصی که به نحوی از انحا در خدمت نیروهای مسلح هستند به عصیان، فرار، تسلیم یا عدم اجرای وظایف نظامی، تحریض و تشویق افراد و گروه ها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در داخل یا خارج از کشور، تبلیع به نفع گروه‌ها و سازمان‌های مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران، فاش کردن و انتشار غیرمجاز اسناد و دستورها و مسایل محرمانه و سری دولتی و عمومی یا اسرار نیروهای مسلح، فاش کردن و انتشار غیرمجاز نقشه و استحکامات نظامی،انتشار غیرمجاز مذاکرات غیرعلنی مجلس شورای اسلامی،انتشار بدون مجوز مذاکرات محاکم غیرعلنی دادگستری و تحقیقات مراجع قضایی و انتشار محتوایی که از سوی شورای عالی امنیت ملی منع شده باشد را شامل می‌شود.

بند چهارم : محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی

اما در گروه چهارم که به محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی برمی گردد: اهانت و هجو نسبت به مقامات، نهادها و سازمان‌های حکومتی و عمومی، افترا به مقامات، نهادها و سازمان‌های حکومتی و عمومی، نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی علیه مقامات، نهادها و سازمان‌های حکومتی، جعل پایگاه‌های اینترنتی بانک ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و عمومی جرم محسوب می‌شود.

بند پنجم : محتوا برای ارتکاب جرایم رایانه‌ای

۱-۶-۲ تئوری سازمان صنعتی

دیدگاه اول که بر اساس تئوری سازمان صنعتی در اندیشه­ های مایکل پورتر در دهه۸۰ میلادی به عنوان یک دیدگاه غالب مطرح شده است، کسب مزیت رقابتی را ناشی از فرصت­های محیطی می‌داند. و از دیدگاه وی واحد اصلی در تجزیه و تحلیل صنعت ‌می‌باشد.( دتونی و تونچیا^[۹۳]، ۲۰۰۳).

این تئوری تأکید اولیه خود را بر تجزیه و تحلیل خارجی رقابت متمرکز نموده است. تئوری سازمان صنعتی که میسون^[۹۴] (۱۹۳۹) و بین^[۹۵] (۱۹۵۶و ۱۹۶۸) آن را طرح کرده‌اند، دیدگاه خارج مداری است که در آن ساختار صنعت حائز اهمیت است. در در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ پورتر ‌به این موضع پرداخت. وی ادعا کرد که نیروهای خارجی صنعتی، فعالیت­های مدیران را تحت تأثیر قرار می­دهد و کالاهای جایگزین، مشتریان و عرضه کنندگان و همین طور رقبای موجود و بالقوه انتخاب عمل رابرای شرکت، تحت تاثیر قرار می‌دهند. این دیدگاه مطرح می‌کند که عوامل کلیدی موفقیت محیط کسب و کار، تعیین کننده عملکرد شرکت می‌باشد و سازمان باید خود را با شرایط محیط تطبیق دهد.( نصیری­یار، ۱۳۸۶) ابزارهای تحلیلی مورد استفاده در این دیدگاه، تحلیل زنجیره ارزش سازمان، تحلیل نیروهای رقابتی، استراتژی­ های عمومی (رهبری هزینه، تمایز و تمرکز)، رقابت پذیری، خوشه ­ها، مزیت رقابتی ملت­ها و… هستند. (پورتر، ۱۹۸۰)

این تئوری معتقد است چون نیروی خارجی بازار فشارهای خاصی را برکسب و کار تحمیل می کند، ‌بنابرین‏، استراتژی به وسیله الزامات بازار تعیین شده و مزیت رقابتی از اجزای استراتژی حاصل می شود که با آن الزامات سازگاری دارد.

در زمینه تجزیه و تحلیل رقابتی، در دهه ۱۹۸۰ کتاب­های استراتژی مایکل پورتر دارای بیش ترین خواننده بود. این کتاب­ها عبارت بودند از«استراتژی رقابتی» « مزیت رقابتی»، «مزیت رقابتی ملتها» که هرسه به وسیله شرکت انتشاراتی فری پرس به ترتیب در سال­های ۱۹۸۰ و ۱۹۸۵ و ۱۹۸۹ منتشر شدند. (دیوید، ۱۳۷۹)

نظریه پورتر مبتنی بر سه عنصر است: محیط بیرون، رفتاربنگاه و نتایج بازاری که بنگاه با اعمال استراتژی اش مشاهده می­ کند. (آنکلی، ۱۹۹۲) محیط بیرون از نظر پورتر عناصر عمده ای که سازمان را محصور کرده و آن را تحت تأثیر قرار می­دهد با توجه به نمایشگر ۵-۲ عبارتند از: (پورتر، ۱۹۸۰)

۱٫ تهدیدهای ناشی از احتمال ورود رقبای جدید به بازار.

۲٫ قدرت فروشندگان مواد اولیه در تحمیل خواسته­ های خود به خریداران.

۳٫ توانایی خریداران محصولات در تحمیل اراده ی خود به فروشندگان.

۴٫ تهدیدهای ناشی از ورود ­یا رونق­یافتن محصولات جایگزین در بازار.

۵٫ تلاش­ های شرکت­های رقیب در قلمرو صنعت برای پیشی گرفتن از ­یکدیگر.

نمایشگر ۵-۲

نمایشگر ۵-۲ پنج نیروی رقابتی^[۹۶] پورتر

منبع: رحمان سرشت، ۱۳۸۵

تعامل این نیروها بر سود بنگاه تأثیر می­ گذارد. (کالکانگو^[۹۷]؛۱۹۹۶) قدرت هریک از این نیروها از صنعت به صنعت و در طول زمان در­یک صنعت فرق می­ کند. (واکر و همکاران، ۱۳۸۶)

پورتر معتقد است که ماهیت رقابتهای درون­ یک صنعت را عناصر فوق تعیین می­ کند و چون طراحی راهبرد بدون توجه به رقابت مفهومی­ ندارد هر راهبرد باید در بطن خود آمادگی چگونگی رویارویی با عناصرفوق را داشته باشد.

استفاده از روش رقابتی برای تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف درونی سازمان و فرصت‌ها، تهدیدها و محدودیتهای محصورکننده ی آن، ایجاب می­ نماید عناصری که در خارج از سازمان آن را به مبارزه دعوت می­ کند، مشخص شوند. طبعاً با مشخص شدن مواضع و قوای رقبا، توانایی‌های خریداران و فروشندگان، شدت رقابت در صنعت، امکان ورود رقبای جدید به بازار و شدت تهدیدهای بالقوه از سوی کالاهای جایگزین چارچوبی به وجود می ­آید که در محدوده­ آن به سادگی ‌می‌توان نقاط قوت و ضعف سازمانی را ارزشیابی کرد. پس از آن ‌می‌توان راهبردهایی که سازمان را در قیاس با رقبا از مزیت راهبردی برخوردار می­سازد، انتخاب کرد. نمایشگر ۶-۲ این مطلب را نشان می­دهد.

نمایشگر۶-۲

تهدی ناشی از احتمال ورود رقبای جدید به بازار

قدرت خریداران در تحمیل اراده خود

قدرت فروشندگان در تحمل اراده خود

رقابت بین شرکت­ها برای کسب مقام اولی

تهدید ناشی از کالاها و خدمات جانشین

نمایشگر۶-۲٫ عوامل راهبردی مؤثر بررقابتهای درون صنعت همراه با عوامل کلان

منبع: رحمان سرشت، ۱۳۸۵

پورتر با بهره گرفتن از چارچوب مذکور و ‌بر اساس پژوهش­ها ی می‌دانی خود سه راهبرد عمومی ­پیشنهاد می­ کند و معتقد است این راهبردها می ­توانند مزیت‌های لازم را در سازمان­ها به وجود آورند.

۱-۱-۲-۶ چارچوب استراتژی پورتر

۱. رهبری هزینه: سازمان­هارا ملزم به کاهش هزینه­ ها بر اساس تولید انبوه وکنترل شدید هزینه در فعالیت­های اصلی کسب و کار می کند؛ در این حالت، بنگاه محصول را با قیمت پایین تری در مقایسه با رقبا عرضه می­ کند.

۲٫ تمایز محصولات و خدمات ارائه شده با ایجاد محصولات منحصر به فرد: در این حالت بنگاه محصول متفاوت را (با کیفیت و کارایی بیشتر) در قیمت متفاوت عرضه می­ کند.

۳٫ تمرکز بر روی گروهی خاص از خریداران: در این حالت، بنگاه­یکی از دو استراتژی قبلی را دنبال می­ کند، امّا بر بخش محدودی از بازار تمرکز می­ کند. (فرزین و نادعلی پور، ۱۳۹۰)

هنگامی­که بنگاه تصمیم بگیرد که استراتژی رهبری هزینه (استراتژی تمایز) را در بخش محدودی از بازار دنبال کند، تمرکز هزینه (تمرکز تمایز) مطرح خواهد بود. پورتر معتقد است که قیمت پایین ­یا تمایز محصول، موفقیت استراتژی را تضمین نمی­کند مگر برای مشتری ارزش ایجاد شود. (هابر، هرمان و مورگان^[۹۸]، ۲۰۰۱)

چارچوب پورتر بر اساس این فرض قرار دارد که موفقیت یک صنعت در رقابت بین‌المللی به قدرت نسبی اقتصادی مجموعه ­ای از ویژگی‌های وابسته به کسب و کار یا محرک‌های رقابت پذیر «شرایط عامل^[۹۹]» یعنی شرایط تقاضا، صنایع وابسته وحمایت کننده، استراتژی، ساختار و رقابت شرکت بستگی دارد. مهم ترین هدف اقتصادی ملت­ها ایجاد « استاندارد بالای زندگی برای شهروندان » ‌می‌باشد که این استاندارد توسط میزان بهره وری در استفاده از منابع به کارگرفته شده در امر تولید و تجارت تعیین می­ شود. در واقع همین عامل است که وضعیت رقابتپذیری کشورها در صنعتی خاص را تعیین می­ کند. (پورتر، ۱۹۹۰، ۶)

پورتر در سال ۱۹۸۵ در تکمیل استراتژی خود به بیان زنجیره­ی ارزش^[۱۰۰] پرداخت. وی زنجیره­ی ارزش را ارزش خلق شده از سوی بنگاه در مقایسه با صنعت و محیط رقابتی اش تعریف می­ کند. بر اساس دیدگاه پورتر، هر بنگاه مجموعه ­ای از فعالیت­هاست و بنگاه این فعالیت­ها را برای طرّاحی، تولید، بازاریابی، تحویل و پشتیبانی محصول انجام می­دهد. نمایشگر۳-۲، زنجیره­ی ارزش پورتر را نشان می­دهد. پورتر مدل زنجیره­ی ارزش را به عنوان ابزاری برای تحلیل اینکه کدام فعالیت­ها بر مزیت رقابتی مؤثرند، توسعه داد. (پورتر، ۱۹۸۵)

نمایشگر۷-۲

زیر ساخت بنگاه

مدیریت منابع انسانی

توسعه تکنولوژی

تدارکات

خدمات

بازاریابی و فروش

سازماندهی برون سازمان

عملکرد

سازماندهی درون سازنان

فعالیت­های حمایتی

سود ناویژه

نمایشگر۷-۲٫ زنجیره­ی ارزش پورتر

منبع: پورتر(۱۹۸۵)

مدل روان شناختی اختلال وسواس فکری- عملی

۱-‌وسواس‌ها افکاری هستند که با اضطراب ارتباط پیدا کرده‌اند(شرطی شده اند). اگر این افکار بیشتر مورد شرطی سازی قرار نگیرند، معمولأ کاهش می‌یابند. اما به علت وقوع رفتارهای اجباری، اضطراب در افکار وسواسی، کاهش پیدا نمی کند.

۲-اجبارها، رفتارهایی هستند ارادی(آشکار یا نا آشکار) که به رویارویی با این افکار خاتمه می‌دهند و ممکن است موجب تسکین اضطراب و ناراحتی به وجود آمده، شوند. وقتی رفتار اجباری از طریق کاهش اضطراب، تقویت می شود، احتمال وقوعش بیشتر می‌گردد. پس بدین ترتیب، رفتارهای اجباری، در نقش اجتنابی کوتاه مدت از ناراحتی، عمل می‌کنند.

۳-به علاوه، بیماران فرا می گیرند که رفتارهای اجتنابی می‌توانند مانع افکار وسواسی(و اضطراب) شوند، به نحوی که از رویارویی با این افکار هر چه بیشتر کاسته می شود.

هاوتون، کرک^[۳۸]، سالکووس کیس و کلارک^[۳۹]، ۱۹۸۹؛ ترجمه قاسم زاده،۱۳۹۲

عقیده دیگر درباره ‌وارسی‌های وسواسی این است که این رفتار به خاطر نوعی ضعف حافظه است. ولی نتایج تحقیقات آزمایشگاهی مربوط به حافظه متعلق به اعمال بخصوص این مسئله را نفی می‌کند(کانستنس^[۴۰] و همکاران ۱۹۹۵، تالیس، پرات و یمانی، ۱۹۹۹). در یک بررسی، بیماران مبتلا به OCD، اختلال پانیک، و افراد بهنجار به کمک یک آزمون اطلاعات عمومی مورد مقایسه قرار گرفتند. میان این گروه ها از لحاظ تعداد پاسخهای درست هیچ تفاوتی وجود نداشت. اما بیماران مبتلا به OCD اعتماد کمتری به پاسخهای خویش داشتند تا افراد بهنجار(دار و همکاران، ۲۰۰۰). پس اگر حافظه با OCD اصولأ ارتباطی هم داشته باشد، ظاهرأ مسئله اعتماد به حافظه شخصی در کار است، نه نقص حافظه.

۲-۱۰- مدل شناختی مبتنی بر ارزیابی^[۴۱]

در مدل های شناختی مبتنی بر ارزیابی(سالکووسکیس و راچمن)، روی دادن وسواس ها کاملا جدا از ارزیابی های بعدی افکار وسواسی در نظر گرفته می شود. ‌به این ترتیب تمرکز این مدل ها، بر ارزیابی افکار، تصاویر، تردیدها و تکانه های وسواسی به عنوان منبع آشفتگی است، و نه بر محتوای خود وسواس ها. اگر چه بسیاری از مفاهیم ارائه شده توسط مک فال^[۴۲] و والرشیم^[۴۳](۱۹۷۹) را می توان در نظریه و درمان شناختی وسواس نیز یافت، اما آغاز CBT برای وسواس، به سالکووسکیس(۱۹۸۵،۱۹۸۹) باز می‌گردد. ‌بر اساس نظریه شناختی سالکووسکیس، این افکار ناخواسته و یا شناخت واره های مزاحم نیستند که باعث آشفتگی و رفتارهای وسواسی می‌شوند، بلکه نحوه ارزیابی فرد از این افکار( از نظر مسئولیت شخصی) هستند که باعث آشفتگی و رفتارهای وسواسی می‌شوند(اکانر و همکاران، ۲۰۰۴؛ کلارک، ۲۰۰۰؛ کلارک و پوردن، ۲۰۰۴؛ به نقل از توکلی، ۱۳۸۵). موضوع اصلی در الگوی شناختی سالکووسکیس، ارزیابی نادرستی است که باعث می شود مسئولیت شخصی اغراق آمیزی از رویدادهایی که به خود شخص یا دیگران آسیب می رساند، به وجود آید. تصور می شود این ارزیابی های نادرست، از فرضیه های ناسازگاری ناشی می شود که در طی زندگی آموخته شده اند. تجارب اولیه زندگی و تجربه همزیستی با والدین به شکل گیری ساختار ناکارآمدی از خود^[۴۴] و نوعی از جهان بینی می‌ انجامد که فرد را مستعد وسواس می‌کند(دورون^[۴۵] و کریوس^[۴۶]، ۲۰۰۵).

به عقیده راچمن(۱۹۹۷) پی آمد شناخت واره های مزاحم(از نظر اهمیت شخصی) باعث آشفتگی و رفتار وسواسی می شود، نه خود آن شناخت واره ها(اکانر و همکاران، ۲۰۰۴، رکتور، ۲۰۰۱). به نظر وی وسواس بر اثر«سوء تعبیر فاجعه آمیز از اهمیت افکار»^[۴۷]، به وجود می‌آید و دوام پیدا می‌کند. در واقع او فرایند اصلی تبدیل شدن افکار مزاحم، به وسواس را سوءتعبیری می‌داند که ‌بر اساس آن یک فکر مزاحم، امری بسیار پر اهمیت، دارای معنای شخصی و تهدید کننده یا حتی فاجعه آمیز تلقی می‌گردد. در یک مطالعه در حدود ۹۰ درصد دانشجویان سالم گروه گواه، افکار مزاحمی را گزارش کردند که از نظر محتوا و شکل، شبیه افکار مزاحم گروه بیماران وسواسی بود و نشان داده شده که شدت و فراوانی این افکار در افراد دچار وسواس بیشتر بوده است(رکتور، ۲۰۰۱؛ قاسم زاده، ۱۳۸۲، اکانر و همکاران، ۲۰۰۴؛ کلارک و پوردون، ۲۰۰۴؛ قاسم زاده، ۱۳۸۲).

مدل های شناختی که تاکنون از آن ها صحبت شد، بیشتر بر مبنای ارزیابی محتوای وسواس ها بنا شده اند و در آن ها کمتر به فرآیندهای شناختی دخیل در وسواس پرداخته شده است. در مدل های شناختی مشهور وسواس، تقریبا به طور کامل از این فرآیندهای شناختی غفلت شده است و ‌در مورد نقش این تحریف های شناختی و فرایند معیوب وسواسی بررسی زیادی صورت نگرفته است(اکانر و همکاران، ۲۰۰۴). این نقطه ضعف در رویکرد فراشناختی مورد توجه قرار گرفته و سعی بر این بوده است که به جنبه ای که دیدگاه شناختی- رفتاری توجه نداشته تمرکز کند(ربیعی و خرم دل،۱۳۹۳).

۲-۱۱- مفهوم سازی فراشناختی

فلاول(۱۹۷۹)، فراشناخت را به عنوان هر گونه دانش یا فرایند شناختی که در ارزیابی، نظارت یا کنترل شناخت مشارکت دارد تعریف می‌کند. نظریه ای فراشناختی را ولز(۲۰۰۰) ارائه ‌کرده‌است که ترکیبی از نظریه های طرحواره و نظریه پردازش اطلاعات بوده و بر باورهایی تأکید می‌کند که فرد درباره نظام پردازشی خویش دارد. فرآیندهای فراشناختی یکی از ویژگی های شناخت است که می‌تواند کاربرد ویژه ای در فهم مکانیسم های درگیر در وسواس فکری- عملی داشته باشد. یکی از برجسته ترین سیمایه های وسواس، اشتغال ذهنی بیماران درباره محتوای جریان آگاهی و نیز اشتغال ذهنی آنان با تلاش برای تنظیم این جریان ذهنی است. فراشناخت به بررسی فرایندها و ساختارهایی از شناخت می پردازد که جنبه‌های مختلف شناخت را بازنگری و کنترل می‌کند. ‌بنابرین‏ فراشناخت وجهی از نظام پردازش اطلاعات است که محتوا و فرآیندهای خود را بازنگری، تعبیر و ارزیابی می‌کند. ممکن است باورهای مربوط به فراشناخت در وسواس، غیر دقیق و ناکارآمد باشد؛ و ‌بنابرین‏ افکار بهنجاری که به طور طبیعی در جریان خودآگاهی ایجاد می شود، در عین حال، ممکن است فرایندهای فراشناختی خوب عمل نکنند که نتیجه آن پاسخ های رفتاری معیوب است(پوردن^[۴۸] و کلارک، ۱۹۹۳، ۲۰۰۲؛ پوردن، ۲۰۰۴).

سبب شناسی بیماران وسواسی از دیدگاه فراشناختی را می توان چنین توضیح داد:

۱-بیماران وسواسی بر خلاف افراد سالم که افکار، تصاویر و تکانه های ذهنی نامقبول را طبیعی و خاص همه ذهن ها می دانند، تعبیر نمی کنند، در حالی که آن ها فکر می‌کنند که این افکار، تصاویر و تکانه های ذهنی نامقبول و فقط خاص ذهن آن هاست.

۲-بیماران وسواسی به افکار، تصاویر و تکانه های ذهنی نامقبول خود عینیت و واقعیت می بخشند و به خاطر آن ها خود را سرزنش می‌کنند و حتی گاه شدیداً دچار احساس گناه می‌شوند.

بنددوم: تاثیر کنترل رسمی ‌و الزامی حجاب در ترویج عدم رعایت حجاب شرعی

مسأله حجاب در واقع در بستری از روابط اجتماعی شکل می‌گیرد که در چارچوب مسائل زنان دارای ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و همچنین مؤلفه‌های مذهبی- معنوی، منزلتی، شخصیتی و رفتاری است که از پارادایم و منظرهای مختلفی قابل بررسی است. مسأله حجاب زنان در واقع به عنوان یک پدیده فرهنگی است که در قالب اختلالات هنجاری جامعه به اشکال قطبی شدن هنجاری، تضاد هنجاری، ناپایداری هنجاری، ضعف هنجاری و بی‌هنجاری پدیدار می‌گردد و در فرایند تغییرات ارزشی از فرامادی به مادی حاصل توسعه سریع، برون‌زا و نامتوازن بعد از پایان جنگ تحمیلی در گفتمان امنیتی قابل تبیین و تفسیر می‌باشد.

در واقع، مسأله بدحجابی ازجمله ‌آسیب‌های اجتماعی است که درسطح ‌و لایه‌های رویین جامعه نمایان است و علامت و نمادی از آسیب‌ها و مسائل اجتماعی است در عمق و لایه‌های زیرین جامعه می‌باشد. در زمینه چالش‌های نیروی انتظامی در برخورد با مسأله حجاب، دریک تحقیق علمی دیدگاه فرماندهان انتظامی، مسئولین قضایی، روحانیون در امور اجرایی ذی ربط و گروهی از اساتید دانشگاه‌های تهران، بررسی گردید و مشخص شد بین متولیان و مسئولین جامعه در رابطه با کنترل بدحجابی و حدود حجاب، وحدت نظر وجود ندارد و متولیان و مسئولین ذی ربط در رابطه با کنترل بدحجابی معتقدند که قانون از شفافیت لازم برخوردار نیست و بین قوانین موضوعه و عرف جامعه با حدود حجاب هماهنگی وجود ندارد. همچنین از جمله نتایج دیگر تحقیق مذکور عبارتند از:

۱- بین دیدگاه‌های چهار گروه مذکور در زمینه برخوردهای سلیقه‌ای با پدیده بدحجابی و ابهامات قانونی هم‌پوشانی وجود دارد.

۲- در زمینه نوع مجازات، گرایش‌های مطرح شده عمدتاًً به سمت کاهش سخت‌گیری است.

۳- اکثریت قریب به اتفاق پاسخگویان ضمن موافقت با مسأله بدحجابی به عنوان یک پدیده فرهنگی، تأکید کرده‌اند که کنترل آن نیز باید به شیوه های فرهنگی انجام شود.

۴- ۱/۹۵درصدمسئولین قضایی، ۵/۹۲ درصدروحانیون،۱/۸۷ درصد فرماندهان انتظامی و ۵/۷۶ درصد دانشگاهیان مورد مطالعه معتقدند که ناجا می‌بایست از طریق روش‌های ارشادی و آگاهی دهنده اقدام نماید.

۵- بالاخره این که اکثر پاسخگویان، اعتقاد خود را به عدم وحدت نظر میان مسئولین و ‌متولیان جامعه در رابطه با کنترل بدحجابی، ابراز ‌داشته‌اند. ^[۱۶۵]

پلیس به عنوان بخشی از دولت، باید نقش نظارت و کنترل بیرونی و رسمی در مدیریت امنیت عمومی جامعه‌ داشته باشد و لذا نقش و کارکرد پلیس، ویژگی‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی و مشکلات پلیس در برخورد با انحرافات اجتماعی و چالش‌های پلیس در به کارگیری شیوه های تصمیم‌گیری در اجرای قوانین از موضوعات تحقیقات جامعه‌شناسی است.^[۱۶۶]

درهمین رابطه بایستی افزود که برخورد با بد حجابی یکی از موارد سیاست طرح امنیت اجتماعی بود. طبق نظریه لمرت برخورد قهرآمیزنیروهای پلیس با منحرفان اجتماعی به اصطلاح «بدحجابان» یک واکنش اجتماعی است. این واکنش نشان می‌دهد که آن شخص، بد حجاب است پس انگیزه جرم و انحرافات دیگر در آن شخص تقویت می‌گردد. ساترلند انگیزه برای ارتکاب جرم را آموختنی می‌داند. نوع رفتارها با توجه به نوع الگو صورت می‌گیرد. رفتارهای جنایی آشکار نیازها و ارزش هاست. علت بزهکاری از نظر ساترلند نوع تعامل شهروندان با یکدیگر و فرهنگ غالب بر جامعه است. از همین رو اصلاح بزهکاران را در جایگزینی رفتار مطلوب و مطابق قانون بجای رفتار نامطلوب می‌داند.پوشش مناسب را باید به افراد آموخت. نه با برخوردهای تند، انتظار بهبود آن را داشت. این آموزش از طریق رسانه های جمعی چون تلوزیون و در رسانه ها باید شکل بگیرد.بخاطر نبود معیار در تشخیص بد حجابی، امنیت روانی از بین خواهد رفت چون هر کس می‌تواند واهمه ی این را داشته باشد که بدحجاب معرفی شود. برخورد با بدحجابی (برخورد صوری و انتظامی) افراد را ریا پرور می‌کند. افراد جلوی نیروهای ارشاد محجبه شده و دور از چشم آن ها بد حجاب خواهند شد. از دیگر انحرافات موجود در این زمینه، می توان به زیر زمینی شدن انگیزه های ناسالم و جذب افراد به ‌گروه‌های فاسد و تبهکار اشاره کرد. محدودیت های شدید باعث انحرافاتی چون مصرف مواد مخدر، روابط ناسالم اخلاقی، ایجاد زمینه‌های فرار از خانه، ایجاد زمینه‌های خشونت خانوادگی و … اشاره کرد.

بندسوم:نظریه برچسب زنی وآسیب شناسی آن در ترویج عدم رعایت حجاب شرعی

ساترلنددررابطه با برخورد غیرمسالمت جویانه دولت درقبال ‌گروه‌های مخالف معتقد است، دولت عدم مدارا را به جامعه آموزش می‌دهد. این برخورد ها موجب از بین رفتن الگوهای فکری شناخته شده می شود و الگوهای فکری غیر شناسنامه دار را که بیشتر محافل زیر زمینی و بسته هستند را رواج می‌دهد. همین امر موجب می شود زمینه برای جرایم سیاسی سنگین ایجاد شود.

طبق نظر لمرت(نظریه برچسب زنی ): وقتی به یک دانشجو یا یک فعال زنان می‌گویند تو بدحجابی وبا بد حجابیت ضد نظام هستی و مخربی و … شخص طبق آن برچسب فعالیت می‌کند. این برخورد زمینه را برای فعالیت سالم افراد در چارچوب قانون می بندد و آن ها را در ورطه جرم و انحراف می اندازد.

واضع این گرایش آقای لمرت می‌باشد. وی می‌گوید فرق منحرف و غیر منحرف آن است که منحرف به واسطه حکم دادگاه منحرف (مجرم) شناخته شده و دیگری در این حالت قرار نگرفته است. فلذا بر وی برچسب انحراف زده شده و همین امر موجب می‌شود که او دیگر نتواند و یا به سختی قادر باشد که به حالت و موقعیت قبلی خود برگردد. به خصوص اگر این برچسب بر فرد بیگناهی زده شده و سپس او را با نهاد زندان و پلیس آشنا نمایند. لذا اشخاص با وجود این برچسب به سمت تکرار جرم و انحراف سوق داده می‌شوند.نظریه بر چسب زنی با رویکردی تقریباً تضادی به مسائل آسیب شناسی و انحرافات می نگرد . از طرفداران بر جسته این دیدگاه می توان هوارد بکر و ادوین لمرت را ذکر کرد . نظریه بر چسب معتقد است هیچ عملی ذاتاً انحراف نیست بلکه آن به فضا ‌و مکان و زمان بستگی دارد . یعنی رفتار انحرافی در اثر عکس العمل افراد و مردم صاحب قدرت ، انحراف نامیده می شود . در حقیقت انحراف حاصل برداشت و واکنش مردم (واکنش اجتماعی ) نسبت به یک رفتار است . در این فرایند است که جریان رفتار شکل می‌گیرد . وبه نوعی ناهنجاری و انحراف تبدیل می‌گردد.

در این نظریه اشاره می شود که کوشش برای ممانعت از وقوع ‌کج‌رفتاری یا مجازات آن خود باعث پیدایش ‌کج‌رفتاری می شود ومنظور این است که خود جریان مبارزه با ‌کج‌رفتاری باعث پیدایش گروهی از افراد می شود که حتی اگر در ابتدا تعهد جدی به ‌کج‌رفتاری نداشته اند پس از برچسب خوردن ومشخص شدن به شکل تدریجی بیشتر ‌به این نوع رفتار متعهد و وابسته می‌شوند یعنی جریان نظارت وکنترل اجتماعی خود باعث پیدایش تصویر از خود منفی در افراد کجرو می شودو این برچسب خوردن خواه ناخواه فرد را به سوی ‌کج‌رفتاری بیشتر سوق می‌دهد^[۱۶۷] .

تاییدخود

کسانی که برای خود عزت و اعتبار زیادی قایلند اساسا به خود اعتماد دارند چنین حالتی آن ها را علاقمند می‌سازد که باتمام وجود به استقبال مسائلی بروند وابزار وجود نمایند این امر به آن ها شجاعت می‌دهد تا در مقابل تهدید ها اسیتادگی نمایند چنین افرادی گوشه گیر و تنها نبوده انتقادرا می‌پذیرند ناکامی‌ها را تحمل می‌کنند و شکست آن ها را از پادرنمی آورند

Peter Lester(1372)-1

از نظر جسمی سلامتند واز زندگی لذت برده دید یا نگرش مثبت دارند یا وجودی که از نقاط ضعف و قدرت خود آگاه هستند از خود انتقاد نکرده ایراد نمی گیرند ( ستوده . ۱۳۷۴) .

عزت نفس دارای دو جنبه وابسته به یکدیگر به شرح زیر است

۱- اعتماد به نفس را حساس سودمندی

واقعیت مرتبا انسان رادر سر چند راه قرار می‌دهد که ناگزیر باید یکی از چند راه را انتخاب نماید خوشبختی انسان در گروه انتخاب صحیح و برگزیدن راه درست است درستی در استدلال‌ها ودرستی در انتخاب انسان در تنهاموجودی است که می‌تواند وسیله حیات و بقاء یعنی نیروی تفکر خود رامردود یا تخریب یا به دشمن تسلیم کند وهم اوست که می‌تواند به وسیله تمرین و تربیت ، نیروی عقلانی خویش را مساعد و شایسته زیستن نماید واین مسئلیت عمده اودر فرایند زندگی است انسان هرچند بیشتر خود را به شناخت متعهد بداند به همان اندازه آگاه و بیدا می شود وبه سوی سودمندی در شناخت سوق داده می شود برعکس هر چند انسان در بیدار و هوشیار ساختن هدف تنظیم کننده عمل خود آگاهی دچار شکست شود یا از آن امتناع نماید به همان میزان از کوشش ذهن و مسئولیت استدلال بدور می ماند که نتیجه آن ناسودمند کردن نیروی شناخت است ( ستوده ۱۳۷۴)

۲- احترام به خود ( احساس ارزشمندی )

شخصیت یک انسان مجموعه اصول وارزشهایی است که راهنمای اودر انتخاب روش های اخلاقی است کودک در جریان رشد اولیه خود از قدرت خویش در انتخاب اعمالش آگاه می‌شوند همان‌ طور که احساس شخصیت و موجودیت می‌کند به همان نحونیازمند است خویشتن رادر مقام یک انسان درست و موجه ببیند یا لحاظ رفتار و روش و اعتقاد بپذیرد که انسان خوب و شایسته ای است .

انسان نیاز دارد به خود احترام بگذارد زیرا برای نیل به ارزش‌ها ناگزیر از عمل است وبه منظور آنکه وارد عمل شود نیاز دارد که به ثمره عمل خود ارج نهد به قول مولوی

گرنبودی میل ‌و امید ثمر کی نشاندی باغبان بیخ شجر

برای آنکه انسان خواهان ارزشهایی باشد خود را مستعد لذت بردن از آن ها بداند و برای آنکه برای ‌نیک‌بختی تلاش نماید خود را شایسته آن بداند ( ستوده ، ۱۳۷۴)

عزت نفس بالا و پایین

عزت نفس بالا به ‌عنوان یک دیدگاه سالم از خود مورد بررسی قرار گرفته است یعنی دیدگاهی که به طور واقع گرایانه کمبودها و نقاط ضعف رادر برمی گیرد. ولی نه به آن شدتی که منجر به انتقاد شدید از فرد شود شخصی که از عزت نفس برخودار است خودش را به گونه مثبتی ارزشیابی کرده برخورد مناسبی به نظریات مثبت خود و دیگران دارد .

در مقابل کسی که به عزت نفس پایین متبلا است اغلب نوعی نگرش مثبت مصنوعی نسبت به دنیا دارد ودرنا امیدی تلاشی می‌کند تا به دیگران ‌و خودش نشان دهد که او شخصی لایقی است ویا ممکن است به درون خویش انزوا گزیند واز ارتباط با دیگرانی که از آن ها می ترسد. اجتناب نماید. شخص مبتلا به عزت نفس پایین اساسا فردی است که احساس غرور کمی در خودش ادارک ‌کرده‌است ( بیا بانگرد ، ۱۳۷۳)

چه چیزی باعث ضعف نفس می شود

یک روز یک کودک را دیدم که برروی پیش بندش این جمله ها نوشته شده است « من مامانم را دوست دارم ، من بابام را دوست دارم ، من همه را دوست دارم » این پیام می‌توانست شامل این نیز باشد « من خودم را دوست دارم » بچه ها فکر می‌کنند ک هر چیزی و هرکسی دوست داشتنی است از جمله خودشان ، آنان زمانی که خودشان هستند و مجبور نیستند تظاهر کنند احساس شادی می‌کنند آن ها عمیقا از زندگی لذت می‌برند گرایش اساسی به داشتن احساسی خوب نسبت خود ‌و دنیای اطراف چیزی است که همه ما با آن بدنیا می آییم با این حال ، با گذشت زمان ، این تمایل طبیعی به طرق مختلف مورد تهدید قرار می‌گیرد در این خصوص ، پژوشگران متغیرعای زیادی را بررسی کرده‌اند از جمله شیوه پرورش بدرفتاری جسمانی یا جنسی ظاهر جسمانی ، جنس و رویدادهای جاری زندگی .

شیوه پرورش

به نظر می‌رسد که کیفیت روابط در کودکی اهمیت اساسی داشته باشد زیرا در این زمان است که بذرهای عزت نفس کاشته می شود تصور می شود که مادر ( یا جانشین مادر ) از این لحاظ نقش محوری ایفا می‌کند اگر رابطه مادر – فرزند سالم باشد ( یعنی کودک احساس کند که مادرش قادر است به احساسات و نیازهای او به سرعت و به طور مؤثر واکنش نشان دهدو آن ها را درک کند) کودک خواهد توانست ‌در مورد خودو توانایی برقراری روابط شخصی صمیمی در بزرگسالی ، احساس مثبت داشته باشد عقیده براین است که عکس این موضوع نیز در صورت ضعیف بودن رابطه نادر می‌تواند به اضطراب دایمی ناشی از بی توجهی یاطرد منجر شود .

پیامهایی که کودکان به مرور با گذشت زمان از افراد مهم پیرامون خود ‌در مورد خودشان دریافت می‌کنند برای عزت نفس آن ها بسیارمهم است کودکان معمولا همه چیز را بدون چون و چرا به ‌عنوان حقیقت قبول می‌کنند.

عزت نفس ود پدر ومادر نیز می‌تواند برروی فرزندان تاثیر بگذارد این عقیده وجود دارد که فعالیت پدر ومادر برای کار برروی غزت نفس شخصی خودشان بیشتر از آموزش مستقیم این موارد، بر کودکانشان تاثیر دارد در دوران کودکی ، ابتدا یاد می گیریم که با نسخه برداری از رفتار پدر و مادر با خودمان رفتار کنیم در نتیجه اگر پدر یا مادر ایراگیر باشند خود انتقادی ما بیشتر خواهد شد . سرانجام تصور می شود که عملکرد و ساختار خانواده نیز در عزت نفس مهم است مطالعات نشان می‌دهد که فرزندان والدین طلاق گرفته و بی خانمانها می‌توانند بر اثر این وضعیت از عزت نفس ضعفی برخودار باشند .

بدرفتاری جسمانی یا جنسی

هر که بیشتر محبت می‌کند بیشتر کتک می زند . جمله ای است که اغلب برای توجیه بدرفتاری جسمانی با بچه ها به کار می رود این گونه بدرفتاری اغلب دلیل ویژه ای ندارد پیش‌بینی نشده است وبه مرور زمان در قربانیان احساس درماندگی به وجود می آورد تنبیه جسمانی یا تهدید شدن به آن می‌تواند عزت نفس را به شدت تحت تاثیر قرار دهد .

آثار بدرفتاری جنسی در دوران کودکی نیز خودرا در سراسر زندگی قربانی نشان می‌دهد باورهای منفی در باره خود. که از بدرفتاری جنسی دوران کودکی تناشی می‌شوند . عزت نفس را پایین می آورند قربانیان این گونه بدرفتاری اغلب باوردارند که بی ارزش یابد هستند و نسبت به دیگران احساس حقارت می‌کنند گایل لیندنفلید^۱ در کتاب خود زیر عنوان عزت نفس می‌گوید حتی ایماو اشاره یا کنایه های جنسی نامناسب ، بی دلیل و غیر مستقیم به کودک نیز می‌تواند رشد یک خود انگاره مثبت را تهدید کند

ظاهر جسمانی