ﻧﮕﺎرش ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﮋوهشی در رابطه با بررسی تأثیرگذاری های موالی ... |
 |
ج- تقویت عدم اعتماد به تفسیر نقلی
با توجه به اینکه روایات تفسیری بر خلاف روایات فقهی مورد جرح و تعدیل قرار نگرفتهاند، لذا آنچه که به نام روایات وجود دارد، سخنان پیامبر (ص)، صحابه، اهل بیت (ع) و روایات اهل کتاب است. تشخیص این روایات کار دشوار و پیچیدهای است لذا این نقطه ضعف در آن دسته از روایات تفسیری که با روایات اهل کتاب آلوده شده است وجود دارد؛ و همین اختلاط و امتزاج موجب بیان نظرات عجیب و غریب درباره بعضی از آیات گشته به حدی که موجبات بدبینی تعداد زیادی از اندیشمندان نسبت به تفسیر نقلی را فراهم آورده است.
۴-۲-بررسی سودمندیهای موالی در تفسیر قرآن
۴-۲-۱-انبوهی موالی مفسر
موالی در همه دانشهای رایج آن روزها به ویژه در تفسیر قرآن کریم پیشتاز و پرچمدار بودند، وقتی آنها وارد امت اسلامی شدند عشق به دانش پیدا میکردند. و قرآن کریم روحیه آن قوم را از قوم عرب برای اسلام مناسبتر و آمادهتر میداند به عنوان نمونه: در سوره محمد میفرماید:« وَ ان تتلوا یستبدل قوماً غیرکم ثم لا یکونوا امثالکم»[۸۴۵] در ذیل این آیه امام باقر(ع) میفرماید:« منظور از قوم دیگر موالی هستند»[۸۴۶] و نیز امام صادق(ع) فرمود:« این امر یعنی پشت کردن مردم عرب به قرآن، تحقق پیدا کرد و خداوند به جای آنها موالی را فرستاد[۸۴۷] به عنوان نمونه تعدادی از موالی مفسر را نام میبریم:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
ابن صلت قمّى [ت: حدود ۲۰۰ ه] مؤلّف آن ابو طالب، عبد اللّه بن الصلت قمى راوى امام رضا (ع) و وکیل حضرت جواد (علیهما السلام) و یکى از مفسّران قرن دوّم هجرى است.
نجاشى، شرح زندگى علمى او را آورده است و گوید: «عبد اللّه بن الصّلت ابو طالب القمّى مولى بنی تیم اللّات، ثقه و مورد اعتماد و سکون مىباشد، او از امام رضا (ع) روایت مىکند: کتاب تفسیرى معروفى دارد که جمعى از اصحاب ما آن را خبر دادند[۸۴۸]
ابن فضّال کبیر، ابو محمّد حسن بن علّى بن فضّال کوفى، تمیمى مولى تمیم اللّه بن ثعلبه از مفسّران قرن سوم اسلامى ( م ۲۲۴ه.ق) مىباشد گرچه مذهب و مسلک او، شیعه فطحى بود ولى بعدها از آن اعتقاد برگشت و توبه نمود و به امامیه پیوست. وقتى ابن فضّال گفته مىشود، شامل حسن بن على بن فضّال و فرزندانش على، احمد، محمّد مىگردد ولى مشهور همان حسن و فرزندش على است.[۸۴۹]
ابن ندیم، تفسیر او را در الفهرست ذکر کرده است او را کتابهایى بنام «الشواهد من الکتاب» «النّاسخ و المنسوخ» است، وى در علوم قرآنى، تألیفات متعدّدى دارد.»[۸۵۰]
احمد بن محمّد سبیعى [ت: ۳۳۳ ه. ق]:مؤلّف آن ابو العبّاس احمد بن محمّد بن سعید بن عقده کوفى زیدى جارودى یکى از مفسّران شیعه در قرن چهارم مىباشد صاحب الذریعه پس از ذکر کتابهاى او از جمعى از مشایخ خود روایت مىکند که من تفسیر قرآن او را دیدهام و آن تألیف زیبائى است ولى از فردى که در مورد تألیف او چیزى بگوید (منظور مذمّت و عیبجویى) ندیدهام.
زرکلى در الاعلام مىنویسد: ابن عقده (۲۵۰- ۳۳۲- ۸۶۴- ۹۴۴ م) ابو العباس احمد بن محمّد بن سعید بن عقده کوفى مولى بنى هاشم حافظ زیدى جارودى خود مىگفت: «صد هزار حدیث را با اسانید آن و سیصد هزار متن حدیث را مذاکره و مباحثه نمودهام ولادت و مرگش در کوفه بوده است کتابهاى او ششصد بار شتر بود او تصانیف و تألیفاتى دارد، که از آنها است: «التاریخ و ذکر من روى الحدیث» «الشیعه و اصحاب الحدیث» «صلح الحسن (ع) و معاویه» و کتابى در تفسیر قرآن مجید.[۸۵۱] نجاشى او را با عظمت و جلالت یاد مىکند و حافظه و کثرت تألیفات او را مىستاید او سپس تألیفاتش را نام مىبرد: و از کتابهاى او: کتاب «التاریخ، و ذکر من روى الحدیث، کتاب السنن،کتاب من روى عن الحسن و الحسین (ع)، کتاب من روى عن علّى بن الحسین (ع) کتاب من روى عن ابى جعفر کتاب من روى عن زید بن علىّ، کتاب الرجال [ و آن کتاب من روى عن جعفر بن محمّد (ع) مىباشد] کتاب الجهر ببسم اللّه الرحمن الرحیم … کتاب الأداب.[۸۵۲]
إسماعیل بن إبراهیم بن مقسم أسدی بصری. مولى بنی أسد بن خزیمه، کنیه او أبا بشر است، ومادرش علیه مولاه بنی أسد میباشد. از جمله آثار او: «التفسیر»، «الطهاره»، «الصلاه»، «المناسک» و …[۸۵۳]
إسماعیل بن إسحاق بن إسماعیل بن حمّاد بن زید بن درهم ابن بابکجهضمی أزدی مولى آل جریر بن حازم، أبو إسحاق، أصل او از بصره است، و در بغداد زندگی می کند. از جمله تألیفات او: «القراءات»، و کتاب «أحکام القرآن» لم یسبق إلى مثله، و کتاب «معانی القرآن و إعرابه» کتاب «الاحتجاج بالقرآن» و….[۸۵۴]
برقى کبیر [ت: در حدود ۲۳۰ ه] :مؤلّف آن ابو عبد اللّه محمّد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمّد بن على کوفى برقى (منسوب به برقه رود از توابع قم) از یاران امام رضا (ع) مىباشد، او علاوه بر تفسیر، تألیفات دیگرى نیز دارد که از جمله آنها «التّنزیل و التعبیر» است.
نجاشى با چهار واسطه از او نقل روایت مىنماید و در رجال خویش گوید: «محمّد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمّد بن على برقى مولى ابو موسى اشعرى برقی، است. او کتابهائى دارد که از آنها است:«التّنزیل و التعبیر» «کتاب یوم ولیله» «کتاب التفسیر» «کتاب مکّه و مدینه» «کتاب حروب اوس و خزرج» «کتاب العلل» «کتاب فى علم البارى» «کتاب الخطب» این کتابها را احمد بن على بن نوح از حسن بن حمزه طبرى از احمد بن عبد اللّه بن ابى عبد اللّه محمّد بن خالد برقى از احمد بن ابى عبد اللّه از پدرش خرداد روایت مىکند.»
ابن غضائری گفته است از موالى حریر بن عبد اللّه مىباشد حدیثش معروف و مورد انکار قرار مىگیرد اغلب از ضعیفان نقل حدیث مىکند و به مراسیل اعتماد و تکیه دارد و نجاشى هم او را تضعیف نموده است ولى شیخ طوسى که او را تعدیل نموده است [۸۵۵]
حجّاج بن محمد مصّیصی أعور أبو محمد، مولى أبی جعفر هاشمی ترمذی الأصل ، نزل بغداد ثم سکن المصّیصه. له: کتاب «ناسخ القرآن و منسوخه».[۸۵۶]
۸-حسن بصری بن أبی حسن أبو سعید، مولى زید بن ثابت و گفته شده مولی جمیله بن قطبه بوده است. له: «التفسیر»[۸۵۷]
۹-حسن بن سعید بن حماد اهوازى [ت: حدود ۲۴۰ ه] :ابو محمّد حسن بن سعید بن حمّاد بن مهران، مولى علّى بن حسین (ع) (حسن بن دندان) برادر حسین بن سعید اهوازى و همکار او در تالیف و تصنیف مؤلّف بیش از ۳۰ جلد کتاب و یکى از مفسّران قرن سوّم هجرى به شمار مىآید، او با مشارکت برادرش حسین ۵۰ جلد کتاب و رساله پدید آورد که از آنها است: الصّلوه، الزّکاه، النّکاح، التدبیر، الحج، المثالب، الزهد، حقوق المؤمنین و کتاب تفسیر القرآن و الملاحم و الوصایا. از اصحاب و یاران امامین رضا و جواد (علیهما السلام) بوده است و از روایت کنندگان کامل الزیارات مىباشد او در سلسله سند بیش از ۹۷۵ روایت قرار گرفته است.»[۸۵۸]
۱۰- حسن بن محبوب سّراد أبو علی، مولى بجیله، له: «التفسیر»، «النکاح»، «الفرائض»، «الحدود» و «الدیات».[۸۵۹]
۱۱- حسین بن سعید بن حماد بن سعید أهوازی، از موالی علی بن حسین از أصحاب امام رضا(ع). أوسع أهل زمانه علما بالفقه، و الآثار و المناقب، و غیر ذلک من علوم الشیعه، از پرکارترین نویسندگان و مؤلّفین اسلامى در قرن سوم مىباشد برادرش حسن بن سعید نیز در تألیف کتابها با او مشارکت داشته رسالات و کتابهاى او بیش از ۵۰ جلد مىباشد که یکى از آنها تفسیر قرآن کریم مىباشد که افراد موثّق آنها را نقل نمودهاند.
از آثار اوست: «التفسیر» «الأیمان و النذور» «الوضوء» «الصلاه» «الصیام» «النکاح» «الطلاق» «الأشربه» «الدعاء» «العتق و التدبیر».[۸۶۰]
او در اسناد تعداد کثیرى از روایات قرار گرفته است که بالغ بر پنجهزار و بیست و شش مورد مىباشد.»[۸۶۱] حسین بن سعید بن حمّاد بن سعید بن مهران اهوازى کوفى، فقیه، جامع برخى از علوم از تصنیفات او، الصّلاه، الزّکاه، الفرائض، التفسیر و التقیه مىباشد.» [۸۶۲]
۱۲- حسین بن واقد قرشی مروزی قاضی. مولى عبد اللّه بن عامر بن کریز مکنی به أبا علی. از آثار او: «التفسیر»، «وجوه القرآن» و «الناسخ و المنسوخ».[۸۶۳]
۱۳- رفیع بن مهران أبو العالیه رّیاحی، مولى زنی از بنی ریاح بطن از تمیم است، قرآن را بر أبی و غیر او قرائت کرد. و له «تفسیر».
۱۴- سعید بن جبیر بن هشام الأسدی[۸۶۴]. مولى بنی والیه بن حارث از بنی أسد، کنیه او أبو عبد اللّه است[۸۶۵] قدیمیترین تفسیری که از آن نشانی در دست است.
۱۵- سعید بن مسعده أبو الحسن الأخفش الأوسط. مولى بنی مجاشع بن دارم از أهل بلخ میباشد، از آثارش:«تفسیر معانی القرآن»، «الأوسط» فی النحو»، «المقاییس فی النحو»، «الاشتقاق»، «المسائل الکبیر»، «الصغیر»، «العروض»[۸۶۶]
۱۶- سفیان بن عیینه بن أبی عمران میمون،إمام مجتهد. حافظ شیخ إسلام أبو محمد هلالی کوفی. محدّث الحرم مولى محمد بن مزاحم أخی الضحاک بن مزاحم صاحب «التفسیر».
قال ابن مهدی: عند سفیان بن عیینه من المعرفه بالقرآن و تفسیر الحدیث ما لم یکن عند الثوری.و له: «جوابات القرآن».[۸۶۷]
۱۷- سلیمان بن أبی القاسم نجاح أبو داود المقرئ، مولى أمیر مؤید باللّه بن مستنصر أموی أندلسی، تألیفات زیادی در معانی القرآن العظیم و غیر آن دارد.[۸۶۸]
۱۸- صفّار [ت: ۲۹۰ ه]:او ابو جعفر محمّد بن الحسن بن فروخ صفّار از مفسّران قرن سوم هجرى مىباشد.
نجاشىگوید: «محمّد بن حسن بن فرّوخ صفّار مولى عیسى بن طلحه بن عبید اللّه بن سائب بن مالک بن عامر اشعرى یکى از معتبرین قمىها فرد ثقه و جلیل القدر و قلیل السّقط در روایت مىباشد.
او را کتابهائى است که از آنها است: الصلاه، الوضوء، الجنائز، الصیام، الطلاق، العتق، التدبیر، المکاتبه، التجارات، المکاسب، الصید و الذبائح، الزّهد، الملاحم، التقّیه، المومن، الایمان و النذور و الکفّارات،المناقب،المثالب، کتاب بصائرالدّرجات، کتاب ما روى فى اولاد الائمه علیهم السلام،کتاب الجهاد،کتاب فضل القرآن … همه این کتابها را (۴۰ جلد) جز کتاب بصائر ابو الحسین على بن احمد بن محمّد بن طاهر اشعرى قمى، از محمّد بن حسن بن ولید از ابو عبد اللّه بن شاذان از احمد بن محمّد بن یحیى از پدرش روایت نموده است و محمّد بن حسن صفّار در سال ۲۹۰ در قم به رحمت خدا پیوست.» [۸۶۹]
۱۹- طاوس بن کیسان ، أبو عبد الرحمن الیمانی، در فقه و تفسیر کامل بود.[۸۷۰]
۲۰- عبد الملک بن سراج بن عبد اللّه بن محمد سراج،[۸۷۱] مولى بنی أمیه، من أهل قرطبه، یکنى: أبا مروان. إمام اللغه بالأندلس غیر مدافع. قال أبو علی: هو أکثر من لقیته علما بضروب الأدب، و معانی القرآن، و الحدیث[۸۷۲]
۲۱- عطاء بن رباح أسلم : مولى بنی فهر، مکنى به أبی محمد، عالم به قرآن و معانی آن بود.
۲۲- علقمه هم کتابی در تفسیر قرآن دارند.
۲۳- أبو عثمان عمرو بن عبید بن باب ، مولى بنی عقیل سپس آل عراده بن یربوع بن مالک.از آثار اوست: رسائل و خطب، و کتاب التفسیر عن الحسن البصری، و کتاب الرد على القدریه، و کلام کثیر فی العدل و التوحید، و غیر ذلک.[۸۷۳]
۲۴- عکرمه بن عبد اللّه أبو عبد اللّه البربری ثم المدنی الهاشمی ، عالم بالتفسیر(ازآشنایان با معارف عالیه قرآنى مىباشد که در قرن نخستین اسلامى مىزیست).
قال قره بن خالد: کان الحسن إذا قدم عکرمه البصره أمسک عن التفسیر و الفتیا ما دام عکرمه بالبصره[۸۷۴].
۲۵- فضل بن خالد أبو معاذ نحوی مروزی، مولى باهله و از آثارش: «کتابا فی القرآن» میباشد[۸۷۵].
۲۶- فضل بن دکین ابونعیم[۸۷۶] ( فضل بن عمرو بن حماد بن زهیر قرشی الأحول الملائی الکوفی، مولی أبی طلحه بن عبید الله، و دکین لقب عمرو. له تفسیر.[۸۷۷]
۲۷- قاسم بن سّلام بتشدید اللام أبوعبید الترکی البغدادی، الأزد کان ابوه مملوکا رومیا، الفقیه، الأدیب صاحب تصنیف المشهوره، و العلوم المذکوره، من القراءات، والفقه، و الشعر.[۸۷۸]
الخطیب میگوید: أبو عبید قاسم بن سلّام ترکی، مولی الأزد، آثار زیادی نوشته از جمله:« غریب القرآن» و کتاب «غریب الحدیث» و کتاب« معانی القرآن» و « مجاز فی القرآن»، « عدد آی القرآن»، « فضائل القرآن».[۸۷۹]
۲۸- قتاده بن دعامه السدوسی ، الأعمى الحافظ، أبو الخطاب، أخذ القرآن و معانیه[۸۸۰]
۲۹- مجاهد بن جبر، کنیهاش أبو الحجاج المکی، قاری، مفسّر، إمام، مولى سائب بن أبی سائب مخزومی است. [۸۸۱] از جمله آثار او «تفسیر القرآن» مىباشد. و از مصعب نیز روایت شده است که: «مجاهد داناترین تابعان نسبت به تفسیر قرآن بود.»[۸۸۲] تفسیر او در سال ۱۳۷۶ ه. ق به اهتمام مجمع البحوث الأسلامیه در پاکستان به چاپ رسیده است. پس از سعید بن جبیر، قدیمیترین تفسیری است که از آن نشانی در دست است.
۳۰- محمّد بن احمد صفوانى [زنده در سال ۳۴۶ ه]:ابو عبد اللّه محمّد بن احمد بن عبد اللّه قضاعه جمال مولى بنى اسد، شیخ طائفه و بزرگ آنان، ثقه، فقیه، فاضل و عالم داراى منزلت و موقعیت خوب پیش امیر و حاکم وقت بود. از علمای قرن چهارم است. تألیفات او:
۱ثواب القرآن؛ ۲٫ الرّد على ابن ریان الممطور؛ ۳٫ الرّد على الواقفه؛ ۴٫ کتاب الغیبه؛ ۵٫ کتاب الخبره؛ ۶٫ کتاب الامامه؛ ۷٫ کتاب الرّد على اهل الأهواء؛ ۸٫ الطّلاق الثلث؛ ۹٫ الجامع فى الفقه؛ ۱۰٫ انس العالم و ادب المتعلم؛ ۱۱٫ معرفه الفروض من کتاب یوم و لیله؛ ۱۲٫ غرر الأخبار و النّوادر و الأثار؛ ۱۳٫ کتاب التعرّف[۸۸۳]
۳۱- محمد بن دلیف أبوعبدالله مولی ابن عبدوس، کان من أهل العلم، و الفصاحه، و الحفظ المعانی القرآن و تفسیره.[۸۸۴]
۳۲- محمد بن سلّام بن عبد اللّه بن سالم الجمحی. [۸۸۵] مولى محمد بن زیاد، مولى قدامه بن مظعون.[۸۸۶] ذکره الزبیدی فی الطبقه الخامسه من اللغویین البصریین، و قال: توفی سنه إحدى و ثلاثین و مائتین بالبصره له «غریب القرآن»
فرم در حال بارگذاری ...
|
[یکشنبه 1400-09-28] [ 07:58:00 ب.ظ ]
|
