۳-۲ استراتژی

۱-۳-۲ پارادیم­های شکل گیری استراتژی

به طور کلی سه خط فکری در زمینه استراتژی و نحوه شکل گیری آن وجود دارد. گروهی از متفکران مانند مینتزبرگ، اوهما و استیسی معتقدند که استراتژی امری شهودی است و فرایند شکل گیری آن یک هنر است. در تفکر استراتژی به ‌عنوان یک هنر، برنامه ریزی و تفکر استراتژیک دو مقوله متفاوت و جدا از هم هستند که در آن برنامه ریزی از تفکر نشأت می‌گیرد. در این دیدگاه، فرایند برنامه ریزی استراتژیک منجر به برنامه می شود نه استراتژی. در نتیجه باید به فکر بسط و توسعه استراتژی­ های خلاقانه و اثربخش بود نه یک فرایند و روش مبتنی بر منطق برای برنامه ریزی استراتژیک. ‌بر اساس این دیدگاه فرایند شکل گیری و ایجاد استراتژی بیشتر مبتنی بر خلاقیت و دید فرد است تا فرایندی مبتنی بر گام­های مشخص و از قبل طرحریزی شده. گروهی از دانشمندان مانند پورتر، آنسوف و اندروز معتقدند که فرایند ایجاد و شکل گیری استراتژی فرایندی منطقی و عقلایی است که می توان از قبل آن را طرح ریزی نمود. بر این اساس فرایند اتخاذ استراتژی علم محسوب می شود. در این بین گروهی نیز ترکیب هر دو را به طور توام مطرح ‌می‌کنند. این گروه تلاش ‌می‌کنند تا به تلفیق دیدگاه­ های خلاق و ابتکاری و نیز دیدگاه­ های تحلیلی و کمی دست زنند.(علی احمدی، ۱۳۸۸)

۲-۳-۲ مفهوم استراتژی و تاریخچه آن

منظور از مفهوم استراتژی، محتوا و ماهیت آن است. استراتژی در ابتدا یک واژه نظامی بود. ( ارمسترانگ، ۱۳۸۴) این واژه از لغت یونانی strategos به معنای هنر ژنرال­ها اقتباس شده است. مرکب از” استراتوس” به معنی ارتش و” اگو” به معنی رهبر گرفته شده است. در ارتش، استراتژی کار ژنرال­هاست، همچنان که در کسب و کار نیز وظیفه مدیران ارشد است. (غفاریان و کیانی، ۱۳۸۳) اولین آثار مکتوب در این زمینه به حدود۲۵۰۰ سال پیش باز می­گردد. اما سابقه­ کاربرد این مفهوم در حوزه مدیریت و بازرگانی به دهه­ ۵۰ میلادی و در حقیقت به زمانی باز می­گردد که نظریه پردازان سیتسم­های طبیعی، عامل محیط را در مطالعه سازمان­ها وارد ساختند. (کویین و همکاران، ۱۳۸۲) این واژه اولین بار توسط چندلر^[۲۶] در کتاب “استراتژی و ساختار ” به کار رفت. چندلر که برای اولین بار واژه استراتژی را به کار برد، از نظر وی استراتژی به معنای تعیین هدف­های بلندمدت­یک سازمان و گزینش مجموعه اقدامات و تخصیص منابع لازم برای دستیابی ‌به این هدف­ها است. ( کویین و همکاران، ۱۳۸۲) در اوایل دهه ١٩۶٠، وزارت دفاع آمریکا مبانی برنامه ریزی استراتژیک ر ا پایه گذاری کرد. در دهه ١٩٩٠ سبز فایل رویکردهای استراتژی با نظریات صاحب نظرانی مانند هنری مینتزبرگ^[۲۷] و گری­هامل^[۲۸] آغاز شد. ( غفاریان و کیانی، ۱۳۸۳)

استراتژی در فرهنگ لغات آکسفورد چنین تعریف شده است: « هنر یک فرمانده کل قوا، هنر طراحی و هدایت عملیات بزرگ نظامی و مانورهای بزرگ» این تعریف با مفهوم استراتژی که در تجارت، سازمان­ های دو لتی یا خصوصی استفاده می شود چندان ارتباط ندارد، اما حداقل حاوی این پیام است که استراتژی یک هنر است و این که مسئولیت نهایی عواقب و دستاوردهای آن متوجه رأس سازمان است. (آرمسترانگ، ۱۳۸۴)

۳-۳-۲ استراتژی چیست؟

هیچ‏گاه پاسخ به­یک‏ سؤال تا این حد متنوع نبوده است. هریک از این‏ پاسخ­ها ابعادی از موضوع را توصیف ‌کرده‌است:

چندلر (۱۹۶۲): استراتژی عبارت است از» تعیین اهداف و آرمان­های بلندمدت و اساسی یک شرکت «

چایلد( ۱۹۷۲): استراتژی مجموعه ای از انتخاب بنیادی یا حساس است درباره نتایج یک فعالیت و ابزار انجام آن.

کی (۱۹۹۹): استراتژی کسب و کار به هماهنگی بین قابلیت ­های نهفته و درونی شرکت با محیط بیرونی اش می پردازد.

دراکر(۱۹۹۵): تصمیم­های استراتژیک را چنین تعریف می‌کند: « کلیه تصمیم­های مربوط به اهداف شرکت و راه­های رسیدن به آن. (همان ماخذ)

دائره المعارف بریتانیکا، استراتژی را از دید نظامی(جایی که خاستگاه اولیه آن بوده) با تعبیر «هنر برنامه‏ ریزی و هدایت عملیات» معرفی کرده‏ است و برای متمایز ساختن آن با تاکتیک سه‏ ویژگی«گستره بیشتر عملیاتی، دوره زمانی‏ بلندتر و جابجایی انبوه نیروها»را بیان می ‏کند. در سوی دیگر این طیف، هنری مینتزبرگ^[۲۹]‏ به عنوان ­یکی از متأخرین در این زمینه برای«استراتژی» پنج معنی پیشنهاد می ‏کند: استراتژی به عنوان طرح^[۳۰]، استراتژی به عنوان تمهید^[۳۱]، استراتژی‏ به عنوان الگو^[۳۲]، استراتژی به عنوان‏ وضعیت^[۳۳] و استراتژی به عنوان‏ دیدگاه^[۳۴]. گروه مشاوران‏ بوستون^[۳۵] استراتژی را امری مربوط به‏ جایگاه سازمان در میدان­هایرقابتی می‏ دانند و مشاوران مک‏کینزی^[۳۶] آن را با عبارت: «درک ابعاد مختلف ساختار صنعت و مبانی رقابت در آن» بیان می‏ کنند. (کیانی و غفاریان، ۱۳۸۳)

ماهیت استراتژی، تشخیص فرصت‌های اصلی و تمرکز منابع در جهت تحقق منابع نهفته در آن­هاست. فلسفه استراتژی نشان می­دهد که درون مایه اصلی استراتژی، فرصت­ها هستند. بدون دستیابی به فرصت­های استراتژیک، منافع استراتژیک به دست نمی‏آید. و بدون درک آن­ها استراتژی امری کاملاً بی ثمر است. ( همان ماخذ) همچنین برای دستیابی به هدف نهایی در رقابت با سیر سازمان­ها باید از استراتژی بهره گرفت. استراتژی منطق تجاری را برای سازمان به ارمغان ‌می‌آورد. اگر هدف این است که بهترین باشیم پس باید استراتژی را به گونه ای طرح ریزی نمود که ما را به سوی بهترین شدن رهنمون نماید.

ارزش یک استراتژی به دو عامل بستگی دارد: اول اینکه تا چه اندازه برای ما مزیت رقابتی ایجاد می‌کند، دوم اینکه تاچه اندازه پر کردن این فاصله برای رقیب ما هزینه در بردارد. این عوامل هر دو به ماهیت فرصت و خاستگاه آن بر می­گردد. و منظور از فرصت، فراهم شدن عوامل بروز منفعت به صورت ناقص ‌می‌باشد. فرصت “بالقوه” برای همه وجود دارد، ولی فرصت”بالفعل” ‌بر اساس قابلیت تکمیل عوامل منفعت تنها به افراد و سازمان­ های خاص تعلق می‌گیرد. (همان ماخذ، ص ۴۵)

۴-۳-۲ سه الگوی استراتژی سازی

۴-۱-۳-۲ الگوی کارسالارانه

اقتصاددانان پیشین نخستین کسانی بودند که کارآفرین را به عنوان فردی که به تأسيس مؤسسات می ­پردازد توصیف کرده‌اند. اقدامات وی اساساً عبارت بودند از نوآوری، برخورد با ابهامات و پیچیدگی­ها، واسطه گری. کارسالار با بهره گیری از فرصت­های بازار­یابی سرمایه گردآوری می­کرد تا همان گونه که «جوزف شام پییتر^[۳۷]» مدرس مشهور اقتصاد در دانشگاه­ هاروارد می­گوید، به تشکیل « مؤسسات ترکیبی جدید^[۳۸]» بپردازد.

برخی از نویسندگان مدیریت، جنبه­ کارسالارانه استراتژی سازی را نه تنها در قالب ایجاد مؤسسات جدید، بلکه به منزله اداره­ی امور سازمان­ های پیشرو تلقی ‌می‌کنند.

۴-۱-۳-۲ الگوی انطباقی

دیدگاه استراتژی سازی مبتنی بر فرایند انطباقی از زمان انتشار دوکتاب مکمل هم در سال ۱۹۶۳ پذیرش فراوانی به دست آورد. «چالز لیند بلوم^[۳۹]» و «دیوید بری بروک^[۴۰]» کتاب «استراتژی تصمیم^[۴۱]»، را درباره آسیاست­ گذاری در بخش دولتی نوشتند و از سوی دیگر نیز «ریچارد سایرت^[۴۲]» و«جیمز مارچ^[۴۳]» کتاب «نظریه رفتاری سازمان^[۴۴]» را بر پایه مطالعات و بررسی­ های تجربی ‌در مورد تصمیم ­گیری منتشرکردند.