واحد اندازه ­گیری کار: در نظام بودجه عملیاتی در مواردی باید از اندازه ­گیری کار استفاده نمود . اندازه ­گیری کار عبارت است از برقراری یک رابطه صحیح و منطقی میان حجم کار انجام شده با نیروی انسانی و یا ماشین به کار گرفته شده در تکمیل آن مقدار کار .

پس از انتخاب واحدهای اندازه ­گیری کار باید حجم کار واقعی واحدهای انتخاب شده را تعیین نمود. به منظور اندازه ­گیری کار و تعیین ارتباط حقیقی کار با نیروی مصرف شده از روش­ها و فنونی مانند نمونه گیری از کار، مطالعات زمانی برآورد فنی، استانداردهای زمانی و استانداردهای آماری استفاده می­ شود .

ب) برآورد هزینه عملیاتی

در بودجه عملیاتی برای تعیین واحد عملیاتی اعم از اینکه اندازه ­گیری کار نرم و استاندارد استفاده شود باید هزینه واحد عملیات محاسبه شود برای برآورد این هزینه از دو طریق می توان استفاده کرد :

الف- قیمت تمام شده: استفاده از این روش مخصوص مؤسسات تجاری است زیرا در مؤسسات و ادارات خدماتی تعیین قیمت تمام شده واحد خدمت مشکل­تر است و استهلاک در این مؤسسات محاسبه نمی­ شود لذا این روش کمتر در بودجه برنامه­ای و یا عملیاتی سازمان مورد نظر قرار ‌می‌گیرد .

ب- هزینه عوامل تشکیل دهنده کار: در این روش پس از اینکه از طریق اندازه ­گیری کار، شاخص و استاندارد اطمینان حاصل شد که از کلیه عوامل حد اکثر استفاده به عمل می ­آید هزینه­ های تشکیل دهنده یک واحد عملیاتی را به هر طریق که آسان و مقدور باشد محاسبه ‌می‌کنند و پس از آن محاسبه بودجه­ای تقریباً پایان یافته است http://havasi.blogfa.com) روش های تنظیم بودجه).

۲-۱۵-۸-۴- مراحل بودجه ­ریزی عملیاتی

برای انجام بودجه ­ریزی عمیات بطورخلاصه میتوان مراحل زیر را عنوان نمود:

۱- تجدید ساختار بودجه و سازماندهی آن ‌بر اساس برنامه های راهبردی دستگاه­های اجرایی و سازمان­ها

۲- تشریح و تصریح رابطه ساختار سازمان با بودجه­ های عملیاتی از بالا به پایین

۳- مرتبط ساختن فعالیت­های روزمره به بودجه ‌بر اساس شاخص ­ها

۴- استخراج هزینه کامل فعالیت جهت تسهیل دستیبابی به اهداف) پناهی ،۱۳۸۴(

۲-۱۵-۸-۵- مدل­ها وتکنیک­های بودجه ­ریزی عملیاتی

روش^[۱۵]ABC

یکی از مدل­های مورد استفاده در بودجه ­ریزی عملیاتی ‌می‌باشد. ABC مفهوم هزینه­یابی بر مبنای فعالیت ‌می‌باشد­ علی‌رغم این که هزینه­یابی بر مبنای فعالیت مفهوم ساده­ای است ولی مجریان و کاربران غالبا آن را مفهوم پیچیده­ای می­دانند ABC. جمع ­آوری و طبقه ­بندی داده ­های هزینه ­هایی ‌می‌باشد که بسیار اثر بخش بوده و اعضاء تیم و تصمیم سازان پروژه را به سمت برداشتن قدم­های نوین و خلق­مبتکرانه نتایج سوق می­دهد. ABC بخشی از مدیریت تغییر در یک واحد تولید کالا و خدمات ‌می‌باشد.

ABC اقدامات مدیریتی را در قالب معیارهای مالی ارائه می کند همچنین تناظر نزدیک­تری بین خروجی­ها و منابع ایجاد می­ کند، انحراف از قیمت تمام شده واقعی را تصحیح نموده و سازمان اکنون می ­تواند به قیمت تمام شده واقعی خدمات می‌برد ( آشتیانی، محمدسلیمان،۱۳۸۷( .

بودجه ­ریزی بر مبنای عملکرد

بودجه ­ریزی بر مبنای عملکرد را شکلی از بودجه ­ریزی عملیاتی می­دانند که به طور رسمی افزایش­ها در هزینه را به افزایش در نتایج متصل می­سازد. مزایای متعدد این شیوه از بودجه ­ریزی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. بودجه ­ریزی بر مبنای عملکرد، مشهورترین تلاش اصلاحی در بخش عمومی از دهه شاید در قرن حاضر بوده است )مارکر، ویلوگ بی، ۱۹۹۸(.

به گونه ­ای که بارت و گرین دهه۱۹۹۰ را دهه بودجه ­ریزی بر مبنای عملکرد می­نامند. در طول دهه۱۹۹۰ بودجه ­ریزی بر مبنای عملکرد، هم معنا با بودجه ­ریزی بر مبنای پیامدها و بودجه ­ریزی نتایج محور مورد استفاده قرار گرفته است )هرزوگ، ۲۰۰۶(. به طور کلی، هدف بودجه ­ریزی بر مبنای عملکرد، تبدیل فرایند بودجه ­ریزی از یک فرایند صرفا سیاسی به فرآیندی است که مبانی اقتصادی، عینی و عقلانی را نیز در تصمیم گیری دخیل کند) شی، باس،۲۰۰۸(.

با توجه به اینکه مهمترین مزایای بودجه ­ریزی بر مبنای عملکرد را شفافیت و ‌پاسخ‌گویی‌ بیشتر(۲۰۰۷ شه، شن) طراحی مجدد برنامه­ ها با تمرکز بر بهبود، کمک به عقلانی ساختن تخصیص­ها با بهره گرفتن از اطلاعات عملکرد به منزله مبنایی برای تصمیم ­گیری، و هم­تراز کردن هزینه­ های دولت و ‌هدف‌های‌ کلی)۲۰۰۳، یانگ( می­دانند.

۲-۱۶- بررسی فرایند بودجه و بودجه ­ریزی در سازمان تامین اجتماعی

سابقه تأمین اجتماعی در ایران به تصویب اولین قانون استخدامی کشوری در سال ۱۳۰۱ باز می­گردد که طی آن، نظامی برای بازنشستگی به وجود آمد. در این قانون، سه اصل تأمین اجتماعی که عبارت بودند از فراهم نمودن “حقوق و تأمین خاص” برای کسانی که پس از خدمت، توانایی فعالیت خود را از دست می­ دهند، “مقرری خاص” برای کسانی که به علت حادثه ای، علیل و از کار افتاده شوند و “حمایت کارفرمایان” از خانواده هر مستخدم که فوت شود، به چشم می­خورد.

بعد از انقلاب با وقوع انقلاب اسلامی و تغییر قانون اساسی، مبحث “تأمین اجتماعی” به طور صریح به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران راه یافت. در اصل ۲۹ این قانون آمده است: “برخورداری از تأمین اجتماعی برای بازنشستگی، بیکاری، از کارافتادگی، بی سرپرستی، حوادث و سوانح و نیاز به مراقبت­های بهداشتی و درمانی به صورت بیمه­ای و غیربیمه­ای، حقی است همگانی و دولت موظف است خدمات و حمایت­های فوق را برای یکایک افراد فراهم نماید.

بحث بودجه در سازمان تامین­اجتماعی, نظیر هر سازمان اقتصادی دیگر, از بدو تشکیل آن مطرح بوده است. اما در سازمان تامین اجتماعی, پیچیدگی کارکردهای آن, از لحاظ حجم و نوع وظایف باعث شده که بودجه­بندی این سازمان, از لحاظ ماهیتی با پیچیدگی خاص روبه رو باشد, ‌به‌نحوی‌که می توان گفت این پیچیدگی باعث شده که بودجه و بودجه ­ریزی در سازمان تامین اجتماعی, تا حـدودی با بودجه و بودجه ­ریزی دولتی و شرکتی, متفاوت باشد. مراحل بودجه در سازمان تامین اجتماعی از چهارمرحله تشکیل می­ شود که در مجموع این چهارمرحله را دور بودجه­ای یا سیکل بودجه­ای نیز می‌نامند. این چهارمرحله عبارتند از:

۲-۱۶-۱- مرحله اول: تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه (بودجه پیشنهادی)