با توجه به توضیحات فوق سؤال اصلی پژوهش آن است که: احساس عدالت یا بی‌عدالتی چه تأثیری بر گرایش­های سیاسی افراد در ایران دارد؟ این گرایش­های سیاسی، آنان را به انجام یا خودداری از انجام چه نوع رفتارهایی سوق می‌دهد؟ ‌بر مبنای‌ این سؤالات اصلی، می‌توان سؤالات فرعی زیر را طرح کرد: میزان احساس عدالت در جامعه ما در چه سطحی است و چگونه در جامعه توزیع شده است؟ آیا تأثیر احساس عدالت بر گرایش­های سیاسی در اقشار و طبقات مختلف جامعه (بالا، متوسط، پایین) به یک صورت است؟ آیا احساس عدالت در زمینه ­های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به یک اندازه تأثیرگذار بوده است؟ آیا رضایتمندی اجتماعی عاملی تأثیرگذار بر گرایش سیاسی افراد است؟ آیا متغیرهایی نظیر جنسیت، تحصیلات، قومیت و شغل ‌بر گرایش سیاسی افراد مؤثر است؟

۳-۱ اهداف پژوهش

هدف اصلی پژوهش، بررسی رابطه احساس عدالت با گرایش سیاسی افراد است، تا با شناخت چگونگی آن بتوان زمینه ­های افزایش احساس عدالت در جامعه را فراهم نمود. البته در این زمینه اهداف فرعی­تری نیز مورد توجه قرار ‌می‌گیرد، از جمله: تعیین میزان احساس عدالت در میان افراد مختلف جامعه؛ تعیین چگونگی توزیع احساس عدالت در اقشار و طبقات مختلف، در زمینه ­های مختلف اجتماعی؛ گونه­شناسی گرایش سیاسی در میان افراد مختلف جامعه و ایجاد مقیاسی به منظور اندازه ­گیری گرایش­های سیاسی، در جامعه ایران.

۴-۱ ضرورت و اهمیت موضوع

در واقع گرایش­های افراد یکی از زیرساخت­های اصلی فرهنگ است و رفتار فرد و اجتماع، متاثر از آن­هاست. ‌بنابرین‏ بررسی گرایش­ها به منظور مدیریت و برنامه­ ریزی بهتر جامعه در زمینه ­های مختلف، الزامی به نظر می­رسد. از این­رو در مطالعه حاضر به بررسی گرایش­های سیاسی افراد خواهیم پرداخت. علاوه بر این از آنجا که در کشور ما عدالت و فضیلت­های اخلاقی در ابعاد فردی و اجتماعی آن­ها همواره مورد توجه نظام سیاسی کشور بوده است، بینش و آگاهی ‌در مورد روابط این دو مقوله اهمیت بسزایی دارد. زیرا از سویی اسلام مکتب عدل و اعتدال است و امت اسلامی، امت میانه و وسط است و نظام آن عادلانه (جهانشاهی، ۱۳۸۹: ۱۲) و از سوی دیگر در جامعه ایران عدالت از جمله ارزش­هایی است که از همان ابتدای انقلاب به­عنوان یکی از اهداف اساسی و اولیه انقلاب اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است. از این­رو این موضوع اهمیت دارد که بدانیم افراد جامعه نسبت به مقولاتی چون عدالت چه احساسی دارند و متناسب با آن، چه نوع گرایش سیاسی­ خواهند داشت. در نهایت، درباره این­که در چه نقطه­ای قرار داریم، آگاهی نسبی به دست می ­آید و ‌می‌توان طرح و برنامه بهتری برای فردای جامعه ترسیم کرد، جامعه­ای بر محورعدالت­. در ادامه­ این فصل به طور مختصر به دو مفهوم گرایش‌های سیاسی و احساس عدالت می‌پردازیم:

الف: گرایش­های سیاسی

گرایش به معنای جهت­گیری کلی و ارزش­گذاری نسبت به موضوع معینی نظیر موافقت یا مخالفت نسبت به چیزی، درست یا غلط پنداشتن و… است (آلافیلیپ، ۱۳۷۹: ۳۳). آن­چه در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت گرایش­های سیاسی افراد است. گرایش­های سیاسی متفاوتی در هر جامعه­ای وجود دارد که پیامدهای گسترده ­ای برای کشور و سرنوشت آن خواهد داشت. بنا به گفته­ی مانهایم آن­چه برای هر جامعه­ای اهمیت بنیادی دارد، عبارت است از بازشناخت انواع گوناگون شناسایی، همچنین تجزیه و تحلیل تغییر جهت­های حاصل در مناسبات اجتماعی که از راه شناسایی حاصل می‌شود. فهم کامل نمودهایی از این دست به ایجاد مفهوم و دریافت دقیق­تر نقش عقاید در جنبش­های سیاسی و اجتماعی می­انجامد (مانهایم، ۱۳۵۵: ۱۹). پس یکی از کاستی‌های زمان خود را باید این بدانیم که آن شیوه ­های اندیشه­ای که به واسطه­ آن­ها به قطعی­ترین تصمیم­های خود می‌رسیم و به یاری آن­ها در پی تشخیص و هدایت سرنوشت سیاسی و اجتماعی خویشتن­ایم، همچنان ناشناخته و به همین سبب دور از دسترس کنترل عقلی و سنجش باقی مانده­اند (مانهایم، ۱۳۵۵: ۲۱). از این­رو رسالت پژوهشگر در این پژوهش، گونه­شناسی گرایش­های سیاسی افراد در جامعه­ ایران است تا ‌به این طریق راهی برای هدایت سرنوشت سیاسی و اجتماعی سرزمین­مان بیابیم. ‌بنابرین‏ همان­طور که ذکر شد در هر جامعه­ای (متناسب با شرایط و فرهنگ­های متفاوت) گرایش­های سیاسی مختلفی نظیر محافظه ­کاری، رادیکالیزم، لیبرالیسم و غیره نیز وجود دارد. در ابتدا به طور مختصر به دیدگاه مانهایم در رابطه با گرایش­های سیاسی می­پردازیم: وی با عناوین ایدئولوژی و اوتوپیا به محافظه ­کاری و لیبرالیسم اشاره می­ کند. به گفته­ی مانهایم از یک سو گرایش به نگاهداشت وضع موجود و از سوی دیگر، گرایش به دگرگون­سازی وضع موجود احساس می­ شود. اقدام به نگاهداشت، موجب ایجاد «ایدئولوژی­ها» می­گردد؛ تا اندیشه را با آرمانی جلوه­گر ساختن و تأکید فزونمایه بر عوامل ایجادکننده­ی ایستایی و ثبات به خطا افکند. توجه به تغییر نیز بنیاد پیدایش «اتوپیا» است که هم بر آینده ارج می­نهد و هم عوامل رهبری­کننده به دگرگونی را گرامی می­دارد (مانهایم، ۱۳۵۵: ۶). حال به منظور درک عمیق­ترگرایش­های سیاسی ناگزیریم به بحث احزاب و ایدئولوژی­های سیاسی نیز بپردازیم چراکه؛ حمایت از احزاب سیاسی متفاوت، نمود عینی گرایشات سیاسی افراد است.