این وسایل تزئینی که موجب تشدید اهمیت سمبلیک آن ها می شد، استفاده نمی کردند. با اینکه حکاکان طرح ها را متناسب با مقام فردی که لباس بر تن داشت ترسیم می‌کردند.

ج- سایر نقوش

۱-دوایر متوالی یا پنج نقطه:

دوایر متوالی معمولاً تزئینات حاشیه در طرح مربع جامه زنان نوازنده، تزئینات فرعی لباس خدمه، سرآستین ها حاشیه لباس شاه و لبه فرشها یافت می شود. بعضی از مواقع موتیف مرغ ها دوتایی بین دوایر جای داده شده است. آن ها اغلب در بالا، پائین و طرفین، دورتا دور نقوش مدور در پارچه های ساسانی دیده می‌شوند. این نقش قبلاً نیز مکرراً برای تزئین حاشیه کمربند، شکل و قالب های مشبک لباس پالمیری و هترا به کار می رفته است. در طاق بستان دوایر متوالی که دور دوایر زیگزاگی حلقه زده باشند دیده نمی شوند.

۲-هلال و دوایر متوالی:

بنظر می‌رسد نقش هلال، به ‌عنوان سمبل ماه همواره در آسیای جنوب غربی مورد توجه بوده است. این عنصر تزئینی به عنوان با شاهان ساسانی و تاج آن ها همراه است و ارتباطی نزدیکی با حکومت سلطنتی دارد. پارچه های مجموعه، کلیسای جامع سن، طرح هلال را در ترکیب زیگزاگی نشان می‌دهد. هلال های کوچک با شکل های متفاوت به عنوام موتیف پارچه معمولاً در بالا، پائین و دو سوی دایره ای که از کنار هم قرار گرفتن دوایر متوالی ایجاد شده است، قرار می گیرند. در بعضی مواقع به جای هلال های کوچک، اطراف دایره را مربع یا گل احاطه کرده و گاهی نیز چیزی در اطراف دایره نیست. این مطلب بیانگر تجلی تاریخی و جغرافیایی این طرح است. در نقش برجسته های طاق بستان طرح ماه، به صورت علائم کوچکی در دوایر متوالی، مورد استفاده قرار نگرفته است. در صحنه شکار گراز، تنها لباس ملازمی که تیردانی به دست دارد و در کنار شاه در قایق ایستاده، مزین ‌به این طرح است، احتمال دارد که او فرد مهمی باشد، زیرا مفتخر به پوشیدن جامه ایی با این نقش سمبلیک شده است.

۱-۲-نقش نقاط کوچک کروی

این نقش بر روی چکمه سردسته فیل سوار دیده می شود.

۲-۲-نقش موج

این نقش بر روی چکمه سردسته فیل سوار دیده می شود

بخش ۴:

پوشاک زنان ایران از آغاز تا امروز

پوشاک بانوان ایران در دوره ساسانی ها

پوشاک بانوان این دوره را فقط از روی نقوش سنگی یا طرحهای روی ظروف باید جستجو کرد، زیرا مورخان، در این باره ذکری نکرده اند، و اگر مطالبی درباره پوشاک مردان نوشته اند، نیز ناروشن و بسیار مختصر است. ولی از رنگ پوشاک آن زمان از حمزه اصفهانی و مجمل التواریخ و القصص نوشته ائی هست که نشان می‌دهد در آن زمان، بغایت طرفدار رنگهای سرخ و آبی آسمان و سبز بوده اند، و پوشاکشان، اغلب قلابدوزی شده بوده است.^[۴]

روی قاعده عمومی و طبیعی، میشده است که بانوان نیز از پوشاک قلابدوزی شده استفاده کرده باشند.

بهر حال، از مدارک مهم ( که باید غنیمت شمرد)، لباس بانوی بانوان (آناهیتا) در نقش رستم و طاق بستان و چند طرح روی بشقابها و کوزه های فلزی است.

از مقایسه نقوش سنگی آناهیتا با نقوش دیگر (بنقل از کتاب پوشاک باستانی ایرانیان) بنظر می‌رسد که بانوان دوره ساسانی، پیراهن بلند و بسیار پرچین و فراخ می پوشیده اند، و گاهی آن را به وسیله نوتاری در حوالی زیر پستانها (یا کمی پائین تر) جمع کرده می بستند.

از طرز قلمزنی و چین سازی پیراهن و دامن آن، پیدا‌ است که بر انتهای دامن میباید پارچه ای اضافی و پرچین دوخته باشند تا چنین جلوه کند (مگر که پیراهن را آنچنان فراخ گرفته باشند که بدون دوره چین اضافی (حین حرکت) چنین وضعی بنظر برساند.

این پیراهن پرچین و بلند، آستین های بلندی نیز دارد که در حالت پوشیده، چین های زیاد نامرتب پیدا می‌کنند.

گاهی نیز بدون آستین است (مانند بانوئی که باد بزن در دست دارد و از نقش های موزائیکی بیشاپور است).

بقه پیراهنهای بانوان، اغلب گرد است، ولی یقه حلو باز (تا پائین تر از پستانها) نیز داشته اند (نظیر پیراهن رقاصه روی کوزه فلزی کلاردشت « که یقه آن، یادآور پیراهنی از بانوان دوره اشکانی است»).

در نقش بشقابی (که بهرام گور و بانو سپینود را ساخته اند) سپینود پیراهنی بلند از نوع پیراهن آناهیتا پوشیده است. بر روی آن نیز پیراهنی دیگر پوشیده (که یادآور نقشی دیگر از بهرام گور در مجلس بزمی دیگر است).

(در این نقش، بانوانی را ساخته اند که همگی پیراهن بلند و فراخ پوشیده اند، و پیراهنی دیگر (که قد آن تا به زانو است) روی آن در برکرده اند، و کمربندی نیز بکمر بسته اند، و بعلاوه، رو شانه ای فراخی (که در چین دار شده و فقط از زیر گرن تا روی پستانهایشان را فرا گرفته است) روی پیراهن دومی پوشیده اند. دو بانوی دیگری که مشغول نوازندگی هستند نیز از همان پوشاک دارند.

در طرح بشقالی( که شاهزاده ای را در بزم نشان می‌دهد) دو زن را ساخته اند که هر یک دستمالی را از زوی دهان خود به بالای سر برده بسته اند. و هر یک، شلواری چون شلوار مردان بپا دارند، و قبائی پوشیده اند که تا بوسط ساق پایشان می‌رسد، و دامن قبا در جلو سه چاک بلند را نشان می‌دهد ( که بنظر می‌رسد دو چاک کناری در پهلوی بدن قرار می‌گیرد).

بر سراسر دوره دامن و چاکها، نواردوزی (قیطان دوزی؟) کرده‌اند.

بر روی کوزه هائی مربوط به دوره ساسانیان (که در موزه هر میتاژ موجود است) رقاصه هائی را ساخته اند، که بالا تنه شان از پیراهنی خیلی نازک و کوتاه (تا به ناف) پوشیده است (ک گنگره هائی در دامن دارد).

پائین تنه را نیز چادری فرا گرفته، و میان بدن، برهنه می‌باشد.

چادر (که از دوره های بیش «از زمان پیش از پارسی هل همچنان به بعد»، استفاده بانوان ایران بوده) در این دوره نیز بصور مختلف مورد استعمال داشته است، زیرا برخی از نقوش روی بشقابهای این دور، آن را نشان می‌دهد.

بانوان این دوره، جبه ای نیز داشته اند( نمونه آن را بر دوش مجسمه آناهیتای طاق بستان میتوان دید.

کفش بانوان ایران در دوره ساسانی ها

در هیچیک از نقوش سنگی و فلزی (که بانوان ایندوره را نقش کرده‌اند) کفش آنان را نساخته اند؛ و اگر چیزی از پا یا کفش نشان داده‌اند، طرح آن، چنانست که نمیتوان تصور پا یا کفش بودم آن ها را کرد؛ و بعلاوه، این پیراهن های بی اندازه بلند ساسانی (که به پیروی از مد روز، چنانست که روی زمین را نیز می پوشاند) مناسبتی برای نمایاندن کفش ها پیش نمی آوردند.

مجسمه آناهیتا نیز ( که پنجه های کفش او در طاق بستان تراشیده شده است) چنانست کع قابل طرح برداری قانع کننده نیست؛ ازینرو، بهترین راه برای رسیدن بهدف، این احتمال است ( که چون روی سوابق می‌دانیم که بانوان، از پوشاک مردان استفاده میکرده اند، امکان دارد که از کفش مردان ( در این دوره) استفاده کرده باشند؛ و بهر جهت، طبق نقوش سنگی و فلزی، مردان این دوره، دو نوع کفش داشته اند: نوعی از ام با ساق کوتاه و دیگری با ساق بلند بوده است.

۱-(به نقل از پوشاک باستانی ایرانیان کفش از نوع با ساق کوتاه، کفشی بوده است آن تا به قوزک پا می رسیده است، و از جلوی دهانه کفش تا به سر پنجه اش، نواری از چرم دوخته است و کمی جلوتر از دهانه کفش پائین، نواری دیگر از راست به چپ (از رو یا زیر نوار اولی) رد شده است.

این دو نوار با هم شکل صلیب پیدا می‌کنند. از این نوع کفش در پای سپاهیان و پادشاهان روی نقوش تنگ چوگان شاپور ساخته اند.

و گاهی بر روی نوارهای کفش، مانند اشکانیان جواهر نصب می‌کردند.

شلوار بانوان در دوره ساسانیها

دو