1. نگرش‌های ‌تربیتی یا رفتارهایی (مانند اسنادها[۹۸]، راهبردهای انضباطی، صمیمیّت و تفاهم ‌، فراهم‌کردن تحریک شناختی، ارتباط خانوادگی).

      1. محیط مدرسه‌ (مانند ‌اندازه های کلاس، سیاست‌های مدرسه،اجرای قانون، ایجاد فرصت برای درگیری در فعّالیّت‌ها و مدیریّت رفتاری معلّمان).

    1. عوامل همسایگی یا اجتماع‌ (مانند شبکه های اجتماعی ‌، قابلیّت دسترسی به خدمات) ‌(دورلاک ‌، ۱۹۹۸).

‌بنابرین‏ با توجّه به مطالب یادشده تاب‌آوری یک ویژگی درون فردی ثابت نیست (شون‌، ۲۰۰۶؛ به نقل از ساکر و شون[۹۹]، ۲۰۰۷)‌، و چندبعدی و تغییر‌پذیر است ‌(ساکر و شون‌، ۲۰۰۷)‌، که با بافت ‌، زمان ‌، سن و شرایط زندگی تغییر می‌کند (گارمزی، ۱۹۹۳؛ کانر و دیویدسون‌، ۲۰۰۳). ‌بنابرین‏ برای فهم نقش عوامل محافظتی و خطرزا نیاز به ارزیابی بافت‌های تأثیرگذار گوناگون در زندگی افراد است. باید توجّه داشت که تمام مجموعه با هم در ارتباطند. در واقع احتمال این‌که یک عامل خطرزا و یا یک عامل محافظتی به تنهایی بر توانایی سازگاری فرد تأثیر بگذارد بسیار کم است (تریسی[۱۰۰]، ۲۰۰۰؛ به نقل از حسام پور‌، ۱۳۸۸).

در مجموع، بر اساس ادبیّات پژوهشی تاب‌آوری، آشکار است که بیشترین فعّالیّت صورت گرفته‌ پژوهشی در پیوند با فرآیندهای محافظتی بر سه سطح تأکید کرده‌اند که آن‌ ها فرآیندهای محافظتی فردی ‌، سطح خانوادگی و اجتماعی هستند (السون و همکاران‌، ۲۰۰۳).

با توجّه به تنوّع عوامل مؤثّر بر تاب‌آوری و پیامدهای آن‌، تاب‌آوری به عنوان یک مفهوم گسترده مورد توجّه پژوهشگرانی هم‌چون گارمزی، ماستن و تلگن[۱۰۱] (۱۹۸۴)، ریچاردسون‌، نیگر، جنسن و کامپفر[۱۰۲] (۱۹۹۰) و ماستن و رید[۱۰۳] ‌(۲۰۰۲) قرار گرفته است. پژوهشگران این حوزه مدل‌های متعدّدی را برای تاب‌آوری عنوان کرده‌اند که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

مدل

چشم‌انداز تاب‌آوری

مثال

مقاوم

جوان مقاوم یک قدرت درونی دارد برای غلبه بر موانعی که به او اجازه می‌دهد موفّق شود وقتی که دیگران در آن موقعیّت شکست می‌خورند.

دو هم‌شیر عوامل خطرساز یکسانی را

تجربه می‌کنند اما یکی مدرسه را رها می‌کند در حالی که دیگری از کالج فارغ‌التّحصیل می‌شود. برای توضیح دادن نتایج از تاب‌آوری درونی استفاده می‌شود.

چالشی

در معرض خطربودن به صورت یک پیوستار است. سطوح پایین خطر اثر منفی کوتاه مدّت را ایجاد می‌کند، سطوح متوسّط (متعادل) قدرت مقابله را در فرد افزایش می‌دهد، اما سطوح بالا‌ی خطر فرد را برای مقابله ناتوان می‌کند.

فرد دچار فقر دوران کودکی ممکن است مهارت‌های لازم برای مقابله با

دشواری‌های اقتصادی آینده را رشد

دهد. اما اگر شرایط بسیار سخت و منابع مقابله هم کم باشد فرد ممکن است تا احساس درماندگی را رشد دهد

که می‌تواند به طور منفی تعمیم‌های آینده را تحت تأثیر قرار دهد.

چالشی

در معرض خطربودن به صورت یک پیوستار است. سطوح پایین خطر اثر منفی کوتاه مدّت را ایجاد می‌کند، سطوح متوسّط (متعادل) قدرت مقابله را در فرد افزایش می‌دهد، اما سطوح بالا‌ی خطر فرد را برای مقابله ناتوان می‌کند.

فرد دچار فقر دوران کودکی ممکن است مهارت‌های لازم برای مقابله با

دشواری‌های اقتصادی آینده را رشد

دهد. اما اگر شرایط بسیار سخت و منابع مقابله هم کم باشد فرد ممکن است تا احساس درماندگی را رشد دهد

که می‌تواند به طور منفی تعمیم‌های آینده را تحت تأثیر قرار دهد.

جبرانی

عوامل خطرساز و حفاظتی با هم تعامل می‌کنند تا چگونگی تأثیر بر پیامدها را تعیین کنند.

نوجوانی سطوح بالایی از فشار روانی را در اثر تعارض خانوادگی دارد. وقتی تأثیر این فشار روانی با میزان عزّت نفس او مقایسه می‌شود، داشتن سطح ثابتی از تعارض خانوادگی با سطح عزّت نفس نوجوان در ارتباط است.

حفاظتی

عوامل خطرساز و حفاظتی با هم تعامل می‌کنند، این تعامل ممکن است تأثیرعوامل منفی را کاهش دهد و یا تأثیر آن‌ ها را از بین ببرد (جابجا کند).

یک جوان بدون راهنمایی والدین ممکن است با عوامل خطرساز چندگانه همراه با شکست در مدرسه مواجه ‌شود، یک معلّم می‌تواند راهنمایی لازم را فراهم کند تا نقصان حمایت والدین را جبران کند.

جدول (۱ ـ ۲): مدل‌های تاب‌آوری، منبع: به نقل از برجی پور(۱۳۸۹)

    1. مدل‌های تاب‌آوری

مدل‌های متعدّدی برای تاب‌آوری ارائه شده است که در تمامی آن‌ ها چگونگی تأثیرگذاری عوامل فردی و محیطی بر کاهش یا خنثی کردن اثرات آسیب‌رسان عوامل خطرزا مورد تأکید بوده است. برای مثال گارمزی‌، ماستن و تلگن (۱۹۸۴) مدل‌های نظری ارائه کرده‌اند که موجب فهم آسان و تسهیل پژوهش‌ها بر روی مطالعات تاب‌آوری می‌گردد و تمام تعاملات بین فرد و محیط و عوامل خطر و محافظتی را درنظر می‌گیرد که همان طور که در جدول ۱ ـ ۲ می‌بینید عبارتند از:

    1. مدل جبرانی[۱۰۴]

    1. مدل چالشی[۱۰۵]

  1. مدل محافظتی[۱۰۶] یا مدل مصون‌سازی در مقابل آسیب‌پذیری .

ماستن و رید ‌(۲۰۰۲) مدل‌های مفهومی تاب‌آوری را که شامل مدل‌های متمرکز بر متغیّر و مدل‌های متمرکز بر شخص می‌باشند مطرح کرده‌اند. ریچاردسون‌، نیگر، جنسن و کامپفر(۱۹۹۰) نیز مدل فرایند تاب‌آوری را ارائه کرده‌اند.

کامپفر با الهام از مدل برونفن برنر و کروتر[۱۰۷] ‌(۱۹۸۳) که ترکیب سه عامل شخص ـ فرایند ـ بافت [۱۰۸] می‌باشد‌، مدل تاب‌آوری خود را ارائه نمود. این مدل ترکیبی از عوامل محافظتی و خطرزای بافت ‌، فرآیندهای محافظتی و ویژگی‌های فردی است. در ادامه توصیفی از مدل‌ها داده شده است.

      1. مدل‌های گارمزی و همکاران

همان گونه که اشاره شد‌، گارمزی و همکاران ‌(۱۹۸۴) سه مدل تاب‌آوری چالشی ‌، جبرانی و محافظتی را ارائه کردند.

  1. مدل چالشی

این مدل عوامل خطرساز را در یک پیوستار درنظر می‌گیرد و یک دیدگاه منحنی‌شکل به تاب‌آوری دارد (شکل ۱ ـ ۲ را ببینید)، ‌به این معنی که در معرض قرارگرفتن کم ‌(کوتاه مدّت) در برابر عوامل خطرساز‌، منجر به پیامدهای منفی کوتاه‌مدّت می‌شود که این شرایط باعث رشددادن راهبردهای کنارآمدن در فرد می‌شود. برای مثال اگر یک نوجوان گاهی اوقات و به طور تصادفی با یک گروه زورگیر از هم‌سالانش مواجه شود این شرایط می‌تواند به او در به وجود‌آوردن یک راهبرد مناسب کمک کند و این نوجوان با وجود اینکه اعتماد به نفس پایین و ترس را تجربه می‌کند می‌تواند با این شرایط مقابله کند. بنا به عقیده فرگیوس و زیمرمن (۲۰۰۵) این رویکرد معتقد است که تجربه‌کردن مداوم شرایط منفی در سطوح کم تا متوسّط می‌تواند باعث تقویّت فرد شود. بر اساس این مدل اگر این نوجوان هر روز اذیّت شدن به وسیله همسالان را تجربه کند ممکن است راهبردهایی برای مقابله با خشونت پیدا کند‌، مثلاً با مسئولین مدرسه تماس بگیرد یا مسیر خود را عوض کند‌، با دوستانش به صورت گروهی به مدرسه برود و… طبق این مدل افراد مهارت‌ها و ابزارهای حمایتی را رشد می‌دهند تا خطرهای مشخّصی را که در آینده با آن‌ ها مواجه خواهند شد را مدیریّت کنند.

پیامد منفی

خطر

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...